MWBR18 01 Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
1-7 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MATEO 1-3
“Bulopwe bwa Mūlu Bubafwena Pabwipi”
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 3:1, 2
kusapula: Kino kishima kya Kingidiki kishintulula “kusapula bu mwedi wa lubila.” Mudi mulangwe wa kwela lubila: divule patōkelela, mu kibumbo kya bantu pa kyaba kya kunena mwisambo ku meso a kisumpi.
Bulopwe: Buluji bubajinji bwa kishima kya Kingidiki basileia, bufunkila pa umbikalo wa bulopwe, ntanda ne bantu baludikwa na mulopwe. Kino kishima kidi mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu misunsa 162, kitanwa mu nsekununi ya Mateo misunsa 55 kadi pavule pene kifukilanga pa buludiki bwa Leza bwa mūlu. Mateo i mwingidije kino kishima misunsa mivule kine kilengeje ne Evanjile yandi itelwe bu Evanjile ya Bulopwe.
Bulopwe bwa mūlu: Bino bishima bitanwa kintu kya misunsa 30 enka mu Evanjile ya Mateo. Musemwa mukwabo wiifwene nao i “Bulopwe bwa Leza,” utanwa mu Evanjile ya Mako ne Luka kine kilombola’mba “Bulopwe bwa Leza” budi’ko bine kadi buludikilanga mu madiulu a ku mushipiditu.—Mat 21:43; Mak 1:15; Luk 4:43; Dan 2:44; 2Tm 4:18.
bubafwena pabwipi: Ko kunena’mba yewa ukekala Mulopwe wa Bulopwe bwa mūlu kasa kumweka.
nwtsty bifwatulo
Bivwalwa ne Mumwekelo wa Yoano Mubatyiji
Yoano wādi uvwala bivwalwa bya myoya ya ngamedia ne kwikuta kikaya nansha mukaba wa kiseba mu kifuka kyandi, uno mukaba wādi ubwanya kuselelwa’ko tubintu tutyetutye. Mupolofeto Ediya nandi wādi uvwala bivwalwa bya uno muswelo. (2Ba 1:8) Bivwalwa bya myoya ya ngamedia byumubyumu byādi bivwalwa na balanda. Ino bivwalwa binekena bisukwe na nyushi nansha na butonge byādi bivwalwa na bampeta. (Mat 11:7-9) Yoano byaādi mwine Nazila tamba kubutulwa kwandi, padi nywene yandi keyatendelwepo. Mumwekelo ne bivwalwa byandi byādi padi bibwanya kulombola patōkelela’mba wādi na būmi bupēla, mwipāne byabinebine mu kulonga kiswa-mutyima kya Leza.
Njie
Kishima “njie” kingidijibwe mu Bible kibwanya kufunkila pa miswelo yonso ya batete badi na myevu mīpi, nakampata batete benda kitānda. Mungya bubandaudi bwālongelwe mu Yelusalema, njie ya mu ntanda mutuputupu idi na bintu bileta bumeni mu ngitu 75 pa katwa. Boba badya’bo dyalelo batalulanga’ko mitwe, maninga, masala ne bya munda. Kipindi kishala’ko bekidyanga kibishi nansha kiteke. Banenanga’mba bino bīshi bidi na butobaji na bwa nkala kadi bidi na bumeni.
Būki bwa mu Ntanda
Pa bino bifwatulo padi (1) kisá kya būki bwa nyuki ya mu ntanda (2) kisá kiyule būki. Būki bwādi budya Yoano padi i bobwa bwādi bulongwa na nyuki ya mu ntanda iyukene bu Apis mellifera syriaca, ya ku ntanda kwaādi. Ino nyuki isumana ibwanya kwikala mu kifuko kya kyanga nansha mu ntanda mutuputupu ya Yudea mwampikwa mema, kadi i mikomo kumunwa na muntu. Inoko, ku ngalwilo kwa myaka katwa ka kitema Y.K., bantu bādi bashikata mu Isalela bādi babika būki bwa nyuki mu bipungwa bya dilongo. Bisá bivule byāshele’ko byasokwelwe pa kifuko pādi kibundi (kiyukene dyalelo bu Tel Rehov), kidi mu Musanza wa Yodano. Būki bwa mu bino bisá bwādi bulongwa na nyuki ilangwa padi bu yādi itamba mu ntanda iyukene dyalelo bu Tirki.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 1:3
Tamala: I mwana-mukaji mubajinji mu bana-bakaji batano ba ku musuku wa Meshiasa batelelwe mu Mateo. Baná bakwabo i ba Lehaba, Luta, abo kebādipo bene Isalela (vese 5); Bafesheba, “mukaja Udiya” (vese 6); ne Madia (vese 16). Mobimwekela bano bana-bakaji ibatwejibwe mu musuku wa Yesu wa bana-balume mwanda kudi kintu kampanda kikatampe kilengeje umo ne umo ekale nkambulula wa Yesu.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 3:11
nemubatyijanga: nansha “kwimutokenya.” Kishima kya Kingidiki baptizo kishintulula “kutubika; kutokenya.” Bisonekwa bikwabo bya mu Bible bilombola’mba kubatyija i kutokenya muntu yense. Kitatyi kimo, Yoano wādi ubatyija ku Musanza wa Yodano kubwipi na Sadime “mwanda kwadi mema mangi.” (Yoa 3:23) Fidipa pawābatyije ntungu mwine Efyopya, abo bonso bubidi ‘batūkile mu mema.’ (Bil 8:38) Kishima kya Kingidiki kimo kyonka i kingidijibwe mu Bible wa Septante mu 2Ba 5:14 mobesambila padi Nemani amba “weabika misungu isamba-ibidi mu Yodano.”
8-14 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MATEO 4-5
“Ñeni Yotuboila ku Busapudi bwa Yesu bwa ku Lūlu”
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 5:3
Katōkwe (nsangaji): Ke enkapo’tu mwiivwanino wa muntu musangale padi mu kitatyi kiyampe. Ino, shi kingidijibwa pa bantu, kifunkilanga pa kweselwa na Leza ne kwitabijibwa nandi. Kino kishima kingidijibwanga ne pa kulombola ntumbo ya mūlu ya Leza ne ya Yesu.—1Tm 1:11; 6:15.
boba bayukile amba kudi byobasakilwa ku mushipiditu: Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “boba bayukile,” kishima pa kishima i “boba balanda (basakilwa bukwashi; bafudilwe; ba lulombo),” mu uno mwanda i kingidijibwe mwanda wa boba basakilwa bukwashi kadi bajingulwile amba kudi kyobasakilwa. Kino kishima i kingidijibwe ne mwanda wa kufunkila pa “wa lulombo” Lazalasa utelelwe mu Luk 16:20, 22. Musemwa wa Kingidiki walamwinwe na malamuni amo bu “balanda mu mityima” ulombola mulangwe wa bantu bakambakena bulanda bwabo bwa ku mushipiditu ne bisakibwa byabo bya kuyuka Leza.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 5:7
ba lusa: Bishima bingidijibwe mu Bible byalamwinwe bu “ba lusa” ne “lusa” kebimaninepo enka pa lulekelo nansha kwikala na mutyima unekena mu butyibi. Divule bishintululanga milangwe ya lusa ne kanye itonona muntu akwate mulangwe wa kukwasha boba basakilwa bukwashi.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 5:9
baleta ndoe: I boba baleta ndoe pokeidipo ne kwiilama.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 4:9
kulonga kilongwa kya kutōta: Kyubwa kya Kingidiki kyalamwinwe bu ‘kutōta’ mu kino kisonekwa, i kinenwe mu muswelo okilongekele mu kitatyi kimo kete (aoriste). Kwalamunwa ko kyalamwinwe bu ‘kulonga kilongwa kya kutōta’ kulombola’mba Dyabola kānenepo Yesu amutōte kyaba kyonso nansha nyeke; ino i ‘kilongwa kya kutōta’ dimo kete.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 4:23
kufundija . . . kusapula: Kufundija i kwishile na kusapula mwanda mufundiji kasapulangapo’tu bitupu; ino ufundijanga, ushintulula, unena binenwa binekenya ne kuleta bukamoni.
15-21 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MATEO 6-7
“Kimbai Bidi Nyeke Bulopwe”
Fwena Kudi Leza mu Milombelo
12 Myanda itala Yehova Leza yo ifwaninwe kutangidijibwa mu milombelo yetu. Bine tudi na bubinga bwa kutendela Yehova na mutyima onso ne kumufwija’ko pangala pa buyampe bwandi. (1 Bilongwa 29:10-13) Yesu wētushidile lulombelo lwa kulondela’po, ludi mu Mateo 6:9-13, mwine mwaetufundija kulomba’mba dijina dya Leza dipandulwe, ko kunena amba diyukane bu dijila nansha bu dikola. (Tanga.) Kupwa wānena amba Bulopwe bwa Leza bwiye ne kiswa-mutyima kyandi kilongwe pano monka mokilongelwa mūlu. Pa kupwa kutela bino bintu bya kamweno bitala padi Yehova, ye kwanza Yesu wāta mutyima ku myanda itala muntu mwine. Ne batwe netu mo monka, shi tutangidija Leza kumeso mu milombelo yetu, nabya tukalombola amba ketutelepo mutyima enka ku myanda itutala.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 6:24
kwingila bu umpika: Kino kyubwa kya Kingidiki kifunkila pa kwingila bu umpika wa mfumwandi umo kete. Pano Yesu unena’mba mwine Kidishitu kabwanyapo kwipāna mobifwaninwe kudi Leza koku kadi wipēnenekele mu kukimba bintu bya ku ngitu.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 6:33
Kimbai . . . nyeke: Kino kyubwa kya Kingidiki kilombola kilongwa kyaendaenda kadi kibwanya kwalamunwa’mba “Endelelai kukimba.” Balondi ba bine ba Yesu kebafwaninwepo kukimba Bulopwe mu kitatyi kampanda kupwa kebakalonga bikwabo. Ino, bafwaninwe kwibutūla nyeke pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo.
Bulopwe: Mu bilembwa bimo bya pa kala bya Kingidiki tutanga’mo amba “Bulopwe bwa Leza.”
bwandi: Kifunkila padi Leza, ‘Tata wa mūlu’ utelelwe mu Mat 6:32.
boloke: Boba bakimba boloke bwa Leza baloñanga kiswa-mutyima kyandi ne kulonda misoñanya yandi ya biyampe ne bibi. Buno bufundiji i bwishile na bwa Bafadiseo, bādi bakimba kutūla’ko boloke bwabo.—Mat 5:20.
Kimbai Bulopwe, Kemwakikimbai Bintu
18 Tanga Mateo 6:33. Shi tutūla Bulopwe bwa Leza pa kifuko kibajinji mu bwetu būmi, nabya Yehova uketupa byonso byotusakilwa. Yesu wālombwele kine kyotufwaninwe kukulupidila uno mulao. Wānene amba: “Shenu wa mūlu uyukile amba musakilwa bino bintu byonso.” Yehova uyukile byobya byosakilwa ne abe mwine kwayukile’byo. (Fidipai 4:19) Uyukile i bisandi’ka byotusakilwa. Kadi uyukile ne byakudya byosakilwa. Uyukile monka amba abe ne kisaka kyobe musakilwa mwa kwikala. Yehova ukalonga bukomo bwa kukupa byobya bine byosakilwa.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
(Mateo 7:12) “Nanshi bintu byonso byomusaka bantu bemulongele, banwe nenu mufwaninwe kwibalongela’byo. Na bubine, e momushintulwila Bijila ne Bapolofeto.
Londa Kijila Kitabukile Bulēme mu Mwingilo Obe
14 Langa’po bidi shi difuku dimo abetwite ku telefone kudi muntu oketujiwilepo diwi. I muntu oketuyukilepo, ino wetwipangula byakudya byotusakanga. Ketwiipangula mwine wetwita i ani ne bine byasaka i bika. Na bulēme, tubwanya padi kwisamba nandi mu kitatyi kityetye, ino kupwa tukalombola padi’mba tusakanga kutyiba mīsambo. Pakwabo napo, langa’po bidi shi muntu wityile wetēla, wetulombola’mba wingilanga mu mwingilo wa kukwasha badi na nzala, ne kwitulombola na kanye’mba udi na musapu umo wa kamweno. Tukasaka padi kwimona nandi. Ne kadi, tusangalanga shi bantu banena patōkelela kadi na bunwa kitatyi kyobetufwena. Mwene netu tufwaninwe kulombola buno bulēme ku bantu botutana mu mwingilo wetu?
15 Mu bifuko bivule, tufwaninwe kulombola mwinē njibo patōkelela kitungo kya bupempudi bwetu. Bine, tudi na musapu wa mvubu keudipo na mwinē njibo, ino fwatakanya’po shi ketwetelele twashilula kala kumusapwila na kumwipangula kipangujo kya amba: “Shi wadi amba ubwanya kupwa makambakano kampanda mu ino ntanda, wadi wa kupwa makambakano’ka?” Tuyukile’mba kitungo kya kino kipangujo i kya kuyuka bilanga muntu ne kukokela mīsambo mu Bible. Inoko, mwinē njibo ubwanya kwiipangula amba: ‘Le uno mweni i ani, ne mwanda waka waungipangula kino kipangujo? Le ukimba kunena bika?’ Nanshi, tufwaninwe kulengeja mwinē njibo eivwane biyampe. (Fid. 2:3, 4) Le tukalonga kino namani?
16 Mutadi umo wendakana wamwene’mba uno musapwilo ulonda’ko i muyampe. Pa kupwa kwiimuna, utambikanga mwinē njibo trakte Lelo Usaka Kuyuka Bubinebine? ne kunena amba: “Dyalelo tupanga bantu bonso ba mu mwaba uno trakte. Wisambila pa bipangujo bisamba biipangulanga bantu bavule. Obe nandi yeu.” Tutu ulombola’mba, bantu bavule beivwananga biyampe pa kuyuka kitungo kine kya bupempudi. Mu uno muswelo, bipēlanga nyeke kushilula mīsambo. Kupwa mutadi wendakana wipangulanga muntu amba: “Lelo kodi mulangulukile kala pa kipangujo kimo pa bino?” Shi mwinē njibo watonge’po kimo, tutu upūtulanga trakte ne kwisambila pa binena Bible pa kine kipangujo’kya. Shi katongele’popo, utoñanga aye mwine kipangujo ne kwendelela kwisamba pa kubulwa kufwija mwinē njibo bumvu. Na bubine, kudi miswelo mivule ya kushilula mīsambo. Mu bifuko bimo, mwinē njibo ukatengela padi’mba, tukalonga bintu bivule kumeso kwa kushilula mwanda mwine wimanine’po bupempudi bwetu. Kintu kikatampe kine i kya kukwatañanya musapwilo wetu na muswelo usaka bantu ba mu wetu mwaba twibasapwile.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 7:28, 29
kebitendela: Kyubwa kya Kingidiki kingidijibwe pano kibwanya kushintulula “babezemuka bya mwiko.” Kino kyubwa byokilombola kilongwa kyaendaenda, nanshi bino bishima bya Yesu byādi na lupusa lwaendaenda pa bibumbo.
mufundijijo wandi: Kino kishima kifunkila pa muswelo wādi ufundija Yesu, manwa andi a kufundija, mwine mubadilwa bine byawādi ufundija ne bulombodi bonso bwa mu Busapudi bwa ku Lūlu.
ke pamopo bwa basonekeji babo: Yesu pa kyaba kya kutumbija bufundiji bwa balabi pamo bwa bantu ba lupusa, na mwādi mulongela’byo basonekeji, ino aye wēsambile bu mukendi wa Yehova, bwa muntu wa lupusa, ulupula bufundiji bwandi mu Kinenwa kya Leza.—Yoa 7:16.
22-28 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MATEO 8-9
“Yesu Wādi Usenswe Bantu”
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 8:3
wamutenga: Mukanda wa bijila wa Mosesa wāsoñenye ba makopo bekale kulampe na bantu kutyina kusambwila bakwabo misongo. (Lev 13:45, 46; Umb 5:1-4) Inoko, bendeji ba bipwilo bya bayuda badi babweja’ko bijila byabo. Kimfwa, muntu kādipo ufwena muntu wa makopo mu maboko aná, ko kunena’mba kintu kya metele 1 ne kipindi (mayo 6), ino shi kudi luvula, wa makopo wādi ufwaninwe kwikala mu maboko 100, ko kunena’mba, mametele 45 (mayo 150). Bino bijila byādi bisusula ba makopo. Bishi byādi binenena maya labi wādi wifya ku ba makopo nansha ke yewa wādi wibasa mabwe mwanda wa bamusonsoloke. Inoko, Yesu wātengelwe bininge pa kumona wa makopo wadi ususuka, wālonga kyokya kekyādipo kilangila Bayuda bakwabo—wamutenga. Wāmutengēle nansha byawādi ubwanya kumubelula na kishima’tu.—Mat 8:5-12.
Nsakile: Yesu kāivwenepo’tu enka byawādi usaka ino wāmulombwele milangwe yandi ya munda ya kusaka kumukwasha, wālombola’mba kālongele’byopo mwanda’po’tu ye byawādi ufwaninwe kulonga.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 9:10
ushikete ku meza: Nansha’mba udya. Kushikata ku meza na muntu kampanda kwādi kulombola’mba mupwene nandi bya binebine. O mwanda, Bayuda ba mu mafuku a Yesu kebādipo bashikata ku meza nansha kudya bidibwa na ke Bayudapo.
basonkeji ba musonko: Bayuda bavule bādi basonkeja musonko wa ba lupusa bene Loma. Bantu bādi bāshikilwe bano Bayuda pa mwanda bādi bapwene na umbikalo mubi wa kungi ne pa mwanda wa kutunga lupeto lupite bungi pa lwādi lulombelwe ku bitanshi. Basonkeji ba musonko bādi bashikibwe na banababo Bayuda, ke bebete ne bu babipya mambo ne bu bandumba.—Mat 11:19; 21:32.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 9:36
webakwatyilwa lusa: Kyubwa kya Kingidiki splagkhnizomai kikwatañene na kishima “milá” (splagkhna), kilombola milangwe ya munda, milangwe mifyame. I kishima kikatampe bininge mu bishima bya Kingidiki bifunkila pa milangwe ya lusa.
29 KWEJI 1–4 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MATEO 10-11
“Yesu Wādi Utūkija Bantu Mutyima”
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 10:29, 30
misolwe: Kishima kya Kingidiki strouthion i muneneno wa kutyepeka ufunkila pa kōni ko-konso katyetye, ino divule kyādi kifunkila pa misolwe nansha tōni tonso twa bei ya panshi.
kityele kimo kya mvubu mityetye: Kishima pa kishima i “asadioni imo,” yādi mfutwa ifutwa muntu wingile mu maminite 45. (Tala sgd p. 62.) Mu luno lwendo lwandi lwa busatu lwa mu Ngadilea, Yesu wānenene amba misolwe ibidi ipotwanga na asadioni imo. Musunsa mukwabo, kupwa kintu kya mwaka umo wa mwingilo wandi mu Yudea, Yesu wānena’mba misolwe itano ibwanya kupotwa na bityele bibidi. (Luk 12:6) Shi tudingakanye ino mānga tukamona’mba misolwe yādi na bulēme butyetye ku bansunga, kadi wa butano wādi welwa’ko bu matabishi.
enka ne nywene mine ya ku mutwe wenu i mibalwe yonso: Banenanga’mba buvule bwa nywene ya ku mutwe wa muntu ibupite’nka ne pa 100 000. Kuyuka kuyukile Yehova lunywene ne lunywene, kwitukulupija’mba utele mutyima bininge mulondi wa Kidishitu yense.
nwtsty foto
Musolwe
Misolwe twādi tōni twa bei ya panshi mu tōni tonso twādi tudibwa. Misolwe ibidi yādi ibwanya kupotwa na mfutwa ingidile muntu mu maminite 45. Kishima kya Kingidiki kibwanya kufunkila pa miswelo palapala ya tōni tutyetutye, kubadila’mo ne misolwe ya munja (Passer domesticus biblicus) ne misolwe ya mu Eshipanye (Passer hispaniolensis), mine ikivudile ne mu Isalela.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 11:28
balēmenenwe: Bantu bādi beta Yesu bāye kwadi bādi “balēmenenwe” na kuzumbija mutyima ne kwikonda na mingilo. Butōtyi bobādi batōta Yehova bwāikele bu kiselwa kilēma mwanda wa bisela bya bantu byābwejibwe ku Mukanda wa bijila wa Mosesa. (Mat 23:4) Enka ne Sabato yādi bu nsulo ya kutūkijibwa mutyima, yaikala ke kiselwa kilēma.—Div 23:12; Mak 2:23-28; Luk 6:1-11).
Nkemutūja: Kishima kya Kingidiki “kutūkija” kibwanya kufunkila pa kukōkolokwa (Mat 26:45; Mak 6:31) ne kwitūja ku mingilo mikomo mwanda wa kwaluja bukomo (2Ko 7:13; Fil 7). Myanda ya kulu ne kunshi ilombola’mba kusela “lupungu” lwa Yesu (Mat 11:29) kwādi kulomba kwingila, kekukokolokwapo. Kyubwa kya Kingidiki kilombola’mba Yesu ye mwine wisambilwa’po kidi na mulangwe wa kujokeleja bukomo ne kukomeja ba mpungiji mwanda wa basele lupungu lwandi luyampe kadi lupēla.
nwtsty bilembwa bya kwifunda bya Mat 11:29
Selai lupungu lwami: Yesu wātelele “lupungu” lwa kyelekejo mu buluji bwa kukōkela ku lupusa ne bwendeji. Shi wādi ulanga mu ñeni mpungu ibidi, lumo lutūdile Leza padi Yesu, penepa wādi ubwanya kwita bana bandi ba bwanga batwele nandi mu lupungu ne kwibakwasha. Mu uno muswelo, musemwa wadi ubwanya kwalamunwa’mba: “Twelai nami mu lupungu lwami.” Bidi lupungu lwātūdile Yesu pa bantu bakwabo i lumo, nanshi lufunkila pa kukōkela kwa muntu aye mwine ku lupusa lwa Kidishitu ne bwendeji bwandi bu wandi mwanā wa bwanga.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Yoano Usaka Kwivwana Myanda Itamba Kudi Yesu
Lelo kino kipangujo kimweka bu ke kyendele’mopo? Yoano i muntu mwipāne, paabatyije Yesu kubwipi kwa myaka ibidi kunyuma, wamwene mushipiditu wa Leza utūkila Yesu ne kwivwana diwi dya Leza dya kumutōkelwa mutyima. Ketudipo na bubinga bwa kulangila amba lwitabijo lwa Yoano lubazoza, aa. Shi byadi nankyo, Yesu kadipo wa kutendela Yoano pano kupita musunsa mubajinji. Ino shi Yoano katatanangapo, mwanda waka waipangula kino kipangujo padi Yesu?
Mobimwekela Yoano usakanga’tu kuyuka musapu utambidila kudi Yesu ulombola’mba i Meshiasa. Kino kibwanya kukomeja Yoano ususuka mu buloko. Bimweka bu kipangujo kya Yoano kidi ne na buluji bukwabo. Uyukile biyampe bupolofeto bwa mu Bible bulombola’mba Mushingwe Māni wa Leza usa kwikala mulopwe ne mukūdi. Ino pano ke myeji mivule idi Yoano mu kifungo tamba Yesu ubatyijibwa. Nanshi Yoano wipangulanga shi kwiyanga mukwabo wa kupingakana Yesu, wa kufikidija ne pa mfulo byonso byālailwe Meshiasa kulonga.
Malwa Alo Lukongo Lupela Kwalamuka
Yesu ulēmekele bininge Yoano Mubatyiji, ino le bantu bavule nabo bamwene Yoano namani? Yesu wanena’mba, “Luno lukongo . . . ludi pamo bwa bana batyetye bashikete mu mansoko bela bakwabo bobakaya nabo mabila, amba: ‘Twadi twimwidila lushiba, ino banwe kuja mpika; twadi tuyoyokota miyoa, ino banwe kwiyaya bya bulanda mpika.’ ”—Mateo 11:16, 17.
Le Yesu ukimba kunena bika? Watōkeja mulangwe amba: “Yoano waile kudya ne kutoma mpika, ino bantu kebamunena’mba, ‘Udi na ndemona.’ Mwanā muntu waile udya utoma, ino bantu kebanena’mba, ‘Talai! Muntu wa mudyopolo, utomatoma vinyu, mulunda wa basonkeji ba musonko ne babipya-mambo.’ ” (Mateo 11:18, 19) Ne kadi, Yoano wadi na būmi bupēla bu mwine Nazila, kutupu kutoma vinyu, ino luno lukongo ke lumunena’mba udi na ndemona. (Umbadilo 6:2, 3; Luka 1:15) Ino Yesu wadi na būmi’nka na bwa bantu bonso. Udya ne kutoma na bujalale, ino kebamutopeka amba wapityija’byo kipimo. Bibamweka bu bikomo kusangaja bantu.