‘Bino Bintu Bifwaninwe Kumweka Bidi’

‘Yesu webalondolola amba: “. . . bino byonso bifwaninwe kumweka, inoko ke mfulo po kala.” ’​—MATEO 24:​4-6, BB.

EYO nobe utele mutyima ku būmi bobe bwa pano ne bwa kumeso. Nanshi kudipo mwa kubudilwa kuta mutyima ku mwanda wālangulukile’po C. T. Russell mafuku kunyuma mu 1877. Russell, wāshimikile Sosiete Watch Tower mwenda myaka, wāsonekele kabuku Kitungo kya Kujoka kwa Mfumwetu ne Muswelo Wako (Angele). Kano kabuku ka mapaje 64 kādi kesambila pa kujoka kwa Yesu, kwiya kwandi kwa mu mafuku a kumeso. (Yoano 14:3) Difuku dimo, batumibwa pobādi ku Lūlu lwa Impafu, bāipangwile Yesu kuno kujoka amba: “I kitatyi’ka kikalongeka bino bintu, ne i kika kikekala kiyukeno kya kwikala’po kobe [nansha, “kwiya,” Bisonekwa Bitokele] ne kya kuvuika kwa ngikadilo ya bintu?”​—Mateo 24:⁠3, NW.

² Lelo nobe uyukile malondololo a Yesu ne wivwanijanga’o? Eyo atanwa mu Maevanjile asatu. Polofesele D. A. Carson unena’mba: “I kutupu mashapita mavule ashintululwanga bishileshile na bashintuludi pamo bwa Mateo shapita 24 ne mashapita adingakene na uno, Mako 13 ne Luka 21.” Kupwa uleta mulangwe wandi​—nao ungi onka mwitupe na milangwe ya bantu mishileshile. Mu ino myaka katwa ya mfulo, kwikala na milangwe ya uno muswelo bilombolanga kubulwa lwitabijo. Boba baleta’yo banenanga’mba Yesu kānenepo myanda yotutanga mu Maevanjile, ne amba binenwa byandi byānyengakanibwe mwenda mafuku, nansha amba byaālaile kebyāfikidilepo​—ino yo milangwe itembaulwa na babandaudi bakatampe ba bisonekwa. Mushintuludi umo wāfudile ne ku kumona Evanjile ya Mako ‘mungya mumweno wa filozofi ya Mahayana mwine Buddha’!

³ Ino Batumoni ba Yehova abo i betabije amba Bible unenanga byabine, bikulupilwa, kubadila’mo ne byānene Yesu ku batumibwa bandi baná baādi nabo ku Lūlu lwa Impafu mafuku asatu kumeso kwa lufu lwandi. Tamba mu mafuku a C. T. Russell, bantu ba Leza bendanga bevwanijija’ko patōkelela bupolofeto bwānene Yesu. Mu myaka mityetye kunyuma, Kiteba kya Mulami kyatōkejeje’ko mumweno wabo pa buno bupolofeto. Lelo nobe waivwanije ino myanda ne kumona muswelo oyālamwine būmi bobe?a Tupitulukei’mo bidi.

Kufikidila kwa Malwa Kudi Pabwipi

⁴ Batumibwa bādi bayukile amba Yesu ye Meshiasa. O mwanda pobāmwivwene utela lufu lwandi, lusangukilo lwandi ne kujoka kwandi, kebābudilwepo kwiipangula’mba, ‘Shi Yesu wafu, waenda, i muswelo’ka wakavuija byabuyabuya binenwe kulongwa na Meshiasa?’ Pakwabo kadi, Yesu wēsambīle pa mfulo ya Yelusalema ne tempelo yandi. Kekubulwe padi batumibwa beipangwile amba, ‘I kitatyi’ka ne i muswelo’ka ukafikidila bino bintu?’ Pa kusaka kwivwanija bino bintu, batumibwa bāmwipangwile amba: “Le i kyaba ka kikafika byabyo? I kiyukeno ka le kyotukayukila kyaba kikafika byabyo byonso?”​—Mako 13:​4, MB; Mateo 16:21, 27, 28; 23:⁠37–​24:2.

⁵ Yesu wānene amba kukekalanga mavita, bipupo bya nzala, bipupo bya mba, bintenshi, kushikibwa ne kupangwapangwa kwa bene Kidishitu, bameshiasa ba bubela, ne kusapulwa kwa myanda miyampe ya Bulopwe pi na pi. Penepa mfulo keifika shayo. (Mateo 24:​4-​14; Mako 13:​5-​13; Luka 21:​8-​19) Yesu wānene kala bino mu mwaka wa 33 K.K. Mu myaka makumi yālondele’po, bandi bana-babwanga badyumunwe bāshilula kumona bintu byālailwe, bifikidila monka mobyālaīlwe. I kyabine, mānga ilombolanga patōka amba kino kiyukeno kyāfikidile mu kyokya kitatyi, mwanda kyāfikije ngikadilo ya bintu ya Bayuda ku kuvuika, yāpona mu makasa a bene Loma mu 66-​70 K.K. Le kino kyāfikidile muswelo’ka?

⁶ Mu Yudea, mu bushipo nkalankala bwa mwaka wa 66 K.K., Bazelote Bayuda bākatambile batulama bene Loma divita, mu njibo mikomejibwe yādi kubwipi na tempelo mu Yelusalema, bākolomona bukalabale konso konso mu ntanda’ya. Polofesele Heinrich Graetz usekununa mu dibuku Nsekununi ya Bayuda (Angele) amba: “Cestius Gallus, Mbikavu wa Shidea wādi na mwingilo wa kulama ntumbo ya bibumbo bya bulwi bya bene Loma, . . . kādipo mwa kutadila bitupu butomboki bwenda buzambalala mu kifuko mwashikete pakubulwa kulonga bukomo bwa kwibukala. Wāityile bandi babulwi bāungwila, ne bamfumu ba kubwipi nandi nabo bātuma bisumpi byabo bya bulwi.” Kino kibumbo kya bashidika 30 000 kyāiya kyajokoloka Yelusalema. Pa kupwa kulwa nabo misunsa kampanda, Bayuda bēkokela kunyuma kwa mpembwe yādi kubwipi na tempelo. “Mu mafuku atano malondakane, bene Loma bādi bāya’nka kwiya tupolobela ku mpembwe, ino bātunya’nka kutunya, bētola kunyuma mwanda wa bidyanga bya Bene Yuda. Ino ke mu difuku dya busamba, bābwanya kusengemuna mpembwe ya mutamba wa kungala idi kampalampala na Tempelo.”

⁷ Langa’po bidi mwāikadile kuvutakanibwa mityima ya Bayuda, abo bādi bakiivwana bu Leza ukebakinga pamo ne kibundi kyabo kikola! Bana-babwanga ba Yesu abo bādi badyumunwe amba kudi kinzengele kikaponena Yelusalema. Mwanda Yesu wānene’kyo kala, amba: “Myaka īkakufikilako, kadi bakukushikwa bakakukolela mu mpembwe bakakujokoloke, ne ku mitamba yonso bakakujikile monka. Ebiya bakakusala ne bāna bobe bōdi nabo monka, kadi kebakakulekela nansha dibwe ditentakene ku dibwe dikwabo.” (Luka 19:43, 44) Ino le kino kyādi kishintulula amba ne bene Kidishitu bādi munda mwa Yelusalema mu 66 K.K. bādi ba kwipailwa kumo?

⁸ Yesu paādi ulondolola batumibwa ku Lūlu lwa Impafu, wālaile amba: “Oa mafuku akēkalanga kyamalwa kikatampe kya kubulwa, nansha ne kingi kikwabo kyakudingakana nākyo kushilwila konka kungalwilo kwāpangile Mwine Leza ne kufikija ku dyalelo dino’di, nansha kumeso kwine. Kadi shi Yehova katyepej[epo] oa mafuku longa nabya kekudi[po] muntu wa panopanshi ukapanda, nansha umo, nanshi i mwanda wa batongwe bātongele aye mwine ino waipipija oa mafuku.” (Mako 13:19, 20; Mateo 24:21, 22) Nanshi mafuku ādi a kutyepejibwa, mwa kupandila “batongwe.” Abo bene bādi bāni? Ke Bayudapo bantomboki bādi beanya kutōta Yehova ino koku bāpela wandi Mwana. (Yoano 19:​1-7; Bilongwa 2:​22, 23, 36) Batongwe babine nanshi i Bayuda ne bakubulwa kwikala Bayuda bāitabije mudi Yesu amba ye Meshiasa Mukūdi. Leza wātongele bano bantu, mu dya Pentekosa 33 K.K. wēbabunda ke “Isalela wa Leza,” muzo mupya wa kumushipiditu.​—Ngalatea 6:​16, MB; Luka 18:7; Bilongwa 10:34-​45; 1 Petelo 2:9.

⁹ Lelo mafuku ‘ātyepejibwe’ binebine ne batongwe bashingwe-māni bādi mu Yelusalema bāpanda? Polofesele Graetz unena’mba: “[Cestius Gallus] wāmwene amba ke biyampepo kwendelela na kulwa na batulala ba mavita bādi na munyama, kwitumpa mu divita dya zenzeka mu kyokya kitatyi kya mulanga kyādi kekilumba ku mvula wa buyo . . . kadi wādi wa kubudija bibumbo bya bashidika kutambula mpao. Kepabulwe padi kino kyo kyāmulengeje amone amba i kipite buya kwitola.” Nansha shi Cestius Gallus wādi na milangwe’ka, inoko tuyukile amba kibumbo kya bene Loma kyājokele makasa ku mutwe ku kibundi mwanda wa Bayuda bādi bebalonda.

¹⁰ Kuno kwitola kwa mu kitulumukila kwa bene Loma kwāpele “muntu”​—bana-babwanga ba Yesu bādi mu kyaka munda mwa Yelusalema​—mukenga wa kupanda. Mānga isekununa amba bene Kidishitu pobāpelwe kano kamukenga, bānyemene mu kino kifuko. Bine, kyādi kilomboji kya bukomo budi na Leza bwa kubadikila kuyuka bya kumeso ne bwa kupa batōtyi bandi lupandilo! Ino le kyāikele namani ku Bayuda bakubulwa kwitabija bāshele mu Yelusalema ne mu Yudea?

Ba mu Mine Myaka’ya Bēkimwene

¹¹ Bayuda bavule bādi balanga amba ngikadilo ya mutōtelo wabo wādi na kité mu tempelo yādi ya kwendelela nyeke. Ino Yesu wānene amba: “Bo[ilai ñeni pa] . . . kikuyu, musambo wakyo byo wepinga ke utote māni, wayūka kala’mba buyó buno ke budi pepi. Ino i yenka nabya nenu pa kumona byonso bino’bi mukayūka’mba, ke tudi nandi pa bwipi, pa kibelo ponka. I binebine byo nemunena’mba: L[uno lukongo] kelukapitepo, poso byonso bino’bi bikafike. Nanshi diulu ne ntanda mīne bikapityidila, ino myanda yami keīkapit[e]po, mhm.”​—Mateo 24:32-​35.

¹² Mu myaka ilumba ku 66 K.K., bene Kidishitu bāmwene kufikidila kwa myanda mibajinji mivule ya kiyukeno kidi na bintu bivule​—mavita, bipupo bya nzala, ne kusapulwa kwa myanda miyampe ya Bulopwe pi na pi. (Bilongwa 11:28; Kolose 1:​23) Penepo mfulo yādi ya kufika kitatyi’ka? Ne Yesu wādi usaka kunena bika paānene’mba: ‘Luno lukongo [Kingidiki, ge·ne·aʹ] kelukapitepo’? Yesu utelele misunsa mivule Bayuda bakinkwa nandi ba mu yabo myaka’ya, kwela’mo ne bendeji ba mitōtelo, amba i ‘lukongo lubi, lwa makoji.’ (Mateo 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36) Nanshi pādi pesambila Yesu pa ‘luno lukongo’ ku Lūlu lwa Impafu, kādipo ukimba kunena amba i muzo wa Bayuda onso mutuntulu wa tamba kalāa; nansha amba i balondi bandi, mwanda abo byobādi “lukongo lutongibwe.” (1 Petelo 2:9) Ne kadi Yesu kādipo ukimba kunena’mba ‘luno lukongo’ i bantu ba kitatyi kya bula kampanda.

¹³ Ino bantu bādi besambila’po Yesu i Bayuda bakinkwa nandi bādi bakuponenwa na kufikidila kwa kiyukeno kyaāletele. Polofesele Joel B. Green unenena pa “lukongo luno” lutelelwe mu Luka 21:​32 amba: “Mu Evanjile ya Busatu, ‘lukongo luno’ (ne bishima bikwabo bikwatañene nalo) lushintululanga nyeke bantu kampanda bapela kulonda mpango ya Leza. . . . [Lufunkilanga] pa bantu ba mutyima mūmu bavundamina ku mpango ya Leza.”b

¹⁴ Lukongo lubi lwa Bayuda bakinkwa na Yesu lwādi lwa kumona kufikidila kwa kiyukeno lo lonka lwādi lwa kufikilwa ne na mfulo. (Mateo 24:​6, 13, 14) Bine yēlufikile! Mu 70 K.K., kibumbo kya bene Loma kyājoka monka, kyendejibwa na Titus mwanā Mbikavu Vespasien. Bayuda bābotokelwe mu kibundi bāsusuka masusu makomo ne mwa kushintulwila.c Flavius Josephus, kamoni wēmwenine na meso usekununa’mba pātūtyilwe kibundi na bene Loma pāfwile kubwipi kwa Bayuda 1 100 000; kintu kya bantu 100 000 bāselwa bu misungi, bavule umbukata mwabo bākuba bisansa mutyima ku nzala ne mu bikailo bya bene Loma. Bine, kyokya kyamalwa kya mu 66-​70 K.K. kyādi kikatampe kashāa kekyāponene ne kekikaponenapo dikwabo Yelusalema ne ngikadilo ya Bayuda. Ino kino kyēshidile kulampe na kyātene bene Kidishitu bālamine kidyumu kya bupolofeto bwa Yesu, bānyema mu Yelusalema kupwa kwa bibumbo bya bene Loma kwenda’byo mu 66 K.K.! Enka namino, “batongwe” bene Kidishitu bashingwe-māni ‘bāpanda,’ bāshala bōmi mu 70 K.K.​—Mateo 24:16, 22.

Kufikidila Kukwabo Kukidi Kumeso

¹⁵ Inoko keyādipo mfulo. Dibajinji Yesu wālombwele amba ukāya mu dijina dya Yehova kupwa kwa kibundi konakanibwa. (Mateo 23:38, 39; 24:2) Wālombwele’kyo patōka mu bupolofeto bwandi bwaānene ku Lūlu lwa Impafu. Pa kupwa kutela kwiya kwa “kyamalwa kibūke,” wānene amba kukalupukanga Bakidishitu ba bubela, ne amba Yelusalema ukanyantwanyantwa na mizo mu bula bwa kitatyi kilampe. (Mateo 24:21, 23-​28; Luka 21:24) Lelo kwādi kwa kwikala kufikidila kukwabo kukatampe kupita kokwa? Myanda ilombola amba i amo. Shi tudingakanye Kusokwelwa 6:​2-8 (wāsonekelwe kupwa kwa kyamalwa kyātene Yelusalema mu 70 K.K.) na Mateo 24:​6-8 ne Luka 21:10, 11, tusa kumona’mba mavita, bimpengele bya nzala, ne bipupo bikatampe kupita popa byādi bikīya kumeso. Kuno kufikidila kukatampe kwa binenwa bya Yesu kumwekanga tamba pa Divita I dya Ntanda dyālwilwe mu 1914.

¹⁶ Pano ke myaka makumi, Batumoni ba Yehova bafundija’nka kufundija amba kufikidila kwa kiyukeno kotumona pano i bukamoni bulombola’mba “kyamalwa kibūke” kikīya kumeso. Luno “lukongo” lubi lukapitulwa na kino kyamalwa. Mobimwekela kukekala kadi monka kintu kikabadikila (kutambwa kwa mutōtelo onso wa bubela), pamo bwa kutamba kwa Gallus mu 66 K.K. mokwābadikidile kyamalwa kyāponene Yelusalema.d Ebiya kupwa kwa kyaba kampanda kyoketuyukile bula, mfulo ikafika​—bonakani bukasambakana ntanda yonso, kupita bwa mu 70 K.K.

¹⁷ Yesu wānene mwanda wa kyamalwa kikīya kumeso amba: “Bikalondakanako na kyokya kyamalwa kikatampe pa kupita’kyo’tu [bonakani bwa mutōtelo wa bubela], ne dyuba nadyo dikafīta fututu, ne kweji mwine kutema mpika, ne ñenyenye īkapona mūlu, ne byabukomo bya momwa mūlu bikatenkana. Penepo po pakamweka ne mūlu kiyūkeno kya Mwanā muntu ino ponkapo mizo yonso ya bantu ba panopantanda īkēpapa, īyoyokota miyoa, ebiya bakamumona Mwanā muntu wiya pa makumbi a mūlu ne bulobo, ne ntumbo mikatampe mīne.”​—Mateo 24:29, 30.

¹⁸ Yesu aye mwine unena’mba “kyokya kyamalwa kikatampe pa kupita’kyo’tu,” kukamweka bimbidikita mūlu. (Enzankanya na Yoela 2:​28-​32; 3:​15.) Bikazakaja bantu bambulwa kikōkeji bisansa mutyima, penepa bakashilula ‘kwipapa, bayoyokota miyoa.’ Bangi “mityima īkebapungila moyo, mwanda wa kuvuluka bisaka kwiya panopanshi.” Ino bino kebikafikilapo bene Kidishitu babine! Abo ‘bakatulula mitwe yabo, ke-pantu kukūlwa kwabo kukafwena pabwipi.’​—Luka 21:25, 26, 28.

Butyibi Abu Bwiya!

¹⁹ Vuluka’mba Mateo 24:29-​31 ulaile amba (1) Mwanā muntu ukāya, (2) kuno kwiya kukekala kwa ntumbo mikatampe, (3) ukāya pamo ne bamwikeulu, (4) bisaka byonso bya pano panshi bikamumona. Yesu upituluka mu ino myanda mu lukindi lwa mikōko ne bambuji. (Mateo 25:31-​46) O mwanda tunena’mba luno lukindi lutalanga pa kitatyi kikāya Yesu na bamwikeulu bandi kushikata pa lupona lwa butyibi, kupwa kwa kyamalwa kuposoka. (Yoano 5:​22; Bilongwa 17:31; enzankanya na 1 Balopwe 7:7; Danyele 7:​10, 13, 14, 22, 26; Mateo 19:28.) I bāni bakatyibilwa mambo ne bikafula namani? Lukindi lulombola amba Yesu ukata mutyima ku mizo yonso, pamo bwa ayo mibungakanibwe kumeso kwa lupona lwandi lwa mūlu.

²⁰ Bana-balume ne bana-bakaji badingakene na mikōko bakatūlwa ku lundyo lwa Yesu, mutamba wa katōkwe. Mwanda waka? Mwanda bākwatakenye mikenga yabo bālongela banababo na Yesu biyampe​—bene Kidishitu bashingwe-māni bakabikala na Kidishitu mu Bulopwe bwa mūlu. (Danyele 7:​27; Bahebelu 2:9–​3:1) Midiyo ne midiyo ya bene Kidishitu badingakene na mikōko i betabije banababo na Yesu ba kumushipiditu, o mwanda bebakwete na makasa abidi mungya munenena lukindi. Kya mfulo, “kibumbo kikatampe” kidi na lukulupilo lwimanine pa Bible lwa kukapanda ku “kyamalwa kibūke” ne kukekala na būmi bwanyeke mu Paladisa, kikalo kya pano panshi kya Bulopwe bwa Leza.​—Kusokwelwa 7:​9, 14; 21:​3, 4; Yoano 10:16.

²¹ Ino bambuji abo bakafikilwa na kintu kishile! Mateo 24:30 unena amba pakāya Yesu ‘bakepapa bayoyokota miyoa.’ I amo, bafwaninwe’nka kuyoyokota miyoa, mwanda bādi bapela myanda miyampe ya Bulopwe, bapangapanga bana-babwanga ba Yesu, basangela’ko ntanda ya lupito. (Mateo 10:16-​18; 1 Yoano 2:​15-​17) Muntu ukatyiba amba bakansangwa bo bambuji i Yesu​—ke bandipo bana-babwanga badi pano panshi, mhm. Yesu unenena pa bambuji amba: “Boba bakendelela monka mu [kutyibwa’ko kwa] nyeke ne nyeke.”​—Mateo 25:46.

²² Kwendelela kotwendelela na kwivwanija bupolofeto budi mu Mateo shapita 24 ne 25 i kintu kya nsangaji. Ino kukidi kipindi kikwabo kya bupolofeto bwa Yesu kyotufwaninwe kuta’ko mutyima​—‘kikobakane kya munyanji kilengeja musala kimene mu kifuko kikola.’ Pa kino, Yesu wādyumwine balondi bandi amba bayuke kunañuna mwa kulongela’po kintu kampanda. (Mateo 24:15, 16) Lelo kino “kikobakane kya munyanji” i kika? I kitatyi’ka kyokikemana mu kifuko kikola? Ne kitala namani pa būmi botudi nabo panopano ne bwa kumeso? Bino bintu byonso bikesambilwa’po mu kishinte kilonda’ko.

[Footnotes]

[Questions]

1. I mwanda’ka otufwaninwe kuta’ko mutyima?

2. Mwanda waka kudi milangwe mishileshile pa byānene Yesu?

3. Batumoni ba Yehova bamwene muswelo’ka bupolofeto bwa Yesu?

4. Mwanda waka batumibwa bāipangwile Yesu pa mwanda utala bīya kumeso?

5. Le byobya byānene Yesu byāfikidile muswelo’ka mu myaka katwa imbajinji?

6. I bika byāikele’ko pa bukata bwa bene Loma ne Bayuda mu 66 K.K.?

7. Mwanda waka bana-babwanga ba Yesu bāmwene bintu mu muswelo mwishile kupita Bayuda bavule?

8. I kyamalwa’ka kyālaile Yesu, ne “batongwe” bālengeje mafuku ekale kutyepejibwa i bāni?

9, 10. Mafuku āile kutamba bene Loma ‘ātyepejibwe’ muswelo’ka, ne i bika byālupukile’ko?

11. I bika byānene Yesu pa mwanda utala ‘luno lukongo’?

12, 13. Pānene Yesu amba ‘luno lukongo,’ bana-babwanga bāivwene’byo na buluji’ka?

14. Lolwa “lukongo” lwāfikilwe na bika, ino i muswelo’ka obyēshidile na byātene bene Kidishitu?

15. I bika bitukulupija amba bupolofeto bwa Yesu bwādi bwa kwikala na kufikidila kukatampe kupwa kwa 70 K.K.?

16-18. I bika byotutengele bisa kumweka panopano?

19. I muswelo’ka otukokeja kuyuka kitatyi kikafikidila lukindi lwa bambuji ne mikōko?

20, 21. (a) I bika bikafikila mikōko ya mu lukindi lwa Yesu? (b) Bambuji bakafikilwa na bika mu mafuku āya kumeso?

22. I kipindi’ka kikwabo kya bupolofeto bwa Yesu kyotufwaninwe kubandaula?

[Caption on page 20]

Myanda idi pa Buta bwa Miketo bwa Titus mu Loma, ilombola bikwatwa byāselelwe ku bonakani bwa Yelusalema

[Review on page 20]

Lelo Ukivulukile?

◻ I kufikidila’ka kwāfikidile Mateo 24:​4-​14 mu myaka katwa imbajinji?

◻ Mu myaka ya batumibwa, mafuku ātyepejibwe muswelo’ka ne bantu bāpandile namani, monka mokyālailwe mu Mateo 24:21, 22?

◻ I bika byāyukenye “lukongo” lutelelwe mu Mateo 24:34?

◻ Twi bayuke namani amba bupolofeto bwānenwe pa Lūlu lwa Impafu bwādi bwa kwikala na kufikidila kukwabo kukatampe kupita kubajinji?

◻ I kitatyi’ka ne i muswelo’ka ukafikidila lukindi lwa mikōko ne bambuji?