1921—Mvula 100 Zifweni

“NGANO ntia tisalu tulendi kêla na timina diadiansoni mu muvu wu?” tio ni tiyuvu ti bayula kwe Milongoki mia Bibila mu Nzo ya Zangama ya Munkengi ya 1^er janvier 1921. Mvutu mu Izaya 61:1, 2, yeri, yababambula dema diawu dia samuna nsangu za mbote. “Yehova wakuntumbiri mu samuna nsangu za mbote kwe bantu ba kuluka [. . .], mu samuna muvu wa mbote wa Yehova na tilumbu Nzambi’eto ti kakarisa mbi.”

BISAMUNI BIE NA BUTINDI

Milongoki mia Bibila miafweti bâ na butindi ngatu basala tisalu tiawu tia samuna. Bafweti samuna “nsangu za mbote” kwe bantu ba kuluka, kâ mpe bafweti samuna “muvu wa mbote” kwe bankwa-mbi.

Mpangi John Henry Hoskin, weri bêlaka ku Canada, ntono nkwamusu, wasamuna na butindi bwabwansoni. Mu printemps ya muvu wa 1921, wabwabana na pastere yimosi. Mpangi Hoskin wabatika timoko tiandi ebu: “Tufweti zonzelaka Matsonoko na nsayi yayansoni, mpe ni bu sa ti ka tuwisanaka ko mu misamu miakaka, tulendi sa nsuka mu timoko tieto mu tidzunu tiatiansoni, mpe tulendi tatamana mu bâ bandiku.” Kâ, misamu ka miayôkela bo ko. Mpangi Hoskin watâ ti: “Minite fioti kwa tayôkesa mu zonza mu ntangu [pastere] yo yabotasa porte mu ngolo, mpe yi nabanza ti titâri tia porte tiabwa ha mutoto.”

Pastere yo wakawula ti: “Mu bungu dia nti talembo kwenda kwe bapaye mu kwe banzonzela?” Mpangi Hoskin ka hana na kani mvutu ko, kâ bu kayenda, ku nsi’a mutima watâ ti: ‘Nita banza ti na paye mbele zonzaka!’

Pastere yo bu kaye longa mu eglize’andi mu tilumbu tialanda, watatamana mu zonzela bubi bwa mpangi Hoskin. Mpangi Hoskin watâ ti: “Walwengesa bimeme biandi mu sa keba na meno, watêla bantu ti meno ngungu ya yinene yeri yalembo toko bâ ku hata di, mpe wafwanakana ti bakungonda.” Kâ, misamu mio ka miasa ko ti kabika, mpe watatamana mu samuna na mu zonza na bantu babingi. Watâ ti: “Nsayi’ani mu tisalu tia samuna yayizi tomo kula. Bantu bakaka bayizi tâ ti: ‘Nzebi ti nge muntu wusarilaka Nzambi wena!’ mpe mbo beri kundiyulaka tala ti balendi kungana bima bieri nani nsatu.”

NDONGOKOLO YA BAWU KAKA NA YA KANDA

Mu bakisa bantu beri tambulaka matieleka mu sa nsobolo, Milongoki mia Bibila miadukisa programe ya ndongokolo ya Bibila mu L’Âge d’Or.a Mu programe ya ndongokolo ya Bibila ya bantwenia mweri na biyuvu bia fweti taluzula bibuti na bala bawu. Bibuti biafweti “yula biyuvu bio kwe bala bawu, mpe bafweti ba bakisa mu baka mvutu mu Bibila.” Biyuvu ntiana, “Mabuku makwa me mu Bibila?,” mbo bieri zonzelaka misamu mia fioti-fioti mia Bibila. Biyuvu biakaka ntiana, “Ngano muna Mukristo wa matieleka wufweti kêla ti bamukwamisa?,” mbo bieri kubikaka bantwenia mu samuna na butindi.

Programe ya buku dia Divin plan des âges yeri na biyuvu bieri tarilaka milongoki mieri na luzabu lwalwingi lwa Bibila, biyuvu biango mbo bieri sikamanaka mu volume ya ntete ya buku dia Études des Écritures. Bitangi bialongoka misamu miamingi mu biyuvu bio, kâ mukanda wa L’Âge d’Or wa 21 décembre 1921, watâ ti mabuku mo ma mole ka bavutu’â madukisa ko. Mu bungu dia nti basila nsobolo yo mu ta-pulukusu?

BUKU DIA MÔNA!

Buku dia *La Harpe de Dieu*

Karte ye na titini tia ntangulu

Karte ye na biyuvu

Mpangi zeri twarisaka zayizi bakula ti milongoki mia Bibila mifweti longokaka mutu-diambu wumosi-wumosi mu misamu mitariri matieleka. Ntiangu buku die na mutu-diambu La Harpe de Dieu diaduka mu novembre 1921. Bantu beri tambulaka buku dio, mbo beri ba hanaka titini ti baketi longoka mu bawu beni. Ndongokolo yi beri saka bawu beni mbo yeri ba bakisaka mu bakula kani dia Nzambi dia hana luzingu lwa mankululu kwe bantu. Ngano bwe beri sarilaka buku dio?

Muntu bu weri tambulaka buku dio, mbo keri bakaka mwa karte yeri mu songelaka ka ntia titini tia buku dio katanga. Lumingu lweri landaka, mbo keri bakaka karte yeri na biyuvu bitariri titini ti katengi. Mpe ku nsuka ya karte mweri na titini tia fweti tanga muntu wo lumingu lulanda.

Mulongoki mbo weri bakaka karte ya môna yeri tûkaka ku timvuka tieri penepene tumingu twatwansoni, tii bu fwana tumingu 12. Vula-vula, mpangi za nuna peleko mpangi za lembo bâ na lenda dia samuna mu nzo na nzo zeri tambikaka mikanda mio. Mu tifwani, Anna K. Gardner, weri bâka ku hata dia Millvale, ku Pennsylvanie, États-Unis, têle ti: “Bu badukisa La Harpe de Dieu, mpangi’ani ya yikento Thayle, weri na tifuma wayizi sala tisalu tiatingi ti keri na tio lenda, tumingu twatwansoni mbo keri tambikaka karte zeri na biyuvu.” Ndongokolo bu yeri waka, mbo kweri bâka muntu mu timvuka weri kwe talaka mulongoki mu mu bakisa mu longoka misamu miakaka mitariri Bibila.

TISALU TIELE KU MATU

Ku nsuka ya muvu, mpangi J.F. Rutherford watambika mukanda kwe bimvuka biabiansoni. Watsoneka ti: “Tisalu tia samuna tisalamane mu muvu wu tiatingi tibele yôka tio ti basala mu mivu miamiansoni miayôkele mu ntangu ya tisalu tia tia mbutu.” Ha manima, wavutu tâ ti: “Tisalu tiatingi tisîri mu sala. Tindiseno bantu bakaka mu kwizi sala tisalu ti tia toma.” Diangana Milongoki mia Bibila miasarila malongi mo. Mu 1922 bayizi samuna Timfumu tia Nzambi na butindi bwabwansoni, yôka mu ntama.

Ndiku ze na butindi

Milongoki mia Bibila miasongela luzolo lwa bampangi bu beri kwe tibakisi bawu na bawu. Zeri ndiku za butindi “[za]butuka mu ntangu za mpasi,” ntiana bu ta wa songela tinsamu tita landa.—Bin. 17:17.

Mu tilumbu tia mardi 31 mai 1921, bakala dimosi dia ndombi bakanga dieri bâka ku hata dia Tulsa, ku Oklahoma, ku États-Unis, mu bungu ti ebu beri tâka ti mukento wa mundele kasa bubi. Mu ntangu pôka dia mindele yôka 1 000 dianwana na mwa tikunku tia bandombi, mpaka zayizi tulumuka tii ku Greenwood ye quartier ya bandombi, ku bawuka bima mu nzo na mu mbuka zi basarilaka zeri lutangu yôka 1 400, mpe bayoka zo. Bayizi tâ ti bantu 36 bafwa, kâ lumbu ti mbo batâka ti bantu kampe 300 bafwa. Vwandi dio bayizi dia tâ nkumbu Le massacre de Tulsa.

Mpangi Richard J. Hill, weri Mulongoki wa Bibila wa ndombi mpe weri bâka ku Greenwood, wazonzela misamu miayôka: “Mu mpimpa yasalama vwandi, lukutakanu lwa timvuka lweri neto. Bu tamana manisa lukutakanu, tawâ mata makubuka ku centre-ville ya Tulsa. Mata matatamana mu kubuka tii bu taye seka.” Mu pari tia 1^er juin, misamu miatomo beba. “Bantu bakaka bayiza, mpe batâ ti tala ti tuzololo tabâ ha mbuka ya dzuna, wafwanakana ti twenda ku Palais de congrès.” Buna mpangi Hill, mukento’andi na bala bawu ba 5 badioka ku Palais de congrès. Garde nationale, yi batâ mbila mu manisa vwandi dio, yabwana ndombi kampe 3 000 zeri bâka kûna.

Mu ntangu yo kwa mpe, mpangi Arthur Claus, weri mundele, wabonga nzengolo na butindi bwabwansoni. “Bu nawâ ti bantu beri kwe wuki bima mpe beri kwe yoke nzo ku Greenwood, nabonga nzengolo ya kwenda kûna mu zaba ka bwe ndiku’ani, mpangi Hill, keri haninaka.”

Bu kasarila buku dia La Harpe de Dieu, Arthur Claus walongesa bala ba 14

Bu katula ku nzo ya mpangi Hill, wabwabana na mundele wumosi weri bâka ha tizunga tia mpangi Hill, mpe weri na buta. Bakala dio, yeri mpe ndiku ya mpangi Hill, wabanza ti Arthur mosi wa bantu beri kwe se vwandi weri. Wamuyula mu ngolo: “Nti wizi sa kû?”

Arthur watâ ti: “Bu naketi mu hana mvutu yaketi lembo mu tâ nsayi, mbo kaketi kunkubula. Namutêla ti meno ndiku ya mpangi Hill yeri mpe ku nzo’andi ndieri vulu bâka.” Arthur na bakala dio batomo kengerela nzo yo mu bantu beri kwe se vwandi.

Ntangu fioti, Arthur wayizi zaba ti mpangi Hill na kanda diandi ku Palais de congrès beri. Arthur wayizi wâ ti bandombi ka baketi’â kwa katuka ko tala ti Général Barrett weri kwa kipaka ka sinini’â mukanda ko mu hana nzila. Arthur watâ ti: “Musamu wa munene weri mu kwe monekena général. Bu namutêla ti weri nani nanata kanda dio kwakaka, wakundiyula: ‘Ngano mbo kengerela kanda di, mpe mbo kipa nsatu zawu?’ Na nsayi yayansoni natâ, yee.”

Na mukanda mu koko, Arthur wayenda ku Palais de congrès na manzangu mamansoni. Waye wa songela kwe mfumu yeri kûna wayituku ebu: “Mukanda wu général yandi beni sinini wo! Wazebi ti nge ni muntu wa ntete wuta dukisa muntu ku mbuka yi mu bungu dia tilumbu tiatiansoni?” Ntangu fioti kwa, Arthur na mfumu yo bayizi dzukula mpangi Hill na kanda diandi. Babansoni bafilangana mu kaminio ya Arthur mpe bayenda ku nzo’andi.

Mpangi Claus wasa miamiansoni ngatu mpangi Hill na kanda diandi balembo bâ mu bunkuta. Bantu bakaka bu bamona butindi bwandi na luzolo lwandi mu bampangi, batomo yituku. Arthur wabangula ti: “Bakala di takengerela tintwari nzo ya mpangi Hill wayizi bâ na buzitu bwabwingi mu Mbangi za Yehova. Mpe bantu babingi bayizi zolo matieleka mu bungu ti babakula ti ka twena na tihambula mu musamu wutariri mukanda nitu ko, mpe ka kwena muntu ko wubanzaka ti yôkele mpwana’andi mu kati dia kanda dia Nzambi.”

a Nkumbu ya L’Âge d’Or yayizi bâ Consolation mu 1937 mpe Réveillez-vous! mu 1946.