Bomoi na ntango ya kala​—Baalangá-nzembo mpe biloko ya kobɛta miziki

“Bósanzola [Nzambe] na koyula ya liseke. Bósanzola ye na ebɛtɛlo ya nsinga mpe na nzɛnzɛ. Bósanzola ye na mbonda ya moke mpe na mabina ya kozunguluka. Bósanzola ye na bibɛtɛlo ya bansinga mpe na piololo. Bósanzola ye na basɛmbalɛ ya mondule kitoko. Bósanzola ye na makɛlɛlɛ ya basɛmbalɛ.”​—NZEMBO 150:3-5.

BANDA kala, miziki ezalaki na ntina mingi na losambo ya Yehova Nzambe, baalangá-nzembo mpe bazalaki na mokumba monene. Na ndakisa, ntango Yehova abikisaki Bayisraele na Mai Motane na ndenge ya likamwisi, Miriame, yaya ya Moize, akambaki basi na loyembo ya bolongi mpe na mabina. Ntango bazalaki kobina, bazalaki mpe kobɛta bambonda ya mike. Likambo wana emonisi ete miziki ezalaki na ntina mingi mpo na Bayisraele. Atako bautaki kokima basoda ya Ezipito, basi mingi bazalaki na biloko ya kobɛta miziki na mabɔkɔ mpe bazalaki kozela bábɛta yango. (Kobima 15:20) Na nsima, Mokonzi Davidi azwaki bibongiseli mpo ete bankóto ya baalangá-nzembo bábɛtaka miziki mpo na losambo ya Yehova na tabernakle. Ebongiseli yango ekobaki na tempelo oyo mwana na ye Salomo atongaki.​—1 Ntango 23:5.

Biloko yango ya kobɛta miziki esalemaki na nini? Ezalaki ndenge nini? Miziki yango ezalaki koyokana ndenge nini? Mpe ntango nini bazalaki kobɛta yango?

Mitindo ya biloko ya kobɛta miziki

Biloko ya kobɛta miziki oyo Biblia elobeli, bazalaki kosala yango na mabaya ya ntalo, na mposo ya nyama, na bibende, mpe na mikuwa. Mosusu, bazalaki kotya yango mpɛmbɛ ya nzoku. Bazalaki kotya bansinga oyo esalemi na nzete to na misɔpɔ ya nyama na biloko yango ya kobɛta miziki. Atako lelo oyo biloko oyo bazalaki kobɛta na yango miziki kala ezalaka lisusu mpenza te, bafɔtɔ na yango ezali.

Tokoki kokabola biloko ya kobɛta miziki oyo bazalaki kosalela na ntango ya kala na ndenge misato: bibɛtɛli ya bansinga, na ndakisa nzɛnzɛ (1), mpe ebɛtɛli ya nsinga misato (2); bibɛtɛli ya mopɛpɛ, na ndakisa liseke, to liseke ya mpate mobali (3), mpe kelelo (4), mpe piololo (5), oyo bato bazalaki kolinga mingi; bambonda, na ndakisa mbonda moke (6), ngɔngɛ (7), sɛmbalɛ (8), mpe bangonga mikemike (9). Ntango bazalaki kobɛta miziki yango, bazalaki mpe koyemba nzembo ya maloba kitoko mpe kobina. (1 Samwele 18:6, 7) Oyo eleki ntina, bazalaki kobɛta yango na losambo ya Nzambe oyo apesaki bango likabo ya miziki. (1 Ntango 15:16) Tótalela malamumalamu lolenge mokomoko ya biloko oyo bazalaki kobɛta na yango miziki.

Bibɛtɛli ya bansinga Nzɛnzɛ ezalaki ebɛtɛli moko ya kilo te, oyo bazalaki komema na mabɔkɔ; ezalaki na bansinga likoló ya mwa libaya. Davidi azalaki kobɛtɛla Mokonzi Saulo ebɛtɛli moko ya nsinga mpo na kokitisa ye motema ntango azalaki kotungisama na makanisi. (1 Samwele 16:23) Basalelaki bibɛtɛli yango na orkɛstrɛ oyo ebɛtaki mokolo oyo bafungolaki tempelo ya Salomo mpe na mabaku mosusu ya esengo, na ndakisa bafɛti.​—2 Ntango 5:12; 9:11.

Ebɛtɛli ya nsinga misato ezalaki lokola nzɛnzɛ, kasi yango ezalaki moke koleka nzɛnzɛ. Mbala mingi, ezalaki na mwa bansinga oyo bazalaki kotya likoló ya eteni ya libaya mpo ebimisa miziki ya kitoko. Soki babɛti bansinga yango, ezalaki kobimisa miziki kitoko, lokola oyo ya gitare ya mikolo na biso. Bazalaki kosala bansinga na yango na bansinga ya nzete to na misɔpɔ ya nyama.

Bibɛtɛli ya mopɛpɛ Bibɛtɛli yango elobelami mbala mingi na Biblia. Moko ya bibɛtɛli ya mopɛpɛ oyo eumeli mingi ezali liseke oyo Bayuda bazalaki kobɛta, oyo babengi shofar. Liseke yango oyo ezalaki polele na kati, ezalaki kobimisa lokito ya makasi. Bayisraele bazalaki kobɛta shofar mpo na koyanganisa basoda mpo na etumba, mpe mpo na kotinda bato básala likambo moko.​—Basambisi 3:27; 7:22.

Lolenge mosusu ya ebɛtɛli ya mopɛpɛ ezalaki kelelo ya ebende. Mokanda moko oyo bazwaki na barulo ya Mbu ekufá (Mer Morte) emonisi ete baalangá-nzembo bazalaki kobɛta miziki ndenge na ndenge ya kitoko na bibɛtɛli yango. Yehova ayebisaki Moize asala kelelo mibale ya palata mpo bábɛtaka yango na tabernakle. (Mitángo 10:2-7) Na nsima, mokolo bafungolaki tempelo ya Salomo, babɛtaki kelelo 120 mpe yango ebakisaki lokito makasi na fɛti yango. (2 Ntango 5:12, 13) Bazalaki kosala bakelelo ya midɛlɛ ndenge na ndenge. Mosusu, molai na yango ezalaki ya santimɛtrɛ 91 kobanda na esika oyo bayulaka tii na monɔkɔ na yango.

Ebɛtɛli ya mopɛpɛ oyo Bayisraele bazalaki kolinga mingi ezalaki piololo. Miziki kitoko oyo yango ezalaki kobimisa ezalaki kokitisa mitema ya bato ya libota oyo bazalaki kokutana esika moko, na bafɛti, mpe na bafɛti ya mabala. (1 Bakonzi 1:40; Yisaya 30:29) Bazalaki mpe kobɛta piololo na esika ya matánga, epai baalangá-nzembo bazalaki kobɛta banzembo mpo na kolela mowei (talá lokasa 14).​—Matai 9:23.

Bambonda Ntango Bayisraele bazalaki kosala bafɛti, bazalaki kobɛta bambonda ndenge na ndenge. Lokito kitoko ya bambonda yango ezalaki kobakisa esengo. Mbonda moke, oyo bazalaki kosala na eteni ya nzete oyo babongisi malamu mpe bazipi mposo ya nyama likoló na yango, ezalaki kobimisa lokito lokola mbonda ntango alangá-nzembo to moto oyo azali kobina azalaki kobɛta yango wana asimbi yango na mabɔkɔ. Soki alangá-nzembo aningisi mwa mbonda yango, bangonga ya mikemike oyo bakangisi zingazinga ya mbonda yango ezalaki kobimisa miziki kitoko.

Mbonda mosusu, bazalaki kobenga yango ngɔngɛ (sistre). Esalaki lokola mwa kogumbama, ná esika ya kosimba, mpe ezalaki na bibende oyo ekatisi ngámbo na ngámbo, epai bazalaki kokangisa mwa bibende oyo ezalaki lokola diskɛ. Soki babɛti yango, ezalaki kobimisa miziki kitoko lokola ngonga oyo ezali kobɛta.

Sɛmbalɛ ya brɔnze ezalaki mpe kobimisa lokito ya makasi koleka. Sɛmbalɛ ezalaki badiskɛ ya lolenge mibale. Basɛmbalɛ ya minene, bazalaki kotutanisa yango makasi. Basɛmbalɛ oyo ezalaki kobɛta makasi te, bazalaki kotya yango na kati ya misapi mibale mpo na kobɛta yango. Ezala basɛmbalɛ ya minene to ya mike, ezalaki kobimisa miziki kitoko, atako ezalaki ya ndenge moko te.​—Nzembo 150:5.

Balandaka ndakisa yango

Lelo oyo, Batatoli ya Yehova babandaka mpe basukisaka makita na bango ya losambo na miziki mpe na nzembo. Orkɛstrɛ oyo ebongisaka miziki oyo babɛtaka na mayangani na bango ya minene, esalelaka biloko ya kobɛta miziki ya bansinga, ya mopɛpɛ, mpe bambonda, kasi ya mikolo na biso.

Na ndenge babɛtaka miziki mpe bayembaka nzembo na losambo na bango, Batatoli ya Yehova balandaka ndakisa ya Bayisraele ya kala mpe bakristo ya siɛklɛ ya liboso. (Baefese 5:19) Ndenge moko na basaleli ya Nzambe ya ntango ya kala, Batatoli ya Yehova lelo oyo basepelaka mingi kosangisa mingongo ná miziki mpo na kokumisa Yehova.

[Bililingi na lokasa 23]

(Bibɛtɛli ya miziki eyeisami moke)

(Talá mokanda)