Nge zabak’ yawu?

Mordekai zingá kwandi ya tsyeleka?

BIBLIA ke zonzilá bakala mosi na nkumbu ya Mordekai yina salá bamambu ya mfunu na disolo yina ke na buku ya Estere. Mordekai vandá mosi ya bazwife yina vandá vanda na Persia, mpe yandi vandá sala na yinzo ya mfumu ya Persia. Ya vandá na kubanda ya siècle ya tanu (5) T.N.B., ‘na bilumbu ya mfumu Asuerusi.’ (Bubu yayi, bantu mingi ke talá ti mfumu Asuerusi ke kaka Xerxes ya ntete.) Na ntangu ya Mordekai, babakala salá complot samu na kufwa mfumu. Kasi Mordekai kangá bawu nzila ya kulungisa dikanisi ya bawu. Samu na kuvutula Mordekai matondo, mfumu zonzá ti ba pesa yandi lukumu na mantwala ya bantu nyonso. Mordekai na bazwife ya nkaka vandá na mbeni, bakala mosi na nkumbu ya Amani. Ntangu Amani kufwá, mfumu tulá Mordekai mutindu ministre ya ntete ya kimfumu ya yandi. Ntangu yandi kumá ministre ya ntete, Mordekai basisá musiku yina vuukisá luzingu ya bazwife yina vandá vanda na babwala yina mfumu ya Persia vandá yala.—Estere 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bantu ya nkaka ya mayela yina longoká luzingu ya bantu ya ntama, zonzá ti buku ya Estere ke kaka luvunu mpe ti Mordekai zingaka ve. Kasi na 1941, ba archéologues (bantu ya mayela yina ke sosá bima yina ke lakisá faso luzingu ya bantu ya ntama vandá), kuzwá bima yina lendá lakisa ti mambu yina Biblia ke zonzá samu na Mordekai ke ya tsyeleka. Yinki ba kuzwaka?

Ba kuzwá kima yina ba soniká na bisoni ya ntama ya bantu ya Persia. Bisoni yina vandá zonzila bakala mosi na nkumbu ya Marduka (Mordekai na kituba). Bakala yango vandá sala samu na mfumu. Ntangu ya nkaka, yandi vandá salá kisalu ya kutanga mbongo, mpe yandi vandá vanda na Shushane. Ntangu ba kuzwá kima yango, Arthur Ungnad, bakala mosi yina longoká mbote-mbote bamambu yina salamá na ntama na kisika yina, zonzá ti na ntangu yina, kaka na Biblia nkumbu ya Mordekai vandaka. Ya vandá mbala ya ntete na kuzwa nkumbu yango na kisika ya nkaka.

Kubanda ntangu yina, bantu ya mayela me bangula bisoni mingi ya nkaka ya bwala ya Persia. Na kati ya yawu, ya ke na bisoni yina ba soniká na zulu ya bima yina ba yidiká na bantoto. Ba kuzwá bima yango na kati ya bima yina bikaná na bwala ya ntama ya Persepolis. Ya vandá na kisika yina ba vandá bumbá bima ya ntalu, pene-pene na bibaka ya bwala. Ba soniká bisoni yango na ntangu yina Xerxes ya ntete vandá mfumu. Ya ke ya kusonama na ndinga ya bantu ya Elami, mpe na kati, ya ke na bankumbu mingi yina beto ke na buku ya Estere.a

Mingi ya bima yango ke zonzilá Marduka. Yandi vandá sécrétaire ya mfumu. Yandi vandá sala kisalu yango na yinzo ya Shushane ntangu Xerxes ya ntete vandá mfumu. Mosi ya bima yango ke zonzá ti Marduka vandá sala kisalu ya kubangula. Mambu yayi ke kwelaná na yina Biblia ke zonzilá na yina me tadila Mordekai. Mordekai vandá salá samu na mfumu Asuerusi (Xerxes ya ntete), mpe ntangu ya nkaka yandi vandá zonza bandinga kuluta zole. Mordekai vandá vanda mingi na mwelo ya mfumu, na yinzo ya kimfumu na Shushane. (Estere 2:19, 21; 3:3) Mwelo yango vandá yinzo ya nene. Ni kuna bisadi ya mfumu vandá salaka.

Ya ke na talaná ti Marduka yina ba ke zonzilá na bisoni ya ntama ya Persia, mpe Mordekai yina Biblia ke zonzilá, ke na bamambu mingi mutindu mosi. Ba zingá na ntangu mosi mpe kisika mosi. Dyaka, bawu zole vandá salá samu na mfumu, mpe ba vandá salá kisika mosi. Nyonso yayi ke na lakisá ti Marduka na Mordekai lendá vanda muntu mosi.