Yova rrngʉe madhó sala rr

MADHÓ MAISHA THIKA ØNGɄE NÁ LO

Ma gøngʉeni 1929 na Bi 12 ddo 22 na, Noville, dhi re bbagʉ nzà ndrŭ adi bbɨ Bastogne nǎ Belgique nǎ Ardennes nǎ ná ngana. Madhó gø dhi ndrŭ na ko ngʉ adi njínji nzagʉ ná føri nga ro nzá virie ma ró ri. Ma goti ke Raymond ma na ko ngʉ adi tsíba zz ndirigoti ko ngʉ adi nga tsotso kó nyo tso njudha na. Kodhó sese ngʉe ná fø bba kana ndrŭ tso gbangʉeni ddikpa ndirigoti ndrŭ ngʉ adi ndima tsotso kóko ndima kana.

Madzá gø dhi ndrŭ, Emile ma, Alice ma na ngʉe bbʉbbʉ ndima Katoliki bbá lo dho ná ndrŭ. Kpa ngʉ adi ra Misa na krʉ Yenga ddo ró. Ro, 1939 na ddikpa painia singʉe Angleterre nǎ ro kodhó bba kana, ke bbʉngʉe ddikpa Amuka! le adi nzǐ i ddo ró ná gazeti madzá baba dho. Føro thei madzá baba njangʉeri nari kʉ fø gazeti nǎ kʉ bbʉbbʉlo ndirigoti føri chongʉe ke ronga ke nga Biblia zødha tso. Misa na ndi ra nari tso ke bbangʉe ro, ko kuso lu ngʉe ná bblo na ko ngʉ di ná ndrŭ ngangʉe bbo ndima ke pinga nari tso. Kpa ngʉ adi ripo nzɨ ke tuni Katoliki nǎ ro ndirigoti kpa ngʉ adi nga kʉ bblo ná bí kʉ ná loti.

Madzá baba na ndrŭ njini d’idhé ná føri ngʉ adi njedha bbʉ bbo ma dho. Føri i chongʉe ma ma ne Mungu dhó le tsotsokodha ma thí nǎ ro krʉ i lo nǎ ma tielo djo ná sala nǎ. Madzá baba ndrŭ pinga nari tso ndrŭ bbangʉe ro, ma bangʉe hwè bbo. Føri lingʉeri ma uri u nari kʉ Yova kʉ “sala adi rr ná Ke.”

VITA KANA MAISHA

Cho 1940 na Bi 5 ddo 10 na, Allemagne nǎ Nazi løngʉe Belgique nanga, ná føri lingʉeri bí kʉ ná ndrŭ tsɨtsɨ fø ngø nǎ ro. Kodhó familia nyingʉe nga France na agʉnga laidjo. Nga ko nyi ro, ko rangʉe ko ba Allemagne nǎ bbasødda ma ngʉ lɨ nji France nǎ bbasødda na ná ngana.

Kodhó nzà gʉ ko ve ngʉ ro, ko singʉe b’lo ndrŭ d’u kodhó ritsi krʉ ro. Kodhó Bobbie dhi tsɨ dhé mangʉe. Ko da lu ná fø lo lingʉeri ma di ridhu ma tsó, ‘Vita ma, nzadha ma na ká kʉ bbo addudho?’

Fø saa na, le-djo Emile Schrantza singʉe ko ronga be ndirigoti ke lingʉe ko kpakpa. Fø ke ngʉe chi ngʉ adi tøni ná painia kʉ ná muzee. Biblia chulu ke tungʉe addudho ma nzadha kʉ bbo nari nanga pʉlʉpʉlʉ ko dho ndirigoti ke ngʉngʉe maisha djo ma ngʉ adi dhu ná bí kʉ ná nja lo goti ma dho. Ko kana nga ngʉngʉe chøchø Yova na ndirigoti ma ungʉeri u nari kʉ Ke kʉ jidha dhi Mungu.

Vita tso dyani nari njí ma, kodhó familia ngʉ adi loti bí ina nì dhé Yova dzá Dimu na. Cho 1943 na, le-djo José-Nicolas Minet singʉe kodhó Ferme na ndi bbʉ hotuba d’e. Ke dhungʉeri, “Batiso ká ie ji ndi ba?” Madzá baba ma na ko ngbengʉe ko kù. Ko bangʉe batiso kodhó Ferme kuso ngʉe ná ddikpa sese dda nǎ.

Cho 1944 na, Allemagne nǎ bbasødda tangʉe ndima dhó ya mwisho bbò kʉ ná là Europe nǎ dyi tsu ná nga lai djo, ná føri kʉ dz’ djolu gble dangʉe ná ya pili vita na, ná fø vita ndrŭ adi nzi Bilge. Ko bbá nga ngʉe chøchø là ndrŭ ngʉ nji ná ngana ro, føri dzá lo dho ko dingʉe chøchø bi 1 ko bbá dz’ nǎ ngʉe ná dza nǎ. Ddikpa cha zǎ dho ma ngʉ ra nyo bbʉ ro, kpa ssngʉe ddikpa sø nari tungʉe dzá djonga lu. Ma kuso ngʉe zǎ dhó lubba nari nǎ ngʉe Amérique nǎ ddikpa sødda, ná ke tangʉe ma djó, “Ayi gʉna!” Ma køngʉe ke dhi ngana ndirigoti ma yingʉe ke kuso, ro ke lingʉe ndi djǒ ró kaske ma djǒ ro ndi b’o ma ronga d’e.

KIROHO NǍ MA DHI NARI

Vita da nari goti, ko ngʉ adi loti bí ina Liège dhi kutaniko nǎ le-djoi na, fø kutaniko ngʉe agʉnga laidjó ko bbá ro 90 kilometre djó. Føri goti ko klongʉe ddikpa grupe tso Bastogne na. Ma ngangʉe kitas dhi njí tso ná føri lingʉeri ma chulo sheria dhi lo djo. Luti ma ngʉ adi njínji ko bbá ngʉe ná guvernema dhó biro nǎ. Cho 1951 na, ko njingʉe muzunguko nǎ ddikpa asamble Bastogne nǎ. Fø asamble na singʉe ná ndrŭ ngʉe chøchø 100, ná fø ndrŭ kana ngʉe kpakpanga na ngʉ adi lod’ra ná ddikpa le-ve, Elly Reuter. Le singʉe 50 kilometre djó ro fø asamble dho. Føri goti tse ko jingʉeni le na ndirigoti ko ngangʉe fiasé tso. Elly le nzɨngʉe ndi rá Gileadi nǎ Darasa nji États-Unis na. Le ndingʉe nga Yova dzá Dimu dhó lo dhi bbò bba gʉ ndiro ndi d’ra addudho ma ndi ka ndi u fø evitasio tso nzá nari d’e. Yova dzá Dimu dho ngʉ adi chutso ddá fø saa na ná le-djo Knorr pongʉeri, njaro ddikpa cha le ma si ra nì ndibbá ke na Gileadi na. Cho 1953 nǎ Bi 2 na ko chingʉe ndoa.

Fø cho na dhé, Elly ma na ko rangʉe États-Unis nǎ Yankee Stadium djó dangʉe New York nǎ ná Asamble na. Føga ko njungʉe ddikpa le-djo na, ná ke bbʉngʉe ddikpa bblo njí ma dho ndirigoti ke nzingʉeri ko tsɨ États-Unis na. B’lo ko nzinga Yova tsó fø lo djo nari goti, Elly ma na ko vʉngʉeri nzɨ ko u fø njí ndirigoti ko ngʉngʉe Belgique nǎ Bastogne nǎ 10 nǎ ndrŭ ngʉe ná kutaniko tsotso ko. Føri goti kʉ ná cho na ko nanga jingʉeni bbo kodhó ngba Serge gøngʉeni nari dho. Njedha dhi lo kʉ bi 7 djó fø ngba dhe kongʉe ndirigoti ngba dhengʉe dhe. Kodhó fø vodha ko d’rangʉe Yova dho sala chulu, ndirigoti ko bangʉe kpakpanga gadha dhi ngab’odha chulu.

KRɄ SAA RÓ LE NJI NÁ NJÍ

Cho 1961 na, ma bangʉe nzɨ le nji krʉ saa ró ná njí, ná føri lingʉeri ma ngʉ painia. Fø dyi nganga Belgique nǎ tawi nǎ njí djonga ngʉ adi nja ná ke nzingʉe ma. Ke dhungʉeri ma tso ma ká kʉ tayari nì ma ra njínji muzunguko na (njʉ le adi føri nzi mwangalizi wa muzunguko). Ma dhungʉeri “Ri ká ka ndi ka nzá ko ngá painia dzá njí tso vi fø njí ko u nari njí?” Ke ungʉe fø lo u. B’lo ko nji painia bi 8 nari goti, ko ngangʉe muzunguko nǎ njí tso 1962 nǎ Bi 9 na.

Cho aro ko nji muzunguko nǎ njí nari goti, le nzingʉe ko ko ra njínji Bruxelle nǎ Beteli na. Fø njí tso ko ngangʉe 1964 nǎ Bi 10 na. Ø fø njí nǎ ro ko bangʉe ledha bí. Sese cho ro da nari goti le-djo Knorr singʉe kodhó Beteli ronga be 1965 na. Ma nanga kengʉeni bbo le lingʉe ma ma di tawi djonga nja nari dho. Luti, Elly ma na, le nzingʉe ko ko rá Gileadi nǎ Darasa 41 nji. Le-djo Knorr pongʉe cho 13 anziro ná lo njingʉeni nji! Diplome ko ba nari goti, ko ngʉngʉe Belgique nǎ Beteli na.

YOVA DZÁ NDRŬ DHÓ HAKI DJÓ LE SONI NARI

Ma bangʉe bblo pli kʉ ná pendeleo, ma njínji sheria djo ma chungʉe ná lo na nja ma soni Yova dzá ndrŭ dhó haki djó ndiro kpa má Yova uhuru na Europe nǎ ndirigoti nja nga na d’e. (Flp. 1:7) Føri lingʉeri ma nju gʉ kodhó njí gʉngʉeni nǎ ná dada 55 djolu ná ngø nǎ bbobbo kpa na. Sheria nǎ ma chu ná lo djo ma lié ma thí nari rɨngana, ma ngʉ adi ripo ndrŭ dho ma kʉ “Mungu dzá njí dhi ke.” Ma ngʉ adi Yova dhó chutsoddadha ne sala chulu chu ma churi nari kʉ, “pi [inga juji] thí kʉ dda bbai Yova thóthi nǎ ro. Ke adi ri tso le ndi ji ná ngana.”​—Mez. 21:1.

Ddikpa bbo løngʉe ma thí ronga nari kʉ Europe nǎ parlemá nǎ ddikpa ke na ko tingʉe ná lo. Ma nzingʉeri bí ina ko tilo ke na, ro luti ke ungʉe ritso u ko nju ndi na. Ke pongʉeri, “Ma bbʉ miniti 5 ni dho, nga fønga djolu ri.” Ma d’ingʉe ma djǒ gʉna, ro ma ngangʉe sala njidha tso. Ka ndi nanga kani ro ke dhungʉe ma ká addu ma nji nari ma tso. Ma djǒ ma da nari goti, ma pongʉeri ke dho, “Ma e nganzi Mungu tsó, dhonalo ni kʉ kedhó njí dhi kpa kana ddikpa ke ro.” Ke dhungʉeri, “Ni ká ji ni pori ngbǎ?” Ro, ma dhongʉe Waroma 13:4 ke dho. Ke ngʉe Protestant, føri dzá lo dho Biblia nǎ fø andiko løngʉe ke thí ronga lø. Føri nǎ ro ká ngbá lo singʉe? Ke bbʉngʉe miniti 30 ma dho ndirigoti ko tingʉe bí kʉ ná lo ke na. Føri kina, ke pongʉeri ndi adi heshima bbʉ bbo Yova dzá Dimu adi nji ná njí dho.

Ndima ro kʉ ddikpa ngalaidjó ma nga nari ma, nzø ronga b’odha dhi lo ma, kitase dhi lo ma, nja lo ma na djó Europe na le-djoi soni cho bí sheria njí. Ma bangʉe pendeleo ma kó kpa tsotso fø lo ró binga kana ndirigoti ma njangʉe ngbaribbai ma Yova lingʉeri ko si fø lo djolu nari nja. Yova dzá Dimu si 140 kʉ ná lo djolu si Europe nǎ ndrŭ dhó Haki djó lo adi ti ná tribinale nǎ!

PIDHINGA DZÁ NJÍ RA ANZI CUBA NǍ

Cho 1990 kana, ko ngʉ adi njínji Yova dzá Dimu dhó bbò bba gʉ ro singʉe ná le-djo Philip Brumley ma, Italie nǎ ro singʉe ná le-djo Valter Farneti ma na ndiro ko kó Cuba nǎ le-djoi tsotso ndima má Yova huru ndima kʉ ro d’e. Dhonalo fø ngø nǎ kodhó njí gʉngʉeni gʉ. Ma ndingʉe nga Belgique nǎ ngʉe ná Cuba nǎ ambasader dho ndiro ko tilo følo djo d’e ndirigoti ko njungʉe fø lo djó nga ngʉ nja ná ke na. Ya kwanza ko njungʉe ro, ko nzá singʉe kodhó njí kpa gʉngʉe djó ná lo théi ri.

B’lo ko ne Yova dhó chutsoddadha sala chulu fø lo djo nari goti, ko nzingʉeri kpa uri tso ko cho Biblia 5 000 Cuba na, ná ritso kpa ungʉe u. Fø Biblia krʉ singʉe bblo ko djoi dhona, føri dzá lo dho ko njangʉeri Yova le kodhó kpakpanga ronga le. Føri goti ko kongʉe rusha ko cho Biblia ki 27 500 d’e. Føri ma kpa ungʉe u ddi. Cuba na le-djoi ma, le-vei ma na tsotso ko kongʉe kpa ba Biblia ná føri bbʉngʉe hwè bbo ma dho.

Ma ngʉngʉe Cuba na bí ina ma kó le-djoi tsotso sheria dhi lo kana d’e. Fø lo ma nji nari kana, ko kana kau ngʉngʉe kpakpa leta bbá bí kʉ ná bbobbokpa na.

RWANDA NǍ LE-DJOI TSOTSOKODHA

Cho 1994 na, ndrŭ chengʉeni 800 000 djolu Rwanda nǎ dangʉe ná lɨ nă. Njedha dhi lo kʉ, ko djoi ma, ko vei ma na kana nja ndrŭ ro ma chengʉeni ddi fø lɨ kana. Føri goti tse le lingʉe sekur dhi komite ndi kó fø eneo nǎ ngʉ nzáni ná le-djoi ma, le-vei ma na tsotso d’e.

Kigali nǎ luga thika le ngʉ adi le nǎ ná dza ma, vichapo dhi depo ma na ro ko singʉe pluplu kpa dza ndi nyonga sø na ro. Ko rrngʉe lo bí sà na ndrŭ chengʉe ná le-djoi ma, le-vei ma na djo. Føri kina, ko rrngʉe lo bí kʉ ná le-djoi ma, le-vei ma na kongʉe ndima tsotso ndima kana jidha na nari djo. Loroji na, ko njungʉe Tutsi kʉ ná le-djo na, ná fø ke rungʉeni ddo 28 kana dz’ tsena Hutu kʉ ná ddikpa familia ngʉ ndi ronga b’o ro. Kigali nǎ ko njingʉe ná njudha nǎ ko lingʉe dada 900 djolu ná le-djoi ma, le-vei ma na kpakpa ndirigoti ko pɨngʉe kpa iso pɨ.

Luti ko dangʉe Zaire na, (Congo le adi ndi nzi njʉ ro) ndiro ko ne Rwanda nǎ ro nyingʉe nga Goma nǎ refuje dhó Ka na ná le-djoi d’e. Ko nzá ka ko bae kpa ro ri, føri dzá lo dho ko nzingʉe nga ndiro Yova ddá chutso ko dho kpa dhi na d’e. Føri goti ko njangʉe ddikpa ke kodhi ngana ndi si ro ndirigoti ko dhungʉeri ke tsó, ni ká chu Yova dzá Dimu ro ddi? Ke ungʉe ritso “Ddio, ma kʉ Yova dzá Dimu, ma nanga ka ndi jini bbo ma mba ni sekur dhi komite kʉ ná ngana.” B’lo ko nji kpakpa ka ndi li le ná njudha sekur dhi komite na nari goti, ko njungʉe 1 600 ngʉe ná nganyingʉe ná le-djoi na, ko pɨngʉe kpa iso ndirigoti ko lingʉe kpa kpakpa. Ndirigoti ko zøngʉe Lodho chutso ddá ná Baraza dhó ro singʉe ná barua maddi kpa dho. Le-djoi ma, le-vei ma na thí ronga i lo løngʉe bbo: “Ko adi nganzi ni dho krʉ ddo ró. Ko churi chu Yova nzɨ ni ro bba ri.” Lodho chutso dda ná Baraza pongʉe ná føri ngʉe bbʉbbʉlo. Njʉ, Yova dzá Dimu darie da 30 000 djolu Rwanda nǎ!

MA VɄNGɄERI MA TØNI CHI

B’lo ko nji cho 58 ndoa kana nari goti, mabbá bbo ma jingʉe ná le Elly dhengʉe dhe 2011 na. Yova pɨngʉe ma iso pɨ sala chulu ma d’rangʉe madhó kpakpalo ndi dho nari goti. Pidhinga dzá hwè lo-i ma d’ra ma kuso lu kʉ ná ndrŭ dho nari maddi adi ma iso pɨ bbo.

Ngbà mai madhó cho dada 90 djolu ro, ma adi lod’ra krʉ yenga ddo ró. Føri kina, ma e hwè na bbo ma adi Sheria dhi Departema tsotso kó Belgique nǎ tawi nǎ nari dho ndirigoti ma chu ná lo ma d’ra nja ndrŭ dho nari ma, Beteli nǎ familia nǎ kʉ ná jadda kpa ma li kpakpa nari ma na adi hwè bbʉ ma dho bbo.

Ya kwanza ma nzingʉe nga Yova tsó ná nga djó ro cho da 84 b’lo. Føri ngʉe ko kana kau ma li kpakpa Yova na nari tso ma ngangʉe ná saa. Ma adi mbai po bbo Yova dho dhonalo madhó maisha lu nǎ ke rr madhó sala rr.​—Zb. 66:19.b