Yehova wasungika nzila zani

BIBUTI BIANI BIAKUMBAKISA MU BAKA NZILA YA SUNGAMA

Ha manima ma 1920, ntete bakwelana, bibuti biani biayizi longoka mu zaba Yehova. Ku mbatukulu ya 1939 nabutuka. Bu ndieri mwana fioti, ku Angleterre tweri bêlaka, mpe bayizi kuntsonekesa ku École du ministère théocratique. Tii lumbu ti mbo nibambukaka ka bwe ndieri monaka bu ndieri nakaka ha zulu tima ti bakunsila ngatu nabaka bula mu mona bantu, bu nasa devware’ani ya ntete. Mvula 6 zeri nani, mpe bunkuta bweri nani bu ndieri talaka bantu ba kula beri kundandaka bu ndieri saka devware.

Mu bungu dia tisalu tia samuna, tata’ani wakuntsonekena misamu mi naketi sarila mu karte. Mbala ya ntete yi nasa nzo na nzo me kaka, mvula 8 zeri nani. Nsayi yeri nani mu ntangu munkwa-nzo katanga karte’ani mpe katambula buku die na mutu-diambu “Let God Be True”! (Bika Nzambi kabâ muntu wa matieleka) Nadioka ntinu mu kwe watâ kwe tata’ani. Tisalu tia samuna na tukutakanu mbo bieri kuntâka nsayi, mpe biakumbakisa mu kurisa nsatu’ani ya sarila Yehova mu tisalu tia ntangu zazansoni.

Tata’ani bu kakuntsonekesa ngatu nabakaka Nzo ya Zangama ya Munkengi, matieleka ma Bibila mayizi tomo simba mutima’ani. Mbo ndieri tangaka zurnale zazansoni bu zeri tulaka ku La Poste. Lukwikulu lwani mu Yehova lwayizi kula, mpe lwasa ti natihana kwe Yandi.

Mu 1950, bayizi tâ kanda dieto mbila ku New York ku lukutakanu lwa lunene. Tilumbu tia jeudi 3 août, mutu-diambu weri “Tilumbu tia bamisionere.” Mu tilumbu tîna, ni mpangi Carey Barber wayizi bâ mu Timvuka titwarisaka ha manima, wasa tinzonzi tia bateme. Bu kamana yula bantu beri batusuku biyuvu bia biole bia nsukunu ya tinzonzi tiandi, natelama, mpe natâ: “Yee!” Mvula 11 zeri nani, kâ mbo ndieri bakulaka ti nzengolo ya mfunu nabonga. Bunkuta bweri nani mu kwe bwa mu mamba, mu bungu ti kanazaba ko mu tsaba. Tata’ani dia dileki wakunturisa mpe wakuntêla ti misamu mbo miaketi yôkela mu mpila ya mbote. Manzangu mamingi basa ntiangu malu mani masâ lembo diata pisine. Mpangi yimosi yakunanguna mu ku nata mu pisine mpe wakungana kwe mpangi yakaka yakumbatisa, ha manima wakunkarisa kwe mpangi yakunata. Tûka tilumbu tîna tia mfunu, Yehova watatamana mu sungika nzila zani.

NSOLOLO YA TÛLA LUKWIKULU MU YEHOVA

Bu namanisa lukolo, weri nani nabâ mupasuri-nzila, kâ baprofesere bani bakuntindisa mu kwenda ku université. Nalanda malongi mawu, mpe nayenda ku université; kâ, ntangu fioti ha manima nayizi bakula ti ka naketi’â lenda ko mu tatamana mu bâ wa kwikama mu matieleka, na mu tûla mabanza mani mu lukolo, ntiangu nabonga nzengolo ya bika lukolo. Nazonzela musamu wango kwe Yehova mu lusambulu, mpe natsoneka mukanda wa buzitu wu natêla ti lukolo nibika ha manima ma mvula yimosi. Ho nkatika bendo, na lukwikulu lwalwingi mu Yehova, nabatika tisalu tia mupasuri-nzila.

Mu juillet 1957 nabatika tisalu tiani tia mupasuri-nzila ku Wellingborough. Nalomba ku Betele ya Londres balomba kwe mpangi yimosi ya yibakala ye mupasuri-nzila tûka ntama tasala tintwari. Mpangi Bert Vaisey wayizi bâ mulongisi’ani, mpe luhemo lwandi lwakumbakisa mu sa programe ya mbote mu bungu dia tisalu tia samuna. Mu timvuka mweri mpangi 6 za zikento za nuna, mpangi Vaisey na meno. Kubama mu hana mvutu ku tukutanu twatwansoni kwakungana bweso bwabwingi mu kurisa lukwikulu lwani mu Yehova mpe mu zabikisa timinu tiani.

Ha manima ma ntangu fioti yi nayôkesa ku boloko mu bungu ti nakala mu sala tisalu tia bumilitere, nabwabana na Barbara, weri mpangi ya yikento yeri mupasuri-nzila wa wunene. Takwelana mu 1959, mpe ba kubama tweri mu kwenda kuma ni kuma ku baketi tu tambika. Ntete-ntete, ku Lancashire tweri sarilaka, ku nord-ouest ya Angleterre. Mu janvier 1961, bakuntâ mbila ku Betele ya Londres mu bungu dia Lukolo lwa tisalu tia Timfumu lwaketi sa ngonda mosi. Ha manima ma lukolo, nayizi yituku bu bakundomba mu sala tisalu tia munkengi wa tizunga. Mpangi yimosi yeri munkengi wa tizunga tûka ntama wayizi yôkesa tumingu tole mu kunkubika ku Birmingham, mpe bahana nzila kwe Barbara mu sala tintwari na meno. Ha manima tayizi bika teritware zeto zi tasola, Lancashire na Cheshire.

TÛLA LUKWIKULU MU YEHOVA NI TIMA TIYÔKELE

Mu août 1962, bu tweri ku vacance, tayizi baka mukanda watûka ku Komite ya filiale, mu kati mweri mpe na formilere za lukolo lwa Galade. Bu tamana sambirila musamu wo, Barbara na meno tafulusa formilere zo, mpe takarisa zo ntiana bu batulomba. Ha manima ma ngonda 5, tayenda ku Brooklyn, ku New York, mu sa classe ya 38 ya lukolo lwa Galade lwasa ngonda 10.

Ku lukolo lwa Galade ka talongoka kwa Zu dia Nzambi ko na organizasio’andi, kâ talongoka mpe luzolo lwa bampangi. Talongoka misamu miamingi kwe ndiku zi tabâ classe yimosi ni bu sa ti lutangu yôka 20 tweri. Bilumbu biabiansoni, nsayi yeri nani ya sala tintwari na mpangi Fred Rusk, weri wumosi wa milongisi mieto. Malongi ma nzitukulu ma keri vulu zonzelaka, ni mfunu ya hanaka malongi na buderede mpe mafweti sikamana mu Zu dia Nzambi. Mu bantu beri saka binzonzi ku lukolo lweto mweri mpangi zatomo zaba tisalu, ntiana mpangi Nathan Knorr, mpangi Frederick Franz, na mpangi Karl Klein. Mpe beto milongoki, tayizi longoka mu tifwani tia mpangi ya kwikama yeri na nkumbu A. H. Macmillan, watusongela mpila Yehova yi kahanina lutwalusu mu ntangu za mpasi za 1914 tii ku mbatukulu ya 1919!

NSOBOLO YA TERITWARE

Ku nsuka ya lukolo, mpangi Knorr watêla Barbara na meno ti ku Burundi batutambika ku Afrique. Tadioka mu biblioteke ya Betele mu dinga mu Annuaire ngatu tazaba lutangu lwa bisamuni bieri kûna. Kâ musamu wa nzitukulu, ka tabaka na kani buku ko dieri zonzelaka lutangu lwa bisamuni bieri kô! Yee, ku teritware yi batoko lembo samuna tweri kwendaka, yeri ku Afrique ku talembo tomo zaba. Oh, lwaka lwalwingi lweri neto! Lusambulu lwa bunsungu lwatubakisa mu bâ ba dzuna.

Ku teritware’eto ya môna, bima biabiansoni bia swaswana bieri na bia mbuka zi tatoko bâ​—ntangu (saison), tikulu na zu. Wafwanakana talongoka lumputu. Wafwanakana mpe tadinga nzo yi taketi bêla. Bilumbu biole biayôka bu tamana tula, mpangi yimosi ya yibakala yi tasa lukolo lwa Galade, Harry Arnott, wasâ tu tala bu keri kâlaka ku teritware’andi ku Zambie. Watubakisa mu baka nzo ya mfutila, yayizi bâ nzo ya ntete ya bamisionere. Ho nkatika bendo, guvernema yalembo zaba na kani musamu wutariri Mbangi za Yehova, yayizi batika mu tu kwamisa. Bu tabatika mu mona nsayi mu teritware’eto, guvernema yatutêla ti wafwanakana tabâ na permi mu sala tisalu tia samuna. Na tiari tiatiansoni, takatuka ku nsi yo mpe tayenda ku nsi ya môna, ku Ouganda.

Lukwikulu mu Yehova lwasa ti ka tabândi na bunkuta bwabwingi ni bu sa ti ka tweri’â na viza ko. Mpangi yimosi yatûka ku Canada mpe yeri bakisaka mu tisalu tia samuna mu mbuka zeri dinganaka bisamuni ku Ouganda, waye zonzela musamu’eto kwe bakala dimosi dieri salaka ku immigration, mpe batuhana mwa ngonda za bêla kô ntete tayirikisa mikanda miafwanakana mu tatamana bêla kô. Bweso bu batuhana bwasongela ti Yehova weri tu bakisaka.

Mbelo ya ku teritware’eto ya môna ya swaswana yeri na ya ku Burundi. Tisalu tia samuna tia beri tisarilaka kûna ni bu sa ti Mbangi za Yehova 28 kwa zeri mu nsi ya mukaka. Mbo tweri bwabanaka na bantu babingi beri zonzaka anglais. Kâ, ho nkatika bendo, tayizi bakula ti mu bakisa bantu bô beri zoloko mu wâ matieleka ngatu bakula mu timpeve, wafwanakana talongoka na kani zu dimosi dia nsi yo. Tayizi batika mu samuna ku Kampala, mu zu dia Luganda di beri vulu zonzaka, mpe tayizi bonga nzengolo ya longoka zu dio. Mvula zazingi zafwanakana mu tomo dia zaba, kâ bu tayizi zaba zu dia Luganda, tayizi lenda mu tomo sala tisalu tieto tia samuna! Tabatika mu zaba nsatu za timpeve za milongoki mieto mia Bibila. Ha manima, bayizi tu ziburila mitima miawu, mpe bayizi tu zabikisa bwe beri monaka mu bungu dia misamu mi beri longokaka.

NZIETOLO ZAZINGI

Nsayi’eto ya baka bantu ba kuluka mpe beri zoloko matieleka yavutu kula bu batuhana dema diakaka di tweri lembo kêlaka​—dema dia sala tisalu tia tizunga mu nsi yayansoni. Mu lutwalusu lwa filiale ya Kenya, tabonga “kaminio’eto ya nzietolo” mu kwenda mu mbuka zo zeri dinganaka mipasuri-nzila. Mbala zazingi tabâ na bweso bwa mona ndiambu ya bantu balembo zaba Mbangi za Yehova. Mbo beri tomo tubwanaka mpe mbo beri tulambilaka bidia.

Ha manima, tavutu sa nzietolo mu mpila yakaka. Bu natûka ku Kampala, nasa bilumbu biole mu nzietolo mu tula ku port ya Mombasa ye ku Kenya; mpe ha manima nabaka bato mu kwenda ku Seychelles, kweri île zazingi za Océan Indien. Ha manima, tûka 1965 tii 1972, Barbara wayizi sala nani tintwari ku Seychelles. Ku mbatukulu, bisamumi biole kwa bieri kûna, ha manima bayizi yirika tikunku, mpe tikunku tio tiayizi bâ timvuka. “Nzietolo” zakaka zakunata mu kwe tala mpangi za ku Érithrée, za ku Éthiopie na za ku Soudan.

Bu takâla ku Ouganda misamu mia politike miasoba mu ntangu bambulumbulu babatika mu tuma guvernema. Mvula zalanda zi tweri na bunkuta zasa ti nabanza ti musamu wa ndwenga wena mu landa ntumunu ya Bibila yitâka ti ‘bia Sezare haneno kwe Sezare.’ (Mak. 12:17) Mu ntangu yîna, bayizi lomba kwe nzenza zazansoni zatsonekesa nkumbu zawu ku poste ya police ye penepene na nzo’awu. Na manzangu mamansoni tatumamana. Ha manima ma bilumbu fioti, bu tweri kwe nati kaminio ku Kampala, bantu beri salaka mu police secrète bapusana kwe meno na misionere yakaka. Mitima mieto duda mieri dudaka! Batukwikisila ti beto espions zeri, mpe batunata ku police centrale ku taye bangurila ti beto misionere za tidzunu zeri. Bu tweri ba têlaka ti tatitsonekesa ku poste ya police ka beri’â tu kipaka ko. Bapolisie beri na mata batunata ku poste ya police yeri penepene na nzo ya bamisionere. Nsayi yeri neto mu ntangu mfumu ya poste ya police, wazaba ti tatitsonekesa, katubambukila mpe kalomba kwe bantu batunata batuyambula!

Mu bilumbu bîna, ntangu za mpasi tweri vulu yôkesaka mu nzila zi beri kangaka kwe bambulumbulu, nsungula bu batukangamasa kwe bambulumbulu banwa malavu mamingi. Ntangu zazansoni, mbo tweri sambilaka mpe mbo tweri bâka na tidzunu tia mutima, ha manima batubika mu yôka na kondo kwa bunkuta. Musamu wa tiari, mu 1973 balomba kwe bamisionere babansoni beri nzenza ku nsi yo bakatuka ku Ouganda.

Bavutu tu soba teritware, tayenda ku Côte d’Ivoire ku Afrique ya weste. Ntia nsobolo tafweti sa? Tafweti longoka tikulu tia môna, mpe tafweti vutu zonza lumputu ntangu zazansoni, mpe tafweti yukunu mu bâ na bamisionere bakaka batûka mu nsi za swaswana! Mu ntangu yîna mpe, tamona lutwalusu lwa Yehova mu ntangu bantu ba kuluka mpe beri na bunsungu batambula nsangu za mbote na manzangu mamansoni. Tayizi mona ka bwe lukwikulu lweto mu Yehova lwasungikila nzila zeto.

Ha manima, tayituku bu bayizi baka Barbara na kansere. Ntono nzietolo zazingi zi tasa mu mu bukisa, mu 1983 tayizi bakula ti ka tavutu’â bâ na lenda ko dia sala ku teritware’eto ya ku Afrique. Musamu wo watomo tu niongesa beto bole!

NSOBOLO YA MISAMU

Kansere ya Barbara mbo yeri tomo mu diaka bu tweri salaka ku Betele ya ku Londres, mpe wayizi fwa. Kanda dia Betele diatomo kumbakisa. Bantu bole ba kwelana bakumbakisa mu yukunu na mpasi zani mpe natatamana mu sikirila Yehova. Ha manima, nayizi bwabana na mpangi yimosi ya yikento ya ku Betele, mpe weri mupasuri-nzila wa wunene tûka ntama. Luzolo lwandi mu Yehova mbo lweri songelaka ti muntu wa timpeve weri. Ann na meno takwelana mu 1989, mpe tûka ntangu yo, mbo tusalaka ku Betele ya Londres.

Tûka 1995 tii 2018, nayizi baka bweso bwa bâ timonikisi tia siège mondial (wu beri tâka surveillant de zone), mpe nayizi tala nsi kampe 60. Muna nsi, nayizi mona ti Yehova bisari biandi kabakisaka ni bu sa ti misamu mia mpila na mpila mibaturilaka.

Mu 2017 nabaka bweso bwa vutu kwenda ku Afrique. Nsayi yayingi yeri nani mu nata Ann ku Burundi mu mbala’andi ya ntete, mpe mu yituku mu mpila bantu babingi bayizi zabila matieleka! Mu nzila yimosi yi nasa nzo na nzo mu 1964, bwawu bu Betele ya toma ye mo. Lumbu ti, bisamuni yôka 15500 bie kô.

Mu 2018, nsayi ya yôka yeri nani bu bayizi kungana liste ya nsi zazansoni zi nayenda. Mu kati dia liste yo mweri mpe nsi ya Côte d’Ivoire. Bu tatula ku Abidjan, ye kapitale, mbo ndieri monaka ntiana me nakâla ku nzo. Bu ndieri talaka liste ya nimero za telefone za mpangi zeri mu chambre zeri penepene na ya beto ku Betele, nabambukila nkumbu ya Sossou. Nabambuka ti munkengi wa tizunga weri bu tatoko bâ ku Abidjan. Kâ nawunakana. Dio Sossou diakaka diabâ​—mwana’andi.

Yehova walungisa kani diandi. Ntono misamu miamingi mia mpasi, nayizi bakula ti bu tukwikilaka Yehova, wa matieleka mbo kasungikaka nzila zeto. Bwawu bu, we nani natatamana mu landa nzila yilembolo na nsuka bu nitatamana mu sarila Yehova tii bu kakuntwarisa mu nza ya môna yibâ ya toma.​—Bin. 4:18.