Kutela Bishima Bivwanikwa Biyampe

SHI usaka kusambulula myanda senene, ufwaninwe kunena bivwanikwa. Byonena bikokeja kwikala bisangaja, pakwabo bya mvubu, ino bivule bikokeja kujimina shi bishima bivwanikwa na makambakano.

Bantu kebakunkwangapo mityima na binenwa byokebevwanapo senene. Muntu ukokeja kwikala na diwi dya umpuya, divwanwa kokwa ne kuno, ino shi umina bishima, kebikakunkapo bakwabo ku mityima. Ukekala’nka bwa aye unena ludimi lweni, kelwivwanikwapo na bemvwaniki. (Yel. 5:15) Bible wituvuluja’mba: “Shi kīkale kyondo kivume’tu kivumevume bitupu, lelo i ani ukēsabila’mba, i ku bulwi? Bānwe nenu mo monka, shi mwisambe mu ludimi lwa muneneno wakubulwa kwivwanwa biyampe, le kikayūkibwa namani, kyokya kīsambilwa? nabya mwisambilanga luvula.”​—1 Kod. 14:8-9.

I Bika Bilengeja Muneneno Uleke Kwivwanwa? Padi i kubulwa kupūtula kyakanwa biyampe. Misunya ya ku kibanga myumu ne milomo ijina bya mukose bikokeja kutuntumika diwi.

Kunena bukidi bininge nako kukokeja kubutula muneneno mukomo kwivwanika. Udi pamo bwa abe omba bande wa kasete na lubilo lupite pombelwanga. Bishima shabyo bidi monka, ino myanda mivule ya kumwena’ko ikajimina.

Kyaba kimo, muneneno kewivwanikwa utambanga ku bulema kampanda budi ku bikunki bya buneni. Inoko ne boba badi na buno bulema nabo bakokeja kulonga buninge bwa kulumbulula muneneno na kulonda madingi aletelwe mu kino kifundwa.

Inoko divule, muneneno kewivwanikwa utambanga ku kumina bishima​—ku kubulukusha nansha kukulukusha bishima bivule kya pamo bikoma’nka ne kwivwanija. Makambakano akokeja kutamba ku kukila masilabe nansha masomo a mvubu nansha ku kutyiba bishima ku mfulo. Shi muntu ulandala pa bishima bivule lwendo lumo, bemvwaniki bandi bakokeja shabo kuboya’mo milangwe ne myanda pala pala, ino bakanza kufwatakanya bintu bikwabo. Bine, kubulwa kutela bishima senene kubwanya kona buya bwa bufundiji.

Mwa Kunenena Bivwanikwa. Kimo kya mu bintu bikatampe bya kukukwasha pa kutela bishima bivwanikwa biyampe i kwivwanija mubundilo wa bishima bya mu lwenu ludimi. Mu ndimi mivule, bishima i bibundwe na masilabe. Masilabe nao i mabundwe na disomo dimo nansha mavule atelwa lwendo lumo. Mu ndimi ya uno muswelo, silabe ne silabe ifwaninwe kwivwanwa kitatyi kyonena, nansha onso byokeatelwapo na bukomo bumo. Shi usaka muneneno obe wivwanikwe biyampe, nena bityebitye, kadi longa buninge bwa kulupula silabe ne silabe. Dibajinji kino kikokeja kwivwanikwa bwa abe wapityija’byo kumonga, ino mu kwiibidijaibidija, ukanza kunena na bukidi bufwaninwe senene. Shi usake kunena pampikwa kushishikita, kukabulwepo kubulula bishima bivule lwendo lumo, ino kino kifwaninwe kwepukwa shi ubamone amba kibwanya kujimija buluji bwa bishima.

Kidyumu i kino: Pa kulumbulula mutelelo obe wa bishima, wiibidije kunena ne kutanga na kujadika bininge kishima ne kishima. Ino kokalonga kino kikale ke kisela mu muneneno obe wa difuku ne difuku. Nabya muneneno obe ukavuma bibi ku matwi, ukeshila na onenanga nyeke.

Shi binenwa byobe bitamba na diwi dijike, nankyo yuka kubandula mutwe obe, kadi talula lubanga pa kyadi. Shi utanga Bible, tulula’ye biyampe shē mwa kwikijija’po meso bipēla byonka pa kupwa kutala bemvwaniki. Kino kikakupa muswelo wa kulupula bishima byampikwa kukona.

Kuyuka kuzeja ngitu nako kukokeja kulumbulula muneneno obe. I biyukane patōka amba kukaza misunya ya mu mpala nansha yoya iludika kufoma kobe kukokeja kona buneni bobe. Kukaza ngitu uno muswelo kukankajanga ñeni, bikunki bya buneni, ne mufomeno kwingidila pamo senene​—abyo nabyo byo bifwaninwe kwikala bitūkanye biyampe, mobikadilanga nyeke.

Misunya ya ku kibanga ifwaninwe kwikala mizele biyampe mwa kulondela’yo bukidi byonso biilombola bongolo. Milomo nayo ifwaninwe kwikala mizele. Ifwaninwe kwiteakanya mwa kutamukila ne kwikonya’yo bukidibukidi mwa kuneñenyenya dya mfulo mawi mavule atamba mu kanwa ne pa mudibu. Shi kibanga ne milomo bikale bikaze, kyakanwa kekikapūtukapo biyampe, papo mawi akanza kutambila mu meno. Kino kikabutula muneneno mukanzabale, wa ntuntumina, kewivwanikwa biyampe. Inoko kunekenya kibanga ne milomo ke kwikalapo na kibidiji kya kunena bya mulēle. I biyampe kino ne kibidiji kya kutambija mawi senene bikale bijalale senene, mwanda kisakwa i mutelelo wa bishima wikale kwivwanikwa biyampe.

Shi ubebandaula, padi ukamona amba kutanga na diwi ditunduke kukakukwasha. Tadija biyampe muswelo oingidija bikunki bya kutendelwa bya buneni. Lelo upūtulanga kyakanwa kyobe biyampe shē mwanda wa mawi obe atambe pampikwa kukalakanibwa? Ino vuluka amba, ludimi ke kikunkipo kimo kete kya buneni, nansha byokibadilwa mu byobya bingila bininge. Nshingo, kibanga kya nkulo (kya kunshi), milomo, misunya ya pa mpala, ne misunya ya mudibu nabyo bidi na kaji kobingila. Ponenanga, lelo ujinyanga bino byonso pampikwa kwalamuna mpala? Shi ye molongelanga, nankyo bimweka amba muneneno obe kewivwanikwangapo biyampe.

Shi udi na kasete kakwata mawi, kwata diwi dyobe kitatyi kyonena monenenanga, pamo na mokokeja kwisambila na muntu mu mwingilo wa budimi. Kwata mīsambo yobe mu minite mivule. Kwivwana bino byokwata kukakukwasha uyuke kujingulula makambakano o-onso odi nao pa kutela bishima bimobimo senene. Kimfwa, jingulula ponso pobulukusha, potuntumika diwi, nansha pokila bishima, uyuke kine kilengeja unene namino. Divule buno bulema bukokeja kupwa shi ulonde biyampe myanda yesambwa kungala’ku.

Lelo umamakatanga pa kunena? Nankyo wiibidije kupūtula kyakanwa bikatampe’ko kupita mopūtwilanga’kyo nyeke, kupwa tompa kutela bishima na katentekeji ka binebine. Shi ubapu kwesa, dinga bidi luvula mu mayumba obe, kupwa nena bityebitye. Kino ke kikwashe bavule badi bamamakata bashilula kunena bivwanikwa biyampe. Shi udi na kidimi, nankyo palula ludimi ku meno a pa mpala kitatyi kyotela bishima bidi’mo kamama ka s ne z. Eyo, ano makambakano keakokejapo kupwididila onso fututu, ino kokazozeja mutyima. Vuluka amba Yehova wātongele Mosesa, muntu wādi padi umamakata pa kunena, amba akasapule misapu ya mvubu ku meso a bana ba Isalela ne ku meso a Felo wa Edipito kwine. (Div. 4:10-12) Shi nobe usakile, ukakwingidija, kadi ukakwesela mwa kubwaninya mwingilo obe.