TIMOKO TIA NDONGOKOLO 21
MUKUNGA 21 Tatokoeno dingaka Timfumu
Dinga mumvuka wuzingila ntangu zazansoni
‘Mumvuka wukwiza tukwe dingi na timina diadiansoni.’—EBR. 13:14.
MABANZA MA NGURI
Bwe Bahebre tikapu 13 yilendi tu bakisila bwawu bu na mu bilumbu bita kwiza.
1. Nti Yezu katâ biaketi tûrila Yerusaleme?
NTETE kafwa, Yezu wahana mbikululu kwe milongoki miandi; mbikululu yo yalungana mu mbala ya ntete mu ntangu Yerusaleme na Tempelo’andi bafukisa bio. Yandi wabalwengesa ti hata dia Yerusaleme mbo baketi ya ‘zungirila kwe binwani.’ (Like 21:20) Yezu watâ kwe milongoki miandi ti bu baketi mona binwani bio bafweti katuka ku Yude ho nkatika bendo. Misamu miatâ Yezu mialungana, binwani bia Bisi-Rome biazungirila Yerusaleme.—Like 21:21, 22.
2. Ntia malongi ntumwa Paulo kahana kwe Bakristo ba ku Yude na ba ku Yerusaleme?
2 Mwa mivu ku matu ntete binwani bia Bisi-Rome biazungirila Yerusaleme, ntumwa Paulo watsoneka mukanda wa mfunu kwe Bakristo ba ku Yude na ba ku Yerusaleme, wu batâka nkumbu lumbu ti buku dia Bahebre. Mu mukanda wo, Paulo wahana malongi kwe Bakristo mu ba kubika mu bilumbu bia mpasi bieri kwizaka. Ngano nti biaketi yôka? Mfukulu ya Yerusaleme. Tala ti bazolo mu vûka, Bakristo bo bafweti bîka nzo zawu na bisalu biawu. Ntiangu mu musamu wutariri Yerusaleme, Paulo watsoneka: ‘Ka twena na mumvuka wa mankululu ko.’ Wavutu yika: ‘Kâ mumvuka wukwiza tukwe dingi na timina diadiansoni.’—Ebr. 13:14.
3. ‘Mumvuka we na bandu dia matieleka’ ni nti, mpe mu bungu dia nti tufweti wa dingila?
3 Bakristo babonga nzengolo ya duka ku Yerusaleme na ku Yude kampe babasehesela, kâ nzengolo yo ya vûkisa luzingu lwawu. Lumbu ti, bantu balendi tâ ti ba lawuka twena mu bungu ti ka tutûlaka lukwikulu lweto mu mbongo ko mpe ka tusikirilaka bantu ko mu yirika misamu mia nza. Kâ, mu bungu dia nti tusaka nsololo yo? Mu bungu ti tuzebi ti ntamana Timfumu tia Nzambi mbo tifukisa nza yi ya mbi. ‘Mumvuka we na bandu (fondations) dia matieleka tukwe dingi,’ wuzololo tâ, ‘wo wukwiza,’ Timfumu tia Nzambi.a (Ebr. 11:10; Mat. 6:33) Muna mutu-diambu wa timoko ti mbo wuzonzela: 1) Bwe malongi ma Paulo mabakisila Bakristo mu tatamana mu kêla na mu tûla lukwikulu lwawu mu Timfumu tia Nzambi 2) Bwe Paulo kabakubikila mu misamu miaketi tûla, mpe 3) bwe malongi mandi malendi tu bakisila lumbu ti.
TÛLA LUKWIKULU KWE WÔ LEMBO KUYAMBIRIKA
4. Mu bungu dia nti Yerusaleme yeri mfunu kwe Bakristo?
4 Yerusaleme mbuka yabâ yeri mfunu kwe Bakristo. Timvuka tia Bakristo tia mu mbandu ya ntete mu muvu wa 33 tiabatika, mpe timvuka titwarisaka ku Yerusaleme tieri. Bakristo babingi nzo zeri nawu mpe na bimvwama biabingi ku mumvuka wo. Kâ Yezu walwengesa milongoki miandi ti bafweti duka ku Yerusaleme na ku Yude.—Mat. 24:16.
5. Bwe Paulo kakubikila Bakristo mu misamu miaketi tûla?
5 Mu kubika Bakristo mu misamu miaketi tûla, Paulo wababakisa mu tûla mabanza mawu mu mpila Yehova yi keri mwinaka Yerusaleme. Paulo wababambula ti Yehova keri’â vutu tambulaka banganga-nzambi ko beri ku tempelo, mpe keri’â vutu tambulaka mikayulu mi beri hanaka ko. (Ebr. 8:13) Bantu babingi beri kûna bakala Masiya. Bantu ka basâla na nsatu ko ya kwenda ku Yerusaleme mu sambila Yehova, ntiangu Yerusaleme na tempelo mbo baketi bia fukisa.—Like 13:34, 35.
6. Mu bungu dia nti Bakristo beri na nsatu malongi ma ba hana Paulo mu Bahebre 13: 5, 6?
6 Paulo bu katsonekena Bahebre, bantu babingi beri zoloko mu bâ ku Yerusaleme peleko mu kwe kwa tala. Titsoniki timosi tia Bisi-Rome watâ mu bungu dia Yerusaleme ti “Yerusaleme mumvuka weri wayôka nsangu ku tizunga tîna.” Mivu miamiansoni Bayuda ba ku nsi zazingi ni kûna beri kwendaka mu kwe sa malaki mpe musamu wo mbongo zazingi weri kotesaka. Kampe Bakristo bakaka bayizi baka mbongo zazingi. Kampe musamu ni wo watuma Paulo mu ba têla: ‘Ndiatulu’eno ka yibândi mu luzolo lwa mbongo, yangalaleno kwa mu bio bie neno.’ Ha manima wazonzela misamu mie mu Matsonoko misongelaka lukwikulu lu hanaka Yehova kwe muna tisari tiandi bu katâ: ‘Kani kabwe ka nikubika ko, kani kabwe ka nikuyambirika ko.’ (Tanga Bahebre 13:5, 6; Lub. 31:6; Mik. 118:6) Bakristo beri bâka ku Yerusaleme na ku Yude lukwikulu ni lo lwaketi bâ nawu nsatu. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti bu babaka mukanda wo ntangu fioti ha manima, bafweti sisa nzo zawu, bisalu biawu na bimvwama biawu biakaka. Buna, mbo baketi kwe bêla ku nsi ya nzenza.
7. Lumbu ti mu bungu dia nti tufweti yikila lukwikulu lweto ngolo mu Yehova?
7 Malongi: Nti bitûla ntamana? Nsuka ya nza yi mu ntangu ya “mpasi ziyôkele.” (Mat. 24:21) Ntiana Bakristo ba mu mbandu ya ntete, tufweti bâ na meso ma tia mpe tufweti bâ ba kubama. (Like 21:34-36) Mu ntangu ya mpasi ziyôkele, kampe mbo tusisa bimvwama bieto biakaka peleko biabiansoni bu tubâ na lukwikulu ti, kani kabwe Yehova ka yambirika kanda diandi ko. Ntete mpasi ziyôkele zatûla, bweso bwe neto lumbu ti bwa songela ka mwe tutûlaka lukwikulu lweto. Tiyula: ‘Nzengolo zani na makani mani mbo bisongelaka ti ka nitûlaka lukwikulu lwani mu mbongo ko, kâ mu Yehova lendi kunkipa?’ (1 Tim. 6:17) Tifwani tia Bakristo ba mu ntama tilendi tu bakisa mu tatamana mu bâ ba kwikama mu ntangu ya “mpasi ziyôkele”, kâ mpasi ziyôkele mbo zibâ nguria mpasi yôka misamu mieka bwabana na Bakristo. Buna, bwe tutomo zabila misamu mi tuyirika bu batika mpasi ziyôkele?
TUMAMANENO KWE BÔ BALUTWARISAKA
8. Ntia ntumunu Yezu kahana kwe milongoki miandi?
8 Mwa mivu ha manima bu babaka mukanda wa Paulo kwe Bahebre, Bakristo bamona binwani bia Bisi-Rome biazungirila Yerusaleme. Tio tieri tidimbu kwe bawu mu dioka; mumvuka wa Yerusaleme mbo waketi fuka. (Mat. 24:3; Like 21:20, 24) Kâ kwe baketi dioka? Yezu watâ: ‘Buna, bo bê ku Yude badioka ku miongo.’ (Like 21:21) Miongo miamingi mieri kûna. Kâ, ku ntia miongo baketi dioka?
9. Mu bungu dia nti Bakristo batiyula ku ntia mongo bafweti dioka? (Tala mpe karte.)
9 Tataluzuleno miongo mia keti diokela Bakristo: miongo mia ku Samaria, miongo mia ku Galile, mongo wa Hermone, miongo mia Liban, na miongo mieri ku simu diakaka dia Zurde. (Tala karte.) Ku miongo mio mimvuka mieri kô, bantu beri banzaka ti mbuka za mbote zeri mu kwe swamina. Mu tifwani, mumvuka wa Gamla, ha zulu mongo wa nkatika wa wula weri mpe musamu wa mpasi weri mu tula kûna. Bayuda bakaka mbo beri banzaka ti mumvuka wo ni nkatika mbuka yeri mu kwe swamina. Kâ, Gamla yayizi bâ mbuka ya nwanina ya Bayuda na Bisi-Rome, mpe bantu beri bâ kûna babingi bafwa.b
Miongo miamingi mieri kô Bakristo ba ntete baketi dioka, kâ miongo miamiansoni ka mieri’â mbuka za mbote ko mu kwe swamina na mu bâ ba moyo (Tala paragrafe 9)
10-11. a) Kampe bwe Yehova kabasila Bakristo? (Bahebre 13:7, 17) b) Ntia ndandu Bakristo babaka bu batumamana bô beri ba twarisaka? (Tala mpe tifwani.)
10 Kampe Yehova watwarisa Bakristo mu nzila ya bantu beri twarisaka timvuka. Historien yimosi ye na nkumbu Eusebe watâ: “Nzambi wazabikisa mpangi zakaka za ku Yerusaleme ti, Bakristo bafweti katuka ku Yerusaleme mu kwenda ku Pella, mumvuka weri ku Pere.” Mumvuka wa Pella mbuka ya mbote yeri mu bungu dia Bakristo. Mumvuka wango ka weri’â mala na Yerusaleme ko mpe ka weri’â musamu wa mpasi ko mu tula kûna. Bantu babingi beri bâka ku Pella ka beri’â Bayuda ko mpe ka beri’â yêla mu nwana na Bisi-Rome ko.—Tala karte.
11 Bakristo badioka ku miongo basarila malongi ma Paulo matâ ti “Tumamanakeno bantu balutwarisaka” mu timvuka. (Tanga Bahebre 13:7, 17, NWT) Bô batumama bavûka. Mu bungu ti batatamana mu ‘tûla lukwikulu lwawu mu mumvuka we na fondation za matieleka,’ Timfumu tia Nzambi; Yehova ka ba yambirika ko.—Ebr. 11:10.
Pella mbuka ya mbote yeri kwe Bakristo mu kwe swamina mpe ka yeri’â mala ko (Tala paragrafe 10-11)
12-13. Bwe Yehova katwarisila kanda diandi mu ntangu ya mpasi?
12 Malongi: Yehova mbo kasarilaka bô batwarisaka mu hana lutwalusu lwa delakana kwe kanda diandi. Bibila dia fuluka diena mu bifwani bisongelaka bwe Yehova kasarila babakala ba kwikama, mu twarisa kanda diandi mu ntangu za mpasi. (Lub. 31:23; Mik. 77:20) Lumbu ti, misamu miamingi tuta mona mita songela bwe Yehova kata tatamana mu sarila bantu batwarisaka.
13 Mu tifwani, COVID-19 bu yabatika, mpangi zitwarisaka zahana lutwalusu mu bimvuka. Bakuluntu ntumunu beri bakaka mu lungisa nsatu za timpeve za mpangi zawu. Coronavirus bu yabatika ntangu fioti ha manima, tayizi kubika lukutakanu lwa lunene mu mazu ma 500 mu nzila ya internet, ya tele, na ya radio. Buna, tatatamana mu bakaka bidia bia timpeve mpe tatatamana mu bâ mu bumosi. Tulendi bâ na lukwikulu ti mpasi ni mpasi zi tubwabana na zo mu bilumbu bita kwiza, Yehova mbo katatamana mu bakisa bô batutwarisaka mu zaba nzila yi tufweti landa na ndwenga zazansoni. Mu kubama mu ntangu ya mpasi ziyôkele mpe mu diatila na ndwenga mu ntangu yo ya nguria mpasi, tufweti tûla lukwikulu lweto mu Yehova na mu tumamana mu mitieno miandi. Ntia bifu biakaka bie neto nsatu?
SONGELA LUZOLO LWA BAMPANGI NA NDIAMBU
14. Tintwari na Bahebre 13:1-3, ntia tifu Bakristo bafweti songela ntete mfukulu ya Yerusaleme?
14 Mpasi ziyôkele bu zibatika, tufweti songasana luzolo beto na beto yôka lumbu ti. Mu ntangu yîna, tufweti landa tifwani tia Bakristo beri bâka ku Yerusaleme na ku Yude. Batatamana mu songasana luzolo. (Ebr. 10:32-34) Mu mivu mia mansukina ntete mfukulu ya Yerusaleme, Bakristo bafweti songela ‘luzolo lwa bampangi’ na ndiabu mu mpila yitomono yôka.c (Tanga Bahebre 13:1-3.) Nza yi bu yifuka, beto mpe ni bo tusila.
15. Bu bamana dioka mu bungu dia nti Bakristo ba Bahebre bafweti songasana luzolo lwa bampangi na ndiambu?
15 Binwani bia Bisi-Rome bu biazungirila Yerusaleme mpe bu biakâla hô nkatika bendo, Bakristo badioka na ndambu bimvwama. (Mat. 24:17, 18) Bafweti hanasana lubakusu bu beri kwe se nzietolo ku miongo, mpe bu batûla ku Pella bahanasana lubakusu mu batika luzingu lwa môna. Mpangi zazingi zeri na nsatu bidia, binkuti na tibuka tia bêla. Bu beri kwe hanasane lubakusu mpe buberi kwe kabasane bio bieri nâwu, Bakristo basongela ti luzolo lweri nâwu lwa ngolo bawu na bawu.—Tite 3:14.
16. Bwe tulendi songela luzolo kwe mpangi ze na nsatu lubakusu? (Tala mpe tifwani.)
16 Malongi: Luzolo mbo lututumaka mu bakisa mpangi zeto bu babâka na nsatu lubakusu. Bisari bia Nzambi biabingi biatamburi mu hana lubakusu lwa timpeve na lwa tinsuni kwe mpangi zawu zadiokele mizingu na katastrofe ka ntama ko. Mpangi yimosi ya yikento ya ku Ukraine yadiokele nzo’andi mu bungu dia muzingu têle: “Tamweni koko kwa Yehova kwatutwarisi mpe kwatubakisi mu nzila ya mpangi zeto. Bawu batubwana, batubakisa ku Ukraine, ku Hongrie, mpe bwawu bu ku Allemagne.” Bô basongelaka ndiambu kwe bampangi mpe balungisaka nsatu zawu, bisalulu biena ha moko ma Yehova.—Bin. 19:17; 2 Kor. 1:3, 4.
Bakristo bakwe swamaka ku mbuka zakaka lumbu ti, nsatu lubakusu lweto ye nawu (Tala paragrafe 16)
17. Mu bungu dia nti we mfunu mu bâ na luzolo lwa bampangi na ndiambu lumbu ti?
17 Mu ntangu ya mpasi ziyôkele mbo tubâ na nsatu ya hanasana lubakusu luyôkele lumbu ti. (Hab. 3:16-18) Bwawu bu Yehova beto kata kubika mu bâ na luzolo lwa bampangi na ndiambu, bifu bio nguria nsatu bibâ neto mu ntangu yo.
NTI BITA TU KÊLA
18. Bwe tulendi landila tifwani tia Bakristo badioka Yerusaleme?
18 Ntiana bu songele wo tinsamu, Bakristo batumama mpe badioka ku miongo bavûka bu bafukisa Yerusaleme. Bayambirika mumvuka, kâ kani kabwe Yehova ka ba yambirika ko. Ngano nti biyôka mu ntangu yi ya beto? Ka tutomono’â zaba ko bwe misamu miyôkela. Kâ, Yezu watulwengesa mu bâ ba kubama na mu tumama. (Like 12:40) Tulendi dimbitila mpe tulendi sarila malongi ma hana Paulo kwe Bahebre. Yehova heni lukwikulu kwe muna muntu kwe beto ti kani kabwe ka tu yambirika ko. (Ebr. 13:5, 6) Bîka tadingeno mumvuka wuzingila ntangu zazansoni —Timfumu tia Nzambi—ngatu tabaka ndandu mu tusakumunu tu nata Timfumu tio mpe tizingila mankululu.—Mat. 25:34.
MUKUNGA 157 Tidzunu tieto!
a Mu ntangu ya Bibila, mitinu mieri vulu twarisaka mimvuka. Mumvuka wa mpila yo mbo baketi wa bongelaka ntiana mumvuka weri twarisaka mutinu.—Mba. 14:2.
b Musamu wo wasalama mu 67 M.B., ntangu fioti ha manima Bakristo bu badioka Yude na Yerusaleme.
c Ntêlo ya “luzolo lwa bampangi” yilendi tarila luzolo lubâka na bantu ba mu kanda, kâ Paulo wasarila yo mu zonzela luzolo lwa ngolo lwe mu kati dia timvuka.