Mutindu Biblia kumaka na beto

Mambu yayi ke tsyeleka, ata ti bubu yayi beto ke dyaka ve na masonoko ya ntete ya Kiebre mpe ya Kiarami,a to Masonoko ya Kigreke ya Bukristo. Na yawu, wapi mutindu beto lenda vanda na kundima ti masonoko yina beto ke na yawu bubu yayi ke faso mosi na masonoko ya ntete yina ba sonikaka na lutwadusu ya mpeve ya Nzambi?

BANTU YINA ME SALA BAKOPI ME BUMBA DYAMBU YA NZAMBI

Na yina me tadila Masonoko ya Kiebre, kitini ya mvutu ke na kati ya mambu ya ntama yina Nzambi tulaka yina vanda zonza ti ba zola sala bakopi ya Dyambu ya Nzambi.b Na kifwani, Yehova lombaka na bamfumu ya Izraele na kusala bakopi ya Musiku samu na bawu mosi. (Deteronome 17:18) Dyaka, Nzambi lombaka na Balevi na kubumba Musiku mpe kulonga yawu na bantu. (Deteronome 31:26; Nehemi 8:7) Ntangu Bazwife katukaka na Babiloni, kikunku mosi ya bantu yina ke salaka bakopi, to basoniki ya Musiku (Basoferime), basikaka. (Esdrase 7:6, banoti ya yisi ya paje) Na kati ya ntangu yina, basoniki ya Musiku salaka bakopi mingi ya babuku 39 ya Masonoko ya Kiebre.

Yinki beto lenda zonza samu na mikanda 27 ya Masonoko ya Kigreke ya Bukristo? Ni bantumwa ya Yesu mpe bakristo ya nkaka ya siècle ya ntete muntu sonikaka mikanda ya ntete ya babuku yayi. Bakristo ya ntete salaka bakopi ya babuku yayi mutindu vanda lomba bunkooko ya basoniki ya misiku ya Bazwife. (Bakolose 4:16) Ata bankwamusu ya Dioclétien mfumu ya bwala ya Roma mpe ya bantu ya nkaka samu na kuzimbisa mikanda ya bakristo ya ntete, ba bumbaka bamaniskri ya ntama na bitini ya yawu tii bubu yayi.

Ba bangulaka mpe Masonoko ya Bukristo na bandinga ya nkaka. Na kati ya bambangudulu ya ntete ya Biblia, vandaka mpe na bambangudulu na bandinga ya ntama mutindu Arménien, Copte, Éthiopien, Géorgien, Kilatini, mpe Syriaque.

KUBONGISA YA MASONOKO SAMU NA KUBANGULA

Banzonzolo yina ba sadilaka na bakopi ya ntama ya bamaniskri ya Biblia ke ve faso mosi. Kasi wapi mutindu beto lenda zaba bamambu yina vandaka na masonoko ya ntete?

Beto baka kifwani: Mulongi mosi me lomba na balongoki na kusala bakopi 100 ya kikapu mosi ya buku. Na manima, ata ti kikapu ya buku yango me zimbana, ba lenda sala luswaswanu na kati ya bakopi 100 yina samu na kuzaba mutindu vandaka kikapu ya ntete yina ba sadilaka. Ya tsyeleka balongoki nyonso lenda sala mwa bafoti, kasi bawu nyonso lenda sala ve bafoti mosi. Mutindu mosi mpe, na kusalaka luswaswanu na kati ya mafunda ya bitini ya fioti ya bamaniskri mpe bakopi ya babuku ya babiblia ya ntama, bantu yina ke bangulaka Biblia lenda zaba bafoti yina salaka ba yina salaka bakopi mpe kuzaba mutindu vandaka masonoko ya ntete.

Wapi mambu ke na ndimisaka beto ti makanisi ya masonoko ya Biblia ya ntete ke ni yina beto ke na yawu bubu yayi? Na yina me tadila Masonoko ya Kigreke ya Bukristo yina ba ke bokilaka Nouveau Testament, Frederick Bruce muntu ya mayela yina ke zonzilaka mambu ya Biblia zonzaka: “Butsyeleka ya masonoko ya Nouveau Testament yina beto ke na yawu bubu yayi me talana pwelele kulutila ya mikanda mingi ya basoniki ya ntama, mpe ata muntu lenda tudila yawu ntembe.” Yandi me zonza dyaka: “Kana Nouveau Testament vandaka babuku ya bantu, bantu zola ndima kaka matsyeleka ya yawu.”

Masonoko ya Kigreke: Na nsuka ya siècle ya 19, bantu ya mayela Brooke Westcott na Fenton salaka luswaswanu na kati ya bamaniskri mpe bitini ya fioti ya bamaniskri ya Biblia samu na kubongisa masonoko ya Kigreke yina ba zolaka sadila samu na kubangula, mpe ba talaka ti ya vandaka mutindu mosi na masonoko ya ntete. Na kati-kati ya siècle ya 20 Comité ya Biblia. Mbangudulu ya Yinza ya Malu-Malu sadilaka masonoko yango samu na kusala Mbangudulu ya Yinza ya Malu-Malu. Ba sadilaka mpe bapapirise ya nkaka ya ntama, ya ba siècles zole mpe tatu ya N.B. Banda ntangu yina, ba me kuzwa bapapirise ya nkaka. Dyaka, masonoko ya nkaka ya mfunu mutindu ya Nestle ya Aland mpe ya Alliance biblique universelle ke na bamambu yina ba me bakula ntama mingi ve. Bamambu yango ya nkaka yina ba kuzwaka ke na kati ya Biblia yayi.

Na kulandaka masonoko yina ya mfunu, bamambu yina ba kuzwaka ke na lakisaka ti baverse ya nkaka ya Masonoko ya Kigreke ya Bukristo ya bambangudulu ya ntama mutindu King James vandaka ve na masonoko ya ntete. Ya me talana ti ya ke bamambu yina bantu yina ke salaka bakopi bwelaka, ni na yawu babiblia mingi ke katulaka baverse yango. Samu kukabuka ya baverse salamaka na siècle ya 16, na yawu ntangu ba ke na katulaka bamambu yina vandaka na kati ya baverse yina, ya ke na bikanaka kaka mutindu yina na babiblia mingi. Baverse yango ni yayi: Matayi 17:21; 18:11; 23:14, Marke 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28, Luke 17:36; 23:17, Yoane 5:4, Bisalu 8:37; 15:34; 24:7; 28:29, mpe Baroma 16:24. Na mbangudulu yayi, beto me tula noti na bisika yina.

Na yina me tadila bamambu ya nsuka ya yinda yina ke na Marke 16 (baverse 9-20), bamambu ya nkufi ya nsuka yina ke na Marke 16, mpe bamambu yina ke na Yoane 7:53–8:11, ya ke na talanaka pwelele ti ata mosi ya baverse yayi vandaka na kati ya bamaniskri ya ntete. Na yawu, masonoko yango ke ve na kati ya Biblia yayi, samu ya zabana ve kana ya ke ya tsyeleka.c

Ba bongisaka baverse ya nkaka samu ya kwelana na yina bantu mingi ya mayela kwizaka ndima ti ya ke ya kukwelana na masonoko ya ntete. Na kifwani, na bamaniskri ya nkaka Matayi 7:13 ke zonzaka: “Beno kota na mwelo ya fioti, samu ti mwelo ya nene mpe nzila ya nene ke nataka na lufwa.” Na bambangudulu ya Yinza ya Malu-Malu ya ntama nzonzolo, “mwelo” vandaka ve na kati. Na yawu ba me vutula yawu na Biblia yayi. Ba me sala mpe yawu na bisika ya nkaka. Kasi, bisika yina ba me bongisa ke nkaka fioti mpe me soba ata fioti ve Dyambu ya Nzambi.