Tyina ‘Kukimba Bintu Bikatakata Bya Abe Mwine’

1, 2. (a) Le i bika byātene Baluki mu mwaka wa buná wa umbikalo wa Yehoyakimi? (b) Le Yehova wākweshe Baluki muswelo’ka?

BALUKI, mulembi wa Yelemia wa kikōkeji, wādi wenda ukōka. Mu mwaka wa buná wa umbikalo wa Mulopwe umbi Yehoyakimi, nansha kubwipi na mwaka wa 625 K.K.K. Yelemia wāsapwidile mulembi wandi asoneke mu muvungo wa mukanda binenwa byonso byānene Yehova kupityila kudi mupolofeto bitala Yelusalema ne Yuda, binenwa byālongele kintu kya myaka 23 ne musubu ya mwingilo wa Yelemia Kufika ne paāmunene alembe’byo. (Yel. 25:1-3; 36:1, 2) Baluki kātangilepo Bayuda binenwa byadi mu muvungo enka ukipwa kulemba’byo. Ino wādi wakwibatangila’byo mwaka ulonda’ko. (Yel. 36:9, 10) Ino le, kwādi kintu kyāletele Baluki njia?

² Baluki wādidile amba: “Yo! pano i malwa ami, mwanda Yehova walunda njia ku misongo yami; nakōka ne kubinza kwami.” Padi nobe kodi munene shi kukanwa nansha mu mutyima binenwa bilombola’mba ubakōka. Yehova wāivwene kwabija kwa Baluki mu miswelo yonso yaādi ubinza. Mubandaudi wa mityima ya bantu wādi uyukile kine kyālengeje Baluki ekale mu ngikadilo ya malwa, kadi wāmudingile na kanye kupityila kudi Yelemia. (Tanga Yelemia 45:1-5.) Ubwanya padi kwiipangula kine kyādi kikōkela Baluki nabya. Le i mwanda wa mwingilo waāpelwe’ni nansha i ngikadilo yaādi ufwaninwe kwingidila’mo? Bine, wādi ujondwa na milangwe ku mutyima. Ubamone amba Baluki wādi “ukimba bintu bikatakata.” Le byādi bintu’ka? Le i kikulupiji’ka kyāmupele Yehova Leza shi wāitabije madingi ne buludiki bwandi? Ne i ñeni’ka yotuboila ku byātene Baluki?

LE “BINTU BIKATAKATA” I BINTU’KA?

3. Lelo i kika kyādi kyona būmi bwa ku mushipiditu bwa Baluki?

³ Bimweka bu Baluki wādi uyukile bino “bintu bikatakata.” Uno mulembi wādi uyukile amba “meso [a Leza] adi pa mwikadilo wa muntu, ino umonanga matabula andi onso.” (Yoba 34:21) Shi Baluki wēivwene amba kadipo ‘umona kololokwa’ paādi ulemba binenwa bya Yelemia bya bupolofeto, ke pa mwandapo wa mwingilo mwine wāmupelwe. I pa mwanda wa muswelo waādi umona bintu bikatakata​—bya mu mutyima wandi. Pa kuta mutyima mu kukimba “bintu bikatakata” bya aye mwine, Baluki wājimije muswelo muyampe wa kumona bintu bya mvubu kutabuka, wa kulonga kiswa-mutyima kya Leza. (Fid. 1:10) Bwalamuni bukwabo (New World Translation) buleta buluji bwa kyubwa kingidijibwe na kwalamuna’kyo bu “kwendelela kukimba.” Nanshi ke kilongwapo kya musunsa umo, nansha mulangwe wa lupito. Baluki wādi kala ukimba “bintu bikatakata” kitatyi kyāmudyumwine Yehova aleke kukimba’byo. Uno mulembi wa Yelemia wa kikōkeji wādi ulonga kiswa-mutyima kya Leza, koku kadi wabila “bintu bikatakata” bya aye mwine.

4, 5. I kika kinenenwa’mba mu “bintu bikatakata” bya Baluki mubadilwa ntumbo ne bituntwa, ne mwanda waka kidyumu kya Yehova kyādi kyendele’mo?

⁴ Mobimwekela, Baluki wādi utele mutyima ku bintu pamo bwa kutumba ne bulēme ku bantu. Nansha Baluki byaāingile bu mulembi wa Yelemia, kādipo’tu wa kwikala bu muntu wa kwandikila Yelemia myanda ya aye mwine kete. Baluki i mutelwe bu “mulembi” mu Yelemia 36:32. Bintu bya kishiyekulu bileta bubinga bulombola amba wāfikile ne pa kitenta kya bu mudyavita mukatampe wa mulopwe. Bine, kino i kitenta kimo kyonka kitelelwe mfumu umo wa mu bamfumu ba Yuda, ke “Edishama mulembi” kadi. Kino kilombola amba ne Baluki mwine wādi nanshi wingila pamo na Edishama ne bakwabo, kadi wādi utwela mu “kandimbwa ka mulembi” ka kudila’mo, mu “njibo ya mulopwe.” (Yel. 36:11, 12, 14) Nanshi, Baluki wādi mudyavita mufundijibwe mu njibo ya mulopwe. Mwanabo Selaya, wāpelwe kitenta kya bu mwingidi mukatampe wa mulopwe Zedekia, kadi wāendele na mulopwe ku Babiloni ku kengila mwingilo wa mvubu. (Tanga Yelemia 51:59.) Selaya byaādi mwingidi mukatampe, wādi padi na kiselwa kya kulondolola ne kusambija bantu shi mulopwe udi mu lwendo, bine i kitenta kikatampe mpata.

⁵ Pano ubaivwanija amba muntu udi na kitenta kikatampe ukokeja kukōka na kusoneka misapu ya butyibi pa Yuda, ou ke ou. Eyo, Baluki pa kukwasha mupolofeto wa Leza, wādi ukokeja kutūla kitenta ne mwingilo wandi mu kyaka. Langa kadi byādi bikokeja kumutana shi Yehova wātūtyile kyaāubakile, na motutangila mu Yelemia 45:4. “Bintu bikatakata” byādi bilanga Baluki​—shi bupeta, shi kulundila’ko ntumbo mu kipango kya mulopwe​—byādi bya kwikala bya bitupu. Baluki wādi ukimba kitenta kikatampe mu milongelo ya bintu ya Yuda yādi yenda ku koneka, o mwanda mwine Leza wādi na bubinga bwa kumukankaja ku ino mifwatakanyo yandi.

6, 7. Shi “bintu bikatakata” byādi bikimba Baluki byādi bimanine pa tumweno twa ku ngitu, i myanda’ka netu yotubwanya kubandaula?

⁶ Kadi, mu “bintu bikatakata” byādi bikimba Baluki mubadilwa ne bupeta bwa ku ngitu. Mizo yādi ijokolokele Yuda yādi ilamete pototo mu bituntwa ne bupeta. Moabu wādi ukulupile mu ‘mingilo yandi ne mu byabulēme byandi.’ Amona nandi mo monka. Kadi Yehova wānene kupityila kudi Yelemia amba Babiloni i wa “byabulēme bya ntanda ne ntanda.” (Yel. 48:1, 7; 49:1, 4; 51:1, 13) Ino pano, Yehova wālaile kuleta butyibi pa yoya mizo.

⁷ Nanshi, ubwanya kwivwanija kine kyādyumwinine Yehova Baluki aleke kukimba bulēme ne bupeta. Leza pa ‘kolola kuboko kwandi’ pa Yuda, mobo ne madimi abo āpelwe ku balwana nabo. (Yel. 6:12; 20:5) Langa shi wādi mu Yelusalema pamo na bantu ba mu mafuku a Baluki. Bantu bavule ba mu kyenu kibundi​—kubadila’mo ne bamfumu, bapidishitu, ne mulopwe mwine​—abamone amba bafwaninwe kukalwa na Bene Babiloni bēbatekele kasala. Inoko, ubaivwana musapu wa Yelemia unena’mba: “Ingidilai mulopwe wa Babiloni mwikale bōmi.” (Yel. 27:12, 17) Lelo kwikala na bituntwa bivule mu kibundi kukulengejanga upelelwe kukōkela ku buludiki bwa Leza? Le milangwe yobe pa bino bintu ikutononanga ute mutyima ku kidyumu kya Yelemia nansha ku kulonda bilonga bavule? Na bubine, bintu byonso bya bulēme bya mu Yuda ne mu Yelusalema, kubadila’mo ne bya mu tempelo, byātūtyilwe ne kuselelwa’byo ku Babiloni. Nanshi kukimbakimba bintu bya ku ngitu kekudipo na kamweno. (Yel. 27:21, 22) Le kudi ñeni yotubwanya kuboila’ko?

“BŪMI BOBE NKAPANA’BO KODI KE KYAKUKWATA”

8, 9. Mwanda waka ukōkeja kunena amba kutambula kwātambwile Baluki būmi bwa kya kukwata kwādi na shintulwilo?

⁸ Pano bandaula uno mwanda: Le i bika byādi bya kutambula Baluki pa kukōkela bulombodi bwa Leza? Bine i būmi bwandi! Bwādi bwa kumupebwa bu “kyakukwata.” (Tanga Yelemia 45:5.) Mo monka ne bantu batyetye bakwabo bāpandijibwe. Le i bāni? I boba bākōkele buludiki bwa Leza bwa kunyemena nansha kukaponena kudi Bene Kaladea. (Yel. 21:9; 38:2) Bamo bakōkeja kwiipangula amba, ‘Le bāpelwe bino byonso mwanda’tu wa kikōkeji kyabo?’

⁹ Pano fwatakanya ngikadilo yādi’mo Yelusalema pa kutekelwa kasāla na Bene Babiloni. Yelusalema wāsokelwe bityebitye na kyanga kya kano kasāla. Ino tubwanya kunena’mba Sodoma wāfulamikilwe mu kakitatyi katyetye. Mu buluji kampanda, konakanibwa kwa Sodoma kwādi kutadika’ko bidi. (Mad. 4:6) Baluki wāsonekele bupolofeto bwa amba bekadi ba Yelusalema bādi ba kufwa ku kipete, ku bipupo bya nzala nansha bya mbá. Kupwa wādi wa kumona kufikidila kwabyo. Mu Yelusalema mwāikele nzala ya malwa. Bine wādi i mwiko kwikala mu kibundi mwādi bana-bakaji “ba lusalusa,” batēka ne kudya babo bāna! (Mad. 2:20; 4:10; Yel. 19:9) Ino Baluki wāpandile. Eyo, mu tuno tuvutakanya, būmi bwāikele ke kikwatwa, pamo’nka bwa mpalo ku boba bashinda ku bulwi. Kino kilombola patōka amba Baluki wāitabije ne kulonda madingi a Leza a kuleka kukimba “bintu bikatakata.” Kadi kupanda kwandi i bukamoni bulombola amba wātambwile buntu bwa Yehova.​—Yel. 43:5-7.

LE NOBE UKAKIMBA “BINTU BIKATAKATA”?

10, 11. Lelo nsekununi ya Baluki ikwatañene namani na būmi bwa ano etu mafuku ne kotudi umo ne umo?

¹⁰ Nansha Baluki byaādi wielela’ko kulonga kiswa mutyima kya Leza, kyaba kimo wādi kāsake “bintu bikatakata.” Yehova wāmudyumwine ku kyaka, ne kino kyamupandije ku kyamalwa kya ku mushipiditu ne ku lufu lwa ku ngitu. Le tubwanya netu kutompibwa ne kulēmenenwa na bilokoloko mu mityima yetu, nansha ke kitatyi kyotwingidila Yehova pamo bwa Baluki?

¹¹ Baluki wādi umona kwilongela dijina aye mwine bu ditompo dya binebine. Padi ubwanya kufwatakanya mwaādi wiipangwila’mba: ‘Lelo nsa’tu kukōkeja kulama mwingilo wami wa bu “mulembi”? Le nkokeja ne kufikila pa bu mudyavita mukatampe?’ Lelo batwe netu? Wiipangule amba, ‘Le ngikalanga na “lwiso,” padi lufyame mu mutyima wami, lwa kusaka kubwina mu kaji ka ino ntanda panopano nansha mu mafuku matyetye?’ Bankasampe bamo Bene Kidishitu babwanya kwiipangula amba, ‘Le kukimba ntumbo ne kwikala na lupeto na kufunda masomo malamala kubwanya kunkokela ku kukimba “bintu bikatakata” bya ami mwine?’

12. Lelo tutu umo wakimbile namani bintu bikatakata bya kudi Yehova, le nobe umona namani butongi bwandi?

¹² Tutu umo pano wingilanga ku kité kyetu kya ntanda yonso wādi na myaka 15 pobamulaile kumupa lupeto lwa kukafunda nalo ku inivelesite. Mwadimu wafityilwe pa kumona uno tutu wapela luno lupeto, wasaka’ko kwingila bupania. Nansha nabya, mutyima wandi wa kusaka kufunda kewapwilepo. Waikala ke mishonele pa kisanga kidi kulampe na kwabo. Wakefunda’ko ludimi lwisambwa na bantu 10 000 ne musubu. Kekwadipo dibuku dishintulula bishima mu lwabo ludimi, o mwanda waandikile’ko aye mwine bishima mu lwabo ludimi. Mwenda mafuku wayuka luno ludimi ne kupebwa mwingilo wa kwalamuna mabuku etu amo a Bwine Kidishitu. Kupwa, bishima byaadi wandika’bya byakweshe bapunge kitabo kibajinji kishintulula bishima mu luno ludimi. Dyuba dimo wanene ku kitango kya distrike kwadi bantu bavule amba: “Shi naitabije kufunda masomo a inivelesite, mwingilo o-onso onadi wa kwingila pa mwanda wa masomo wadi wa kuntumbija ami mwine. Pano nkidipo na dipolome dya masomo malamala a ino ntanda. O mwanda mwine nkidipo mwa kwitumbikila pa byonongele. Ino ntumbo yonso ipebwa Yehova.” (Nk. 25:27) Lelo ulanga namani pa butongi bwaatongele paakidi na myaka 15? Mwenda myaka wapelwe madyese mavule mu bantu ba Leza. Abe nobe, i muswelo’ka osakanga kwingidija bwino bobe? Pa kyaba kya kukimba ntumbo yobe, le wimusumininwe kwingidija bwino bobe mwanda wa kutumbija Yehova?

13. Mwanda waka bambutwile bamo bafwaninwe kulangulukila pa byātene Baluki?

¹³ Kudi kyaka kampanda kidi’po: kukimbila bantu botusenswe “bintu bikatakata” nansha kwibengidija baketukimbile’byo, kubwanya kwikala na lupusa kotudi ne kobadi abo. Padi uyukile bambutwile mu ino ntanda bateakanyanga wabo mwana amba akalonge bintu bya nkuo bivule mu būmi kupita ne abo bene nansha kwikala muntu witembwa. Padi kodi mwivwane bantu banena’mba: “Nkisakilepo wami mwana akengile kaji ka masusu na monaingidile ami” nansha amba “Nsaka wami mwana akafunde ku inivelesite mwa kukekadila ne būmi buyampe.” Bambutwile Bene Kidishitu bakokeja nabo kwikala ne milangwe ya uno muswelo. Pakwabo, muntu ubwanya kunena’mba, ‘Ami nkikimbangapo bintu bikatakata bya ami mwine.’ Ino ukokeja kukimbila’byo munshimunshi, ko kunena’mba kupityila ku muntu mukwabo, shi ku wandi mwana mwana-mulume nansha mwana mwana-mukaji? Enka na mwadi mukimbila Baluki ntumbo kupityila ku kitenta kyandi nansha ku mwingilo wandi, mbutwile nandi ukokeja kukimba’yo kupityila ku bilonga lutundu lwandi. Ino le, yewa “utompanga mityima” abulwepo kumona na mwaāmwenine kukanina kwa Baluki? (Nk. 17:3) Le tubulwepo kulomba Leza abandaule milangwe yetu mifyame na mwāmulombele Davida? (Tanga Mitōto 26:2; Yelemia 17:9, 10.) Yehova ukokeja kwitudyumuna mu miswelo mishileshile ku kyaka kya kukimba “bintu bikatakata” na motwekimwena mu kimfwa kya Baluki.

DIKINGA DYA “BUPETA”

14, 15. Lelo bituntwa bibwanya kwitwikadila ke “bintu bikatakata” namani?

¹⁴ Fwatakanya’mba “bintu bikatakata” byākimbile Baluki i bupeta bwa ku ngitu. Enka na motwanenenanga kala, shi Baluki wādi ulamete bininge ku bintu byandi bya ku ngitu ne ku bituntwa byādi mu Yuda, longa padi wādi wa kukomenwa kukōkela musoñanya wa Leza wa kwilunga ku Bene Kaladea. Padi nobe umonanga amba kyaba kivule mpeta ulamatanga nyeke ku “bupeta” bwandi, ino Bible ubingija’mba shi muntu ulanga’mba bupeta bubwanya kumulama i “kufwatakanya kwandi” bitupu. (Nk. 18:11) Bengidi bonso ba Yehova babwanya kumwena mu kuvuluka mumweno muyampe wa bintu bya ku ngitu ulombwelwe mu Kinenwa kyandi. (Tanga Nkindi 11:4.) Inoko, bamo bakokeja kulanga amba, ‘Mwene i biyampe kusangela’tu nansha bityetye bintu bileta ino ntanda?’

¹⁵ Kulamata ku bintu bya ku ngitu kubwanya kutwala Mwine Kidishitu ku kusanswa bintu bya mu ino ngikadilo imbi ya bintu ya lupito. Yelemia nansha ke Baluki kebalongelepo namino. Myaka pa kupita’po, Yesu wādyumwine bantu bakekala’ko “mu difuku dya kusokoka mwanā muntu.” Yesu wēbalombwele amba: “Vulukilai bidi ku mukaji wa Lota.” I kya mvubu mpata kudyumuna Bene Kidishitu amba: ‘Vulukilai bidi kudi Yelemia ne Baluki.’ (Luka 17:30-33) Tukakomenwa kulonda binenwa bya Yesu shi tutamije mutyima wa kulamata ku bintu bya ku ngitu kupityidila. Ino ketwakilwai​—Baluki wātele mutyima ku kidyumu kyāmupele Leza ne kupanda wapanda.

16. Lombola i mu ngikadilo’ka imo mwatūdile bengidi ba Leza bintu bya ku ngitu pa kifuko kyabyo.

¹⁶ Tutalei ngikadilo yadi’mo banabetu ba mu Rumani mu buludiki bwa Kikoministe. Kitatyi kyadi kitwela bengidi ba Leta mu mobo a Batumoni kukimba byobafile, kyaba kimo badi bebasela bintu, nakampata byobya byobabwanya kupotoloja. (Mad. 5:2) Batutu ne bakaka bavule bajimije bintu bivule mu buno buludiki. Bavule bashile bintu byabo ne manza kitatyi kyobavilwilwe; ino nansha nabya, balamine bululame bwabo kudi Yehova. Shi nobe watanwa na matompo a uno muswelo, le ukatyumuna bululame bobe kudi Leza mwanda wa kulamata ku bintu bya ku ngitu?​—2 Tem. 3:11.

17. Le ba Yelemia ne Baluki bākwashibwe namani na bantu bamobamo ba mu abo mafuku?

¹⁷ I kya kutulumuka pa kuyuka amba ba Yelemia ne Baluki bākwashibwe na bantu bamobamo ba mu abo mafuku. Zefenia wādi mupolofeto mu kitatyi kyonka kyāingile Yelemia bu mupolofeto, mu umbikalo wa Yoshia. Ulanga Yelemia wādi ukokeja kulanga bika pa binenwa bidi mu Zefenia 1:18? (Tanga.) Le ubulwe’po kumona mu milangwe muswelo usapula ba Yelemia ne Baluki bino binenwa bya tunangu bya ku bukomo bwa mushipiditu? Muntu mukwabo wāikele’ko mu abo mafuku i Ezekyele, wāselelwe bu musungi ku Babiloni mu 617 K.K.K. Mingilo ne misapu imoimo yandi yādi itala Bayuda bājokele mu yabo ntanda, pa kino bimweka amba Yelemia nandi wāyukile byobya byādi binena Ezekyele monka mwaādi nandi wa kuyukila bya Yelemia. Mu bino binenwa mubadilwa ne byobya bisonekelwe mu Ezekyele 7:19. (Tanga.) Monka mwāmwenine ba Yelemia ne Baluki mu bino binenwa bya ku bukomo bwa mushipiditu, netu tubwanya kumwena’mo. Bantu bakabija baleza babo kwibapandija mu difuku dya Yehova. Ino, baleza babo kebakebapandijapo, nansha ke bupeta bwabo bwine.—Yelemia 2:28.

LE NOBE UKATAMBULA ‘BŪMI BOBE KODI KE KYAKUKWATA’?

18. Lelo “būmi” botukatambula bu kyakukwata i būmi’ka, ne tukatambula’bo namani?

¹⁸ Tufwaninwe kuvuluka amba kintu kilaile Yehova bu kyakukwata i “būmi” bwetu. Nansha shi bengidi bandi batyetye bakafwe mu kupangwapangwa kukafika kitatyi kya “kyamalwa kibuke,” masengo a politike a kinyema poakalamukila bipwilo, bano bantu ba kikōkeji kebakajiminapo lonso. “Būmi” bwabo bukakūlwa mwanda wa kuloelelwa monka mu “būmi bulumbuluke,” mu ntanda mipya. (Kus. 7:14, 15; 1 Tem. 6:19) Nanshi tukokeja kukulupila nyeke amba, bengidi bavule ba Leza bakekala na kikōkeji mu kine kitatyi’kya bakapanda ku kyamalwa kibuke. Kulupila amba kitatyi kikaleta Leza kyamalwa pa mizo, i kutupu wa kikōkeji nansha umo ukabadilwa mu boba “bepaibwe na Yehova.”​—Yel. 25:32, 33.

19. Lelo kubandaula kimfwa kya Yelemia ne kya Baluki kukukankamika muswelo’ka utyine na kusumininwa kukimba “bintu bikatakata” bya abe mwine?

¹⁹ Bamobamo bakokeja kumona bu bikomo kwitabija amba babwanya kukapanda na kupebwa enka “būmi” kete bu kyakukwata, ino kino kekifwaninwepo kwibatyumuna mutyima. Vuluka amba, kitatyi kyādi kifwa bantu ba mu Yelusalema ku nzala, Yehova wāpandije Yelemia. Muswelo’ka? Mulopwe Zedekia wākuta Yelemia ne kumutūla Kipango kya Bulami, “kadi mobukila mobukila bamupa mukate umo utamba mu mukenza wa mutēki-wamikate, poso’nka ne byapwile mikate yonso mu kibundi’mwa.” (Yel. 37:21) Ko kupanda Yelemia wāpanda! Yehova ukokeja kwingidija miswelo yabwanya kutonga mwanda wa kukwasha bantu bandi. Ino kakabulwepo kukwasha bantu bandi, mwanda i mwibalaye kwibapa būmi bwa nyeke. Baluki wāpandile ku bonakani bwa Yelusalema, mwanda kāikelepo ‘kukimba bintu bikatakata.’ Mu muswelo umo onka, tutalei enka kumeso mwa kukapandila ku Amakedona ne kukatendela Yehova na “muya” wetu bu kyakukwata kyotukaloelelwa nyeke ne nyeke-ke.