Ntanda Yakubulwamo Divita​—Ikekalako Kitatyi’ka?

MBILA yālupwilwe na Kitango kya Bumo bwa Mizo yāshilwile kwingidijibwa mu 24 kweji 10, 1945. I mpangiko mikatampe kashaa keyaikele kutulwako na bantu mwanda wa kukwatakanya ndoe kujokoloka ntanda yonso. Ino mpangiko yāshilwilwe na matanda 51, pano Kitango kya Bumo bwa Mizo ke kitango kikatampe kine mu mānga ya umbuo onso wa ntanda. Kadi, o musunsa umbajinji kumona kitango kimanine myanda ya umbuo onso wa ntanda kipebwa bukwashi bwa bashidika mwanda wa kukwatakanya ndoe ne mutyima-ntenke ne kutalaja divita pano pantanda.

Dyalelo, Kitango kya Bumo bwa Mizo kidi na lupusa lukomo bininge kupita mokyādi pakala mwanda kudi matanda 185 ekikwatyija. Ino lelo mwanda waka kitango kikomo namino mu mānga ya muntu, kimanine myanda ya umbuo onso wa ntanda, kibakomenwa kuvuija senene bitungo byakyo byamvubu?

Mutōtelo​—Kijika Kikatampe

Mwanda mukatampe uleta kavutakanya i mwingilo uvuija mutōtelo mu myanda ya ino ntanda. Kyabine, mitōtelo mikatampe ya mu ino ntanda yāitabije kukwatyija Kitango kya Bumo bwa Mizo tamba ku ñanjilo yakyo. Pa kwisambila pa myaka 50 keidi na kino Kitango, Papa Jean Paul II wānene’mba Kitango kya Bumo bwa Mizo kyo “kingidilwa kilumbuluke kutabuka, kingidijibwa mwanda wa kutulako ndoe ne kwiikwatakanya.” Milangwe yandi yāitabijibwe na kitango kya baludiki ba mitōtelo mu umbuo onso wa ntanda. Inoko, kino kipwano kyabukosoke kidi pabukata bwa mutōtelo ne umbikalo, kekikokejapo kufya mwanda wabine wa’mba mutōtelo kyo kijika kileta kavutakanya, kikambija Kitango kya Bumo bwa Mizo.

Umbula bwa tutwa twa myaka, mutōtelo wāvuije mwingilo mukatampe na kutumbija ne kukwatakanya mushikwa umbukata mwa bantu ba mizo mishileshile, mavita, ne kwipayañana. Mu myaka yapityile kunyuma’i, pamwanda wa mifwatakanyo ya bantu bakwatyija mitōtelo, balondakani bēipaile bamo ne bakwabo. Kishima, “Kukubija bantu ba ndimi ingi” kyāingidijibwe konso konso mwanda wa kwisambila pa divita dyālwilwe mu Balkans. Inoko mushikwa mukatampe wishikilwe bantu ba mu mine ntanda’ya wimanine pa kwishila kwa mutōtelo kupitako kwishila kwa mizo, mwanda bavule umbukata mwabo i bamusuku. Eyo, mutōtelo ufwaninwe kwitabija kiselwa kikatampe kya kumwanga mashi kwalongelwe mu Yugoslavie, Kitango kya Bumo bwa Mizo kekyābwenyepo kwimika buno butapani.

Mu mafuku apityile kunyuma’a, mwifundi umo wa ñeni wa myanda ya mutōtelo wanene mu muswelo mwendelemo amba: “Mu ntanda mwalwidilwe divita dya munshi-munshi mutandabuka ñuma ya mutōtelo, bubandaudi bwa mutōtelo ne kwipaibwa kwa bantu ba muzo kampanda padi byo bintu bibajinji kotufwaninwe kukokela milangwe nakampata, pakubulwa kulanga bikambija bikatamba ku buno bubandaudi.” Dyalelo, bukomo bulonga mutōtelo mwanda wa kuvutakanya ndoe pano pantanda bumweka patōka.

Mbila yātyibile Kitango kya Bumo bwa Mizo mu 1981 yādi inena’mba: “Tufityilwe mutyima pamwanda wa butomboki butamba ku kubulwa lulekelo kwa bantu ne kwisañuna pamwanda wa mutōtelo nansha nkulupilo bilongibwa ne dyalelo mu bipindi bimo-bimo bya ntanda, Tubatyibe mbila ya kutulako mpangiko mifwaninwe mwanda wa kufudija bukidibukidi butomboki ne kubulwa kumvwañana kwa uno muswelo kulongibwa mu miswelo yonso, kwepuka ne kulwa bininge mwanda wa kufudija kwisañuna pamwanda wa mutōtelo nansha nkulupilo.”

Kukwatañana na mbila yobātyibile, Kitango kya Bumo bwa Mizo kyānene’mba mwaka wa 1995 i mwaka wa Lulekelo. Ino nabubine, lelo kikokejika kutulako ndoe ne mutyima-ntenke mu ntanda mikalañanibwe pamwanda wa mitōtelo?

Myanda Ikafikila Mutōtelo mu Mafuku Akāya Kumeso

Bupolofeto budi mu mukanda wa Bible utelwa bu Kusokwelwa bwitupa malondololo. Bwisambila pa “wabwitwa mukatampe” wa kyelekejo ushikete pamo bwa “mulopwe” ne ubikēle “bulopwe [pa] balopwe ba panopanshi.” Uno wabwitwa ushikete pa “byabuyabuya byandi” ne upwēne na imbikalo ya ino ntanda. Ano malopwe alombwelwe bu “kinyema kityila, pyā,” patentamine wabwitwa pakubulwa ne kulangakana kwine. (Kusokwelwa 17:​1-5, 18; 18:7, MB) Uno mwana-mukaji wabwitwa nkomonkomo uyukene bu “Babilone Mukatakata” dijina ditamba ku Babiloni wakala, nsulo ya butōtyi bwa bankishi. Mungya buluji, uno wabwitwa ufunkila pa mitōtelo idiko dyalelo kujokoloka ntanda yonso, īkuja mu myanda ya imbikalo.

Nsekununi yendelela na kunena’mba, mu kitatyi kitungwe, Leza ukatononanga mityima ya bibumbo bya bashidika ba kinyema kityila mwanda wa kwikyonakanya. Bano bashidika “bakamushikwa wabwitwa ne kumusala ne kumuvula, kadi bakamudya mwita wandi, ne kumusokelela fututu mu mudilo.” (Kusokwelwa 17:16)a Yehova Leza aye mwine ye ukashilula kwikilonga na kutonona mizo mikomokomo mwanda wa ifundule mutōtelo wabubela. Ngikadilo ya mutōtelo kujokoloka ntanda yonso, pamo ne matempelo ao mayampeyampe kadi obamona bu akola, akasadibwa. Mutōtelo keukajikilapo kadi bantu ba kipolitike mashinda a kutulako ndoe ne mutyima-ntenke. Ino lelo mu kine kitatyi’kya, kukekalanga ndoe yabine ne mutyima-ntenke pano pantanda?

[Kunshi kwa dyani]

Ngikadila ya Bantu Yakubulwa Kubwaninina

Lelo kino kishintulula’mba kupwa kwa konakanibwa kwa mutōtelo kukekala ntanda mwakubulwa divita? Mhm. Kitango kya Bumo bwa Mizo kikendelela na kutanwa na ngikadila mikomo. Ku mutamba umo, bantu basakanga ndoe ne mutyima-ntenke. Ino, ku mutamba mukwabo, i bantu bo batulako kyaka kikatampe mwanda wa kuvutakanya ndoe ne mutyima-ntenke. Mushikwa, mitatulo, kwitumbika, mwino, ne kubulwa kujingulula myanda, yo nsulo ya ñuma ne mavita onso.​—Yakoba 4:​1-4.

Bible wātobele butobo’mba mu kino kyetu kitatyi bantu “bakēsanswa abo bene, ne bupeta kumo, ne ba bikandangobo, ne bakapuni ka kwitatula, ne babutukani, ne bampikwa kukōkela bakwibabutula, ne kufwija kwine mpika, ne bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda, ne babepabepa bubela, ne bakubulwa kwifula, ne babukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula.”​—2 Temote 3:​1-4.

Boutros Boutros-Ghali Musoneki Mukatampe wa mu Amerika wāitabije’mba: “Ntanda isusuka pamwanda wa ngikadilo mikomo itala pa muswelo wa kushikatyila pamo na bantu ne mwiendelejo mulumbuluke byenda bilundilako mu bisaka bivule bya bantu.” Bantu bavule badi na kiswamutyima kya kutulako mpangiko milumbuluke kebakabwanyapo kufudija ino ngikadila ya kasusu idi na bantu bakubulwa kubwaninina.​—Enzankanya na Ngalwilo 8:21; Yelemia 17:9.

Yesu Kristu​—Mwana-mulopwe wa Ndoe

Kimweka patōka’mba Kitango kya Bumo bwa Mizo kekikabwanyapo kutulako ndoe pano pantanda. Bantu bonso babundile kino Kitango ne boba bonso bekikwatyija i bakubulwa kubwaninina, nansha byobetudileko bitungo bilumbuluke. Bible unena’mba: “Dishinda dya muntu kedidipo kwadi aye mwine, ehe; kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.” (Yelemia 10:23) Kupityidila, Leza witudyumuna’mba: “Kemukakulupilapo bāna ba balopwe, nansha mwana muntu wampikwa bukwashi.”​—Mitōto 146:3.

Bible utoba butobo bwa myanda ikalonga Yehova kupityila kudi wandi Mwana, “Mwana-mulopwe wa ndoe.” Isaya 9:​6, 7 unena’mba: “Mwana i mwitubutwilwe, mwana mwana-mulume i mwitupebwe po tudi; penepa buledi bwa ntanda bukekalanga pa kipuji kyandi; ino dijina dyandi dikenikwa bu-Wakwanwa, bu-Mukalañeni, bu-Leza Mukomokomo’tu, bu Shandya myaka yonso nyeke, bu Mwana-mulopwe wa ndoe. Ntundubuko ya bubikadi bwandi ne ya ndoe mine, kekukekalapo mfulo nansha patyetye.”

Mizo ya ino ntanda ke mikōke bininge pamwanda wa myaka 50 ya bukomo bwakubulwa mvubu bobalonga. Panopano ponka, ikonakanya malongolodi a mitōtelo adi pamo bwa wabwitwa. Penepo Yesu Kristu, “MULOPWE WA UMBALOPWE, MFUMWANDYA BAMFUMU” ne kibumbo kya bamudyavita bandi ba mūlu, bakonakanya imbikalo yonso ya bantu ne kwipaya boba bonso bafutulula bubikadi bwa Leza. (Kusokwelwa 19:​11-21; enzankanya na Danyele 2:44.) Kupityila ku ino mpangiko, Yehova Leza ukatulako ntanda mwakubulwa divita.

[Kapango pa paje 7

MUSWELO UMONWA KITANGO KYA BUMO BWA MIZO NA MUKRISTU

Pavule, mu bupolofeto bwa Bible, imbikalo ya bantu yelekejibwanga na banyema bantanda. (Danyele 7:​6, 12, 23; 8:​20-22) Omwanda nanshi, umbula bwa makumi a myaka, Kiteba kya Mulami kyāikele kwenzankanya banyema bantanda badi mu Kusokwelwa shapita 13 ne 17 na imbikalo ya pano pantanda ya mu kino kyetu kitatyi. Kubadilamo ne Kitango kya Bumo bwa Mizo kitelwa mu Kusokwelwa shapita 17 bu kinyema kityila kya mitwe isamba-ibidi ne masengo dikumi.

Inoko, ino ngikadilo ilombolwa mu Bisonekwa keitupepo dishinda dya kuleka kulemeka imbikalo nansha baludiki bayo, mhm. Bible ulombola patōka’mba: “Muya onso wikale kukokela bakatampe balupusa, mwanda kekudipo walupusa nansha umo udiko shi ke pamwandapo wa Leza; balupusa badiko batudilwe pa bitenta byabo bishile bimo na bikwabo na Leza. Penepo, bonso bakutūla lupata na walupusa nabya utulanga lupata ne kiboywe kya Yesu, shi ani, shi ani, ne bakutūla lupata bene, [bakēletela] kuponejibwa.”​—Loma 13:​1, 2, NW.

Mungya buluji, ba Tumoni twa Yehova kebekujangapo mu myanda ya kipolitike, kebaleñangapo kavutakanya mu imbikalo ya bantu. Kebatombokangapo nansha kutanwa mu bilongwa bya bantu bakubulwa kikōkeji. Ino, betabije’mba mingilo imo-imo ya umbikalo idi na mvubu mwanda wa kulama bijila ne kubulwa kavutakanya mu kisaka kya bantu.​—Loma 13:​1-7; Tetusa 3:1.

Ba Tumoni twa Yehova balemekanga Kitango kya Bumo bwa Mizo pamo’nka na mobalemekelanga bibumbo byonso biludika bantu. Betabije’mba shi Kitango kya Bumo bwa Mizo kikidiko ne dyalelo i mwanda Leza usakile kikaleko. Kukwatañana na binena Bible, ba Tumoni twa Yehova balemekanga imbikalo ne bakōkelanga ku mbila yayo shi keibalombepo balubile Leza.​—Bilongwa 5:29.