Lelo wimusokole mutōtelo wabine?

“Ino bwine-Leza bwine butōka tō, bwa kubulwa kubipa kumeso kwa Leza wetu Tata, i buno.”​—YAKOBA 1:27.

BANTU bavule dyalelo batudile mutōtelo pa kifuko kyakubulwa mvubu mikatampe mu būmi bwabo. Batanwanga ku kupwila na dimo-dimo, ino batyetye kete bobekiloñanga kitatyi ne kitatyi. Bantu bavule kebafwatakanyangapo’mba mitōtelo mikwabo yonso i yabubela enka wabo o wabine. Bamwene bitupu’mba mutōtelo wabo o mulumbuluke kobadi.

² Kukwatañana na ino milangwe, kipangujo, kya’mba wi musokole mutōtelo wabine? lelo kishintulula bitupu’mba wimusokole mutōtelo ukusangaja? I ani wakukutungila kyosaka? Kisaka kyobe? Balunda nobe? Nansha milangwe yobe abe-mwine? Lelo kodi mubandaule mulangwe wa Leza pa uno mwanda na kusumininwa kukatampe?

I Muswelo’ka Otukokeja Kuyuka Mulangwe wa Leza?

³ Shi tusaka kuyuka mulangwe wa Leza aye-mwine, nanshi kufwaninwe kwikala myanda imo-imo yafwaninwe kwitusokwela. Bible i dibuku dyakala na kala ditēla bu dyāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza. (2 Temote 3:​16, 17) Lelo kikokejika kunena na bubinebine’mba dino dibuku, kwishīla na mabuku makwabo onso, momudi musapu wa Leza utala bantu bonso? I muswelo’ka okokeja kulondolola ku kino kipangujo, ne mwanda waka? I pamwanda bambutwile bobe balamete ku uno mulangwe? I pamwanda wa mwikimwena balunda nobe? Lelo abe-mwine kodi kala mubandaule bukamoni bwa uno mwanda? Mwanda’ka kwikilongapo panopano na kwingidija ino milangwe iná ilondako ileta bukamoni?

⁴ Kulupulwa kwandi: Binebine musapu utamba kudi Leza ne usonekēlwe kisaka kyonso kya bantu ufwaninwe kwikala mumakasa a bantu bonso. Lelo ye mwikadile Bible? Tujingululei kino: Bible yense mutuntulu nansha bipindi bimo-bimo bya Bible, pano kebilupulwe kubwipi kwa mu ndimi 2 000 ne kupita. Kukwatañana na Kitango kya mu Amerika kilupula ma Bible, kubwipi kwa myaka dikumi kunyuma, ndimi yādi itampwamo Bible yākweshe kubwipi kwa bantu 98 pakatwa kujokoloka ntanda yonso na kwibapa muswelo wa kwikala na Bible ku muntu ne muntu. Ka na mwikilombwela dibuku dimo (Guinness Book of World Records) pakubulwa lupata, Bible dyo “dibuku dyabanibwa bininge mu ntanda yonso.” Muno momufwaninwe kwikadila musapu utamba kudi Leza usonekēlwe bantu ba nkoba yonso, mizo, ne ndimi yonso. (Enzakanya na Kusokwelwa 14:6.) Kekudipo dibuku dikwabo nansha dimo mu ino ntanda disekununa myanda mivule pamo bwa Bible.

⁵ Mānga: Bubandaudi bulumbuluke bwa mānga ya mu Bible buleta kitokeji kikwabo pa muswelo wishidile Bible na bitabo bikwabo bitelwa bu bikola. Mu Bible mudi mānga ya myanda yabinebine ke ñano ya bubela po. Irwin Linton, muntu wibidile kubandaula bubinga bwa myanda mu biketelo bya mambo, wāsonekele’mba: “Kitatyi kisekununwanga myanda mu mabuku a mfumo, mu ñano ne bukamoni bwa bubela, bantu baloñanga bukomo bwa kulombola’mba bizumba kampanda byālongekele ku bifuko bimo-bimo bya kulampe mu kitatyi kekiyukene senene, . . . mānga ya mu Bible itulombolanga mafuku a kweji ne bifuko byālongelweko myanda na bubinebine bonso.” (Kimfwa, tala 1 Balopwe 14:25; Isaya 36:1; Luka 3:​1, 2.) Uno i mwanda wa mvubu mikatampe ku bantu bepēne ku mutōtelo mwanda wa kukimba bubinebine ino ke ku bobapo bafyememo bitupu mwanda wa kunyema myanda ipita umbūmi.

⁶ Kamweno kadyo: Boba babandaula Bible senene bajingululanga bukidibukidi amba mbila ne misoñanya idimo kebitudilwepo mwanda wa kwibasuminwa nsangaji. Ino, biletanga mwikadilo wa umbūmi uleta kamweno ku boba bekulamete bininge. (Isaya 48:17, 18) Bukwashi bupāna Bible ku boba bapepwa mityima kebwabitupu-bitupupo bwimanine pa ma filozofi akubulwa mvubu. Ino bukwashanga bantu bamone muswelo wa kukomena ngikadilo mikomo ya umbūmi. Muswelo’ka? Mu miswelo isatu: (1) na kupāna madingi malumbuluke atala pa muswelo wa kukomena makambakano, (2) na kushintulula mwakutambwila bukwashi bwa buswe bupāna Leza ku bengidi bandi mu kino kitatyi, ne (3) na kuyukija myanda milumbuluke ikāya kumeso iteakenye Leza pamwanda wa boba bamwingidila, ne kwibapa buluji bulumbuluke bwa kwikala ne kikulupiji mu milao yandi.

⁷ Inoko pavule, madingi a Bible kebeasenswepo kudi boba bapela kwitabija lupusa ne balonda būmi bwa kwisangaja abo bene, ino bavule bafulanga na kumona’mba būmi bwa uno muswelo kebwibaletelangapo nsangaji yabinebine. (Ngalatea 6:​7, 8) Bible uletanga malondololo a patoka ku bipangujo bitala pa kupulumuna memi, dilubu, ne buladi bwa bana-bamume na bana-balume. Madingi andi etukinganga ku kutoma dyamba ne bunkolwankolwa ne kusambukilwa na lubá lwa SIDA kupityila ku mashi nansha ku busekese. Witulombolanga muswelo wa kwikala na bisaka bya nsangaji. Uletanga malondololo akokeja kukwasha muntu amone muswelo wa kukomena ngikadila ya umbūmi ipepeja bantu mityima bininge, kutentekelapo ne mushikwa wa bantu ba mu kyetu kisaka, bipengele bya mbá, ne lufu lwa mukena wetu. Witukwashanga tujingulule myanda yotufwaninwe kutula pa kifuko kibajinji mwanda wa būmi bwetu bwikale na buluji kupitako kwikala nyeke na mitompwe.a

[Kunshi kwa dyani]

⁸ Bupolofeto: Bible dyo dibuku dimo kete mudi bupolofeto, dibuku dilombola myanda ikāya kumeso, kamo ne kamo. Dyātobele konakanibwa kwa ntanda yakala ya Tyila, kupona kwa Babiloni, kubakululwa kwa Yelusalema, kubikala ne kuponejibwa kwa balopwe ba Media ne Peleshia ne Ngidiki, ne bizumba bivule bitala pa būmi bwa Yesu Kristu. Kadi wātobele monka kamo ne kamo ne myanda itala ngikadilo ya ntanda mu kino kyetu kitatyi, ne uletanga shintulwilo yayo. Ulombolanga muswelo ukafudijibwa myanda ikomēne baludiki ba bantu, ne uyukija Muludiki ukaletela bantu ndoe ya nyeke ne mutyima-nteke wabinebine.b​—Isaya 9:​6, 7; 11:​1-5, 9; 53:​4-6.

[Kunshi kwa dyani]

⁹ Nakampata, Bible ulombolanga’mba buno bukomo bwa kutoba butobo butala pa myanda ikāya kumeso na bubinebine ye ako kayukeno kamuyukanya bu Leza. (Isaya 41:1–46:13) Yewa ukokeja kwikilonga nansha ukokeja kupa bantu bakwabo bukomo bwa kwikilonga ke nkishi po wakubulwa būmi. Kadi ke muntu po wa kininga bitupu mu myanda ya Leza, mhm. I Leza wabine, ne dibuku mudi bupolofeto bwa uno muswelo i Kinenwa kyandi.​—1 Tesalonika 2:13.

Lelo Bantu Bonso Bengidija Bible Badi mu mutōtelo wabine?

¹⁰ Lelo i kyendelemo​—nansha le i kikwatañane na Bisonekwa​—kunena’mba, mitōtelo yonso ingidija Bible ifundijanga bubinebine? Lelo muntu yense uselele nansha utela Bible ulondanga mutōtelo wabine?

¹¹ Bakulumpe ba bipwilo bavule, nansha byobadi na Bible, bengidijanga mutōtelo bu muswelo wa kwitumbija abo bene. Basābulanga bubinebine butōka na kutwejamo bibidiji bya kishila ne ma filozofi a bantu. Lelo mutōtelo wabo imwitabijibwe na Leza? Ku bakulumpe ba mitōtelo ba mu Yelusalema mu kitatyi kya myaka katwa imbajinji bādi balonga uno muswelo, Yesu Kristu wāingidije myanda yānene Leza kupityila kudi mupolofeta Isaya’mba: “Bano bantu bano bamfwenanga ne kyakanwa kyonka bandemeka ku milomo, ino mutyima wabo kulampe kwine na ami. Nanshi i bitupu bitupu byo bantōta, bafundija byakufundija, nanshi i bijila bya bantu byonka.” (Mateo 15:​8, 9; 23:​5-10) I kimweke patoka’mba, mutōtelo wa uno muswelo ke mutōtelopo wabine.

¹² Kishintulula kika shi bipá bilupula bufundiji bwa mitōtelo imo-imo i bibole, mokimwekelanga mu būmi bwa boba badimo na bitenta bikatampe? Mu Musapu wandi wa pa Lūlu, Yesu wāletele kino kidyumu: “Dyumukai ne bañanga [bapolofeto, NW] ba mabela . . . Mukebayūkila ku bipa byabo. . . . Mutyi munengele upanga binengele, ino mutyi mukobakane nao upanga bikobakane.” (Mateo 7:​15-17) I kyabine, bantu bakokeja kulonga bilubo ne kusaka kulemununwa. Inoko i kishile shi bonso ba mu kipwilo ne bakulumpe bene ibepāne mu kwenda busekese ne mu makoji, mu bulwi, bunkolwankolwa, lwiso, bubela, kutōta mishipiditu imbi, ne kutōta bakishi​—na kulonga kimo nansha byonso mu bino bitelelwe​—pakubulwa kupebwa mfuto nansha kupanga mu kipwilo boba bendelela na ano mashinda. Bible ulombola patokelela’mba boba balonga bintu bya uno muswelo bafwaninwe kupangwa mu kipwilo; kebakekalapo na kifuko mu Bulopwe bwa Leza. (Ngalatea 5:​19-21) Mutōtelo wabo keusangajangapo Leza, nansha ke mutōtelo wetu keukokejapo kusangaja Leza shi tutonga balunda mu boba kebetabijibwe nandi.​—1 Kodinda 5:​11-13; 6:​9, 10; Kusokwelwa 21:8.

¹³ I kimweke patoka’mba bitango byonso bitēla bu bingidija Bible, kebidipo mu mutōtelo wabine ulombwelwemo. Lelo i tuyukeno’ka tulombwelwe mu Bible bu twakuyukilapo mutōtelo wabine?

Tuyukeno twa Kuyukilapo Mutōtelo Wabine

¹⁴ Bufundiji bwao bwimanine pototo pa Bisonekwa bya ku bukomo bwa mushipiditu. “Bisonekwa byonso i bya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza ne i bya kamweno mwanda wa kufundija, kusopeja, ne mwanda wa kōlola bintu senene.” (2 Temote 3:​16, NW) Ino lelo i pa kifuko’ka pesāmbile Bible mwanda utala Busatu bufundija Bipwilo bya Ki-kristu? Ne i pa kyaba’ka pafundije Bible, na mwikilongela bakulumpe ba Bipwilo bya Ki-kristu, amba muntu udi na mūya wendelela na būmi kupwa kwa lufu lwa ngitu? Lelo kwaipangwile nansha mukulumpe umo wa kipwilo akulombole luno lufundijo mu obe Bible? Dibuku dimo (The New Encyclopoedia Britannica) dinena’mba: “Kishima Busatu nansha ke nshintulwilo milumbuluke ya buno bufundiji kebidipo mu Bisonekwa bya Kigreke bya Bwine-kristu” (1992 Micropoedia, buku 11, paje 928), ne dibuku dikwabo (New Catholic Encyclopedia) ditabija’mba: “Ku ba Tata Batumibwa, ketwāivwenepo kintu nansha kimo kyādi kitapila ku uno mwanda mu milangwe nansha mu mifwatakanyo.” (1967, Buku wa XIV, paje 299) Pamwanda wa mfundijo ya Bipwilo bya Ki-kristu isambila pa mūya amba ulupukanga mu umbidi wa muntu kupwa kwa lufu, befundi bañeni ba mu Bipwilo bya Ki-kristu i betabije’mba uno mulangwe bēuselele ku mafilozofi a Kigreke. Inoko, mutōtelo wabine keufwaninwepo kutula bubinebine bwa Bible pafula mwanda wa kufundija mafilozofi a bantu.​—Ngalwilo 2:7; Kupituluka 6:4; Ezekyele 18:4; Yoano 14:28.

¹⁵ Mutōtelo wabine ulwilanga enka butōtyi bwa Leza wabine umo yenka kete, Yehova. (Kupituluka 4:35; Yoano 17:3) Na kutela Kupituluka 5:​9 ne 6:13, Yesu Kristu wānene na kusumininwa konso’mba: “Ukafukatyila kutōta’nka Yehova Leza obe. E yenka ōkēngidila mingilo.” (Mateo 4:10) Omwanda Yesu wāyukije dijina dya Shandi ku bandi bana-babwanga. (Yoano 17:26) Lelo mutōtelo obe ukulombolanga kutōta Yehova? Lelo uyukile kala bu-muntu bwa mwine dino dijina​—mpango yandi, mingilo yandi, ngikadila yandi milumbuluke​—ne kuyuka’mba ukokeja kumufwena na kikulupiji kyonso? Shi mutōtelo obe i wabine, ukalondolola’mba i amo.​—Luka 10:22; 1 Yoano 5:14.

¹⁶ Mwanda wa mvubu mu mutōtelo usangaja Leza i lwitabijo mudi wandi Mwana, Yesu Kristu. (Yoano 3:36; Bilongwa 4:12) Kino kekishintululapo enka kwitabija’mba Yesu wādiko nansha’mba wādi muntu utabukile bakwabo bonso, mhm. I kutentekelapo ne kwitabija myanda ifundijanga Bible itala pa mvubu ya kitapwa kya būmi bwandi bubwaninine ne kwitabija ngikadilo yadimo dyalelo bu Mulopwe momwa mūlu. (Mitoto 2:​6-8; Yoano 3:16; Kusokwelwa 12:10) Shi unangilanga boba badi mu mutōtelo wabine, uyukile’mba mu būmi bwa difuku ne difuku baloñanga bukomo bwa kukōkela Yesu na mutyima umo, kwiula kimfwa kyandi, ne kwipāna abo bene na bupyasakane mu mwingilo wāshidile bandi bana-babwanga. (Mateo 28:​19, 20; Yoano 15:14; 1 Petelo 2:21) Shi keakyopo kyolonganga mu mutōtelo obe, ufwaninwe kukimba kungi.

¹⁷ Mutōtelo wabine kewibipijangapo na kwikuja mu myanda ya kipolitike ne malwi a pano pantanda. (Yakoba 1:27) Mwanda waka? Mwanda Yesu wānene pamwanda utala balondi bandi’amba: “Kebadipo bwa ba bapano-pantanda, ehe, monka mo nkikadile amiwa bu-wapanopantanda.” (Yoano 17:​16) Yesu kekujijepo mu myanda ya kipolitike ne wākankeje balondi bandi kwingidija matá a bulwi. (Mateo 26:52) Batanga mutyima ku myanda inena Kinenwa kya Leza amba ‘kemukilombolai bulwi monka, ehe.’ (Isaya 2:​2-4) Shi mutōtelo oyukenemo dijina bitupu keulongangapo ino myanda, kino kyo kitatyi kya kwiupela.​—Yakoba 4:4; Kusokwelwa 18:​4, 5.

¹⁸ Mutōtelo wabine ufundijanga ne wingidijanga buswe bwakubulwa kwisakila kamweno. (Yoano 13:35; 1 Yoano 3:​10-12) Buswe bwa uno muswelo ke enkapo bwa kukanwa bitupu. Bubungilanga pamo bantu ba nkoba yonso, ba bibundi byonso, ndimi yonso, ne mizo yonso mu kisense kyabine kya bu bana-nabana bwabinebine. (Kusokwelwa 7:​9, 10) Bulombolanga kushiyañana pabukata bwa bakristu babine na ino ntanda ibajokolokele. Shi kwekilongele, katanwe ku kupwila mu Njibo ya Bulopwe ya ba Tumoni twa Yehova, nansha ku bitango byabo bikatampe. Kebatale kitatyi kyobengidilanga pamo mu kubaka kwa Njibo yabo ya Bulopwe. Tala mobakwatakenya bantu kebatamé (pamo ne bakaji ba bafu) ne bansongwanzele (boba badi enka na mbutwile umo ne boba kebadipo na bambutwile). (Yakoba 1:27) Enzankanya myanda yokamona na yoya yokodi kala mumone mu mutōtelo o-onso. Penepo, wiipangule abe-wine’mba: ‘I ba ani badi mu mutōtelo wabine?’

¹⁹ Mutōtelo wabine uyukanyanga Bulopwe bwa Leza amba bo bukaleta malondololo amfulo ku bikambija bya bantu. (Danyele 2:44; 7:​13, 14; 2 Petelo 3:13; Kusokwelwa 21:​4, 5) Lelo Bipwilo bya Ki-kristu bikiloñanga? I kitatyi’ka kyowāumvwene musunsa wamfulo mukulumpe umo wa Bipwilo bya Ki-krstu ushintulula Bulopwe bwa Leza ne Bisonekwa bilombola’mba bukafikidilanga? Lelo bulongolodi bodimo bukukankamikanga kwisambila pa Bulopwe bwa Leza ku bantu bakwabo? Shi i amo, lelo bantu bonso ba mu wenu mutōtelo bekiloñanga? Yesu wāyukije bukamoni bwa Bulopwe; ne bandi bana-babwanga babajinji bēkilongele. Abe nobe ukokeja kwikala na dyese dya kutanwa mu uno mwingilo. I mwingilo wa mvubu mikatampe uvuijibwa kujokoloka ntanda yonso dyalelo.​—Mateo 24:14.

²⁰ Nansha byokudi binunu bya mitōtelo, Bible witukwashanga pakubulwa kwija mwanda wa tutalule kavutakanya ne kuyuka mutōtelo wabine. Ino tufwaninwe kulonga myanda mikwabo mivule kupitako kwiuyuka bitupu. Kwiwingidija kuketuletela būmi. Mu kishinte kikalondako tukabandaula myanda ifwaninwe kulongwa.

1, 2. (a) Kukwatañana na milangwe ya bantu bavule, i kika kibayūkijanga shi mutōtelo wabo i wabine? (b) I kika kifwaninwe kubandaulwa na kusumininwa kukatampe mwanda wa kuyuka mutōtelo wabine?

3. (a) Shi tusaka kuyuka mulangwe wa Leza, i kika kitusakila? (b) I bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula batwe bene mwanda wa kuyuka shi Bible imutambe kudi Leza?

4. Kukwatañana na muswelo ulupwilwe Bible i kika kilombola’mba Bible imutambe kudi Leza kushiyañana na bitabo bikwabo byonso?

5. Mwanda’ka mānga ya mu Bible idi na mvubu?

6. (a) Mwanda’ka tukokeja kunena’mba Bible ukwashanga muntu amone muswelo wa kukomena bikambija bya umbūmi? (b) Bible ukokeja kukwasha muntu mu miswelo’ka isatu mwanda wa akomene makambakano makomo a umbūmi?

7. (a) Na kwingidija bisonekwa bitelelwe kunshi kwa dyani, shintulula malondololo aleta Bible ku myanda imo-imo mikatampe itala bantu dyalelo. (b) Lombola muswelo witukinga madingi a mu Bible nansha kwitukwasha tukomene ngikadilo ya kupepwa mutyima.

8, 9. (a) I bupolofeto’ka bukulombola’mba binebine Bible wāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu? (b) Bupolofeto bwa Bible bulombolanga kika pamwanda utala nsulo yabo?

10, 11. Ka na mwikilombwela Yesu, nansha shi bakulumpe ba bipwilo bya mitōtelo bengidijanga Bible, mwanda’ka mutōtelo wabo keukokejapo kwikala na mvubu?

12, 13. (a) Mwiendelejo wa bantu ba mu mutōtelo kampanda ukokeja kulombola muswelo’ka amba badi mu mutōtelo wabine? (b) Leza ukamona mutōtelo wetu muswelo’ka shi tukatonge kwinangila na bantu bāshikilwe? (2 Bilongwa 19:2).

14. (a) Bufundiji bonso bwa mu mutōtelo wabine bwimanine pa kika? (b) Bufundiji bwa bipwilo bya Ki-kristu butala padi Leza ne mūya bulombolanga kika?

15. (a) Bible ulombolanga’mba i ani ufwaninwe kutōtwa kete? (b) Batōtyi babine beumvwananga namani pa mulangwe wa kufwena Yehova?

16. Lwitabijo mudi Kristu ludi na shintulwilo’ka ku boba bepēne ku mutōtelo wabine?

17. Mwanda’ka batōtyi babine bafwaninwe kwiepeja bininge na ino ntanda, ne kishintulula kika?

18. (a) Yoano 13:35 ulombola’mba kayukeno kakatampe ka kuyukilapo mutōtelo wabine i kika? (b) I muswelo’ka otukakwasha muntu ajingulule kibumbo kingidija madingi adi mu Yoano 13:35?

19. (a) I malondololo’ka aleta mutōtelo wabine ku bikambija bya bantu? (b) I mwingilo’ka ufwaninwe kulonga boba badi mu kibumbo kya mutōtelo wabine?

20. Kupwa kwa kuyuka mutōtelo wabine i kika kyotufwaninwe kutentekelapo?

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

BIBLE​—I kika kilombola’mba mudi musapu wa Leza ku bantu bonso?

[Kapango]

Ba Tumoni twa Yehova. . .

◆ Bufundiji bwabo bonso bwimanine pa Bible.

◆ Batōtanga Leza wabine umo kete, Yehova.

◆ Badi na būmi bukwatañene na lwitabijo lwabo mudi Yesu Kristu.

◆ Kebekujangapo mu myanda ya kipolitike ne malwi a pano pantanda.

◆ Baloñanga bukomo bwa kulombola buswe pakubulwa kwisakila kamweno.

◆ Bayukanyanga Bulopwe bwa Leza amba bo bukaleta malondololo amfulo ku bikambija bya bantu.

Ukalondolola Namani?

◻ I mulangwe wa ani udi na mvubu mikatampe kitatyi kyotusaka kujingulula mutōtelo wabine?

◻ I milangwe’ka iná ilombola bukamoni’mba Bible i Kinenwa kya Leza?

◻ Mwanda’ka mitōtelo yonso ingidija Bible keitabijibwepo na Leza?

◻ I tuyukeno’ka tusamba tulombola ngikadila ya mutōtelo umo onka wabine?