Lelo Bine Ukapanda Pakemana Leza?
“Kadi shi oa mafuku keatyepejibwe longa kekukapande muntu, nansha umo, ino nao i mwanda wa batongwe bātongele ko kwipipija kwākēpipija oa mafuku.”—MATEO 24:22.
LELO wītele mutyima muswelo’ka? Bantu bavule dyalelo batele mutyima enka ku kamweno ka abo bene, belangilanga enka abo bene kete. Eyo, Bible shandi kapelejepo kuta mutyima ku bintu bitutala batwe bene. (Efisesa 5:33) Kino kitalanga ne pa kuta mutyima ku myanda iketufikila mu mafuku akaya kumeso. Omwanda nanshi i kyendelemo kusaka kuyuka biketufikila mu mafuku a kumeso. Lelo usakanga kwibiyuka?
2 Tuyukei’mba batumibwa ba Yesu nabo bādi na mutyima wa uno muswelo wa kusaka kuyuka byādi bya kukebafikila mu mafuku a kumeso. (Mateo 19:27) Omwanda baná umbukata mwabo bāipangwile Yesu kipangujo kimo kitatyi kyobādi ku Kalūlu ka Impafu. Bāmwipangwile’mba: “Betusapwilepo bidi bino’bi ne po bikaīla? Le kiyūkeno’ka kya mwaka o bikafikamo?” (Mako 13:4) Yesu kālekelepo kuta mutyima ku kilokoloko kyabo ne kyetu kine—kya kusaka kuyuka biketufikila kumeso. Wādi upituluka kitatyi ne kitatyi mu myanda yādi ya kukafikila balondi bandi ne kwibalombola mobyādi bya kukafudila.
3 Malondololo a Yesu alombolanga patōkelela butobo bufikidila pakatampe mu ano etu mafuku. Meso etu i mikendi, dyalelo kudi mavita a ntanda yonso, malwi, bintenshi bipaya milwi ne milwi ya bantu, bipupo bya nzala bileta misongo ne lufu, ne bipupo bya mbá—kushilwila pa manzamba alupukile mu Espanye mu 1918 kutula ne ku kimpengele kya SIDA. Inoko, malondololo mavule a Yesu āfikidile, kufikija’nka ne ku konakanibwa kwa Yelusalema na bene Loma mu 70 K.K. Yesu wādyumwine bandi bana-babwanga’mba: “Dyumukai bānwe bene, ke-bantu bakemukokelanga mu bidye bya bakulumpe, ne mukakupilwa mu shinakoka ebiya mukatūlwa kadi mu bifuko bya bambikavu, ne balopwe bene, mwanda wa amiwa, ne mwanda wa kukebajingulula.”—Mako 13:9.
Byātobele Yesu, ne Byāfikidile
4 Yesu kālombwelepo enka muswelo wādi wa kukasusulwa bandi bana-babwanga na bantu bakwabo kete. Ino wēbapele ne kidyumu kitala pa kyobādi bafwaninwe kulonga. Kimfwa amba: “Po mukamonapo kikobakane kya munyanji kya musala . . . kīmene kadi po bekijidikile kijila (yewa wakutanga ēvwanije biyampe), ebiya boba badi mu buYudea banyemena ku ngulu.” (Mako 13:14) Mānga ya muswelo umo onka idi mu Luka 21:20 inena’mba: “Ebiya kadi po mukamonapo ku Yelusalema vita, ibajokoloka konso konso, po pakuyūka’mba, musala wakyo ubafwena.” Lelo bino bintu byāfikidile muswelo’ka mu kufikidila kubajinji?
5 Dibuku dimo (The International Standard Bible Encyclopedia 1982) ditusapwila’mba: “Bayuda bādi bazumbazumba bikomo munshi mwa lupusa lwa bene Loma, ne bambikavu bādi bakalabale bininge, bakasusu ne babudimbi-dimbi. Butomboki bwa patōkelela bwāningile mu mwaka wa 66 A.D. . . . Divita dyāshilula pākwetwe Masada na ba Zelote, ebiya mu buludiki bwa Menahema, bakafikidila’nka ne mu Yelusalema. Mu kitatyi kimo kyonka, Bayuda ba mu Kesalea, kibundi kya bambikavu, batūtwa, ne ino myanda ya musala yāsambakene mu ntanda yonso. Mfalanga ya kityele yālupwilwe mu kine kitatyi’kya, pādi palembwe’mba Mwaka 1 kufika ku Mwaka 5 wa butomboki.”
6 Munshi mwa buludiki bwa Cestius Gallus, Kibumbo-kyabulwi Kyadikumi-na-bubidi kya bene Loma, kyākebatamba divita kushilwila mu Shidea, kyatūta Ngadilea ne Yudea, kupwa kyakebatamba mwipata, ne kuyata kipindi kya kungala kya ‘Yelusalema ntanda itōkele.’ (Nehemia 11:1; Mateo 4:5; 5:35; 27:53) Pakusekununa mobyāpityile, dibuku The Roman Siege of Jerusalem (Kwelwa kwa Yelusalema mu Lukalo na bene Loma) dinena’mba: “Mu mafuku atano bene Loma bātompele kukanda nsakwa, ino bādi bebākañanya kitatyi ne kitatyi. Mwenda mafuku, bakalama bebashila dishinda mwanda bātuyukile bidyanga bya mata. Bashidika bene Loma bēpungila testudo—kintu kya kwipūta ku mutwe bu ngabo mwanda wa kwikinga—bāshilula kuseñemuna lubumbu lwa nsakwa bityebitye ne kupima kusoka kinjilo kya ku kitwelelo. Bakalama bākwatwa na moyo mukomokomo.” Bakristu bādi mu kino kibundi bāvulukile binenwa bya Yesu ne kujingulula’mba kikobakane kyamunyanji kibaimana pa kifuko kikola.a Byāelelwe kibundi mu lukalo, lelo bakristu bādi bakunyema muswelo’ka kukwatañana na madingi a Yesu?
7 Mwifundi wa mānga Flavius Josephus usekununa’mba: “Cestius [Gallus] wāletele mbila mu kitulumukila ya kujokeja bantu bandi, aye papo pakubulwa kuyuka milangwe ya bekadi ba mu kibundi nansha muswelo obāzonzeje mutyima pamwanda wa kwelwa mu lukalo, wājimija kikulupiji kya bushindañani nansha byokebāmutambilepo divita, wēkoka, wātaluka mu Kibundi pakubulwa buluji bupotoloke nansha bumo.” (The Jewish War, II, 540 [xix, 7]) Mwanda waka Gallus wājokele? Nansha shi wēkilongele pamwanda wa buluji’ka, ino kwikoka kwandi kwāpele bakristu muswelo wa kukōkela musoñanya wa Yesu na kunyemena mu ngulu ne kūbijibwa.
8 Kikōkeji ye kyakūdile būmi bwabo. Kitatyi kityetye pa kupita’po, bene Loma kala bedinda’dyo mwanda wa kwiya kupalankanya butomboki. Kwiteakanya kwabo munshi mwa buludiki bwa Mudyavita-mukatampe Titus kwāfikile pa mutwe wako kitatyi kyāelelwe Yelusalema mu lukalo, kushilwila mu kweji Wabuná kufika ku Wamwanda 70 K.K. Kyūlulanga ne masenda mu ngitu pa kutanga lusango lwālembele Josephus pa muswelo wāsusukile Bayuda. Kutentekela pa boba bāipailwe ku divita dya na bene Loma, kwādi kadi Bayuda bakwabo bāipailwe na bibumbo bya Bayuda bakwabo bātombokele, kadi nzala yēbomija mu meso bāshilula kudya mwita wa bantu. Bene Loma pakwibatyumuna, kwāfwile Bayuda 1 100 000.b Ino mu bantu 97 000 bāpandile, bamo bāipailwe bukidi-bukidi bonka; bakwabo nabo bāselwa bu misungi. Josephus unena’mba: “Bantu 17 ne kupita bāelelwe mu nkano ne kutumwa ku mingilo mikomokomo mu Edipito, koku kibalwa kikwabo kya bantu bavule bātumwa na Titus mu bibundi bikatampe mwanda wa kwipaibwa mu makayo a kwitapa mpete nansha kusasamunwa na banyema ba budyani.” Enka mu kitatyi kyobādi bebatyakula’kya, kwāfwile bantu 11 000 na nzala.
9 Bakristu bālombwele mutyima wa kufwijako pa kukōkela ku kidyumu kya Mfumwetu ne pa kubadikila kunyema mu kibundi kumeso kwa bashidika bene Loma kebajokele. Bākudilwe ku kyokya kyātelelwe na Yesu bu ‘kyamalwa kibūke kekyamwekele kashāa tamba ku ngalwilo kutula ne mu kyokya kitatyi, nansha kukafika’kyo monka dikwabo mpika’ pa Yelusalema. (Mateo 24:21) Yesu wābwejejeko’mba: “Kadi shi oa mafuku keatyepejibwe longa kekukapande muntu nansha umo, ino nao i mwanda wa batongwe bātongele ko kwipipija kwākēpipija oa mafuku.” (Mateo 24:22) Kino kyādi kishintulula kika mu kyokya kitatyi, ne kishintululanga kika dyalelo?
10 Mu kitatyi kya kunyuma, kyādi kishintululwa’mba ‘kupanda kwa muntu nansha umo’ kwādi kufunkila pa Bayuda bāpandile ku kyamalwa kyāponene pa Yelusalema mu 70 K.K. Bakristu pakunyema, kino kyāpele Leza muswelo wa kuleka bene Loma baye bukidi-bukidi kuleta bonakani. Mu muneneno mukwabo, pamwanda wa “batongwe” bālupwilwe mu kyāka, mafuku a kyamalwa āikele kwipipijibwa, kyāpa ‘bantu’ bamo-bamo mu Bayuda muswelo wa kupanda. Kyādi kishintululwa’mba, bano Bayuda bāpandile i kyelekejo kya boba bakapanda ku kyamalwa kibūke kya mu ano etu mafuku kīya kumeso.—Kusokwelwa 7:14.
11 Ino lelo buno bushintuludi i bukwatañane na byāpityile mu 70 K.K.? Yesu wānene’mba kudi ‘bantu’ bādi bafwaninwe “kupanda” ku kyamalwa. Lelo tukokeja kwingidija kishima “kupanda” mwanda wa kwisambila pa bano bantu 97 000 bāpandile, aku tuyukile’mba tununu ne tununu umbukata mwabo bāfwile na nzala ne na kwipaibwa mu bikailo bya makayo? Josephus wisambila pa mwanda utala kikailo kimo kya makayo kyādi mu Kesalea’mba: “Kibalwa kya bāfwile mu lūma lwa na banyema ba budyani, mu kwikupila abo bene na bene nansha na kusōkwa bōmi, kyāpityile pa bantu 2 500.” Nansha byokebāfwilepo kitatyi kyāelelwe kibundi mu lukalo, inoko ‘kēbapandilepo.’ Lelo Yesu wādi ukokeja kwibandingakanya na bantu bakapanda mu nsangaji ku “kyamalwa kibūke” kiya kumeso’ki?
Kupanda kwa Bantu—Muswelo’ka?
12 Mu 70 K.K., Leza kādipo ukimwene Bayuda ba ku ngitu bu muzo wandi mutongwe. Yesu wālombwele’mba Leza wāelele uno muzo ne kulekelela mwipata mwa kino kibundi, ne tempelo yakyo, ne kufudija muswelo wa butōtyi bwakyo. (Mateo 23:37–24:2) Leza wātongele muzo mupya, Isalela wa kumushipiditu. (Bilongwa 15:14; Loma 2:28, 29; Ngalatea 6:16) Uno Isalela i mubundwe na bana-balume ne bana-bakaji batongwe mu mizo yonso ne bashingwe-māni na mushipiditu sandu. (Mateo 22:14; Yoano 15:19; Bilongwa 10:1, 2, 34, 35, 44, 45) Myaka kampanda kumeso kwa Cestius Gallus kaile kwibatamba divita, Petelo wāsonekēle “batongibwe monka mwendele kuyūkidila kala kwa Tata Leza, mu bupandulwemo bwa ku mushipiditu.” Bano bashingwe-māni a mushipiditu bādi “lukongo lutongibwe, bupidishitu bwa bulopwe, muzo wa bu-ujila.” (1 Petelo 1:1, 2; 2:9) Leza wēbatongele mwanda wa kukabikala na Yesu momwa mūlu.—Kolose 1:1, 2; 3:12; Tetusa 1:1; Kusokwelwa 17:14.
13 Kujingululwa kwa bano batongwe i kwa kamweno, ke-pantu Yesu wānene’mba mafuku a kyamalwa ādi afwaninwe kwipipijibwa “mwanda wa batongwe.” Kishima kya mu Kingidiki kyalamwinwe bu “mwanda wa” kikokeja kadi kwalamunwa bu “pa mwanda wa” nansha “pa . . . mwanda.” (Mako 2:27, MB; Yoano 12:30; 1 Kodinda 8:11; 9:10, 23; 11:9; 2 Temote 2:10; Kusokwelwa 2:3) Nanshi Yesu wādi usaka kunena’mba: ‘Shi oa mafuku keepipijibwepo, longa kekukekalapo muntu nansha umo ukapanda; ino pa mwanda wa batongwe, oa mafuku akepipijibwa.’c (Mateo 24:22) Lelo kwāpityile kintu kampanda kyādi kya kamweno nansha kyālongekele ‘pa mwanda wa’ kamweno ka bakristu batongibwe bādi mu kyāka mu Yelusalema?
14 Tuvulukei’mba bene Loma bāile kubela ntanda mu 66 K.K., bashikata mu Yelusalema ku mutamba wa kungala, ne bashilula kuseñemuna nsakwa bityebitye. Josephus ushintulula’mba: “Shi wāikele’tu kuninga na kushikata mu kitako umbula bwa kitatyi kilampe bityetye, longa wāswile kukwata Kibundi dimo dyonka.” Wīipangule bidi, ‘Mwanda’ka kino kibumbo kikomokomo kya bashidika bene Loma kyājokele mu kitulumukila, “pakubulwa buluji nansha bumo”?’ Muntu umo upotolwele kushintulula mānga ya bulwi, Rupert Furneaux, unena’mba: “Kekudipo mwifundi wa mānga nansha umo ubwenye kuleta buluji bwabinebine bwātyibile Gallus ino mbila itulumukwa ne yāletele musala.” Nansha shi wātakikilwe na buluji’ka, inoko mwanda mwine i uno, kyamalwa kyāikele kwipipijibwa. Pēkokele bene Loma, Bayuda bādi benda bebapanga. Lelo kyāpityile namani ku bakristu bashingwe-māni “batongwe” bādi mu kyāka? Kutalulwa kwa lukalo, kwāshintulwile’mba abapandijibwa mu kuboko kwa muntu yense wādi ukokeja kwibepaya mu kitatyi kya kyamalwa. Nanshi, boba bakristu bāmwenine mu kwipipijibwa kwa mafuku a kyamalwa mu 66 K.K., kutelelwe mu Mateo 24:22, ye abo ‘bantu’ bāpandile.
I Kika Kikakufikila mu Mafuku a Kumeso?
15 Padi ukeipangula’mba. ‘Kyo nkatela mutyima ku uno mwivwanino mupya wa bino binenwa bya Yesu i kika?’ Bine, kudi bubinga buvule bulombola’mba buno bupolofeto bwa Yesu bwādi bufwaninwe kwikala na kufikidila kukwabo kukatampe, kutentekela pa byāpityile mu 70 K.K.d (Enzankanya na Mateo 24:7; Luka 21:10, 11; Kusokwelwa 6:2-8.) Tamba umbula bwa myaka mivule, ba Tumoni twa Yehova basapulanga’mba kufikidila kukatampe kotumona mu kino kitatyi i bukamoni bulombola’mba tufwaninwe kutengela “kyamalwa kibūke” kikaponena pa umbuo onso wa ntanda, panopano ponka. Binenwa bya Mateo 24:22 bikafikidilanga muswelo’ka umbula bwa kino kyamalwa?
16 Mutumibwa Yoano wāsonekele Kusokwelwa papo kepapite kala kubwipi kwa myaka 20 kupwa kwa kyamalwa kyāponene pa Yelusalema. Kilombolanga’mba kyamalwa kibūke kidi kumeso. Shi tute mutyima ku bitufikila umbūmi bwetu, tukasengibwa pa mutyima pa kuyuka’mba butobo bwa Kusokwelwa bwitupanga kikulupiji kilombola’mba kudi bantu bakapanda ku kino kyamalwa kibūke kiya kumeso. Yoano wēsambile pa “kibumbo kikatampe . . . [kya bantu] batambile mu mizo yonso ne mu bisaka byonso ne mu bantu, ne mu ndimi.” Lelo i bāni? Diwi dyatambile mūlu dilondolola’mba: “Bene bano’ba bo balupukilemo mu oa malwa makatakata.” (Kusokwelwa 7:9, 14) Bine, bakapandanga! Kadi Kusokwelwa witupanga monka bujinguludi butala pa mukapityila myanda mu kyamalwa kibūke kiya kumeso ne muswelo ukafikidila Mateo 24:22.
17 Kino kyamalwa kikashilulanga na konakanibwa kwa wabwitwa wakyelekejo, “Babiloni Mukatakata.” (Kusokwelwa 14:8; 17:1, 2) I kyelekejo kya umbikalo wa mitōtelo yonso ya bubela kujokoloka ntanda yonso, Bipwilo bya Ki-kristu ye bitopekwa’mo kutabuka. Kukwatañana na Kusokwelwa 17:16-18, Leza ukatununanga mityima ya baludiki ba kipolitike mwanda wa konakanya uno wabwitwa wakyelekejo.e Langa muswelo ukekimona “batongwe” ba Leza bashingwe-māni ne balunda nabo ba mu “kibumbo kikatampe.” Kitatyi kikonakanibwa mitōtelo, padi kikokeja kukamweka bu malongolodi onso a mitōtelo mishileshile akonakanibwanga, kubadila’mo ne bantu ba Yehova bene.
18 Kino ye akyo kitatyi kikafikidila binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 24:22 mu muswelo mukatampe. Pamo’nka na mwēmwenine batongwe bādi mu Yelusalema bwa abo bādi mu kyāka, bengidi ba Yehova nabo bakemonanga bwa abo bakekala mu kyāka kya kukonakanibwa, kitatyi kikonakanibwa mitōtelo, bakalañanga’mba ne ‘bantu’ ba mu muzo wa Leza bene bakatengwanga. Pano tujokejei milangwe ku byāpityile mu 66 K.K. Kyamalwa kyāletelwe na bene Loma kyāipipijibwe ne kushila batongwe bashingwe-māni ba Leza mukenga wa kunyema ne kushala bōmi. Kino kitukulupija’mba kitatyi kikonakanibwa mitōtelo, kipwilo kya batōtyi babine kujokoloka ntanda yonso kekikonakanibwangapo nansha dimo. Kikapelakanyanga bukidi-bukidi pamo’nka na bwa “mu difuku dimo dyonka.” Kikepipijibwe nansha shi kekikepipijibwe, inoko kekikapebwangapo lupusa lwa kufikidija mpango yakyo, mwanda wa bantu ba Leza bakamone muswelo wa “kupanda.”—Kusokwelwa 18:8.
19 Bipindi bikwabo bya bulongolodi bwa ntanda yonso ya Satana Dyabola bikashalanga bidi umbula bwa kitatyi kityetye, bidila pa kupumbwa kipwano kyobyādi nakyo na uno mutōtelo wabwitwa wa kala. (Kusokwelwa 18:9-19) Kupwa kwa kitatyi kampanda, bakajingululanga’mba bengidi babine ba Leza bakidi bōmi monka ne “bashikete na mutyima-ntenke, pa kubulwa nsakwa,” ne bakebamonanga bu kyambo kipēla kukwata. Ye pobakafikilwa na kyamalwa mu kitulumukila! Leza pa kutala abatambe batōtyi bandi divita, ukaleta butyibi ku balwana nandi mu kino kipindi kyamfulo kya kyamalwa kibūke.—Ezekyele 38:10-12, 14, 18-23.
20 Kino kipindi kyabubidi kya kyamalwa kibūke kikekalanga pamo’nka na kyāponene pa Yelusalema ne pa bekadi bandi pa kutambwa kwabubidi na bene Loma mu 70 K.K. Kikekalanga ‘kyamalwa kikatakata kekyamwekele kashāa tamba ku ngalwilo kutūla ne ku [kyokya kitatyi], nansha kukafika’kyo monka dikwabo mpika.’ (Mateo 24:21) Tukokeja kushala nyeke na kikulupiji kya’mba batongwe ba Leza ne balunda nabo, kebakekalangapo nansha dimo mu kipindi kya kyāka, mu kyāka kya kwipaibwa. Inoko, kebakanyemenangapo mu kifuko kampanda kya pano pantanda. Bakristu ba mu myaka katwa imbajinji bādi mu Yelusalema bātambile mu kino kibundi ne kunyemena mu ngulu, kimfwa ku Pella bukila bwa Yodano. Mu mafuku a kumeso, ba Tumoni ba Leza bakikōkeji bakekalanga pa umbuo onso wa ntanda, omwanda nanshi kupanda kwabo nansha kūbijibwa kwabo, kebikemaninangapo pa kifuko kampanda kya pano panshi kyobakatanwa’mo.
21 Bonakani kebukalupukangapo ku bashidika bene Loma, nansha ku kibumbo kampanda kya bashidika ba pano pantanda. Ino, mukanda wa Kusokwelwa ushintululanga’mba buno bonakani bukatambanga mūlu. Bine, kino kipindi kyamfulo kya kyamalwa kibūke kekikafikidijibwangapo na bashidika ba pano pantanda, ino i na “Kinenwa kya Leza,” Yesu Kristu Mulopwe, ne ‘bibumbo bya momwa mūlu,’ kwela’mo ne bakristu bashingwe-māni bakasanguka. ‘Mulopwe wa balopwe ne Mfumwandya bamfumu’ ukaletanga bonakani bukatampe kutabuka bwāletele bene Loma mu 70 K.K. Bukakubijanga bantu bonso bakinkwa na Leza—balopwe, bamudyavita, banapabo ne bapika, batyetye ne bakatampe. Nansha ke malongolodi onso a bantu adi mu ino ntanda ya Satana mene akafulanga.—Kusokwelwa 2:26, 27; 17:14; 19:11-21; 1 Yoano 5:19.
22 Vuluka’mba ‘bantu’ ba mu bashelesheleko ba mu bashingwe-māni nansha ba mu “kibumbo kikatampe,” bakapandanga pakaponejibwa Babiloni Mukatakata bukidi-bukidi bonka, mu kipindi kibajinji kya kyamalwa. Muswelo umo onka, ‘bantu’ bakanyemena ku mutamba wa Yehova, bakapandanga ku kipindi kyamfulo kya kino kyamalwa. Bine, kikeshilanga pakatampe na mwāpityile bonakani bwa Bayuda bantomboki bāipailwe mu 70 K.K.!
23 Wilange abe mwine mokikakutanina, abe ne bakena bobe mu mafuku aya kumeso, lama uno mulao udi mu Kusokwelwa 7:16, 17: “Kebakēvwanapo nzala dikwabo, nansha kyumwa; nansha dyuba kwibanana, nansha kyanga kīne mpika. Ke-kantu Kāna-ka-mukoko ka umbukata mwa lupona ukēkalanga mukumbi wabo, wakwibalombola ku nsulo ya mema a būmi; kadi Leza nandi ukebapampula impolo yonsololo ku meso abo.” Bine kuno ko “kupanda” kwa kuladila nyeke mu buluji butulumukwa kashāa.
[Kunshi kwa dyani]
a Tala Kiteba kya Mulami kya 1 kweji 6, 1996, paje 25-30.
b Josephus unena’mba: “Pātwelele Titus, wātulumukile bininge pa kumona bukomo bwa kibundi . . . Wēela mūlu’mba: ‘Leza wadi netu; i Leza mwine watyumuna ino mpakala ya Bayuda; ke-pantu maboko a bantu nansha bingidilwa byabo, byadi bikokeja kubwanya bino biteba muswelo’ka?’ ”
c Kisonekwa kya Mateo 24:22 mu Shem-Tob i kingidije kishima kya mu Kihebelu ʽa·vurʹ, kishintulula “pa mwanda wa, mwanda wa kamweno ka, mwanda wa.”—Tala kishinte kibajinji, pa paje 7.
d Tala Kiteba kya Mulami kya 1 kweji 2, 1994, paje 21 ne 22, ne kapango kadi pa paje 24-25; padi milongo mishileshile ilombola bupolofeto bwa malondololo a Yesu adi mu Mateo shapita 24, Mako shapita 13, ne Luka shapita 21.
e La Révélation: le grand dénouement est proche!, paje 235-258, kilupulwe mu 1988 na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Bipangujo]
1, 2. (a) Mwanda’ka i kyendelemo kuta mutyima ku mafuku etu a kumeso? (b) Kwīta mutyima kukokeja kwimanina ne pa bipangujo’ka bya kamweno?
3. Malondololo a Yesu i makwatañane muswelo’ka na kino kyetu kitatyi?
4. I bidyumu’ka bimo-bimo bidi mu malondololo a Yesu?
5. I kika kyālupukile umbukata mwa Bayuda ba mu Yudea, mu 66 K.K.?
6. Butomboki bwa Bayuda bwalengeje bene Loma balonge kika?
7. I kika kyālongele bene Loma mu 66 K.K. pobādi kebadi kubwipi na kutambula bushindañani?
8. I ditabula’ka dyabubidi dyālongele bene Loma mwanda wa kusala Yelusalema, ne i kika kyāfikile boba bāpandile’ko?
9. Mwanda’ka bakristu kebāfikilwepo na musala wāfikile Bayuda, ne i kilupule bipangujo’ka?
10. I muswelo’ka otwadi tushintulula Mateo 24:22 kunyuma?
11. Mwanda’ka kimweka bu nshintulwilo ya Mateo 24:22 ifwaninwe kubandaulwa monka?
12. Batongwe bādi batelwe mutyima na Leza mu myaka katwa imbajinji, lelo bādi bāni?
13. Binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 24:22 byādi na buluji’ka?
14. I muswelo’ka wākudilwe ‘bantu’ mu 66 K.K., pājokele bene Loma mu kitulumukila tamba mu Yelusalema?
15. Mwanda’ka tukokeja kunena’mba Mateo shapita 24 udi na kamweno ka pabula mu ano etu mafuku?
16. I kilongwa’ka kyakukankamika kitala pa kyamalwa kibūke kyafwena’ki kilombwelwe mu Kusokwelwa?
17. Kushilula kwa kipindi kibajinji kya kyamalwa kibūke kukemaninanga ne pa kika?
18. Mwanda’ka kikokeja kumweka’mba i kutupu “muntu” nansha umo ukapanda kitatyi kikashilula kipindi kibajinji kya kyamalwa kibūke?
19. (a) I kika kikamweka patōka kupwa kwa kipindi kibajinji kya kyamalwa kibūke? (b) Kino kikatwala ku kika?
20. Mwanda’ka kipindi kyabubidi kya kyamalwa kibūke kekikatūlangapo bantu ba Leza mu kyāka?
21. I ani ukaleta bulwi mu bulwi bwamfulo, ne kikafulanga muswelo’ka?
22. ‘Bantu’ bakapandanga mu buluji’ka bukatampe?
23. I kika kikelaija ‘bantu’ bakapanda?
[Kapango pa paje 10]
Mfalanga ya kityele ya Bayuda kunyuma kwa butomboki. Bilembwa bya mu Kihebelu binena’mba “Mwaka wabubidi,” kishintulula 67 K.K., mwaka wabubidi wa bwanapabo
[Kapango pa paje 11]
Mfalanga ya bene Loma mu 71 K.K. Ku lunkuso, mushidika mwine Loma; ku lundyo, mwana-mukaji mwine Yuda udila. Bishima “IVDAEA CAPTA” bishintulula “Yudea Musungi”
Ukalondolola Namani?
◻ I bipindi’ka bibidi byālondele bene Loma pobāile kukwata Yelusalema?
◻ Mwanda’ka ke kyendelemopo kunena’mba Bayuda 97 000 bāpandile mu 70 K.K. ye abo batelelwe mu Mateo 24:22 bu ‘bantu’ bapandile?
◻ I muswelo’ka wāipipijibwe mafuku a kyamalwa kyāponene Yelusalema, ne i muswelo’ka wāpandile ‘bantu’?
◻ I muswelo’ka ukepipijibwa mafuku a kyamalwa kibūke kyafwena pabwipi’ki, ne ‘bantu’ bakapandanga muswelo’ka?