Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
© 2 023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 32-33
Senga Boba Bazumbija Mutyima
it-1-F p. 724
Edihu
Edihu kādipo na mboloji kadi kādipo ufukula muntu nansha umo. Wādi uyukile’mba aye pamo bwa Yoba, wāpangilwe ku dilongo na Umpangi wandi Mwinē Bukomo Bonso. Edihu kādipo na kitungo kya kuzakaja Yoba, ino wēsambile nandi pamo bwa mulunda wa bine na kwita Yoba pa dijina dyandi, bintu kebyālongelepo Edifaza, Biledade, nansha Zofala.—Yob 32:21, 22; 33:1, 6.
Lelo Umonanga Bukōkekōke bwa Bantu na Mwibumwena Yehova?
8 Tukekala na lusa lukatampe shi tuvuluka amba, batutu ne bakaka bamo botuswele i bazozejibwe na ngikadilo mibi—kimfwa misongo, kwikala mu kisaka kikalañane ne kulwa na njia. Netu tukokeja kutanwa difuku dimo mu ino ngikadilo. Kumeso kwa kutwela mu Ntanda ya Mulao, bene Isalela bādi balanda ne bazoze mu ntanda ya Edipito, bāvulukile amba kebādipo bafwaninwe ‘kukomeja mutyima wabo’ ku banababo bādi na bulanda. Yehova wādi usaka bamone mulanda bu muntu ufwaninwe kukwashibwa.—Kup. 15:7, 11; Levi 25:35-38.
9 Pa kyaba kya kwikala na mutyima wa kufutulula nansha kutatana, tufwaninwe kusenga ku mushipiditu boba badi mu ngikadilo ya bulanda. (Yoba 33:6, 7; Mat. 7:1) Tulete kimfwa: Shi muntu wenda na tukutuku wetape bilonda mu mwingilo wandi wa kusela bantu, wafika mu njibo ya kyundapilo, lelo kisumpi kya ba kumundapa kikakimba bidi kuyuka shi i aye ulengeje akishida? Mhm, bakamundapa bya bukidibukidi bundapi bwasakilwa. Mu muswelo umo onka, shi mwanetu mu lwitabijo i muzozejibwe na myanda imutala, tufwaninwe kuta mutyima dibajinji ku kumukwasha ku mushipiditu.—Tanga 1 Tesalonika 5:14.
10 Shi tulangulukila bityetye pa ngikadilo idi’mo banabetu, tukokeja kumona kutupatupa kwabo mu muswelo mwishile. Langulukila pa bakaka baūminine myaka mivule kupangwapangwa kwa mu kisaka. Bamo babwanya kumweka bya bulanda kadi batyumukwe mutyima, ino le kebamwekejangapo lwitabijo lwa kutendelwa ne bukomo bwa mutyima? Kitatyi kyomonanga inabana ulelele bana kasuku wiya kyaba ne kyaba ku kupwila na wandi mwana umo nansha bavule, le uteñwanga na lwitabijo ne kusumininwa kwandi? Ne bikekala namani shi bankasampe balamete ku bubinebine nansha byo kudi lupusa lubi ku masomo? Na butūkanye bonso, tuyukile amba bano bantu bakokeja kumweka bu bazoze, babwanya kwikala “bampeta mu lwitabijo” pamo bwa bamo mu bukata mwetu badi mu ngikadilo miyampe.—Yak. 2:5.
Le I Kitatyi’ka Kifwaninwe Kwisamba?
17 Edihu muntu wa buná wākapempwile Yoba, wādi ubutulwa na Abalahama. Wādi uteja pādi pesamba Yoba ne bana-balume basatu. Wātele mutyima bininge ku byobādi besamba, o mwanda wābwenye kuleta madingi na lusa kadi ampikwa budimbidimbi mene ākweshe Yoba alemunune mulangilo wandi. (Yoba 33:1, 6, 17) Edihu wādi utele mutyima bininge ku kutumbija Yehova pa kyaba kya kwitumbija aye mwine nansha muntu mukwabo. (Yoba 32:21, 22; 37:23, 24) Ñeni yotuboila ku kimfwa kya Edihu i ya amba, kudi kitatyi kya kwikala talala ne kitatyi kya kuteja. (Yak. 1:19) Kadi tubefunde amba kitatyi kyotudingila muntu, tufwaninwe kuta mutyima dibajinji ku kutumbija Yehova, ke batwepo bene.
18 Tubwanya kulombola’mba tumwene kyabuntu kya kwisamba na mvubu, shi tulonda madingi a mu Bible atala pa kitatyi kya kwisamba ne muswelo wa kwisamba. Solomone mulopwe wa tunangu wāpelwe bukomo bwa mushipiditu wālemba’mba: “Pamo bwa mapome a olo mu bintu bya ndalama mo mwikadile ne kinenwa kīsambwa pa kitatyi kifwaninwe.” (Nki. 25:11) Shi tuteja senene byobya binena bakwetu ne kulanguluka kumeso kwa kwisamba, binenwa byetu bikekala pamo bwa mapome a olo—bya mvubu kadi biyampe. Mu uno muswelo, ekale shi twisambanga bityetye nansha bininge, binenwa byetu bikakankamika bakwetu, kadi bikalengeja Yehova etwitembe. (Nki. 23:15; Ef. 4:29) Bine, uno i muswelo muyampe wa kulombola kufwija’ko pa kino kyabuntu kitupele Leza!
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Fwena Nyeke Kudi Yehova
10 Mu muswelo umo onka, i biyampe kuta mutyima ku mumwekelo wetu. Inoko, ketufwaninwepo kulonga bukomo bwa kujimankanya biyukeno byonso bya bununu. Bino biyukeno bibwanya kulombola’mba twi batame, ba bulēme, kadi ne buya bwa munda. Kimfwa, Bible unena amba: “Mutwe wa mvwi i kilongo kya ntumbo, ukatanwa mu dishinda dya boloke.” (Nk. 16:31) Uno o muswelo witumonanga Yehova, kadi tufwaninwe kulonga bukomo bwa kwimona mwaetumwena. (Tanga 1 Petelo 3:3, 4.) Penepa, le i biyampe kwitūla mu kyaka, ne kulongeja lupasulo lukatampe nansha kukimba bundapi bwa kiñanga mwanda’tu wa umweke bu muyampe? “Tusepo twa Yehova” i nsulo ya buya bwa bine bwa munda, nansha shi wi mutame namani ne udi na bukomo bwa ngitu muswelo’ka. (Neh. 8:10) I enka mu ntanda impya kete ye motukekala na bukomo bwa ngitu bubwaninine ne buya bwa bunkasampe. (Yoba 33:25; Is. 33:24) Kulombola tunangu ne lwitabijo tamba’nka pano, kuketukwasha twikale nyeke pabwipi na Yehova koku twilumbulula mu ngikadilo yotudi’mo.—1 Tem. 4:8.
8-14 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 34-35
Shi Bintu Bibi Bifikila Bantu Bayampe
Le Leza Udi Namani?
Leza uloñanga nyeke byoloke. Na bubine, “kebibwanikapo Leza wa bine kulonga bintu na nshikani, nansha Mwinē Bukomo Bonso kulonga bibi!” (Yoba 34:10) Butyibi bwandi i boloke swā, enka na mobānenene Yehova kudi mulembi wa mitōto amba: “Abe ukatyibilanga bantu mambo na boloke.” (Ñimbo ya Mitōto 67:4) Yehova ‘byamonanga mu mutyima,’ kabwanyapo kudimbwa na buzazangi, ino ubwanya nyeke kumona bubine ne kutyiba mambo moolokele. (1 Samwele 16:7) Ne kadi, Leza uyukile senene kilongwa kyo-kyonso kya bukondame ne koneka kwa ino ntanda, kadi i mulaye amba panopano ponka ‘babi, . . . bakatyibwa’ko pa ntanda.’—Nkindi 2:22.
Le Bikekala Namani Pakāya Bulopwe bwa Leza?
5 Lelo Yehova ukalonga’po bika? Pano’ko bidi Yehova i mupe bantu babi mukenga wa kushinta. (Isaya 55:7) Nansha ino ngikadilo ya bintu byoisa konakanibwa panopano ponka, Yehova kebatyibile kala butyibi bwa mfulo. Penepa, le i bika bikafikila boba bapela kushinta ne bendelela na kukwatakanya ino ngikadilo ya bintu kufika’nka ne kitatyi kya kyamalwa kikatampe? Yehova i mulaye kutalula’ko bantu babi bonso pano pa ntanda. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 37:10.) Bantu bavule dyalelo, i befunde kufya bintu bibi byobalonga, kadi pavule pene kebapebwangapo mfuto. (Yoba 21:7, 9) Inoko Bible wituvuluja’mba: “Meso andi adi pa mwikadilo wa muntu, ino umonanga matabula andi onso. Kekudipo mfindi nansha munjiñininya wa lufu, ko bakefya balonga byabukondame.” (Yoba 34:21, 22) Nanshi i kutupu muswelo nansha umo wa kufyama Yehova. Ubwanya kumona bintu byonso bilonga bantu babi. Pa kupwa kwa Amakedona, tukebatalanga pa bifuko byabo, inoko ketukebamone’popo. Bakatalulwa’ko lonsololo!—Ñimbo ya Mitōto 37:12-15.
Lelo Ukakukala pa Mwanda wa Yesu?
19 Le tumonanga ano makambakano ne dyalelo? En-en. Bantu bavule dyalelo bakukalanga mwanda tupelanga kwikuja mu myanda ya politike. Basakanga tuvote mu bitatyi bya butongi. Ino batwe tuyukile amba ku meso a Yehova, shi tutonge muntu wa kwituludika, nabya tubamupele Aye. (1 Sa. 8:4-7) Kadi padi bantu bamo balañanga’mba tufwaninwe kūbaka masomo, mampitalo, ne kwingila mingilo ya kukwasha bantu. Bakukalanga mwanda tutele mutyima ku mwingilo wa busapudi, ke ku kupwapo makambakano a ino ntanda.
20 Le tukaleka kukukala namani? (Tanga Mateo 7:21-23.) Tufwaninwe kuta mutyima bininge ku kwingila mwingilo wētusoñenye Yesu kwingila. (Mat. 28:19, 20) Ketufwaninwepo kulabikwa na kukimba kupwa myanda ya ino ntanda. Tusenswe bantu kadi tutele mutyima ku makambakano abo, inoko tuyukile amba muswelo muyampe wa kukwasha bakwetu, i kwibafundija myanda ya Bulopwe bwa Leza ne kwibakwasha bapwane na Yehova.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Tendela’po Yehova na Mushipiditu Obe wa Kwituma!
3 Nkasampe Edihu wādi uteja pādi pesamba bano bana-balume na Yoba. Abo pa kupwa kwisamba, Edihu wāipangula Yoba pa myanda itala Yehova amba: “Shi wikale moloke, nankyo kyomupa i kika? Nansha kyatambula ku kuboko kobe i kika?” (Yoba 35:7) Lelo Edihu nandi wādi usaka kunena’mba bukomo botulonga bwa kwingidila Yehova i bwa bitupubitupu? Aa. Yehova kālemunwinepo Edihu na mwaālongele ku bakwabo. Edihu wādi na mumweno mwishile na wa bakwabo. Wādi usaka kunena’mba Yehova kasakilwapo tumutōte. Mwanda Yehova i mubwanye byonso. I kutupu kintu nansha kimo kyotulonga kibwanya kumulengeja ekale mpeta nansha mukomo. Inoko, ngikadilo yo-yonso miyampe nansha bwīno botudi nabo i bitambe kudi Leza, kadi utalanga ne muswelo otwibingidija.
15-21 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 36-37
Kine Kyobwanya Kukulupidila Mulao wa Leza wa Būmi bwa Nyeke
w15-F 1/10 p. 13 mus. 1-2
Le Tubwanya Bine Kuyuka Leza?
KWIKALA’KO KWA NYEKE KWA LEZA: Bible unena’mba Leza udi’ko “nyeke ne nyekeke.” (Ñimbo ya Mitōto 90:2) Mu muneneno mukwabo Leza kadipo na ngalwilo kadi kakekalapo na mfulo. Mungya mumweno wa muntu, “bungi bwa myaka yandi i butabuke ne pa kwivwanika pene.”—Yoba 36:26.
Muswelo omwena’mo: Leza i mukulaye būmi bwa nyeke shi umuyuke bya binebine. (Yoano 17:3) Le wadi wa kukulupila namani uno mulao shi Leza mwine kadi’kopo nyeke? I enka “Mulopwe wa nyeke ne nyeke” ubwanya kufikidija uno mulao.—1 Temote 1:17.
Le Ufwijanga’ko pa Byabuntu Bikupele Leza?
6 Mema ekele’ko pano pa ntanda mwanda umbuo wetu wa ntanda udi pa kifuko kiyampe na dyuba. Shi ntanda yadi mifwene bityetye’tu ku dyuba, mema adi a kūma pa ntanda, kadi kepadipo pa kwikala kintu kyūmi. Kadi shi ntanda yadi kulampe bityetye’tu na dyuba, mema onso adi a kwikwata, kadi ntanda yadi ya kwikala bu maimakasa. Yehova byatūdile ntanda pa kifuko kifwaninwe, kukanda kwa mema adi’po kubwanya kukwatakanya būmi. Dyuba dyasanga mu majiba pano pa ntanda, kupwa dyakandija mema mu makumbi na kipuinga. Mwaka ne mwaka, dyuba dikandijanga kipuinga kya mema mūlu ku kintu kya makilometele 500 000. Ano mema aloñanga kintu kya mafuku dikumi mu lwelēle kumeso kwa kunoka’o bu mvula nansha bu mashika mekwate. Kupwa mema ajokela mu majiba ne mu bifuko bikwabo bya mema, kadi ashilula kukanda monka. Kuno kukanda kwa mema kulombola’mba Yehova i Leza wa tunangu ne bukomo.—Yoba 36:27, 28; Mus. 1:7.
Lama Nyeke Lukulupilo Lobe Lukomo
16 Lukulupilo lwetu lwa būmi bwa nyeke i kyabuntu kilēme kitupele Leza. Tutengele na kipyupyu būmi bulumbuluke bwa kumeso—bwine botukulupile amba busa kufikidila. Lukulupilo lwingilanga pamo bwa wetu ñanga, na kwitukwasha twimanije na kūminina byamalwa, kupangwapangwa, enka ne kuleka kutyina lufu. Kadi lwingilanga pamo bwa kyetu kilama-mutwe, na kukinga milangwe yetu amba tupele byobya bibi ne kulonga byobya biyampe. Lukulupilo lwetu lwitupa Bible lwitufwenyanga kudi Leza, ne kwitulombola mubaile buswe bwaetusenswe. Bine tumwenanga bininge mu kulama nyeke lukulupilo lwetu lukomo.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 503
Kwisambulwila Misapu
Misapu ne milangwe byādi bisambulwilwa mu miswelo mishileshile mu matanda a mu Bible a pa kala. Pavule pene, myanda mityemitye ya mu ntanda nansha ya mu matanda makwabo yādi īsambulwilwa ku kyakanwa. (2 Sa. 3:17, 19; Yob 37:20) Bisumpi bya bañenda byo byādi bitwala misapu ku bifuko bya kulampe mu bibundi byobādi bemana mwanda wa kukimba byakudya, mema nansha bintu bikwabo byobasakilwa pobenda. Ntanda ya Paleshitina yādi mishile na matanda makwabo a mu Azia, Afrika ne Bulaya mwanda yādi ityibulukwa na bañenda benda nansha batamba kulampe. O mwanda bekadi bayo bādi bapēlelwa kutambula misapu ya binkumenkume bya pa bula itamba mu matanda angi. Misapu ya mu ntanda nansha ya mu matanda angi, yādi īsambulwilwa divule dine mu masoko a mu bibundi.
22-28 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 38-39
Le Witūdilanga’ko Kitatyi kya Kubandila Bupangi?
Lelo Witabije Kukungila Yehova?
7 Bible ulombola mwāpangīle Yehova ntanda amba: Wātūdile’ko “bipimo byayo,” wāshimika “bitako” byayo, wātūla ne “dibwe dyayo dya difinko.” (Yoba 38:5, 6) Wetūdīle’ko enka ne kitatyi kya kulangulukila pa mingilo yandi. (Ngo. 1:10, 12) Le ubwanya kufwatakanya mwēivwanine bamwikeulu pobāmwene bintu bipya byāpangile Yehova? Na bubine, bāsangele bininge! O mwanda bāshilwile kwela “nsandi ya tusepo.” (Yoba 38:7) Le i ñeni’ka yotuboila’ko? Yehova wālongele myaka mivule pa kupwa mingilo yandi ya bupangi, ino paātadile bintu byonso byaāpangile, wānenene amba i “biyampe mpata.”—Ngo. 1:31.
Lusangukilo Lulombola Buswe, Tunangu ne Kitūkijetyima kya Leza
2 Dibajinji, Yehova wāpangile muntu wa kwingila nandi pamo. Kupwa, kupityila kudi uno wandi Mwana mubajinji, “bintu bikwabo byonso byāpangilwe,” kubadila’mo ne bipangwa bya ku mushipiditu midiyo ne midiyo. (Kol. 1:16) Yesu wāsangedile kwingila pamo na Shandi. (Nki. 8:30) Kadi bamwikeulu ba Leza nabo bādi na bubinga bwa kusangela. Bāmwene pāpangile ba Yehova ne Yesu Mwingidi Mukatampe, madiulu ne ntanda. Le bamwikeulu bālongele’po namani? Pāpangilwe ntanda ‘batūtyile kyungwe na nsangaji’ kadi na bubine bāendelele kusangela mingilo ya Yehova ya bupangi, nakampata pāpangilwe bantu. (Yoba 38:7; Nki. 8:31) Bino bipangwa byonso bilombola buswe ne tunangu twa Yehova.—Ñim. 104:24; Loma 1:20.
Wifunde Bivule Padi Yehova Kupityila ku Bupangi
8 Yehova ye otufwaninwe kukulupila. Yehova wākweshe Yoba akomeje kikulupiji mwadi. (Yoba 32:2; 40:6-8) Mu mīsambo yandi na Yoba, Leza wātelele’mo bintu bivule bya mu bupangi, kubadila’mo ñenyenye, makumbi, ne mapeni. Kadi Yehova wēsambīle ne pa banyema, kimfwa ñombe mulume ne kabalwe. (Yoba 38:32-35; 39:9, 19, 20) Bino byonso byālombwele bukomo bwa kutendelwa budi na Leza. Ino kadi byālombwele buswe ne tunangu twandi tukatampe. Kupityila ku ino mīsambo, Yoba wāfudile ku kukulupila Yehova bininge. (Yoba 42:1-6) Netu kitatyi kyotwifunda bupangi, tujingululanga’mba Yehova udi na tunangu ketudi mfulo ne bukomo bukatampe kwitupita. Kadi ubwanya kufudija masusu etu onso, ne bine usa kwiafudija. Kuyuka namino kukomejanga kikulupiji kyetu mwadi.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2-F p. 122
Mujidiki wa Bijila
Yehova, Mujidiki wa Bijila. Yehova ye Mujidiki wa Bijila wa binebine umo kete mūlu ne panshi pene. Aye ye utūdile’ko bijila bya kipangila biludika bipangwa byampikwa būmi (Yob 38:4-38; Ñi 104:5-19), ne būmi bwa banyema. (Yob 39:1-30) Muntu nandi byadi kipangwa kya Leza, unenwe kukōkela ku bijila bya Yehova bya kipangila. Ne kadi byadi na ñeni, uyukile kiyampe ne kibi ne byabwanya kulanguluka ne kuyuka Leza, o mwanda mwine unenwe kukōkela ku bijila bya Leza bya mu mwikadilo. (Lo 12:1; 1Ko 2:14-16) Kutentekela pa kino, bijila bya Leza biludikanga bipangwa bya ku mushipiditu, ke bamwikeulu kadi.—Ñi 103:20; 2Pe 2:4, 11.
Bijila bya Yehova bya kipangila i bikomo kujilula. (Yel 33:20, 21) Mungya bintu byotumona ne byotuyukile bitala diulu ne ntanda, bijila bya Leza kebishintangapo, kadi i bikulupilwa. Kuyuka senene bino bijila bya kipangila, ko kukwashanga befundi ba sianse bapikule pampikwa kwitupa mu kakitatyi’tu katyetye mujokolokelo wa kweji, imbuo ne bintu bikwabo bidi mūlu. Shi muntu aleke kukōkela bino bijila bya kipangila, bukidi bonka wimwenanga bipa bibi bilupuka’ko. Mo monka ne bijila bya Leza bya mu mwikadilo nabyo, muntu kabwanyapo kwibishinta, kwibikonkoloka nansha kwibityumuna pampikwa kupebwa mfuto. I bikomejibwe pamo’nka bwa bijila bya kipangila, nansha byokebilupulangapo bipa ponka na ponka. “Leza kabengwepo kibengo. Mwanda kyokya kikuna muntu shi kika shi kika, e kyonka kyakangula.”—Ngt 6:7; 1Tm 5:24.
29 KWEJI 1–4 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 40-42
Ñeni Yotuboila ku Byātene Yoba
‘Lelo I Ani Wayukile Mutyima Wa Yehova?’
4 Potulangulukila pa mingilo ya Yehova, tufwaninwe kwepuka mutyima wa kutopeka Leza mungya misoñanya ya bantu. Uno mutyima i mulombolwe mu binenwa bya Yehova bilembelwe mu Mitōto 50:21 amba: “Wafwatakenye’mba: Wifwene pamo ponka na ami namino.” Kidi pamo na mwanenene’kyo mubandaudi umo wa Bible pano ke padi myaka 175 amba: “Bantu badi na kampeja-bukidi ka kutopeka Leza mungya abo bene, ne kufwatakanya amba bijila bilonda bantu ne Leza nandi ufwaninwe kwibilonda.”
5 Tufwaninwe kudyumuka kutyina kunyengakanya milangwe ya motumwena Yehova amba idingakane na misoñanya yetu ne na byotwabila. Mwanda waka kino kidi na mvubu? Biyampe, potwifunda Bisonekwa, kyaba kimo tukokeja kumona bilongwa bya Yehova amba kebyolokelepo mungya mikalo yetu, ko kunena amba mumweno wetu wampikwa kubwaninina. Bene Isalela wa kala bāponene mu ino milangwe kadi bāfudile ku kunena bibi pa muswelo obādi bekele na Yehova. Tala byēbanene Yehova amba: “Ino nanshi banwe munena’mba: Mashinda a Mfumwetu keadingakanapo pamo, mhm. A njibo ya Isalela, ivwana pano; lelo mashinda ami keadingakenepo pamo’ni, a? Lelo mashinda enu keadipo ampikwa kudingakana’ni a?”—Ezek. 18:25.
6 Kintu kimo kiketukwasha twepuke kutopeka Yehova mungya misoñanya yetu i kuyuka amba mumweno wetu udi na mikalo ne byaba bimo utupakananga mpata. Yoba wādi usakilwa kwifunda uno mwanda. Paādi ususuka, wālwile pampikwa kikulupiji kadi kyaba kimo wādi kaetele mutyima’nka aye mwine. Wātuninye kumona myanda mine mikatampe yādi’po. Ino Yehova wāmukweshe na buswe atandabule mumweno wandi. Yehova pa kwipangula Yoba bipangujo palapala 70 ne kupita, byakābwenyepo kulondolola nansha kimo, wālombwele patōka mikalo ya Yoba ya kwimvwanija bintu. Yoba wētyepeja ne kujadika mumweno wandi.—Tanga Yoba 42:1-6.
Ta Mutyima ku Mwanda wa Mvubu Mikatampe
12 Lelo Yehova wābudilwe kanye pa kwisamba na Yoba uno muswelo aye papo ususuka? Ke amopo, ne Yoba mwine kālangilepo uno muswelo. Yoba wātejeje madingi a Yehova ne kwiakwata na mutyika. Wāfula’nka ne kukunena’mba: “Nālamuka pa mutyima kwitūta luvumbi ne buto.” (Yoba 42:1-6) Kadi, nkasampe umo witwa bu Edihu nandi wākweshe Yoba alemunune mulangilo wandi. (Yoba 32:5-10) Yoba pa kuteja madingi a Yehova a buswe ne kushinta mumweno wandi, Yehova wālombweje bantu bakwabo amba kikōkeji kya Yoba kyāmusangeje.—Yoba 42:7, 8.
“Kulupila Mudi Yehova”
17 Yoba i umo’tu mu bengidi ba Yehova bālamine bukankamane bwabo ne bukomo mu byamalwa. Mutumibwa Polo i mutele bantu bakwabo bavule mu mukanda waālembele Bahebelu ne kwibatela bu “kibumbo kikatampe . . . kya batumoni.” (Bah. 12:1) Abo bonso bāpityile mu byamalwa bikomo; ino bālama kikōkeji kyabo kudi Yehova. (Bah. 11:36-40) Le kūminina kwabo ne kuputumina mu mingilo kwādi kwa bitupu? Nansha dimo! Nansha byokebēmweninepo kufikidila kwa milao yonso ya Leza mu kitatyi kyabo, bālamine lukulupilo lwabo mudi Yehova. Kadi byobādi bakulupile amba Yehova wibetabije, bākulupile amba bakamona kufikidila kwa milao ya Leza. (Bah. 11:4, 5) Kimfwa kyabo kitukankamika twendelele kukulupila mudi Yehova.
18 Dyalelo tudi mu ntanda yenda ibipila’ko. (2 Tm. 3:13) Satana kalekele’byopo kutompa bantu ba Leza. Ino nansha shi tubatompibwa namani, tusumininwei kwingidila Yehova bininge, koku tukulupile amba “tutūdile lukulupilo lwetu mudi Leza mūmi.” (1 Tm. 4:10) Vuluka, muswelo wāfudije Yehova myanda ya Yoba ulombola’mba, “Yehova i muyule kisanso kya ku mutyima kadi i wa lusa.” (Yak. 5:11) Netu tukōkelei nyeke Yehova koku tukulupile amba ukapala mpalo “boba bamukimba na mikeketo.”—Tanga Bahebelu 11:6.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2-F p. 344
Kafutululo
Yoba wālamine nyeke bululame bwandi, nansha byawādi ufutululwa bininge. Inoko wātamije mumweno mubi ne kulonga kilubo kine kyāmulemunwinwe. Edihu wēsambīle padi amba: “Le i muntu’ka mukwabo udi pamo bwa Yoba, utoma kibengo pamo bwa mema?” (Yob 34:7) Yoba wātele mutyima pa kwibingija pa kyaba kya kubingija Leza, kadi wāsakile kubingija boloke bwandi pa kyaba kya kubingija boloke bwa Leza. (Yob 35:2; 36:24) Pawāivwene kafutululo kabi katamba kudi “balunda nandi” basatu, wāmwene amba i aye obādi bafutulula pa kyaba kya kumona’mba i Leza obādi bafutulula. Bidi pamo bwa aye wāitabije ku kusaka kafutululo pamo bwa aye utoma mema. Kupwa papo Leza wālombola Yoba amba i aye obādi bafutulula (mu binenwa byabo bya mfulo) na kunenena Leza bya bubela. (Yob 42:7) Kadi Yehova wālombwele mupolofeto Samwele kitatyi kyālombele bene Isalela mulopwe amba: “Ke abepo obapela, ino i amiwa obapela kwikala mulopwe wabo.” (1 Sa. 8:7) Yesu nandi wālombwele bandi bana ba bwanga amba: “Mukashikibwa na mizo yonso [ke pa mwandapo wenu, ino i] pa mwanda wa dijina dyami.” (Mat 24:9) Kulama ino myanda mu ñeni kukwashanga mwine Kidishitu ōminine kufutululwa na kukanina kuyampe kwa mutyima, kine kikamukwasha atambule mpalo itamba ku kūminina.—Luk 6:22, 23.
5-11 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | ÑIMBO YA MITŌTO 1-4
Kwatakanya Bulopwe bwa Leza
“Nkatenkanyanga Mizo Yonso”
8 Le bantu betabanga namani ku uno musapu? Bavule beupelanga. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 2:1-3.) Mizo i milobe bulobo. Ipelanga kwitabija Mulopwe mutongwe na Yehova. Keimonengapo musapu wa Bulopwe otusapula bu “myanda miyampe.” Maludiki amo i makankaje’nka ne mwingilo wa busapudi! Nansha balopwe bavule ba ino mizo byobanena’mba bengidilanga Leza, kebasakengapo kuleka lupusa lwabo. Monka mwālongele balopwe ba mu mafuku a Yesu, balopwe ba dyalelo balwanga na Mushingwe Māni wa Yehova, na kutamba’dyo balondi bandi ba kikōkeji.—Bil. 4:25-28.
Lekai Kwikuja mu Ino Ntanda Mikalañane
11 Kusanswa bintu bya ku ngitu. Shi tumona lupeto ne bintu byotudi nabyo bu bya mvubu kutabuka, nabya biketukomena kuleka kwikuja mu bya ntanda. Kupwa kwa mwaka wa 1 970, Batumoni bavule ba mu Malawi banenwe kushiya bintu byabo byonso mwanda bapelele kwikupa ku kisumpi kya politike. Ino i kya bulanda, mwanda bamo bapelele kushiya būmi buyampe bobadi nabo. Kaka Ruth uvuluka amba: “Bakwabo twanyemene nabo, ino mwenda mafuku bajoka ne kwikupa ku kisumpi kya politike’kya, bakomenwe kutyumwina mu manwi būmi bwa masusu bwa kotwanyemene.” Inoko bantu ba Leza bavule kebaloñangapo namino. Bapelanga kwikuja mu bya ntanda nansha shi abajimija bintu byobadi nabyo ne kushala na lupeto lutyetye.—Bahebelu 10:34.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 261
Mfumba
I kakibusu katyetye kapūtanga miseke pamo bwa mebele a buluba ne ñano. Kwingidija kwingidije Bible mfumba mu muswelo wa kyelekejo, kwitukwashanga twivwanije mwingilo wa kupūla wādi wingilwa mu kitatyi kya kala. Pa kupwa kwa mwangulo, kano kakibusu katyetye kadi kapūtyile miseke kekādipo na mvubu. O mwanda i kyelekejo kifike’po kya kakintu kapēla, kampikwa mvubu, kekabilwapo, kantu kafwaninwe kutalulwa ku bintu biyampe ne kwikela.
Dibajinji, mwingilo wa kupūla wādi ukwasha ku kutalula mfumba ku miseke. Kupwa, kupēpula nako kwādi kukwasha mfumba ipepuke na luvula pamo bwa luvumbi. (Tala VANNAGE.) Kino kilombola muswelo utalulanga Yehova Leza batupondo mu bantu bandi ne mwaonakenyanga bantu babi ne mizo imulwa. (Yob 21:18; Ñi 1:4; 35:5; Isa 17:13; 29:5; 41:15; Hos 13:3) Bulopwe bwa Leza bukavingakanya balwana nabo mu tupindi tutyetutye ne kwikala pamo bwa mfumba ipēpulwa.—Dan 2:35.
Mfumba ya kubulwa mvubu yādi ikongakanibwa ne kusōkwa, kutyina yakapepuka monka ne kujokela mu miseke. Mo monka ne Yoano Mubatyiji wālaile konakanibwa kwa batōtyi ba bubela na mudilo—Mupūdi Yesu Kidishitu ukakongakanya ñano, “ino ukasōka mfumba fututu mu mudilo keubwanyapo kubulwa.”—Mat 3:7-12; Luk 3:17; tala BATTAGE.
12-18 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | ÑIMBO YA MITŌTO 5-7
Shala Nyeke na Lulamato Pampikwa Kubanga Bilongwa bya Bakwabo
Muswelo Ubwanya Kwitukomeja Bisonekwa
7 Lelo kudi mulunda nobe nansha muntu wa mu kisaka wakusanshije? Shi i amo, usa kumwena mu kulangulukila pa nsekununi ya Abisalome mwana Mulopwe Davida, wāsanshije shandi kadi walonga bukomo bwa kumusompola bulopwe.—2 Sa. 15:5-14, 31; 18:6-14.
8 (1) Kulombela. Na ino nsekununi mu ñeni, lombola Yehova mowiivwanina pa masusu obakususula. (Ñim. 6:6-9) Mulombole byoivwana. Kupwa lomba Yehova akukwashe usokole misoñanya ibwanya kukukwasha ūminine ano makambakano makomo.
Kulupila’mba Udi na Bubine
3 Lwitabijo lwetu kelufwaninwepo kwimanina’nka pa buswe bwa bwine Kidishitu budi na bantu ba Leza, ino lufwaninwe kwimanina ne pa bintu bikwabo. Mwanda waka? Langa’po bidi shi mwanetu mu lwitabijo padi i mukulumpe nansha pania walonga bubi bukatampe. Ino le bikekala namani shi tutu nansha kaka wakusanshija? Nansha padi muntu kampanda waikala ke kapondo, kanena’mba ketudipo na bubine. Shi bino bintu bibalongeka, le ukakukala nansha kuleka kwingidila Yehova? Ñeni yotuboila’ko i ino: Shi lwitabijo lobe mudi Leza lwimanine enka pa bintu bilonga bakwenu pa kyaba kya kwimanina pa kipwano kyobe na Yehova, nabya lwitabijo lobe kelukekalapo lukomo. Mu lwitabijo ludi pamo bwa yobe njibo, kukemaninapo enka pa bilonga bakwenu ino i ne pa bubine ne myanda miluji yoyukile. Ufwaninwe kukulupila amba mu Bible mudi bubine butala padi Yehova.—Loma 12:2.
4 Yesu wānenene amba bantu bamo baketabija bubine “na nsangaji,” ino lwitabijo lwabo lukazoza kitatyi kyobatompibwa. (Tanga Mateo 13:3-6, 20, 21.) Padi kebadipo bayukile amba kulonda Yesu kukebaletela makambakano ne masusu. (Mat. 16:24) Nansha padi badi balanga’mba, kwikala mwine Kidishitu i kwikala na būmi bwampikwa bikoleja—būmi enka buyampe bwampikwa makambakano. Inoko mu ino ntanda, mukekala makambakano. Bintu bibwanya kushinta, byalengeja nsangaji yetu ityepe mu kitatyi kampanda.—Ñim. 6:6; Mus. 9:11.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 776
Kibundu
Mu Bene Loma 3:13 mutumibwa Polo wāpitulukile myanda idi mu Ñimbo ya Mitōto 5:9, mwine mobadingakenye mudibu wa babi ne bantu ba bongojani na “kibundu kidi pululu.” Monka mwikadilanga kibundu kidi pululu na mwingilo wa kutambula ngitu mifwe ne bubole, mudibu wabo udi pululu mwanda wa binenwa bifwe ne bibole.—Dingakanya na Mat 15:18-20.
19-25 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | ÑIMBO YA MITŌTO 8-10
“Nkakutendelanga, A Yehova”!
Sanswa Kifuko Kyobe mu Kisaka kya Yehova
6 Yehova wētuteakeninye kifuko kilumbuluke. Kumeso kwa kupanga muntu mubajinji, Yehova wāteakeninye bantu ntanda. (Yoba 38:4-6; Yel. 10:12) Yehova byadi na kanye ne buntu, wētupele bintu bivule bilumbuluke mwanda wa twikale na nsangaji. (Ñim. 104:14, 15, 24) Kyaba kimo wālangulukīle pa byaāpangile “wāmona’mba i biyampe.” (Ngo. 1:10, 12, 31) Byaādi ukwete bantu na bulēme, wēbanenene ‘babikadile’ bintu byonso bya kutendelwa byaāpangile pano pa ntanda. (Ñim. 8:6) Leza wādi usaka bantu babwaninine balame nyeke bino bipangwa bya kutendelwa. Lelo ufwijanga’ko Yehova kitatyi ne kitatyi pa uno mulao wa kutendelwa?
Le Ufwijanga’ko pa Byabuntu Bikupele Leza?
10 Muswelo umo bidi otubwanya kufwija’ko pa kyabuntu kya kwisamba i kushintulula lukulupilo lotukulupile mudi Leza, ku boba beipangula kine kyoketwitabijijepo lufundijo lwa kwialamuna. (Ñim. 9:1; 1 Pe. 3:15) Boba bakwatakenye luno lufundijo basakanga kwitukulupija’mba ntanda ne bintu byonso byūmi bidi’po byāikele’ko mu kitulumukila. Shi twingidije Bible ne myanda imo yotwesambila’po mu kino kishinte, tubwanya kubingija Tata wetu wa mūlu ne kushintulwila boba badi na mutyima wa kwivwana, kine kyotukulupidile amba Yehova ye Umpangi wa diulu ne ntanda.—Ñim. 102:25; Isa. 40:25, 26.
Lelo Wi “Kimfwa . . . mu Muneneno”?
13 Imba na mutyima umo. Kitatyi kyotwimba ñimbo yetu ya Bulopwe, tufwaninwe kuta mutyima dibajinji ku kutendela Yehova. Kaka umo witwa bu Sara kemonengapo bu kaimba muyampe. Inoko, usakanga kutendela Yehova mu ñimbo. O mwanda uteakanyanga ñimbo ku njibo kitatyi kyateakanya bipindi byonso bya ku kupwila. Upitulukanga mu ñimbo ne kulonga bukomo bwa kuyuka mukwatañenine binenwa bya ñimbo’ya na bintu bikesambilwa’po ku kupwila. Unena’mba, “kino kinkwashanga nte mutyima bininge ku binenwa bidi’mo pa kyaba kya kuta’o ku bwino bwami bwa buimba.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 663
Munwe
Mu muneneno wa kyelekejo binenwanga amba Leza wāingidije “munwe (minwe),” pa kulemba Mbila Dikumi pa bipapo (Div 31:18; Kup 9:10), pa kulonga bingelengele (Div 8:18, 19), ne pa kupanga madiulu (Ñi 8:3). Ino “minwe” ya Leza yāingidijibwe mu mwingilo wa bupangi, ifunkila pa mushipiditu ujila nansha bukomo bwingila. Buno bukomo i bwisambilwe’po mu nsekununi ya bupangi idi mu Ngalwilo, mwine munenenwe amba bukomo bwa Leza bwingila (ruʹach, “mushipiditu”) bwādi bulelemba pangala pa mema. (Ngo 1:2) Inoko Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu bitukwasha twivwanije uno mwingidijijo wa kyelekejo. Nsekununi idi mu Mateo ishintulula amba Yesu wāpangile bandemona na “mushipiditu wa Leza,” ino Luka nandi witusapwila amba i kupityila ku “munwe wa Leza.”—Mat 12:28; Luk 11:20.
26 KWEJI 2–3 KWEJI 3
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | ÑIMBO YA MITŌTO 11-15
Wimone mu Ntanda Mipya ya Leza ya Ndoe
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda I
11:3—I byalwilo’ka byāonakanibwe? Bino byalwilo i byobya byeyamine’ko muzo wa bantu, ko kunena’mba bijila, ndudi, ne boloke. Shi bino byalwilo kebikingilapo senene, nabya kukekala kavutakanya kavule ne kubulwa boloke. Mu ngikadilo ya uno muswelo, “boloke” bafwaninwe kukulupila mudi Leza na mutyima umo.—Mitōto 11:4-7.
wp16.4-F p. 11
Le Ntanda Yampikwa bya Lūma Ikekala’ko?
Bible witulombola amba Leza usa kutalula bya lūma bidi pa ino ntanda. Ino ntanda miyule bya lūma idi’ko dyalelo, isa kufikilwa na “difuku dya butyibi ne dya konakanibwa kwa bantu bampikwa bwine Leza.” (2 Petelo 3:5-7) Bantu babi kebakasanshijapo monka bantu bakwabo. Le i kika kitukulupija amba Leza usa kulonga’po kintu ne kutalula’ko lonso bya lūma?
Bible unena amba Leza “ushikilwe yewa ense usenswe bya lūma.” (Ñimbo ya Mitōto 11:5) Umpangi usenswe ndoe ne boloke. (Ñimbo ya Mitōto 33:5; 37:28) O mwanda mwine kakalekapo bantu basenswe bya lūma bekale’ko nyeke.
Lelo Udi na Mutyima wa Kwilaija na Kitūkijetyima?
15 Mwanda waka Davida wādi na mutyima wa kwilaija na kitūkijetyima? Witupa malondololo enka mu Ñimbo ya Mitōto imo yonka mwaāipangwile misunsa iná amba: “Lelo i ku mwaka ka?” Unena’mba: “Ino nakukulupila kanye kobe; mutyima ukasepelela mu bupandiji bobe: Nkamwimbila Yehova, ke-muntu aye wamvudije bya-buntu.” (Ñimbo ya Mitōto 13:5, 6) Davida wāyukile amba Yehova umusenswe ne amba kakamwelapo nansha dimo. Wālangulukīle pa bitatyi bya kala byāmukweshe’mo Yehova, ne kutengela kitatyi kikapwija Yehova byamalwa byandi. Davida wāyukile amba kwilaija madyese a Yehova i kwendele’mo.
Bulopwe Bubafikidija Kiswa-Mutyima kya Leza Pano Panshi
16 Mutyima-ntenke. Mfulo mfulō, kyelekejo kikunka mutyima kitelelwe mu Isaya 11:6-9 ye po kisa kufikidila buntu-ntala. Bana-balume, bana-bakaji, ne bana bakekala biyampe kadi na mutyima-ntenke konso kobenda. I kutupu kipangwa nansha kimo, muntu nansha nyama, ukaleta kyaka. Langa’po bidi pokamona ntanda yonso ke yobe, usumba bitupu mu minonga, majiba, ne ngui; utyibuluka ngulu; ne kutyina mpika ntanda ya maimakasa. Kadi ne bufuku bwine kukebutyinapo. Binenwa bidi mu Ezekyele 34:25 bikafikidila, ne kino kikalengeja bantu ba Leza bekale na “mutyima-ntenke muntanda mutuputupu, ne kulāla tulo mu mityi ya muntanda.”
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Lelo Kodi Mwalamuke?
12 Ino i kya bulanda, mwanda tujokolokelwe na bantu mu ino ntanda badi na milangwe na ilombwele Polo. Balañanga padi amba, kukomeneja pa mbila ne misoñanya i mwanda wa kala nansha kuleka kutala myanda bitupu. Bafundiji bavule ne bambutwile batalanga myanda kilomonyeka ne kusonshila milangwe ya ‘bwanapabo.’ Kobadi, bintu byonso i bya mu kitatyi kityetye; ke bya lonsopo. Enka ne bantu bavule betela bu bene Kidishitu balañanga amba, badi na bwanapabo bwa kulonga byonso byobamona bu byoloke, pampikwa kukōkela kudi Leza ne ku misoñanya yandi. (Mit. 14:1) Ino ngikadilo ibwanya bine kutūla bene Kidishitu ba bine mu kyaka. Bantu bambulwa kuyuka kintu babwanya kumona mpangiko ya kiteokratike uno muswelo. Bakokeja kupela kulonda mpangiko ya kipwilo, enka ne kutompola pa kintu kyo-kyonso kekikwatañenepo na byobasaka. Nansha padi babwanya kuleka kulonda madingi emanine pa Bible atala pa kwipwija mukose, kwingidija Entelenete, ne kulondalonda masomo malamala.