“Nkungilei”

“Penepo nkungilei, i Yehova unena.”​—ZEFENIA 3:8.

“DIFUKU dikatakata dya Yehova [ke] didi pabwipi.” Luno lubila lwa kidyumu lwāelelwe na mupolofeto Zefenia umbukata bwa kitatyi kya myaka tutwa 7 K.K.K. (Zefenia 1:14) Myaka 40 nansha 50 pakupita’po, buno bupolofeto bwāfikidila kitatyi kyāponejeje Yehova butyibi bwandi padi Yelusalema ne pa mizo yādi ifūtulula bubikadi bwa Yehova na kususula bantu bandi. Mwanda waka kino kidyumu kidi na mvubu kotudi mu kino kitatyi kya kumfulo kwa myaka tutwa 20? Pano tudi mu kitatyi kyenda kifwena “difuku dikatakata” dya Yehova na kampeja bukidi kakatampe. Pamo’nka na mokyālongekele mu mafuku a Zefenia, pano Yehova kadi pabwipi na kwākija ‘bulobo’ bwandi pa bantu ba mu kino kyetu kitatyi badingakene na Yelusalema​—ke Bipwilo bya Ki-kristu kadi​—ne pa mizo yonso imwesha bantu ba Yehova malwa, ne ifūtulula bubikadi bwandi kujokoloka ntanda yonso.​—Zefenia 1:4; 2:​4, 8, 12, 13; 3:8; 2 Petelo 3:​12, 13.

Zefenia​—Kamoni Wabukankamane

² Kudi myanda mityetye kete iyukene itala padi mupolofeto Zefenia, dijina dyandi, (Tsephan·yah’ mu Kihebelu) dishintulula’mba “Yehova I Mufye’kyo.” Inoko, Zefenia wishīdile na bapolofeto bakwabo, mwanda aye wātelele nkongo iná ya bantu ba mu musuku wandi kufika ne ku “Hezekia.” (Zefenia 1:1; enzankanya na Isaya 1:1; Yelemia 1:1; Ezekyele 1:3.) Uno wādi mwanda umpya, omwanda, babandaudi ba Bible bājingulwile’mba nkambo wandya nkambo wa Zefenia wādi Hezekia, Mulopwe wakikōkeji. Shi kidi namino, nanshi Zefenia wādi wa mu kisaka kya bene bulopwe, kano kandi kalungi ka bwana kālengeje matope ātopekele bamfumu Bayuda ekale na bukomo kutabuka kadi wālombwele’mba wādi mupolofeto wa Yehova, kamoni wabukankamane. Buyuki bwandi bwa mushike butala pa mikalo ya Yelusalema ne pa myanda yādi ilongeka mu kipango kya mulopwe bulombola’mba padi wādi usapula butyibi bwa Yehova mwipata mwine.​—Tala Zefenia 1:​8-11, kunshi kwa dyani.

³ I kyamvubu kujingulula’mba, pādi pasapula Zefenia butyibi bwa Leza pa “bamfumu” ba mu Yuda (balongo ba mulopwe, nansha mitwe ya bisaka) ne pa “bāna ba balopwe,” kēsambilepo bibi padi mulopwe, mhm.a (Zefenia 1:8; 3:3) Kino kilombola’mba Yoshia, Mulopwe mwanuke, wādi usaka kwipāna ku mutōtelo wabine, i kimweke patōka’mba shi kwādi ngikadilo yādi itopeka Zefenia, i pamwanda Yoshia wādi kashilwile kulemununa mutōtelo. Bino byonso bilombola’mba Zefenia wāsapwile butobo mu Yuda umbula bwa myaka ya ñanjilo ya bubikadi bwa Yoshia, wābīkele tamba mu mwaka wa 659 kufika mu mwaka wa 629 K.K.K. Pakubulwa ne kutatāna kwine, kusapula bupolofeto kwa Zefenia kwāvudije buyuki bwa mulopwe mwanuke Yoshia pamwanda utala butōtyi bwa bankishi, bukalabale, ne bupolapola byādi bitumbile mu Yuda mu kine kitatyi’kya, kadi mwingilo wandi wākankamikile Yoshia eteakanye mwanda wa kuvuija mwingilo wa kufundula butōtyi bwa bankishi.​—2 Bilongwa 34:​1-3.

Buluji bwa Kufuna Bulobo kwa Yehova

⁴ Yehova wādi na buluji bulumbuluke bwa kufunina bulobo pa baludiki ne pa bekadi ba mu ntanda ya Yuda, ne mwipata mwayo mwine, mu Yelusalema. Wānene kupityila kudi mupolofeto wandi Zefenia amba: “Nkōlola kuboko kwami pa Yuda, ne pa bekadi bonsololo ba Yelusalema; kadi nkatyiba basheleshele ba Bala pantu pano’pa, ne dijina dya ba Kemadime pamo ne babitobo; kabidi boba batōta kibumbo kya mūlu pa misaka ya mobo, ne boba batōta, batyipa [mutyipo mu dijina dya] Yehova ne kutyipa pa Malakame.”​—Zefenia 1:4, 5.

⁵ Yuda wēsubije na bisela byabumvu bya kutumbija bumeni bya mu mutōtelo wa Bala, majende a kuyukija myanda kupityila ku nyeñenye, ne butōtyi bwa Malakame, leza wa bajentaila. Shi Malakame ye enka Moloka, pamo na mwikifwatakenya bantu bavule, nankyo Bayuda bēpēne mu mutōtelo wabubela, kubadila’mo ne kisela kya kwela bāna mu mudilo bu kitapwa. Bilongwa bya butōtyi bwa uno muswelo kyādi kintu kyamunyanji ku meso a Yehova. (1 Balopwe 11:​5, 7; 14:​23, 24; 2 Balopwe 17:​16, 17) Bāakije bulobo bwandi pakatampe pene, mwanda batōtyi ba bankishi bādi batyipa mityipo mu dijina dya Yehova. Kādipo ukokeja nansha patyetye kwitabija uno mutōtelo wādi usubijibwe, kadi wādi ufuna kwipaya babitobo tupondo ne bajentaila bene kumo.

⁶ Pakwabo kadi, Bamfumu ne batyibi Bayuda bāongwelwe. Bamfumu babo bādi pamo bwa “bantambo babuluma” babudyani, kadi batyibi babo bādi benzankene na “bampumpi” badyana. (Zefenia 3:3) Bantu babo bādi bayuja “njibo ya mfumwabo ne bingojila ne budimbidimbi.” (Zefenia 1:9) Kukimbakimba byabupeta yo ngikadilo yādi itumba. Pa kino, bavule bādi batuta bupeta.​—Zefenia 1:13.

Kwalakana Difuku dya Yehova

⁷ Nka na motwadi tubekimwena kala, mutōtelo moneke wādi utumba mu mafuku a Zefenia, ulombola’mba wāvuije mwingilo wandi wa bu kamoni ne bu mupolofeto kumeso kwa Mulopwe Yoshia kushilula bulwi bwandi pamwanda wa butōtyi bwa bankishi, mu mwaka wa 648 K.K.K. (2 Bilongwa 34:​4, 5) Ino, kimweka bu Zefenia wāsapwile bupolofeto mu myaka ya 40 kumeso kwa kufikidila “difuku dikatakata dya Yehova” pa bulopwe bwa Yuda. Umbula bwa kine kitatyi’kya, Bayuda bavule bādi balakana, ‘bāleka’ ne kwingidila Yehova, bāikala ke bañumauma. Zefenia wisambila pa boba “kebakimbilepo Yehova, nansha kumwipangula.” (Zefenia 1:6) I kimweke patōka’mba, bantu ba mu Yuda bādi bañumauma, kebādipo beelaela mu kukimba Leza.

⁸ Yehova wāyukije mpango yandi ya kukapempula boba bādi befwatakenya bu bantu bandi. Mu bano bantu bādi betela bu batōtyi bandi wādi ufwaninwe kukimba’mo boba bādi balakana pamwanda wa busendwe bwandi nansha pamwanda wa mulangwe wandi wa kusaka kukwata myanda ya bantu na makasa abidi. Wānene’mba: “Kikafika enka nenki pa kyokya kitatyi’kya, nkasatyididila Yelusalema ne binanu; kadi nkamwesha malwa bantu [balengalela pa mpima], bakunena umutyima wabo amba: Yehova kakalongapo biyampe, ehe, nansha kulongapo bibi kwine.” (Zefenia 1:12) Kishima kya’mba bantu ‘balengalela pa mpima’ (ishalanga pakupwa kusāsa malwa) kifunkila pa boba bashikete mu makoma, pamo bwa nkuja ishēle munshi mwa lubaya, kebasakepo kupuñanibwa na musapu ulombola muswelo ukakwata Leza myanda ya muzo wa muntu na makasa abidi panopano ponka.

⁹ Yehova wātēle mutyima ku bekadi ba mu Yuda ne ba mu Yelusalema ne ku babitobo babo bāsambakenye butōtyi bwandi na bujentaila. Shi bādi bemona bu bakubulwa kyaka, pamo bwa abo bakingilwe na dikumbi dya bufuku umbukata mwa mpembwe ya Yelusalema mobādi, wādi wibasokola’mo na bimuni bya mudilo bimunika fukutu wa kumushipiditu mu bifuko mobādi bafyama. Wādi wibatopeka pamwanda wa buñumauma bwabo, dibajinji, na misapu yādi ibayukija malwa akwibafikila, kupwa wāfikidija buno butyibi.

“Difuku Dikatakata dya Yehova [Ke] Didi Pabwipi”

¹⁰ Yehova wāpungulwidile Zefenia mushipiditu wandi mwanda wa asapule’mba: “Difuku dikatakata dya Yehova didi pabwipi, didi pabwipi ponka, ne kupeja’dyo nakampata, diwi dya difuku dya Yehova [dilula].” (Zefenia 1:14) Bine, mafuku abululu ādi atenga muntu yense​—babitobo, bamfumu, ne bantu babitupu​—bāpelele kuta mutyima ku kidyumu kya kujokela ku mutōtelo ujila. Pakulombola mukekadila dino difuku, bupolofeto bwendelela na kunena’mba: “Dyodya difuku’dya i difuku dya bukalabale, difuku dya tusuwa ne mutyima kupepa, difuku dya kyonakanya ne musala, difuku dya mfindi ne midima fututu, difuku dya makumbi ne fukutu bwi, difuku dya kimpungidi ne kituulo, pa bibundi bya masakwa, ne pa bitēba bilabila.”​—Zefenia 1:​15, 16.

¹¹ Umbula bwa makumi a myaka yāmwekele pamo’nka bwa difuku dimo, bibumbo bya bashidika bene Babiloni byātūka Yuda divita. Yelusalema kādipo mwa kusombolokela. Mobo abo ne bupeta bwabo bonso byāonakanibwe. Yehova unena’mba: “Mu dyodya difuku’dya; i Yehova unena; kukekala ñanji ya kudila īya ku kibelo kya mwita walui, ne umbuluko ku mutamba wa bubidi mu buná bwa kibundi, kadi ne kutyabakanya kukatampe kwīya ku tungulu. Bulukai banwe bekadi ba Maketeshe [Mukenza umo wa mu Yelusalema]; mwanda bantu bonso ba Kenani boneka, ne boba bonso batwikwe ndalama bakuba.”​—Zefenia 1:10, 11, kunshi kwa dyani.

¹² Bayuda bavule bāpelele kwitabija’mba difuku dya Yehova dyādi ke didi pabwipi, omwanda bavule bādi bepēne bininge mu mwingilo wa busunga. Ino Yehova wāsapwile butobo kupityila kudi Zefenia, mupolofeto wandi wakikokeji amba: “Bupeta bwabo bukālamuka ke kitūtwa, ne mobo abo ke masala.” Bādi bakomenwa’nka ne kutoma vinyu yobādi bēnga, kadi “nansha ndalama yabo, nansha nsahabu yabo, kebikakokejapo kwibanyongolola mu difuku dya bukalabale bwa Yehova.”​—Zefenia 1:​13, 18.

Mizo Mikwabo Ibatyibilwa Mambo

¹³ Yehova wālombwele monka kupityila kudi mupolofeto wandi Zefenia, bulobo bwandi ku mizo yādi isusula bantu bandi. Wānena’mba: “Nateleka mutōnko wa Moabu, ne butukani bwa bāna ba Amona, mutōnko o batuka bantu bami, ne kwitatula abo bene pa mukalañano wabo. Po pa mwanda kadi ami ne mūmi; i Yehova wa bibumbo unena, Leza wa Isalela, i binebine Moabu ukekala’nka bwa Sodoma, ne bāna ba Amona bwa Ngomola, ke-pantu payule lusungesunge, ne mileba ya mwepo, ne masala a nyeke kadi; . . . ebiyampe ukōlola kuboko kwandi dya kungala, ne kōnakanya Ashidia; ne kusalakanya Nineva, ne kūmija’kyo pamo’nka na muntanda mutuputupu.”​—Zefenia 2:8, 9, 13.

¹⁴ Moabu ne Amona bādi balwana na Isalela tamba pa bankambo babo. (Enzankanya na Batyibi 3:​12-14.) Dibwe dyāselelwe mu Moabu ditudilwe mu Njibo ya Kibiko mulamwanga bintu byakala mu Paris (mwipata mwa ntanda ya France), i palembwe bishima bya mītatulo byāsonekele Mesha, Mulopwe wa Moabu. Wāsonekele bishima bya kapuni bilombola muswelo wākwete bibundi bivule bya bene Isalela na bukwashi bwa leza wandi, Kemoshi. (2 Balopwe 1:1) Yelemia wādi’ko mu kitatyi kya Zefenia, wēsambile pa bene Amona bādi bashikete mu kibundi kya Ngade mu dijina dya leza wabo, Malakaime. (Yelemia 49:1) Kubwipi kwa myaka katwa kumeso kwa kitatyi kya Zefenia, Shalemanese wa 5, Mulopwe wa Ashidia, wājokolokele Samadia, kadi wāmukwata. (2 Balopwe 17:​1-6) Mafuku matyetye pakupita’po, Mulopwe Senakediba wātamba Yuda divita, wākwata bibundi bivule bya masakwa, kadi wāzakaja’nka ne Yelusalema mwine. (Isaya 36:​1, 2) Mukendi wa mulopwe wa Ashidia wādi ushola Yehova mutōnko pājokolokelwe Yelusalema na bashidika.​—Isaya 36:​4-20.

¹⁵ Mitōto 83 utela mizo mivule kimfwa Moabu, Amona, ne Ashidia yādi ītatula ne kutuka Isalela amba: “Twayai! twibakete muzo wabo; amba dijina dya Isalela kedikivulukwapo dikwabo, mhm.” (Mitōto 83:4) Mupolofeto Zefenia wāsapwile na bukankamane bonso’mba ino mizo yonso yakibengo pamo ne baleza babo ikafwijibwa bumvu na Yehova wa bibumbo. “Kine kino’ki kyo kikekala kyabo, kya kwitatula kwabo; ke-bantu batuka mutōnko byamwiko padi bantu ba Yehova wa bibumbo ne kwitatula padi abo. Yehova ukekala kitenteji byamwiko’tu ko badi; mwanda ukakobakanya baleza bonso bapanopanshi; kabidi bantu bakamutōtanga, enselele pantu pandi, enselele pantu pandi, ke bisanga byonsololo bya mizo’ya kadi.”​—Zefenia 2:​10, 11.

“Nkungilei”

¹⁶ Byādi bitumba bukope bwa kumushipiditu, buñumauma, butōtyi bwa bankishi, bupolapola ne ngikadila ya kukimbakimba lupeto mu baludiki ne bekadi bavule ba mu Yuda ne Yelusalema, kimweka bu Bayuda bamo-bamo bakikokeji bātelekele bupolofeto bwa kidyumu bwa Zefenia. Bāfityilwe mutyima pamwanda wa bilongwa byamunyanji byādi bilonga bamfumu, batyibi ne babitobo bene Yuda. Lubila lwādi lwela Zefenia lwākankamikile bano bantu bādi balemekele bijila. Kupitako kwibaletela njia mipitepite, difuku dya Yehova dyādi kedidi pabwipi, yādi nsulo ya nsangaji kobadi, mwanda dyādi difwaninwe kufudija bino bilongwa bibi. Bano Bayuda bakikōkeji bāshele’ko bātēle mutyima ku lwito lwa Yehova lwa’mba: “Penepo nkungilei; i Yehova unena; ku difuku dyo nkatalukila kukwata kikwatwa; mwanda ñumine kukongakanya mizo, ne kubunga malopwe, kupungulula po badi bukalabale bwami, ke bulobo bwami bonso bupitepite kadi.”​—Zefenia 3:8.

¹⁷ Boba bātēle mutyima ku kino kidyumu kebābezemwinwepo, mhm. Bavule bādi batengele kufikidila kwa bupolofeto bwa Zefenia. Mu mwaka wa 632 K.K.K., Nineva wākwatwa kadi wāonakanibwa na bene Babiloni bēkutyile umbumo na bene Mende, pamo ne bibumbo bya bantu bapupakane byātambile kungala, kimweka bu bādi bene Seshia. Mulembi-wamānga umo, Will Durant, usekununa’mba: “Bibumbo bya bene Babiloni byādi biludikwa na Nabopolassar byēlungile ku bibumbo bya bene Mende byādi biludikwa na Cyaxares, pamo ne bibumbo bya Seshia byātambile ku Caucasus, byākwete mpakala yādi kungala pamo’nka bwa mu makayo mu muswelo utulumukwa bininge ne na kampeja bukidi kakatampe. . . . Ashidia wājimankanibwe mu mānga pamo’nka bwa aye wāpepwilwe na luvula.” Kino kyo kyāsapwile Zefenia mu butobo.​—Zefenia 2:​13-15.

¹⁸ Bayuda bavule bādi bakungila Yehova, bādi bakimba monka kumona muswelo ukafikidila butyibi bwandi padi Yuda ne Yelusalema. Zefenia wāsapwile butobo pamwanda utala Yelusalema’mba: “Yo! malwa andi yewa utomboka ne kubolejibwa, ku kibundi kya disusu. Kakokēlepo diwi’dya, katambwilepo madingi; kakulupile mudi Yehova, kafwenenepo pabwipi na Leza wandi.” (Zefenia 3:​1, 2) Mwanda wa kubulwa kikōkeji kwandi, Yelusalema wājokolokelwe na bashidika bene Babiloni misunsa ibidi mituntulu, kupwa wākwatwa, ebiya wāonakanibwa mu mwaka wa 607 K.K.K. (2 Bilongwa 36:​5, 6, 11-21) Pamwanda utala Moabu ne Amona, kukwatañana na nsekununi ya Josephus, mulembi-wamānga ya Bayuda, mu mwaka wabutano kupwa kwa konakanibwa kwa Yelusalema, bene Babiloni bebātambile divita, ebiya bēbashinda. Bākubijibwe lonso fututu bwī, pamo’nka na mokyāsapwidilwe mu butobo.

¹⁹ Kufikidila kwa ino myanda ne myanda mikwabo kamo ne kamo mu bupolofeto bwa Zefenia wādi mwanda wāningije lwitabijo lwa Bayuda ne lwa bakubulwa Bayuda bādi bakungila Yehova. Mu boba bāpandile ku bonakani bwāponene Yuda ne Yelusalema mwādi Yelemia, Ebede-meleke mwine Efiopya, ne njibo ya Yonadaba mwana Lekaba. (Yelemia 35:​18, 19; 39:​11, 12, 16-18) Bayuda bakikōkeji bāselelwe bu misungi bādi batengele Yehova pamo ne lutundu lwabo, bāikele ke kipindi kya bashele’ko bādi na nsangaji bānyongolwelwe mu Babiloni mu mwaka wa 537 K.K.K., bājokele mu Yuda mwanda wa kukashimika mutōtelo ujila.​—Ezela 2:1; Zefenia 3:​14, 15, 20.

²⁰ Lelo bino byonso bishintulula kika mu kino kyetu kitatyi? Ngikadilo yādi’ko mu kitatyi kya Zefenia, idingakene bininge na bintu byamunyanji bilongibwa dyalelo mu Bipwilo bya Ki-kristu. Pakwabo kadi, ngikadila mishileshile yādi na Bayuda mu kine kitatyi’kya iifwene bininge na ngikadila idiko dyalelo, dimo-dimo itanwa’nka ne umbukata bwa bantu ba Yehova bene. Ino myanda yo tukabandaula mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1. I kidyumu’ka kyāletele mupolofeto Zefenia, ne kidi na kamweno’ka ku bantu ba mu kino kyetu kitatyi?

2, 3. (a) I myanda’ka yotuyukile itala padi Zefenia, ne i kika kilombola’mba wādi kamoni ka Yehova kabukankamane? (b) I myanda’ka itukwasha tujingulule kifuko ne kitatyi kyāsapwilwe bupolofeto bwa Zefenia?

4. Yehova wālombwele bukalabale bwandi padi Yuda ne Yelusalema mu bishima’ka?

5, 6. (a) I ngikadilo’ka ya mutōtelo yādi’mo Bayuda mu kitatyi kya Zefenia? (b) Baludiki ba Bayuda ne bantu babo bādi mu ngikadilo’ka?

7. Zefenia wāsapwile bupolofeto bwa “difuku dikatakata dya Yehova” myaka inga kumeso kwa kufikidila’bo, ne Bayuda bavule bādi mu ngikadilo’ka ya kumushipiditu?

8, 9. (a) Mwanda waka Yehova wādi ufwaninwe kukapempula bantu ‘balengalele pa mpima’? (b) I mu buluji’ka motunenena’mba Yehova ukata mutyima ku bekadi ba mu Yuda ne ku babitobo babo ne ku bantu babitupu?

10. Zefenia ushintulwile “difuku dikatakata dya Yehova” namani?

11, 12. (a) I musapu’ka wa butyibi bwātyibilwe pa Yelusalema? (b) Lelo bupeta bwa Bayuda bwēbakūdile?

13. Zefenia wāsapwile musapu’ka wa butyibi padi Moabu, Amona ne Ashidia?

14. I bukamoni’ka bulombola’mba mizo ya bweni ‘yādi ishola Isalela mutōnko’ pamo ne Yehova Leza wabo mwine?

15. Yehova wāfwijije baleza ba mizo bumvu muswelo’ka, abo bādi batuka bantu bandi?

16. (a) Difuku dya Yehova dyādi kedidi pabwipi yādi nsulo ya nsangaji ku bāni ne mwanda waka? (b) I lubila’ka lwāelele Yehova ku bashele’ko ba mu bantu bandi bakikokeji?

17. I kwepi ne i kitatyi’ka kyāshilwile kufikidila butyibi bwa misapu ya Zefenia pa mizo?

18. (a) Butyibi bwa Leza bwāfikidile muswelo’ka pa Yelusalema, ne mwanda waka? (b) Bupolofeto bwa Zefenia butala padi Moabu ne Amona bwāfikidile muswelo’ka?

19, 20. (a) Yehova wāpadile mpalo’ka ku boba bādi bamukunga? (b) Mwanda waka ino myanda itutala ne batwe, ne i kika kyotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

[Kapango pa paje 20]

Bilembwa bidi pa Dibwe dyāselelwe mu Moabu bilombola’mba Mulopwe Mesha wātukile Isalela wakala mutōnko

[Kapango pa paje 21]

Nsekununi idi pa Tabulo usekunwinwe’po mānga ya Babiloni, ibingija bupolofeto bwa Zefenia amba Nineva wāonakanibwe na bibumbo bya bashidika bya ku matanda mavule ēkutyile umbumo

Muswelo wa Kujokela’mo

◻ I ngikadilo’ka yādi’mo mutōtelo wa Bayuda mu kitatyi kya Zefenia?

◻ I ngikadilo’ka yādi itumba mu bamfumu, lelo bantu bavule bālongele’po kika?

◻ Mizo yādi ituka bantu ba Yehova muswelo’ka?

◻ Zefenia wāpele kidyumu’ka ku Bayuda ne ku mizo mikwabo?

◻ Boba bādi batengele Yehova bāpadilwe mpalo’ka?