INKHANI IYAKUMANYILA 21
ULWIMBO 21 Lutilirani Kupenja Dankha Ufumu
Mulonde Itawuni yo Yikwiza Ukubako kwa Bwila na Bwila
‘Tukulonda itawuni iyikulu nkhani yo yikwiza.’—HEBE. 13.14.
IFUNDO INKHULU
Tumanyile mo ichaputala 13 icha Aba Hebeli chingatutulila amasiku ghano sona munthazi.
1. Ka u Yesu akati choni cho chikwiza ukubombiwa nu Yelusalemu?
U YESU Kilisitu akati asyala panandi ukufwa, akalongosola ubulaghuzi bo bukakwanilisiwa akabwandilo mumasiku aghabulaghili ubwa Bayuda. Akabachevya bo bakamukonkhagha ukuti isiku limo itawuni iya Yelusalemu yikwiza ‘pakuzyunguliliwa na basilikali.’ (Luka 21.20) U Yesu akabachevya bo bakamukonkhagha ukuti nanthi biza bennya abasilikali aba bize bafumemo mwalubilo, sona amazyu ghache ghakakwanilisiwa po abasilikali Abachiloma bakazyungulila itawuni.—Luka 21.21, 22.
2. Nkhimba bulongozi buli bo umutumiwa u Pabuli akabapa Abakilisitu aba mu Yudeya na mu Yelusalemu?
2 Imyaka yinandi bulo bo abasilikali Abachiloma bachili pakuzyungulila u Yelusalemu, umutumiwa u Pabuli akasimba ukalata uwamaka sana yo pa kabalilo libuku ilya Aba Hebeli. Mukalata uyu, u Pabuli akabapa Abakilisitu aba mu Yudeya na mu Yelusalemu ubulongozi bo nge bukabatula ukuti bisengannye ku vinthu vyo vikaba ukuti inthi vibombiwe munthazi. Choni cho chikaba ukuti inthi chibombiwe munthazi? U Yelusalemu akaba ukuti inthi amongoliwe. Ukuti bize bapone, Abakilisitu bakalondiwanga ukuleka inyumba na mabizinesi ghabo. Pakunena ivya tawuni iya Yelusalemu, u Pabuli akasimba ukuti: ‘Tute ni tawuni iyikulu nkhani iya bwila na bwila.’ Pisinda pache akongelezyapo ukuti: ‘Loli tukulonda itawuni iyikulu nkhani yo yikwiza.’—Hebe. 13.14.
3. Ka tawuni buli yo yili nu ‘fawundeshoni umukafu’ nkhani sona choni cho tukuyilonda?
3 Abakilisitu bo bakafumamo mu Yelusalemu na mu Yudeya, babaghiye ukuti bakabanyozagha nu kubanena amazyu amabibi, loli vyo bakasala vikabavwa ukuti bapone. Amasiku ghano bakutunena ichifukwa chakuti tutakusubila abanthu pamo ukwennya ukuti tungaba bakufighililiwa nu kuba nu bumi ubwiza muchisu ichi. Choni cho tukubomba bunubu? Ichifukwa chakuti tukumanya ukuti ivinthu ivya muchisu ichi vyakabalilo akanandi bulo. Tukulonda ‘itawuni yo yili nu fawundeshoni umukafu’ yo ‘yikwiza,’ bo Bumwene ubwa Chala.a (Hebe. 11.10; Mata. 6.33) Mu nkhani iyi, pa kamutu akanandi kalikosi inthi twennye: (1) mo ubulongozi ubwa Pabuli bukabatulila Abakilisitu ababwandilo ukuti babukilile ukulonda ‘[itawuni] yo yikwiza,’ (2) mo u Pabuli akabatulila ukuti babe bakwisengannya ku vinthu vyo vikaba ukuti inthi vibombiwe munthazi, sona (3) mo ubulongozi bwache bungatutulila amasiku ghano.
MUMUSUBILAGHE YO ATAKWIZA PAKUBALEKAPO
4. Choni cho u Yelusalemu akaba wakulondiwa sana ku Bakilisitu?
4 U Yelusalemu akaba bakulondiwa sana ku Bakilisitu. Ichipanga ichabwandilo icha Chikilisitu, chikapangiwa mu 33 C.E. ku Yelusalemu sona akagulu akakwenelezya kakikalagha mutawuni iyi. Ukuchila vyosi, Abakilisitu abinji bakaba ni nyumba ni vinthu ivyinji mutawuni iyi. Loli u Yesu akabachevya bo bakamukonkhagha ukuti bakwiza ukulondiwa ukufumamo mu Yelusalemu na mu Yudeya.—Mata. 24.16.
5. Ka u Pabuli akabavwa bulibuli Abakilisitu ukuti bisengannye ku vyo vikaba papipi ukubombiwa?
5 U Pabuli akabavwa Abakilisitu ukuti babikaghepo umoyo pa mo u Yehova akuyenezya itawuni iya Yelusalemu ukuti babe bakwisengannya ku vinthu vyo vikaba papipi ukubombiwa. Akabakumbusya ukuti itempeli, ubusembe sona isembe zyo zikapelekiwanga mu Yelusalemu, vitakaba sona vyapalubazu kwa Yehova. (Hebe. 8.13) Abanthu abinji bo bakikalagha mutawuni iyi, bakamukana u Mesiya. Itempeli ilya ku Yelusalemu, litakaba sona malo aghakwiputa ukuzelu kwa Yehova sona likaba papipi ukumongoliwa.—Luka 13.34, 35.
6. Choni cho amazyu gho u Pabuli akanena pa Aba Hebeli 13.5, 6 ghakaba gha pa kabalilo kache ku Bakilisitu?
6 Pa kabalilo ko u Pabuli akabasimbilagha Aba Hebeli, itawuni iya Yelusalemu yikaba yakutchuka sana. Umusimbi yumo uwa Chiloma uwa pa kabalilo kala, akamwitizya u Yelusalemu ukuti “itawuni iyakutchuka sana iya Kubufumilo Bwizuba.” Umwaka ghuliwosi, Abayuda abakufuma muvyisu ivyinji, bakizagha mu tawuni iyi pakupanga amalusekelo vyo vikavwa ukuti yibe yikabi. Tutakukayikila ukuti Abakilisitu bamo bope bakapindulagha sana pakwagha indalama izyinji ichifukwa cha malusekelo agha. Lumo cho chifukwa u Pabuli akababuzya ukuti: ‘Amoyo ghinyu ghatakabanje ghakughana indalama, mwikutisiwanje na vyo muli navyo.’ Pisinda pache akanena amazyu agha mu Masimbo gho ghakulongosola ukuti u Yehova akumusimikizya aliwesi pamwene, aghakuti: ‘Inthakwiza pakubaleka sona inthakwiza pakubataghapo nalumo.’ (Belenga Aba Hebeli 13.5, 6; Kumbu. 31.6; Sali. 118.6) Abakilisitu bo bakikalagha mu Yelusalemu na mu Yudeya, bakalondiwanga amazyu aghakughomya ngati agha. Chifukwa buli? Ichifukwa chakuti pakati pendapo akabalilo akanandi bulo ukufuma po bakapokela ukalata uyu, bakalondiwanga ukuleka inyumba na mabizinesi sona vyosi vyo bakaba navyo. Pisinda pache bakalondiwanga ukwanda ukwikala ubumi ubupya.
7. Choni cho pa kabalilo aka popo tukulondiwa ukumusubila nkhani u Yehova?
7 Vyo tukumanyilako: Choni cho inthi chibombiwe mwalunulu? Ubumalilo ubwa vinthu ivibibi, bukwiza ukwanda pa ‘nthamyo inkhulu.’ (Mata. 24.21) Tukulondiwa ukuba maso nu kwisengannya ngati Bakilisitu ababwandilo. (Luka 21.34-36) Pa kabalilo aka nthamyo inkhulu, tukwiza ukulondiwa ukuleka ivinthu vimo pamo vyosi vyo tuli navyo nu kusubila ukuti u Yehova atakwiza pakubalekapo lumo abanthu bache. Na pa kabalilo aka, po inthamyo inkhulu yichili ukwanda, tuli nu lusako ulwakulangizya yo tukumusubila. Mwilalusye ukuti, ‘Ka ivyakubomba ni vyakwibikila vyane vikulangizya ukuti nthakusubila ubukabi, loli nkhumusubila u Chala yo alayizizye ukuti akwiza pakumphwelelela?’ (1 Timo. 6.17) Napo pali vinthu ivyinji vyo tukumanyilako ku vyo vikabombiwa ku Bakilisitu ababwandilo, loli ‘inthamyo inkhulu’ yikwiza pakupota inthamyo yiliyosi yo yibombiwepo. Polelo, ka tungize tumanye bulibuli vyo tukulondiwa ukubomba nanthi inthamyo inkhulu yiza yanda?
TUBIVWILAGHE BO BAKUTULONGOZYA
8. Nkhimba u Yesu akabapa abamanyili bache bulongozi buli?
8 Pakati pendapo imyaka yinandi bulo ukufuma po Abahebeli bakapokela ukalata yo u Pabuli akabasimbila, Abakilisitu bakennya abasilikali Abachiloma bakuzyungulila itawuni iya Yelusalemu. Ichi chikaba chimanyisyo ichakulangizya ukuti akabalilo akakuti bafumemo mutawuni iya Yelusalemu yo yikaba papipi ukumongoliwa kakwana . (Mata. 24.3; Luka 21.20, 24) Loli, ka nge bakasamalila kwighi? U Yesu akanena bulo ukuti: ‘Abanthu bo bali mu Yudeya basamalile mumaghamba.’ (Luka 21.21) Muchigaba chila mukaba amaghamba aghinji. Polelo, ka Abakilisitu nge bakalimanya bulibuli ighamba ilyakuti basamalileko?
9. Choni cho Abakilisitu babaghiye ukuti batakaghamanyagha akiza amaghamba gho bangasamalilako? (Ennya sona imapu.)
9 Ennya amaghamba ghamo gho nge Abakilisitu bakasamalilako: amaghamba agha ku Samaliya, amaghamba agha ku Galileya, Ighamba ilya Hamoni, amaghamba agha ku Lebanoni sona amaghamba agha kwisila ukwa lusoko ulwa Yolodani. (Ennya imapu.) Amatawuni ghamo gho ghakaba mumaghamba agha, ghakabonekagha ukuti ghakufighililiwa. Umwakufwanikizya, itawuni iya Gamula yikaba palibwe ilighomu lyo likaba pamwanya pighamba sona yikaba pa malo aghakutamya ukufikapo. Abayuda bamo bakennyanga itawuni iyi ukuti malo amiza aghakusamalilako. Loli Abayuda na Baloma bakalwa inkhondo mu tawuni iyi sona abanthu abinji bakafwa.b
Pakaba amaghamba aghinji gho Abakilisitu nge bakasamalilako, loli te ghosi gho ghakaba ghakufighililiwa (Ennya indime 9)
10-11. (a) Ka u Yehova abaghiye ukuti akapeleka bulibuli ubulongozi? (Aba Hebeli 13.7, 17) (b) Nkhimba Abakilisitu bo bakivwila bo bakulongozya bakapindula bulibuli? (Ennya sona ichithuzi.)
10 Vikuboneka ukuti u Yehova akabatangililagha Abakilisitu ukwendela mu bo bakatangililagha muchipanga. Uwakumanya ivya mbili yumo izina lyache u Eusebius, akasimba ukuti: “U Chala akabavumbulila abakamu bamo bo bakikalagha mu Yelusalemu ukuti Abakilisitu bakulondiwa ukufumamo mu Yelusalemu nu kubuka ku Pela, itawuni yo yikaba ku Peleya.” Vikaboneka ukuti ku Pela koko ghakaba malo amiza aghakusamalilako. Kutakaba kutali ukufuma mu Yelusalemu sona chikaba chipepe ukufikako. Sona mutawuni iyi mukikalagha abanthu bobatakaba Bayuda, chochobene batakalondagha ukulwa na Baloma.—Ennya imapu.
11 Abakilisitu bo bakasamalila ku maghamba, bakivwila ubulongozi ubwa Pabuli ubwakuti “mubivwilaye abalongozi binyu bo bakubalongozya” muchipanga. (Belenga Aba Hebeli 13.7, 17.) Ivi vikapangisya ukuti abanthu ba Chala bapone. Imbili yikulangizya ukuti u Chala atabalekitepo lumo bo bakulindilila ‘itawuni yo yili nu fawundeshoni umukafu nkhani,’ bo Bumwene bwa Chala.—Hebe. 11.10.
Ku Pela koko kukaba akiza ukuti Abakilisitu basamalileko (Ennya indime 10-11)
12-13. Ka u Yehova akabalongozyanga bulibuli abanthu bache mutubalilo utupalapala?
12 Vyo tukumanyilako: U Yehova akubombezya bo bakutangilila ukuti abape ubulongozi abanthu bache. Mu Masimbo muli ivifwanikizyo vyo vikulangizya mo u Yehova akasalilagha abadimi ukuti balongozyanje abanthu bache mu tubalilo utupalapala. (Kumbu. 31.23; Sali. 77.20) Sona amasiku ghano tukwennya amabukaboni gho ghakulangizya mo u Yehova akubukilila ukubombezya bo bakulongozya.
13 Umwakufwanikizya, mukabalilo aka COVID-19, ‘bo. . . bakutangilila,’ bakatupanga ubulongozi bo tukalondiwanga. Abasongo bakapokelagha ubulongozi bo bukatutulagha mwabuzimu na kumubili. Pakati pendapo akabalilo akanandi bulo ukufuma po u COVID-19 akandila, tukapanga ulukomano ulwa chigaba muvinenelo ivyakupululila 500 ukwendela pa Intaneti, pa TV, sona pa lediyo. Tukabukilila ukupokela ichakulya ichabuzimu. Ivi vikapangisya ukuti tubukilile ukuba bakukolelana. Tuli nu lusubilo ulwakuti napo tungakomana ni njelo yiliyosi, u Yehova inthi abukilile ukubavwa bo bakulongozya ukuti batupe ubulongozi ubwamahala. Ukongelezya pakumusubila u Yehova nu kwivwila, ka nkhalo buli izyamwabo zyo zingatwavwa ukwisengannya inthamyo inkhulu sona ukuti twize tubombe ivinthu umwamahala?
TULANGIZANNYANJE ULUGHANO SONA TUPOKELELAGHE ABALENDO
14. Ukuyana na Aba Hebeli 13.1-3, ka Abakilisitu bakalondiwanga ukulangizya nkhalo buli po bakaba mumasiku aghabumalilo agha bulaghili ubwa Bayuda?
14 Nanthi inthamyo inkhulu yiza yanda, tukwiza ukulondiwa ukulangizannya ulughano ukuchila lo tukulangizannya pa kabalilo aka. Pa kabalilo ako, tukwiza ukulondiwa ukukonkha ichifwanikizyo icha Bakilisitu bo bakikalagha mu Yelusalemu na mu Yudeya. Akabalilo kosi bakalangizannyanga ulughano. (Hebe. 10.32-34) Loli po ubulaghili ubwa Bayuda bukaba kubumalilo, popo Abakilisitu bakalondiwanga ‘ukughanana’ nkhani ukuchila kwisinda kosi.c (Belenga Aba Hebeli 13.1-3.) Pa kabalilo akanthamyo inkhulu, tukwiza ukulondiwa ukulangizya ukuti tukughanana nkhani ukuchila kwisinda kosi.
15. Choni cho Abakilisitu Abachihebeli bakalondiwanga ukulangizannya ulughano nu muzimu uwakupokelela abalendo po bakasamalagha?
15 Abasilikali Abachiloma bakati bazyungulila u Yelusalemu sona bakati banyokela umwakuchenusya bulo, Abakilisitu bakepamo mu Yelusalemu ni vinthu vinandi bulo pa vyo bakaba navyo. (Mata. 24.17, 18) Bakalondiwanga ukusubilana po bakendagha mumaghamba sona po bakanda ukwikala ku malo aghachilendo. Tutakukayikila ukuti pa kabalilo aka, abinji bakabavwanga ‘abakusobelwa’ sona vikabapa ulusako ulwakulangizannya ulughano ulwenecho.—Titi 3.14.
16. Nkhimba tungalangizya bulibuli ukuti tubaghanite abamwitu bo bakulondiwa ubutuli? (Ennya sona ichithuzi.)
16 Vyo tukumanyilako: Ulughano lukutupangisya ukuti tubavwe Abakilisitu abamwitu nanthi bakulondiwa ubutuli. Abanthu abinji aba Chala, bakuba bakwisengannya ukubavwa umwabuzimu na kumubili abakamu na bayemba bo basamala kukwabo, ichifukwa cha nkhondo ni mikosi iyachipeliwa. Umuyemba yumo uwa ku Ukraine yo akaleka akaya kache ichifukwa cha nkhondo akati: “Tukennya ukuti inyobe ya Yehova yikutulongozya nu kutwavwa ukwendela mu bakamu na bayemba. Bakatupokelela akiza nu kutwavwa po tukaba ku Ukraine, ku Hungary, na pa kabalilo aka po tuli ku Germany.” Bo bakubapokelela abakamu na bayemba nu kubapa vyo vikulondiwa, bali ngati vibombelo vyo u Yehova akubombezya imbombo.—Mbupi. 19.17; 2 Koli. 1.3, 4.
Amasiku ghano Abakilisitu bo bakusamala muvyisu vyabo bakulondiwa ubutuli bwitu (Ennya indime 16)
17. Choni cho pa kabalilo aka popo chakulondiwa nkhani ukughanana sona ukuba nu muzimu uwakupokelela abalendo?
17 Tutakukayikila ukuti munthazi po tukwiza ukulondiwa nkhani ukutulana ukuchila mo tukubombela amasiku ghano. (Haba. 3.16-18) Pa kabaloli aka, u Yehova akutumanyisya ukuti tughananaghe nkhani nu kuba nu muzimu uwakupokelela abalendo, inkhalo zyo zikwiza ukuba zyakulondiwa sana pa kabalilo aka nthamyo inkhulu.
CHO INTHI CHIBOMBIWE MUNTHAZI
18. Ka tungabeghelela bulibuli Abakilisitu ababwandilo Abachihebeli?
18 Imbili yikulangizya ukuti Abakilisitu bo bakasamalila ku maghamba, bakaleghuka umukosi gho ghukabombiwa ku Yelusalemu. Bakayileka itawuni yabo, loli u Yehova atakabalekapo. Nkhimba tungamanyilako ichoni? Tutakumanya vyosi vyo inthi vibombiwe munthazi. Loli u Yesu akatuchevya ukuti akabalilo kosi tubanje bakwisengannya ukwivwila. (Luka 12.40) Tuli nu bulongozi bo u Pabuli akasimba mukalata yo akabasimbila Abahebeli, bo bungatwavwa sana amasiku ghano ngati mo bukabatulila Abakilisitu ababwandilo. Sona u Yehova akusimikizya aliwesi paweka ukuti atakwiza pakutulekapo lumo pamo ukututagha. (Hebe. 13.5, 6) Nge twabikapo umoyo pakulonda itawuni yo yikwiza ukubako kwa bwila na bwila, bo Bumwene ubwa Chala nu kwiza ukuhoboka na malusayo agha bwila na bwila.—Mata. 25.34.
ULWIMBO 157 Mtende Wanadi!
a Ibayibolo likulangizya ukuti kale, akabalilo akinji amatawuni ghakalaghiliwanga nu Mwene. Itawuni iyi abanthu bakayennyanga ukuti bo bumwene.—Ubwandilo 14.2.
b Ivi vikabombiwa mu 67 C.E., akabalilo kanandi bulo Abakilisitu bati bafumamo mu Yudeya na mu Yelusalemu.
c Amazyu gho bakang’anamulila ukuti “pakughanana ngati mwe bakamu” ghangang’anamula ulughano lo lukubapo pakasi pa banthu abamumbumba yoka, loli u Pabuli akaghabombezya pakunena ivya lughano lo lukuba muchipanga.