Mutelelo Moloke

KE BENE KIDISHITU bonsopo bafundile masomo malampe. Nansha ke batumibwa nabo, ba Petelo ne Yoano, bādi batelwa bu “bantu bitupu bampikwa ne kufunda bikatampe bine.” (Bil. 4:13, MB) Nansha nankyo, i biyampe kwepuka kutelakanya bishima kutyina kulabika bantu batunye kulonda bubinebine bwa mu Bible bosapula.

Myanda ya Kuta’ko Mutyima. I kutupu bijila kampanda bikokeja kutūdilwa ndimi yonso amba ilonde’byo. Ndimi mivule ilembwanga na masomo a alufabe. Kudi alufabe ya Kilateni, ino kudi kadi ne maalufabe makwabo, kimfwa ya Kyalabu, ya Kishirilike, ya Kingidiki, ne ya Kihebelu. Ino Kishinwa kilembwa akyo kekidipo na alufabe, ino kingidijanga masomo akokeja kubundwa na bintu pala pala. Divule ano masomo alombolanga kishima kituntulu nansha kipindi kya kishima. Eyo, Kijapone ne kine Korea biselanga bishima ku Kishinwa, inoko masomo abyo akokeja kwingidijibwa pa kulupula mawi meshile kulampe, pakwabo keadipo ne na buluji bumo bwine.

Mu ndimi ilembwa na alufabe, kutela bishima biyampe kulombanga kwingidija diwi difwaninwe pa disomo ne disomo nansha masomo malunge pamo. Shi ludimi lwa uno muswelo lulonda bijila kebyalamuka, na mulondela’byo Kingidiki, Kieshipanyole, ne Kizulu, nankyo mutelelo keukomapo bininge. Inoko, shi mu ludimi mubatwela muneneno wa ndimi ingi, kubapu, mutelelo wa bishima bimobimo ukalonda wa kwine kobiselelwe’kwa. Ukamona masomo nansha bisumpi bya masomo amo kebitelwa miswelo pala pala, pakwabo ne kutelwa’byo kwine mpika. Papo kikakulomba kukwatyila bishima bipandukile mu mutelelo wenu ne kwingidija’byo divule mu binenwa. Pa kutela bishima biyampe mu Kishinwa, kilomba kukwatyila ku mutwe tununu ne tununu twa masomo. Mu ndimi mikwabo namo, buluji bwa kishima bushintanga mungya mubendelo wa diwi. Shi muntu katelepo mutyima ku kino kintu, ukokeja kupa bantu milangwe ingi.

Shi bishima bya ludimi i bibundwe na masilabe, nankyo i biyampe kutūla mukandijo umbajinji pa silabe mifwaninwe. Ndimi mivule ingidija uno mulongelo idi na ndudi mipotoloke ilombola pantu pafwaninwe kukandija pa kunena. Shi kudi kishima kipanduka mu ino ndudi, nankyo kikokeja kulembwa na kashiko pangala. Kino kipēlejejanga bantu pa kutela bishima senene. Ino shi kekudipo ndudi mipotoloke ilondwa, i bulwi bwa binebine. Pa kubwanya, kikalomba kwanza kukwatyila bishima bivule ku mutwe.

Mu dimi imoimo, tuyukeno twa mutelelo i bintu bikatampe bifwaninwe kuta’ko mutyima. Kino kilomba kutala tuyukeno tutūlwa pangala ne kunshi kwa masomo amoamo a mu alufabe, kimfwa tuno: è, é, ô, ñ, ō, ŭ, č, ö, ç. Tuyukeno twa mutelelo tukokeja kulembwa, pakwabo mutangi mwine ye witutweja’mo kukwatañana na milangwe mine yobengidije’mo kishima’kya. Shi mutangi ye wa kwitutweja’mo, nankyo i biyampe kwiteakanya bya binebine shi abakupe kutanga ku meso a bantu bavule.

Mu myanda ya mutelelo wa bishima, mudi ne makinga a kwepuka. Kutanga na kujadika bipitepite kakintu ne kakintu kukokeja kuvuma ku matwi bingi, kadi bikamweka bu kwianya. Ne mutelelo keukitelwangapo na bantu bavule nao monka na monka, ukokeja kwivwanwa bingi. Kikamweka amba muneni ukokelanga milangwe ya bantu padi aye mwine. Ino kadi, i biyampe kwepuka kupityija’byo kipimo na kunena bunenenene ne kutela bishima buteletele. Myanda imoimo ya uno muswelo ke mīsambilwe’po kala mu kipindi kinena’mba “Kutela Bishima Bivwanikwa Biyampe.”

Mutelelo wa bishima mwitabijibwe mu ludimi kampanda ukokeja kwishila mungya matanda, nansha ke mungya bipindi bya mu ntanda imo. Muntu wa mu ntanda ingi ukokeja kunena ludimi lwa mu ntanda yaenda’mo na milenga mishile. Mabuku ashintulula bishima akokeja kuleta mitelelo pala pala itabijibwe pa kishima kimo. Kupityidila, shi muntu kafundilepo masomo malampe nansha shi ludimi lwanena pano ke lwandipo lwa kibutwila, ukamwena byabuyabuya bivule mu kwivwana na katentekeji bantu banena lwine ludimi’lwa biyampe, kupwa kaiula mutelelo wabo wa bishima. Byotudi Batumoni ba Yehova, tusaka kunena mu muswelo upeja bulēme musapu wetu otusapula, wivwanikwa bukidibukidi na bantu ba mu mwaba wetu.

Divule, mu mīsambo yobe ya difuku ne difuku, i kipite buya kwingidija bishima byoyukile biyampe. Eyo, mu mīsambo yotwisambanga nyeke nyeke, mutelelo wa bishima kewikalangapo’tu mwanda mukatampe. Ino shi kotange na diwi ditunduke, ukokeja kutana bishima bimobimo byokunenangapo mu mīsambo ya difuku ne difuku. Ne kadi Batumoni ba Yehova batañanga divule na diwi ditunduke. Tutangilanga bantu Bible kitatyi kyotwibasapwila. Batutu bamo banenwanga kutanga misango mu Kifundwa kya Kiteba kya Mulami nansha mu Kifundwa kya Kitabo kya pa Kipwilo. Pa kino, kidi na mvubu mpata kutanga bintu byoloke kutyina amba mutelelo umbi wa bishima wakalabika bantu ku musapu otutanga.

Lelo kudi majina amoamo a mu Bible akukomenanga kutela? Nankyo ipangula’o boba bayukile kwiatela biyampe mu ludimi lwenu. Mu Kiluba, mawi elwa’po kashiko kalāle pangala i a kutanga na mulenga bwa mawi asenselela ku abidi. Mawi makwabo elwanga’po kashiko kasendame, nao afwaninwe kutangwa na mukandijo. Shi ubapu kukwatyila mutelelo wao moloke, tanga’o na diwi ditunduke.

Mwa Kulumbulwila. Bantu bavule bekalanga na makambakano a kutela bishima abo kwiyuka mpika. Shi mutadi obe wa masomo wakulombola bikoleja kampanda bya mu mutelelo obe byofwaninwe kuta’ko mutyima, mufwije’ko pangala pa kanye kandi. Shi ubapu kuyuka bine bikukoleja, lelo ukalumbulula mutelelo obe namani?

Dibajinji, shi udi na kipindi kya kutanga na diwi ditunduke, witūdile’ko kitatyi kya kutala mu dibuku dishintulula bishima, shi udi nadyo. Kimba bishima byokuyukilepo. Shi kwibidilepo kukimba bishima mu dibuku dishintulula bishima, nyemena ku mapaje a ngalwilo ashintulula biyukeno bingidijibwe’mo, ne shi ubamone amba i biyampe, nena muntu kampanda akushintulwile’byo. Dibuku dishintulula bishima dikakulombola i pepi pa kutūla mukandijo umbajinji mu kishima kidi na masilabe abidi nansha mavule, ne i pepi pa kutūla mukandijo wa bubidi mu bishima bilabila. Dikakulombola mutelelo wa kutela pa mawi ne pa tumama twa mu kishima kampanda. Pakwabo, kishima kimo kikokeja kutelwa mu miswelo pala pala, kukwatañana na kyaba kyobekingidije’po. Shi ubatana kishima kampanda, nena’kyo misunsa mivule na diwi ditunduke kumeso kwa kupūta dibuku dishintulula bishima.

Muswelo wa bubidi wa kulumbulula mutelelo wa bishima i uno: kutanga ku meso a muntu mukwabo​—muntu uyukile kutela bishima senene​—ne kumunena ashilule kulemununa bilubo byolonga.

Muswelo wa busatu wa kulumbulula mutelelo wa bishima i kwivwana na katentekeji baneni bapotolwele’byo. Shi udi na mabande a kasete a butangi bwa Bible Traduction du monde nouveau nansha a Kiteba kya Mulami ne a Amkeni!, wiengidije biyampe. Kitatyi kyoivwana, ta mutyima ku bishima byobatela muswelo mwishile na owadi ukokeja kutela’byo. Lemba’byo, kupwa wiibidije’byo. Mwenda mafuku, muneneno obe ukabulwa bilema bya mutelelo, ne bwino bobe bwa kunena nabo bukatama mpata.