Mulao Wa Ntanda Yakubulwamo Bupolapola

BUPOLAPOLA i busambakane ku mitamba yonso mu kisaka kya bantu. Ikale mu myanda itala umbikalo, sianse, mazua, mutōtelo, nansha mu busunga, bupolapola bumweka bu i bukomo kwepukwa.

Kujokoloka ntanda yonso, misapu ipepeja mutyima ya bupolapola bulenga bumvu isambilwangapo mu ma julunale, ku televizio ne ku ma radio. Bantu bavule bapwananga mwanda wa kwingidila kamweno ka bantu balupwilwanga patōka bu bantu bengidila kamweno ka abo bene na kwitabija majika-kanwa ne lupeto lobapebwa mu bufyafya mwanda wa kukwatakanya mpangiko imbi. Buñonaona butelwa bu butapañani bushingwe mpemba bwakubulwa kulonga kavutakanya, bwakonakanya nakampata lupeto. Buñonaona bulonganga bansunga, bamfumu, ne bantu ba kipolitike, butandabukile bininge. Kibalwa kikatampe kya bantu badi na bitenta mu kitango kya bantu nansha mu myanda itala lupeto batopekwanga bininge pamwanda wa kavutakanya ne butapani bukatampe bwa bantu ba ndimi mishīle kukwatañana na mingilo yabo yobetūngile.

Kudi mwanda wenda utandabuka wāyukijibwe mu julunale umo wa mu Bulaya bwi “‘Bupolapola bukatampe’​—kilongwa kipityilako bakulumpe ba bitenta, baministre, ne nakampata, boba baludikanga kitatyi ne kitatyi ntanda ya Amerika balombanga majika-kanwa ne lupeto lwakupebwa mu bufyafya kumeso kwa kwitabija bintu bivule bipotejibwanga ne mpangiko kampanda iteakanibwe.” Julunale umo wa mu Angeletele The Economist unena’mba: Mu kibundi kimo “umbula bwa myaka ibidi ya bubandaudi bwālongele bashidika ne bantu bādi bakwatwa kubwipi kwa difuku ne difuku kekwābwenyepo kunemununa bampolapola ba mutwe mukomo.”

Pamwanda wa kutandabuka kwa bupolapola bwa uno muswelo kujokoloka ntanda yonso, bantu bavule dyalelo banena’mba kekudipo nansha muntu umo obakokeja kukulupila. Bapituluka mu mulangwe wānene Davida mulembi wa Bible amba: “Bonsololo abapanduka; ababipidila ne kubipa; kekudipo nansha umo unengeja mhm, nansha umo mwine.”​—Mitōto 14:3.

I muswelo’ka okomenanga bupolapola bumweka na meso butandabukile konso-konso? Bantu bavule dyalelo kebebwingidijangapo. Ino nansha shi kwingidijangapo bupolapola, ino bukutenekanga ku mutyima ne pano. Muswelo’ka?

Bupolapola Bukusanshijanga Mutyima

Miswelo yonso ya bupolapola ikale mu myanda mikatampe nansha myanda mityetye buvudijanga makambakano umbūmi, butyepejanga mvubu ya bintu, ne butyepejanga mingilo ne lupeto lufutwa bantu. Kimfwa, banenanga’mba kudi buñonaona pamo bwa kunyongolola kintu kyabene ne kupota kintu kya bwivi ku lupoto lutyetye misunsa dikumi kupita lupoto lufwaninwe, bwivi ne bu manyengenyenge. Dibuku dimo The New Encyclopædia Britannica (1992) dinena’mba: “Lupeto lujimina pamwanda wa buñonaona bulongibwa mu busunga bukatampe nansha mu ma tyapu mu Amerika lwaenzakenibwe na dollards kubwipi kwa 200.000.000.000 pa mwaka​—misunsa isatu ya lupeto lujimija pamwanda wa buñonaona bulongibwa mu kusaka na bantu bengidila pamo.” Uno julunale ushintulula’mba nansha shi bipa bibi bilupukako kebikokejapo kumweka ponka na ponka, “buñonaona bwa uno muswelo butula bengidi mu kyaka kikatampe, pamo ne bantu bebapota ino mingilo, ne bifuko bishiketepo bantu.”

Bipa bibi kutabuka bilupuka ku bupolapola, bituvuluja binenwa bya mulopwe Solomoni wānene’mba: “Ami nealuja ke ntale masusu alongibwa munshi mwa dyuba: ino talapo bidi, mipolo ya badi namino’ba basusulwa, kadi kebadipo ne nsenga; kabidi ku mutamba wa bakususujañana babo kwadi bukomo, ino kudi abo kebadipo na nsenga.”​—Musapudi 4:1.

Lelo, batwe bene ketubwanyapo kufudija bupolapola? Lelo i mwanda keukokejikapo kwepuka? Lelo ntanda yakubulwamo bupolapola i kilotwa bitupu? Tukalondolola’mba ke amopo. Bible witufundija’mba bukondame ne kubulwa kulemeka bijila bikafudijibwa lonso panopano ponka.

I Kika Kitusapwila Bible

Bible witusapwila’mba bupolapola bwāshilwile kitatyi kyātombokele mwikeulu umo nkomonkomo kudi Leza ne kutonona ba mulume ne mukaji babajinji belunge kwadi. (Ngalwilo 3:1-6) Kekudipo kintu kilumbuluke kyātambile ku mwiendelejo wabo wa bubi. Ino, tamba kitatyi kyātombokele ba Adama ne Eva kudi Yehova Leza, bāshilwile kususuka pamwanda wa bipa bibi byālupukile ku bupolapola. Ngitu yabo yāshilwile koneka bityebitye, yebatwala ku lufu lokebādi bakokeja kwepuka. (Ngalwilo 3:16-19) Tamba’nka penepa, mānga i miyule na bimfwa bya majika-kanwa, kufityijibwa mutyima, ne budimbidimbi. Ino, kimweka bu bampolapola bavule pano kebatyina mfuto yobapebwanga na Leta.

Kwishīla na bantapani bavule, bampolapola ne bantu ba kipolitike pavule kebelwangapo mu tuso nansha kujokeja bintu byobayatanga mu muswelo wakubulwa kwendelamo na bijila. Pamwanda wa majika-kanwa alongibwa mu bufyafya, majika-kanwa, lupeto lobapebwa mu bufyafya mwanda wa kukwatakanya mpangiko imbi, ne lupeto lwa bwivi lobapebwa, pavule bantu bakomenwanga kuyukija bupolapola bwa mu myanda mikatampe. Ino kino kekishintululapo amba ntanda yakubulwamo bupolapola i kilotwa bitupu.

Kunyongolola bantu ku bupolapola kukatamba kudi Umpangi wa bantu, Yehova Leza. Bukwashi bwa Leza bo bonka kete bukaleta malondololo. Mwanda waka? I pamwanda walwana na bantu wakubulwa kumweka, Satana Dyabola, wendelela na kongola muzo wa muntu. Nka na motutangila mu 1 Yoano 5:19 amba: “Panopantanda ponsololo pēne palēle mudi yewa umbi.” I kika kikwabo kikokeja kushintulula kwilundilako kwa bupolapola​—shi ke enkapo kubulwa kupebwa mfuto?

Kekudipo bukomo nansha butyetye bulonga bantu bukokeja kufudija lupusa lwingidija Satana ne bandemona bandi. Enka bukwashi bwa Leza kete bo bukokeja kupa bantu bakikokeji ‘bwanapabo bwa ntumbo bwa bāna ba Leza.’ (Loma 8:21, MB) Yehova ulaile’mba panopano ponka Satana ukelwa mu lupongo, namino kakafityijapo kadi bantu mutyima nansha patyetye. (Kusokwelwa 20:3) Mu kitatyi kyotwelaija, shi tusaka kukekala mu ntanda impya ya Leza yakubulwamo bupolapola, tufwaninwe kupela mashinda a bupolapola a mu ino ntanda.

Bantu Bakokeja Kwinemununa

Mu mafuku ādiko Yesu Kristu, kwādi bantu bāingidije lupusa lwabo mu muswelo umbi ne bāsuswile bakwabo. Kimfwa, boba bādi basonkeja musonko bāyukene bininge pamwanda wa bilongwa byabo bya bupolapola. Bādi bekilonga nansha byobādi bayukile mbila ya Leza yādi inena’mba: “Kabidi kokikolwa kutambula kyamajika-kanwa, mwanda kyamajika-kanwa kibasabe meso ābo badi ne meso, ne kuvutakanya myanda ya boloke.” (Divilu 23:8) Zakiasa, wādi mukulumpe wa bantu bādi basonkeja musonko, wāitabije’mba wādi unyongolola bantu lupeto na kwibasambila byabubela. Ino kyaba kya kutumbija kwinemununa kwa bantu ku mutamba mukatampe, Yesu wāsoñenye bantu bamo-bamo amba besase ne baleke mashinda abo a bupolapola. Kwālupukile bipa, bantu bādi bayukene bu bampolapola kimfwa Mateo ne Zakiasa basonkeji ba musonko, bālekele mwiendelejo wabo wa umbūmi wakala.​—Mateo 4:17; 9:​9-13; Luka 19:1-10.

Boba balonganga bilongwa bya budimbidimbi dyalelo, nabo bakokeja kwela bupolapola na kuvwala “muntu mupya wakupangibwa umboloke, ne bu-ujila bwa binebine ne [katyino ka kulemeka bijila, NW].” (Efisesa 4:24) Padi kekipēlangapo kusonka musonko pakubulwa budimbidimbi nansha kuleka kwikuja mu mpangiko imbi. Ino, kamweno kotukaboilamo kafwaninwe kwitutakika tulonge bukomo bonso bufwaninwe.

Byokebakidipo kadi munshi mwa lupusa lwa ino ntanda miyulemo bupolapola, boba basakanga kamweno ka bakwabo badi na ndoe ya mu mutyima. Kebazumbijangapo mutyima pamwanda wa bilongwa bibi. Ino, mutyima wabo wa munda-munda udi talala nyāa. Beulanga kimfwa kya Bible kya polofeta Danyele. Nsekununi ya Bible inena’mba bamfumu bakatampe bādi bakimba kitatyi kyonso myanda kampanda ya kutopekela Danyele. “Ino kebakōkejepo kutanapo mwanda, nansha kyakutupa kine; mwanda aye wādi wabinebine, nansha kyabudilwe, nansha kyabubi, kekyatenwepo mwadi.”​—Danyele 6:4.

Mulao wa Yehova

Yehova ulaile’mba: “Nansha kipyamambo ulonga bibi misungu katwa ne kulēpeja mafuku andi, nansha nenki binebine ami ndyukile amba: Biyampe bikekalanga na boba bakamwa Leza, mwanda bakaminwe kumeso andi. Ino nanshi kekukekalapo biyampe ne mubi, nansha kulēpeja mafuku andi, ao adi bwa mujiñininya; ke-muntu kākaminwepo kumeso a Leza.”​—Musapudi 8:12, 13.

Tukatalajibwa mutyima bininge kitatyi kikafula bupolapola bwitubudija nsangaji! I dyese dikatampe kukekala na būmi bwanyeke mu ntanda yakubulwamo bupolapola! Kino kekikakomapo kulongeka. Bible wisambila pa lukulupilo lwa “būmi bwa nyeke, bwālaīle Leza, aye kayūkile kubepa, kala ne kalā, ne myaka ya ngalwilo mīne keyafikile.” (Tetusa 1:2) Shi abe ushikilwe bupolapola ne usenswe boloke, pakwabo ukokeja kukamona kufikidila kwa mulao wa Leza wa ntanda yakubulwamo bupolapola.

[Bilembwa bya pa Bifwatulo 4]

Bupolapola butandabukile mu umbikalo ne mu busunga

[Bilembwa bya pa Bifwatulo 5]

Pavule bupolapola bulongibwanga ne na bakulumpe ba ntanda