MWBR18 11 Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo

5-11 KWEJI 11

BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOANO 20-21

“Le Unsenswe Kutabuka Bino’bi?”

nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Yoa 21:15, 17

Yesu wanena Shimona Petelo: Ino mīsambo ya ba Yesu ne Petelo bēsambile’yo kinondanonda na papwile Petelo kutuna Yesu misungu isatu. Yesu wāipangwile bipangujo bisatu bilanguja pa kuyuka byādi bilanga Petelo padi, bine byālengeje ne “Petelo wafītwa mutyima.” (Yoa 21:17) Nsekununi ya Yoano itanwa mu Yoa 21:15-17 ingidijanga byubwa bibidi bya Kingidiki bishile: kyubwa agapao i kyalamunwe bu kuswa, ne kyubwa phileo i kyalamunwe bu kwikala na kisanso kikatampe. Yesu wāipangwile Petelo misungu ibidi amba: “Le unsenswe?” Misungu yonso ibidi Petelo wālondolwele na mutyima onso amba wadi na “kisanso kikatampe” padi Yesu. Musungu wa mfulo Yesu wamwipangula amba: “Le unsenswe kisanso kikatampe?” Petelo walondolola monka amba umusenswe. Musungu ne musungu wālombwele Petelo buswe bwandi, Yesu wākomeneje amba buno buswe ne kisanso kikatampe bifwaninwe kutonona Petelo adishe ne “kukumba” bana ba bwanga ba Yesu ku mushipiditu, bene batelelwe pano bu twandi twana twa mikōko, nansha amba “mikōko myana” (Yoa 21:16, 17; 1Pe 5:1-3) Yesu wāpele Petelo mukenga wa kulombola buswe bwandi misungu isatu, ebiya wamupa mwingilo wa kulela mikōko. Mu uno muswelo, Yesu wāpwile kutatana ko-konso kwādi na bantu pa kulekela kwaālekele Petelo mwanda wāmutunine misungu isatu.

le unsenswe kutabuka bino’bi?: Mungya bijila bya ngalamele binenwa “kutabuka bino’bi” bibwanya kwivwanwa mu buluji bwishileshile. Befundi bamo ba Bible ibasake kwibyalamuna amba “le unsenswe kutabuka mosanshilwe bano bana ba bwanga bakwabo?” nansha amba “le unsenswe kutabuka munsanshilwe bano bana ba bwanga?” Inoko mobimwekela, bishintulula amba “le unsenswe kutabuka bino bintu’bi?” ko kunena’mba mwita obādi bakwata ne bintu bikwabo byobādi balonga mu mingilo yabo ya buluwe. Nanshi mobimwekela, mulangwe mukatampe udi mu uno vese i wa amba: ‘Le unsenswe kutabuka bintu bya ku ngitu nansha bya kusakasaka? Shi i amo, disha twana twami twa mikōko.’ Kino kipangujo kyādi kyendele’mo mungya byālongele Petelo mafuku kunyuma. Nansha Petelo byaādi mu bana ba bwanga babajinji ba Yesu (Yoa 1:35-42), kālondelepo Yesu kiponka na ponka kitatyi kyonso. Ino wājokēle ku mingilo yandi ya buluwe. Myeji ibala inga pa kupita’po, Yesu wāityile Petelo ku mingilo yandi yaādi usenswe, mwanda wa ekale ‘kiluwe wa bantu.’ (Mat 4:18-20; Luk 5:1-11) Kadi kinondanonda na pāfwile Yesu Petelo wānenene amba kakapoya, ne batumibwa bakwabo nabo bamulonda. (Yoa 21:2, 3) Nanshi bimweka’mba Yesu wādi ulombola Petelo mvubu ya kukwata butyibi busumininwe: Le wadi wa kubadikija kaji kandi ka buluwe pa kifuko kibajinji mu būmi bwandi kalombwelwe na mulwi wa mwita wādi kumeso abo’ni, nansha le wādi wa kubadikija mwingilo wa kudisha ku mushipiditu twana twa mikōko nansha balondi ba Yesu?—Yoa 21:4-8.

musungu wa busatu: Petelo wātunine mfumwandi misungu isatu; Yesu pano nandi wamupe mukenga wa kulombola milangwe yandi misungu isatu. Petelo pa kulombola milangwe yandi, Yesu wāmunena alombole buswe ne kisanso kikatampe na kubadikija mwingilo ukola kumeso kwa bintu bikwabo byonso. Pamo na batutu bakwabo bādi na biselwa, Petelo wādi wa kudisha, kuningisha ne kukumba luombe lwa Kidishitu lubundilwe na balondi ba kikōkeji. Bano’ba nansha byo bāshingilwe māni, ino bādi bakisakilwa kudishibwa ku mushipiditu.​—Luk 22:32.

Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu

nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Yoa 20:17

Leka kunkwata: Kyubwa kya Kingidiki haptomai kibwanya kushintulula “kutenga” nansha “kukwata; kushipila.” Malamuni amo alamunanga bino binenwa bya Yesu amba: “Kokintenga.” Inoko, Yesu kākankejepo Madia mwine Makadala kumutenga’tu bitupu, mwanda kākankejepo ne bana bakaji bakwabo bāmumwene pa kupwa kusanguka ke “bamukwata ku maulu”. (Mat 28:9) Bimweka bu Madia mwine Makadala wāivwene moyo amba Yesu wadi kakanda mūlu. Byaādi usaka kwikala na mfumwandi, o mwanda wāmushipile mwanda wa aleke kwenda. Pa kumukulupija amba wādi kaendele kala, Yesu wanena Madia aleke kumukwata, ino wamunena akasapwile bana ba bwanga bakwabo myanda ya lusangukilo lwandi.

nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Yoa 20:28

Mfumwami, Leza wami!: Befundi bamo ba Bible bamwene bino binenwa bya kutulumuka binenenwe Yesu, bu bifunkilanga padi Shandi Leza. Bakwabo nabo banena’mba mu Kingidiki kibajinjibajinji bino binenwa bifwaninwe kumonwa bu bifunkila padi Yesu. Nansha shi bikale namino, mulangwe mwine udi mu bishima “Mfumwami, Leza wami” wivwanikwa mu myanda isambilwa’po mu Bisonekwa bikwabo bya ku bukomo bwa mushipiditu. Nsekununi byoilombola’mba Yesu wābadikile kutumina bandi bana ba bwanga musapu wa amba, “Kenkanda kwa Tata kadi ye Shenu, kwa Leza wami kadi ye Leza wenu,” i kutupu bubinga bwa kukulupidila amba Tomase wālangile amba Yesu ye wadi Leza Mwine Bukomo Bonso. (Tala bilembwa bya kwifunda bya Yao 20:17.) Tomase wāivwene Yesu ulombela kudi “Shandi,” umwita bu “Leza umo kete wa bine.” (Yoa 17:1-3) Nanshi, padi Tomase wāityile Yesu bu “Leza wami” mwanda wa buno bubinga: Wāmwene Yesu bu “leza,” ino kāmumwenepo bu Leza, Mwine Bukomo Bonso. (Tala bilembwa bya kwifunda bya Yoa 1:1.) Nansha padi wāityile Yesu namino enka na bengidi ba Leza mobādi betyila bamwikeulu basedi ba myanda ba Yehova, na mobilembelwe mu Bisonekwa bya Kihebelu. Tomase ye uno wādi uyukile nsekununi ya bantu, nansha pakwabo ya mulembi wa nsekununi ya mu Bible, bādi balondolola nansha kwisamba na mwikeulu musedi wa myanda na abo besamba na Yehova Leza. (Dingakanya na Ngo 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Bat 6:11-15; 13:20-22.) Nanshi padi Tomase wāityile Yesu bu “Leza wami” mu buluji bwa amba, wāitabije Yesu bu mwimaniji wa Leza wa bine ne bu musedi wandi wa myanda.

12-18 KWEJI 11

BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BILONGWA 1-3

“Kipwilo kya Bwine Kidishitu Kibapungulwilwa Mushipiditu Ujila”

w86-F 1/12 p. 29 mus. 4-5, 7

Byabuntu Bisangaja Mutyima

Mu difuku dibajinji dya kushimikwa kwa kipwilo kya bwine Kidishitu mu mwaka wa 33 Yesu ke mwiye, bantu bapya 3 000 bāitabije ne kubatyijibwa ‘bādi beabila byobādi nabyo, badīla pamo, ne kulombela.’ Pa bubinga’ka bwendele’mo? Mwanda wa kwikwasha pa kukomeja lwitabijo lwabo lupya na ‘kwipāna nyeke mu lufundijo lwa batumibwa.’​—Bil 2:41, 42.

Bayuda ne boba batūtyikile mu mutōtelo bāile mu Yelusalema na kitungo kya kushikata’mo enka mu kitatyi kya Masobo a Pentekosa. Inoko boba bāikele ke bene Kidishitu bāsakile kushala’mo kitatyi kilampe ne kufundila’ko bikwabo mwa kuningijija lwitabijo lwabo lupya. Uno mwanda wālengeja kusakilwe bukidibukidi byakudya ne mwa kulāla. Beni bamo bādi na lupeto lutyetye, ino bakwabo nabo bādi na luvule. Ebiya baungwija bintu mu kitatyi kampanda ne kwabila’byo boba bādi basakilwa’byo.​—Bil 2:43-47.

Kupotoloja bintu ne kwabanya’byo ku bonso, wādi mwingilo wa kwituma. I kutupu muntu wādi uningilwa kupotoloja nansha kutūla kyabuntu; kadi kebyālongelwepo mwanda wa kukankamika bulanda. Mulangwe udi’po ke wa kunenapo amba bampeta bādi bafwaninwe kupotoloja bintu byabo byonso mwanda wa bekale balanda. Inoko lusa lobāivwanine bana babo betabije bādi mu makambakano mu kine kitatyi’kya, lwēbatonwene bapoteje bintu byabo na kutūla byabuntu mwanda wa kukwatakanya bisakibwa bya kwendeleja tumweno twa Bulopwe kumeso.​—Dingakanya na 2 Kodinda 8:12-15.

Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu

it-2-F p. 25 mus. 2

Yesu Kidishitu

“Kalombwe Mukatampe wa būmi.” Kitapwa kyāpēne Kidishitu Yesu kya būmi bwa bu muntu mubwaninine, i kilomboji kya kanye kakatampe ka Shandi. Kino kitapwa kyo kilengeje balondi batongelwe ba Kidishitu bakabikale nandi mu umbikalo wandi wa momwa mūlu ne kufikidija mpango ya babikalwa ba Bulopwe bwandi ba pano pa ntanda. (Mat 6:10; Yoa 3:16; Ef 1:7; Bah 2:5) I mu uno muswelo mwāikele Yesu bu “Kalombwe Mukatampe wa būmi” ku bantu bonso. (Bil 3:15) Kishima kya Kingidiki kingidijibwe pano kishintulula’tu “ntangidiji mukatampe,” kishima kiifwene na kyaityilwe Mosesa (Bil 7:27, 35) bu “muledi” mu Isalela.

cl p. 265 mus. 14

Leza wa “Mutyima wa Lubilo wa Kulekela”

¹⁴ Lulekelo lwa Yehova i lushintululwe ne mu Bilongwa 3:19 amba: “Nanshi, mwisāsei, kadi alamukai mwanda wa bubi bwenu bujimankanibwe.” Uno musemwa wa mfulo i mutambe ku kyubwa kya Kingidiki kibwanya kushintulula “kubula, . . . kutalula nansha konakanya.” Mungya befundi bamo ba Bible, muneneno wingidijibwe pano i wa kubula kintu kilembelwe ku makasa. Le bibwanika namani? Bwīno bwādi bwingidijibwa divule pa kala bwādi bwa kalabone, ne butomvi butyange na mema. Shi muntu ukipwa kwandika na buno bwīno, wādi ubwanya kuyata kisandi kibombe ne kubula byaalemba’bya. Kino i kyelekejo kilumbuluke kya lusa lwa Yehova. Shi wetulekela bubi bwetu, udi pamo bwa aye wasela kisandi, wabula’bo.

19-25 KWEJI 11

BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BILONGWA 4-5

“Bādi Basapula Nyeke Kinenwa kya Leza Pampikwa Moyo”

w08-F 1/9 kapango pa p. 15

Byādi Binenwa Kupwa Ke Bilembwa Bikola—Bilembwa ne Bene Kidishitu Babajinji

Lelo Batumibwa Bādi Bampikwa Kufunda?

Baledi ne bakulumpe ba mu Yelusalema “pa kumona ba Petelo ne Yoano banena patōkelela, ne pa kuyuka’mba badi bantu bampikwa kufunda kadi ba bituputupu, batulumuka.” (Bil 4:13) Le na bubine batumibwa bādi bampikwa kufunda, nansha amba kebādipo bayukile kutanga ne kulemba? Dibuku dimo The New Interpreter’s Bible dinena pa uno mwanda amba: “Mobimwekela, bino binenwa ke bya kwivwanapo kishima pa kishima na kulanga amba ba Petelo [ne Yoano] bādi bampikwa kufunda nansha bantu bampikwa kuyuka kutanga ne kulemba. Baledi ne bakulumpe bājingulwile’tu kwishila kukatampe kwa ludingo lwādi’mo boba bādi bengila mu kidye ne lwādi’mo batumibwa.”

w08 1/5 p. 30-31 mus. 6

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bilongwa

4:13—Lelo ba Petelo ne Yoano bādi bampikwa kufundijibwa ne ñeni’bo mpika? Mhm, ke amopo. Bāityilwe bu “bakubulwa kufundijibwa, bampikwa ñeni,” mwanda kebāfundilepo masomo a Balabi.

it-1-F p. 141 mus. 1

Mutumibwa

Mwingilo Wabo mu Kipwilo kya Bwine Kidishitu. Mushipiditu wa Leza wāpungulwidilwe batumibwa mu Pentekosa, wēbakankamikile bininge. Mashapita atano mabajinji a mukanda wa Bilongwa bya Batumibwa alombola kubulwa moyo kwa batumibwa ne kusapula kobāsapwile myanda miyampe ya lusangukilo lwa Yesu na bukankamane nansha byobādi bakutwa, bakupilwa ne kupangwapangwa bya lufu na baledi babo. Mu bula bwa mafuku alondele’po pa kupwa kwa Pentekosa, buludiki bwa kutendelwa bwa batumibwa kupityila ku mushipiditu ujila, bwāikele na bipa biyampe mu kipwilo kya bwine Kidishitu. (Bil 2:41; 4:4) Bāsapwile bidi mu Yelusalema, kupwa ke mu Samadia, ne mwenda mafuku ke ntanda yonso.​—Bil 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.

Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu

it-2-F p. 591 mus. 2

Dibwe dya difinko

Ñimbo ya Mitōto 118:22 ilombola’mba dibwe dyāpelelwe na bōbaki dyādi dya kwalamuka ke “mutwe wa difinko” (mu Kihebelu rosh pinnah). Yesu wāpitulukile mu buno bupolofeto ne kwibwingidija padi aye mwine na kwiita bu “dibwe dinedine dya difinko” (mu Kingidiki kephale gonias, mutwe wa difinko). (Mat 21:42; Mak 12:10, 11; Luk 20:17) Enka na mumwekelanga patōkelela dibwe didi kūlu bininge kwa kyūbakwa, mo monka ne Yesu Kidishitu nandi, i dibwe dya kilukwa kya kipwilo kya bwine Kidishitu kibundilwe na bashingwe māni, kine kidingakanibwe na tempelo ya ku mushipiditu. Petelo nandi wāingidije Ñimbo ya Mitōto 118:22 padi Kidishitu, na kulombola’mba wādi “dibwe” dyapelelwe na bōbaki inoko dyatongwa na Leza ke “mutwe wa difinko.”—Bil 4:8-12; tala ne 1Pe 2:4-7.

w13 1/3 p. 15 mus. 3

Le I Ñeni’ka Yotubwanya Kuboila Kudi ba Petelo ne Ananaisa Bābepele?

Ananaisa ne wandi mukaji bāpoteje bintu byabo mwanda wa kusokola lupeto lwa kukwasha nalo bapya bābatyijibwe. Kitatyi kyākatūdile Ananaisa lupeto kudi batumibwa wānene’mba, luno lo lupeto lonso lwalupuka ku bintu byonapoteja. Ino kebyādipo bya bine! Wāfile’ko lupeto lumo! Leza wākweshe Petelo ebiyuke, ebiya Petelo wanena Ananaisa amba: “Kubepelepo bantu, mhm, nanshi ubabepela Leza.” Ponka’po, Ananaisa wapona panshi ne kufwa wafwa! Kintu kya mansá asatu pa kupita’po, wandi mukaji watwela. Pa kubulwa kuyuka byafikila wandi mulume, nandi wabepa ne kupona panshi wafwa.

26 KWEJI 11–2 KWEJI 12

BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA

Kipwilo Kipya kya Bwine Kidishitu Kibatompibwa

bt-F p. 41 mus. 17

“Tufwaninwe Kukōkela Leza bu Mulopwe”

¹⁷ Pano kipwilo kipya kyālwile na mwanda wa munshimunshi uleta kyaka wāshilwile kwikizōzeja. Le wādi mwanda’ka? Mu bana ba bwanga bābatyijibwe, bavule bādi beni mu Yelusalema kadi bāsakile kuyukila’ko bivule kumeso kwa kujokela kwabo. Bana ba bwanga bādi bashikete mu Yelusalema bātūdile na mutyima tō lupeto pa kuvuija bisakibwa bya bidibwa ne bikwabokwabo. (Bil. 2:44-46; 4:34-37) Mu kino kitatyi kwālupukile mwanda mukomo. “Pa kwabanya . . . difuku ne difuku” bidibwa, bakaji ba kishala besamba Kingidiki ‘bādi basūlwe.’ (Bil. 6:1) Inoko bakaji ba kishala bādi besamba Kihebelu kebādipo basūlwe. Mobimwekela mu uno mwanda mwādi ntondo. Myanda mityemitye ibwanya kuleta nkalañani kupita ne uno wālupukile.

bt-F p. 42 mus. 18

“Tufwaninwe Kukōkela Leza bu Mulopwe”

¹⁸ Batumibwa bādi bengila mu kitango kyendeji kya kipwilo kyādi kyenda kitandabuka, bānenene amba ke byendele’mo’po “batwe tuleke mwanda wa Leza ketwabanya’ko byakudya.” (Bil. 6:2) Pa kupwija myanda, bāsoñenye bana ba bwanga bakimbe bana-balume basamba-babidi “bayulwe mushipiditu ne tunangu” bene bādi bakutongwa na batumibwa pa uno “mwingilo wa kamweno.” (Bil. 6:3) Kwādi kusakilwa bana-balume babwanye bisakibwa, mwanda mobimwekela mwingilo ke wādipo’tu’nka wa kwabanya bidibwa, ino kadi wādi wa kulama lupeto, kukapota bisakibwa ne kulama mikanda ya lubalo. Bana-balume bonso bātongelwe bādi na majina a mu Kingidiki, mene padi ālengeje bakaji ba kishala bādi basūlwe bebetabije. Batumibwa pa kupwa kulombela na kininga pa kutongwa kwa bano bana-balume basamba-babidi, ebiya bebapa lupusa lwa kuvuija uno “mwingilo wa kamweno.”

Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu

bt-F p. 45 mus. 2

Shitevani​—“Muyulwe Katōkwe ka Leza ne Bukomo”

² Kudi mwanda utendelwa pa mwāikadile kilungi kya Shitevani mu kino kitatyi. Batyibi pa kumutala sō bamona’mba mpala yandi yāikele “pamo bwa mpala ya mwikeulu.” (Bil. 6:15) Bamwikeulu baselanga misapu itamba kudi Yehova Leza, o mwanda bekalanga batalala, ba ndoe, kadi bampikwa moyo. Ye mwādi mwikadile ne Shitevani—enka ne batyibi bādi bamushikilwe bājingulwile uno mwanda. Le wabwenye’tu namani kwikala muntu utalala nenki?

bt-F p. 58-59 mus. 16

Kusapula “Myanda Miyampe ya Yesu”

¹⁶ Bene Kidishitu dyalelo badi na dyese dya kwingila mwingilo na wāingile Fidipa. Divule basapwilanga boba bobetana nabo bya kiponka na ponka musapu wa Bulopwe, kimfwa mu lwendo. Mu myanda mivule, bimweka bu kwitana kobetananga na muntu usaka kwivwana ke wikalangapo mwanda wa mu kitulumukila’tu. Kekyakutulumukapo shi uno mwanda ulongekanga namino, mwanda Bible ulombola patōkelela’mba bamwikeulu baludikanga mwingilo wa busapudi, o mwanda musapu ufikila “mizo yonso ne bisaka ne ndimi ne bantu.” (Kus. 14:6) Buludiki bwa bamwikeulu mu mwingilo wa busapudi i bukwatañane na byālaile Yesu. Mu kyelekejo kyandi kya biyombo bityani ne ñano, Yesu wānenene amba mu kitatyi kya mwangulo, ko kunena’mba ku mvuyo ya ino ngikadilo ya bintu “bangudi nabo i bamwikeulu.” Wābwejeje’ko amba bino bipangwa bya ku mushipiditu byādi bya kukakongela “panja pa Bulopwe bwandi bintu byonso bikukaja ne bantu bajilulajilula bijila.” (Mat. 13:37-41) Kadi mu kino kitatyi kimo kyonka bamwikeulu badi ba kukongakanya bantu badi bakukekala bu bampyana ba Bulopwe momwa mūlu, kadi kupwa ke “kibumbo kikatampe” kya mikōko mikwabo, mine itwa na Yehova mu bulongolodi bwandi.​—Kus. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.