‘Wâ misamu mia bantu ba ndwenga’

1. Ngano mu ntia mpila balendi tu hanina malongi, mpe mu bungu dia nti me neto nsatu?

BETO bansoni nsatu malongi yibâka neto ntangu zakaka. Ntangu zakaka, beto beni tulombaka malongi kwe muntu wu tuzitisaka. Kâ, ntangu zakaka mpangi yitubelokelaka lwaka yilendi tu têla ti nzengolo yi tuta zolo bonga mbo yitunatina misamu mituniongesa. (Nga. 6:1) Ntangu zakaka mpe, malongi malendi bâ nsembolo mu bungu dia musamu wa mbi wu tuyirikiri. Mu ntangu ni ntangu yi batuhanaka malongi, tufweti ma wirikilaka. Tamana sila bo, mbo wubâ musamu wa mbote mu bungu dia beto, mpe wulendi tu vukisa!​—Bin. 6:23.

2. Tintwari na Bingana 12:15, mu bungu dia nti tufweti wirikilaka malongi?

² Verse’eto ya mutu-diambu mbo yita tu tindisa mu ‘wâ misamu mia bantu ba ndwenga.’ (Bin. 22:17) Ka kwena muntu wuzebi misamu miamiansoni ko; muntu kwa wubâka kô wuzebi misamu yôka mi tuzebi beto. (Tanga Bingana 12:15 na note.) Buna, bu tuwirikilaka malongi mbo tusongelaka ti ba kuluka twena. Mbo wusongelaka ti ndilu zeto za tuzebi; mbo tubakulaka ti nsatu lubakusu ye neto mu lungisa makani meto. Mpeve santu yatuma Salomo mutinu wa ndwenga mu tsoneka: “Makani [. . .] mbo malunganaka mu ntangu milongi mibâka miamingi.”​—Bin. 15:22, NWT.

3. Mu ntia mpila tulendi bakila malongi?

³ Malongi malendi tûka kûma kwakaka peleko kwe muntu. Ngano bwe malongi malendi tûkila kûma kwakaka? Tulendi tanga tima mu Bibila peleko mu mabuku meto tilendi sa ti tatoko kangama, tadimbitila mu ndiatulu’eto, mpe tilendi tu tuma mu soba. (Ebr. 4:12) Mo ni malongi matûkaka kûma kwakaka. Ngano bwe malongi malendi tûkila kwe muntu? Mukuluntu peleko mpangi ya yela yilendi tu zonzela tifu ti tufweti tomesa. Mo ni malongi malendi tûka kwe muntu. Tala ti muntu wu tuzololo wutuheni malongi mata sikamana mu Bibila, tufweti songela ti yandi tuta tonda bu tumuwirikila, mpe bu tusarila ngolo mu landa malongi mandi.

4. Tintwari na Ekleziaste 7:9, ngano ntia bifu bifweti lembo bâka neto bu batuhanaka malongi?

⁴ Wulendi bâ musamu wa mpasi mu tambula malongi, nsungula bu matûkaka kwe muntu. Tulendi fwema mpe. Mu bungu dia nti? Ni bu sa ti mbo tutambulaka ti bantu ba masumu twena, wulendi bâ musamu wa mpasi mu tambula malongi mu ntangu muntu yi katutêlaka mu soba ndiatulu’eto. (Tanga Ekleziaste 7:9.) Tulendi dinga mu songela ti mpemba ye neto. Tulendi dinga mu zaba mabanza mata tuma muntu wuta tu hana malongi, peleko tulendi fwema mu mpila yi katuhanini mo. Tulendi dinga misamu mia mbi mi kayirikaka, mpe tulendi banza ti: ‘Kena na nswa ko wa kungana malongi! Yandi beni bifu bia mbi bie nandi!’ Mpe tala ti ka tuta yangalala ko mu malongi ma katuheni, ka tukipa mo ko peleko tulendi lomba malongi kwe muntu wakaka mu bungu ti mbo tuta banza ti mbo katâ misamu mu mpila yi tuzololo.

5. Ngano nti tutaluzula mu timoko ti?

⁵ Mu timoko ti, mbo tutaluzula bifwani bia bantu bakala malongi na batambula mo. Mbo tuzonzela mpe ka nti bitubakisa mu tambula malongi na mu bakila mo ndandu.

BAKALA MALONGI

6. Ngano nti tuta longoka mu mpila mutinu Roboame yi kasarila malongi ma kabaka?

⁶ Tataluzuleno tifwani tia Roboame. Bu kayizi bâ mutinu wa Israele, bantu ba keri tumaka bayizi mu lomba tima. Bamulomba mu dimina dema dia ba hana tata’andi Salomo. Roboame, wasarila ndwenga bu kayula bambuta ba ku Israele mu zaba ka ntia mvutu kaketi hana kwe bantu bo. Bambuta balonga mutinu ti, bu kaketi yirika misamu mieri lombaka bantu bo, mbo baketi tatamana kwa mu mu sarila. (1 Mit. 12:3-7) Kampe, Roboame ka yangalala ko mu malongi ma bamuhana, ntiangu kaye monekena bampwana’andi ba kakula na bo. Kampe babakala bo mvula yôka 40 zeri nawu, buna misamu miakaka mia luzingu mia bazaba. (2 Nta. 12:13) Kâ bahana malongi ma mbi kwe Roboame. Bamutêla ti kayika dema dia bantu ba keri tumaka. (1 Mit. 12:8-11) Roboame wabaka malongi ma swaswana, buna wafwanakana kasambila Yehova mu zaba ka ntia malongi kaketi sarila. Kani kasila bo, wasarila malongi ma bampwana’andi, mu bungu ti ma kazolo. Musamu wo wanata misendo mia mbi kwe Roboame na kwe kanda dia Israele. Beto mpe, ntangu zakaka malongi ma tubakaka ka madelakanaka ko na misamu mi tuzololo mu wâ. Kâ, tala ti mu Zu dia Nzambi matûkiri, tufweti ma tambula.

7. Ngano nti tuta longoka mu tifwani tia mutinu Uziya?

⁷ Mutinu Uziya wakala malongi. Wakota mu mbuka yimosi mu Tempelo ya Yehova, yeri kotaka kwa Banganga-Nzambi mpe wayêla mu yoka encens. Nganga-Nzambi za Yehova zamutêla ti: “Uziya, ka wena na nswa ko wa yoka encens mu bungu dia Yehova! Banganga-Nzambi kwa bê na nswa wa yoka encens.” Ngano Uziya nti kasa? Tala ti na kuluka kwakwansoni, watambula malongi mpe waduka mu Tempelo, Yehova mbo kaketi mu lemvokela. Kâ, Uziya wayizi baka nkesi. Mu bungu dia nti kakarila malongi ma beri mu hanaka? Mu bungu ti mutinu weri, kampe wabanza ti nswa weri nandi wa yirika misamu miamiansoni mi keri zoloko. Kâ, Yehova keri’â mwinaka misamu mu mpila yo ko. Mu bungu ti wayirika musamu wu kalembo bêla na nswa, Uziya wayizi baka bwazi, mpe bwazi bo bwafwa nandi. (2 Nta. 26:16-21, NWT) Tifwani tia Uziya titulongese ti, ni bu sa ti ka nani twena, tala ti tukariri malongi masikamanaka mu Bibila, Yehova ka vutu’â tu tambula ko.

BATAMBULA MALONGI

8. Ngano Yobe bwe kasa bu bamuhana malongi?

⁸ Bu tukatula bifwani bia mbi bilwengesaka bi tuzonzele, Bibila mbo dizonzelaka bifwani bia mbote bia bantu babaka lusakumunu mu bungu ti batambula malongi. Tazonzeleno Yobe. Ni bu sa ti Nzambi keri tînaka, muntu wa masumu weri. Nkwamusu bu zayôka, wahana mabanza malembo bâ ma delakana. Mu bungu dia mabanza mo, wabaka malongi matûka kwe Eliwu na kwe Yehova. Ngano Yobe bwe kasa? Na kuluka kwakwansoni watambula malongi. Watâ ti: ‘Nazonzele me ka nizabi [. . .] Ntiangu nita bika kwa, nita soba mabanza ha kati dia mfumfuta za mutoto na ha bombi.’ Yehova wasakumuna Yobe mu bungu ti wa kuluka weri.​—Yobe 42:3-6, 12-17.

9. Ngano Mose ntia tifwani tia mbote kahana mu musamu wutariri tambula malongi?

⁹ Mose tifwani tia mbote tiena mu bungu ti watambula nsembolo bu kamana yirika fote ya yinene. Lumbu timosi wabaka nkesi, mpe ka hana mukembo kwe Yehova ko. Mu bungu dia musamu wo, Mose wahombesa bweso bwa kota ku Mutoto wa kani. (Lut. 20:1-13) Mu ntangu Mose yi kalomba kwe Yehova kasoba nzengolo’andi, Yehova wamuvuturila ti: ‘Bika mu vutu kunzonzela musamu wo!’ (Lub. 3:23-27) Mose ka yizi’â fwa nkesi ko. Kâ, watambula nzengolo ya Yehova, mpe Yehova watatamana mu mu sarila mu bâ ntwarisi ya kanda dia Israele. (Lub. 4:1) Yobe na Mose bifwani bia mbote biena bi tufweti landa mu musamu wutariri tambula malongi. Yobe wasoba mpila’andi ya mwina misamu, mpe ka dinga ko mu tinwanina. Mose wasongela ti watambula malongi ma Yehova bu katatamana mu bâ wa kwikama ni bu sa ti wahombesa bweso bwa ntalu bwa kota ku Mutoto wa kani.

10. a) Ngano Bingana 4:10-13 nti yitulongesaka mu ndandu zi tubakaka bu tutambulaka malongi? b) Bantu bakaka bu babahana malongi ntia tifu tia mbote basongela?

¹⁰ Mbo tubakaka ndandu, bu tulandaka tifwani tia bantu ba kwikama ntiana Yobe na Mose. (Tanga Bingana 4:10-13.) Mpangi zazingi zalanda bifwani biawu. Mu bungu dia ndwengosolo yi kabaka, mpangi yimosi ye na nkumbu Emmanuel, bâka ku Congo (Kinshasa), têle ti: “Mpangi za yela za mu timvuka bu zamona ti timpeve tiani beba tieri bebaka, zakumbakisa. Nasarila malongi mawu, mpe makumbakisa mu dioka misamu.”b Mpangi ya yikento ye na nkumbu Megan, mpe ye mupasuri-nzila ku Canada, watâ ebu mu bungu dia malongi: “Malongi ma beri kunganaka, ntangu zazansoni ka ni mo mo’â ko ndieri zoloko mu wâ, kâ ni mo meri nani nsatu.” Mpe mpangi ya yibakala ya ku Croatie ye na nkumbu Marko têle ti: “Nayizi hombesa dema dieri nani mu timvuka, kâ bu nitomo talaka, mbo nimonaka ti malongi ma nabaka makumbakisa mu vutu bâ na timpeve tia mbote.”

11. Mpangi Karl Klein bwe katâ mu bungu dia tifu tia tambulaka malongi?

¹¹ Tifwani tiakaka tia muntu wabaka ndandu bu katambula malongi ni tia mpangi Karl Klein, weri mu Timvuka titwarisaka. Mu tinsamu tiandi tia luzingu, mpangi Klein wazonzela malongi ma ngolo ma mu hana mpangi Joseph F. Rutherford, weri ndiku’andi ya mutima. Ha mbatukulu, Mpangi Klein watambula ti ka bongela malongi mu mpila ya mbote ko. Watâ ti: “Tilumbu tiakaka [Mpangi Rutherford] ti kakumona, na nsayi yayansoni wakuntêla: ‘Mbote zaku Karl!’ Mu bungu ti wa fwema kwa ndieri, ka natomo’â tambula mbote’andi ko. Wakuntêla ti: ‘Karl, sa keba! Satana ku manima maku kena.’ Nsoni zakumbaka, namuvuturila ti: ‘Ô mpangi Rutherford, ka ndiena mu nkesi ko.’ Mu bungu ti misamu mia katomo zaba, wavutu kundwengesa: ‘Mbakuri, kâ sa keba. Satana ku manima maku kena.’ Diangana mpemba yeri nandi! Tala ti tubêle na diki mu mpangi’eto, nsungula tala ti ni mu ntangu yi katutêlele musamu wu kafweti tu têla tusiriri bo [. . . ], mbo tubwa mu mutambu wa Satana.”c (Efz. 4:25-27) Mpangi Klein watambula malongi ma mpangi Rutherford, mpe tindiku tiawu tiatatamana mu bâ ngolo.

NTI BILENDI TU BAKISA MU TAMBULA MALONGI?

12. Bwe tifu tia kuluka tilendi tu bakisila mu tambula malongi? (Mikunga 141:5)

¹² Nti bilendi tu bakisa mu tambula malongi? Tufweti bâ ba kuluka bu tubambukaka ti bantu ba masumu twena, mpe ntangu zakaka mbo tusarilaka buzoba. Ntiana bu tuzonzele wo, Yobe wamwina misamu mu mpila ya mbi. Kâ ha manima, wasoba mpila’andi ya mwina misamu, mpe Yehova wamusakumuna. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti Yobe wa kuluka weri. Wasongela tifu tia kuluka bu katambula malongi ma mu hana Eliwu, ni bu sa ti Eliwu ntwenia kwa yeri. (Yobe 32:6, 7) Beto mpe tifu tia kuluka mbo titubakisa mu sarila malongi, ni bu tumona ti malongi ka mata tu fwanakana ko peleko muntu wutulongele ntwenia kwa yena na beto. Mukuluntu wumosi ku Canada watâ ti: “Mu bungu ti ka tutimwinaka mu mpila bantu bakaka yi batumwinaka ko, bwe tukwendela ku matu tala ti ka batulongele’â ko?” Beto bansoni nsatu ye neto ya bâ na bifu bie mu mbutu ya mpeve, na ya bâ bisamuni na milongi mia nguria mia mbote.​—Tanga Mikunga 141:5.

13. Bwe tufweti bongelaka malongi ma batuhanaka?

¹³ Monaka ti malongi mpila yena ya luzolo lwa Nzambi. Yehova bubote bweto kwa kadingaka. (Bin. 4:20-22) Bu katuhanaka malongi mu nzila ya Zu diandi, ya mikanda misikamanaka mu Bibila, peleko ya mpangi ya yela, mbo kasongelaka luzolo lwandi mu beto. Mu mabanza ma Bahebre 12:9, 10, Yehova mbo kasilaka bo ‘mu tu sa bantu ba babote.’

14. Mu nti tufweti tûlaka mabanza meto bu batulongaka?

¹⁴ Tûla mabanza maku mu malongi, kâ ka mu mpila ko yi bakuhanini mo. Ntangu zakaka, mbo tumonaka ti malongi ma batuheni ka batuhanini’â mo mu mpila ya mbote ko. Wa matieleka, bantu bahanaka malongi bafweti sarila ngolo mu hana malongi mu mpila yisa ti tatambula mo na nsayi yayansoni.d (Nga. 6:1) Kâ tala ti batulongele, mbo wubâ musamu wa mbote tamana tûla mabanza meto mu misamu mi batutêlele​—Ni bu sa ti tubenzi ti mu mpila ya mbi batutêlele mio. Tulendi tiyula: ‘Ni bu sa ti mpila yi bakunganini malongi ka nzololo’â yo ko, ngano ka ndendi’â nabakila mo ndandu ko? Ngano ndendi zimbakana fote za muntu wukundongele ngatu nabakila malongi mo ndandu?’ Mbo tusarila ndwenga bu tudinga mu baka ndandu mu malongi ma batuhanaka.​—Bin. 15:31.

LOMBA MALONGI MPE BAKILA MO NDANDU

15. Mu bungu dia nti tufweti lombelaka malongi?

¹⁵ Bibila mbo ditutindisaka mu lomba malongi. Bingana 13:10 mbo yitâka ti: ‘Ndwenga kwe bô balombaka malongi zena.’ Diangana wa matieleka wena! Bô balombaka malongi na kani bakêla babahana mo, mbo bakwizi bâ bisari bia yela bia Yehova yôka bantu balembo ma lombaka. Buna bâka na tifu tia lombaka malongi.

16. Mu ntia misamu tulendi lombela malongi?

¹⁶ Mu ntia ntangu tulendi lomba malongi kwe mpangi zakaka? Tataleno misamu emi: 1) Mpangi ya yikento yilombele kwe mpangi yakaka yisamunaka bubote yamuturisa mu kwe twarisa ndongokolo ya Bibila, ha manima mu lombele malongi mu mpila yi kalendi tomesena ndongosolo’andi. 2) Mpangi ya yikento ya mpumpa yita dinga mu sumba binkuti, yuriri mabanza ma mpangi ya yikento ya yela mu nsololo yi kalendi sa. 3) Balombele kwe mpangi yimosi mu tâ tinzonzi mu mbala’andi ya ntete. Mpangi yo ye monekena mpangi yakaka yitâka binzonzi tûka ntama mu mu wirikila ngatu kamuhana malongi mamubakisa mu sa nsobolo. Mbo wubâ mpe musamu wa mbote kwe mpangi zitâka binzonzi tûka mivu mu lomba malongi kwe mpangi za yela zitâka binzonzi na mu sarila mo.

17. Ngano bwe tulendi bakila ndandu mu malongi?

¹⁷ Mu bilumbu bita kwiza, beto bansoni mbo tubaka malongi matûka kûma kwakaka, peleko kwe muntu. Musamu wo bu wutula, bambukila misamu mi tulongokele. Bâ wa kuluka. Tûla mabanza maku mu malongi, kâ ka mu mpila ko yi bakuhanina mo. Mpe sarila malongi ma bakuhana. Ka kwena muntu ko wabutuka na ndwenga. Kâ Zu dia Nzambi mbo ditutêlaka ti, mbo tukwizi bâka na ndwenga bu tuwirikilaka malongi na bu tutambulaka nsembolo.​—Bin. 19:20.