Bijila Bya Kristu

“Ne umpika wa Mukanda wa bijila wa Kidishitu.”​—1 KODINDA 9:​21, MB.

“MIZO ya bantu ne maludiki kebefundilepo kintu nansha kimo kitala pa mānga, nansha kuboila ñeni ku myanda yāpityile.” Ye mwānenene filozofe umo mwine Alemanye wa mu myaka tutwa 19. I kyabine, mānga yonso ya muzo wa muntu itelwanga bu “mulongo wa myanda ya bulembakane,” wa bilubo byakubulwa kwendelamo ne wa byamalwa; myanda mivule mu ino, yādi ikokeja kukankajibwa shi bantu badi betabija kwitūdila’ko kitatyi kya kuboila ñeni ku bilubo byakala.

² Kuno kupela kwifunda kupityila ku bilubo byakala, kutalanga nakampata pa bijila bya Leza. Yehova Leza wāpingakenye Bijila bya Mosesa na bikwabo bilumbuluke kutabuka​—bijila bya Kristu. Ino, bendeji ba Bipwilo bya Ki-kristu, betēla bu abo ye bayukile kufundija ne kwingidija bino bijila mu būmi bwabo, i bakankalwe kuboila ñeni ku bulembakane bukatampe bwādi na Bafadiseo. Bipwilo bya Ki-kristu i binyengakanye ne kōna bijila bya Kristu pamo’nka na mwēkilongēle mutōtelo wa Buyuda na Bijila bya Mosesa. Muswelo’ka? Dibajinji twisambilei bidi pa bijila bya Kristu abyo bine​—i bijila’ka, bitalanga bāni, muswelo’ka, ne i kika kibishiyañanya na Bijila bya Mosesa. Kupwa tukabandaula muswelo wibinyengakenye Bipwilo bya Ki-kristu. Twifundei nanshi kupityila ku myanda yakala ne kuboila’ko ñeni!

Bijila bya Kipwanino Kipya

³ Shi ke Yehova po, lelo i ani kadi ukokeja kutūla’ko Bijila bibwaninine? Kipwanino kya pa Bijila bya Mosesa kyādi kibwaninine. (Mitōto 19:7) Nansha byokyādi uno muswelo, Yehova wālaile’mba: “Talapo bidi, mafuku āyako’a nkasamba kipwano kipya ne njibo ya Isalela ne na njibo ya Yuda; . . . kemwendele kipwano’kya kyo nasambile ne bashabo.” Mbila Dikumi​—kitako kya Bijila bya Mosesa​—yādi misonekwe pa bipāpo bya mabwe. Ino, pa mwanda utala kipwanino kipya, Yehova wānene’mba: “Nkatūla mukanda-wabijila wami munda mwabo, kabidi nkalemba’o umutyima wabo.”​—Yelemia 31:31-​34.

⁴ I bāni bādi bakukatwejibwa mu kino kipwanino kipya? Bine, keikokejapo kwikala “njibo ya Isalela” wa kungitu yāpelele kwitabija Nsenga wa kino kipwanino. (Bahebelu 9:​15) Mhm, uno “Isalela” mupya ufwaninwe kwikala “Isalela wa Leza” muzo wa bene Isalela bakumushipiditu. (Ngalatea 6:​16; Loma 2:​28, 29) Kano kakisumpi katyetye ka bakristu bashingwe-māni a kumushipiditu, kādi kafwaninwe mwenda mafuku, kulundilwa’ko “kibumbo kikatampe” kya bantu batambile mu mizo yonso, bādi bafwaninwe nabo kukimba kutōta Yehova. (Kusokwelwa 7:​9, 10; Zekadia 8:​23) Nansha kino kibumbo byokekidipo mu kipwanino kipya, inoko nakyo kifwaninwe kuludikwa na bijila. (Enzankanya na Levi 24:22; Umbadilo 15:15.) Byobadi bu “luombe lumo lonka,” munshi mwa “mukumbi umo,” nanshi bonso bafwaninwe ‘kwikala bapika ba bijila bya Kristu,’ monka mwēkisonekele mutumibwa Polo. (Yoano 10:16; 1 Kodinda 9:​21) Polo wātelele kino kipwanino kipya bu “kipwano kitabukilemo kulumbuluka.” Mwanda waka? Dibajinji, kimanine pa milao yāpwile kala kufikidila kupita’ko pa minjingininya ya bintu bikaya kumeso.​—Bahebelu 8:6; 9:​11-​14.

⁵ Lelo kino kipwanino kidi na kitungo’ka? I kulupula muzo wa balopwe ne babitobo bakesela muzo wa muntu onso madyese. (Divilu 19:6; 1 Petelo 2:9; Kusokwelwa 5:​10) Kipwanino kya pa Bijila bya Mosesa kekyālupwilepo nansha dimo uno muzo mu buluji bubwaninine, mwanda Isalela enselele wātombokele ne kujimija kyepelo kyandi kine. (Enzankanya na Loma 11:17-​21.) Inoko, kipwanino kipya kikekibwanyanga, mwanda kikwatañene na bijila bya muswelo mwishile pakatampe. I bishile muswelo’ka?

Bijila Bitala pa Bwanapabo

⁶ Bijila bya Kristu bikwatañene pavule na bwanapabo. (Yoano 8:​31, 32) I bitelwe bu “kijila kibwanyinyine kitupa bwanapabo” ne bu “kijila kya bwanapabo.” (Yakoba 1:​25; 2:​12, MB) Bine, bwanapabo bonso budi umbukata mwa bantu budi na mikalo. Inoko, bino bijila bipānanga bwanapabo bukatampe kutabuka Bijila bya Mosesa byēbibadikidile. Muswelo’ka?

⁷ Kimfwa, i kutupu muntu nansha umo ubutwidilwe munshi mwa bijila bya Kristu. Lukoba ne ntanda ibutwilwa’mo, kebidipo na mvubu. Bakristu babine batoñanga mu mityima yabo kwitabija lupungu lwa kukōkela ku bino bijila. Na kulonga uno muswelo, i bamone’mba luno lupungu i lulumbuluke kadi ke kiselwapo kilēma. (Mateo 11:28-​30) Kadi vulukai’mba Bijila bya Mosesa byālongolwelwe ne mwanda wa kufundija bantu bayuke’mba i babipyamambo ne amba basakilwanga kinkulwa mwanda wa kunyongololwa. (Ngalatea 3:​19) Ino bijila bya Kristu abyo bifundijanga’mba Meshiasa wāile, wāfuta būmi bwandi bu kinkulwa, ne kwitushitwila dishinda dya kunyongololwa mu bupika bukomokomo bwa bubi ne lufu! (Loma 5:​20, 21) Shi tusaka kumwena’mo, nankyo tufwaninwe ‘kulombola lwitabijo’ mu kino kitapwa.​—Yoano 3:​16.

⁸ ‘Kulombola lwitabijo’ kulombanga ne kwingidija bijila bya Kristu. I kukōkela ku mbila yonso ya Kristu. Lelo kishintulula’mba tufwaninwe kukwata ku mutwe tutwa na tutwa twa bijila ne mbila? Mhm. Mosesa, nsenga wa kipwanino kyakala, wāsonekele Bijila bya Mosesa, ino Yesu, Nsenga wa kipwanino kipya, aye kāsonekelepo kakijila nansha kamo. Ino wādi wibingidija umbūmi bwandi. Kupityila ku mwiendelejo wandi wa umbūmi mubwaninine, wāshile kimfwa kyakulondelapo bantu bonso. (1 Petelo 2:​21) Padi ye buluji bwādi bwityilwa mutōtelo wa bakristu babajinji bu “Dishinda.” (Bilongwa 9:2; 19:​9, 23; 22:4; 24:22) Abo, bādi bamona bijila bya Kristu patōka kupityila ku mwiendelejo wa Kristu wa umbūmi bwandi. Nanshi kwiula Yesu, kyādi kishintulula kukōkela bino bijila. Buswe bwabo bukatampe kwadi, bwādi bushintulula’mba na bubine bino bijila byādi bisonekelwe mu mityima yabo, enka na mo kyātobelwe. (Yelemia 31:33; 1 Petelo 4:8) Kadi muntu yense ukōkele pamwanda wa kutakikwa na buswe, kakokejapo kwīivwana bu mutyinibwe mbavu nansha dimo​—buno i buluji bukwabo bwityilwa bijila bya Kristu bu “kijila kya bwanapabo.”

⁹ Nansha buswe byobwādi na mvubu mikatampe mu Bijila bya Mosesa, ino buswe ye akyo kitako kikatampe kimanine’po bijila bya Kristu. Omwanda bijila bya Kristu bidi kadi na mbila mipya​—bakristu bafwaninwe kwikala na buswe bwa kwipānina abo bene umo ku mukwabo. Bafwaninwe kwikala na buswe mwādi mwikadile nabo Yesu; wāpene būmi bwandi pamwanda wa kamweno ka balunda nandi. (Yoano 13:34, 35; 15:13) Nanshi tukokeja kunena’mba bijila bya Kristu i kilomboji kikatampe nakampata kya buludiki bwa kiteokrasi kupita mwādi mwikadile Bijila bya Mosesa. Enka na mwāpwile kwikilombwela kala uno mulami: “Teokrasi i buludiki buludikwa na Leza; Leza i buswe; nanshi teokrasi i buludiki buludikwa na buswe.”

Yesu ne Bafadiseo

¹⁰ Nanshi kekyakutulumukapo shi Yesu wādi ulwa ntabi na bendeji ba bipwilo bya Buyuda ba mu kyandi kitatyi. ‘Kijila kibwaninine kya bwanapabo’ kyādi kintu kyakubulwa kwivwanikwa nansha dimo na basonekeji ne Bafadiseo. Bāalwile kuludika na misoñanya yātudilwe’ko na bantu. Bufundiji bwabo bwāikala ke bwa kasusu, bwa matope, ne bwakubulwa kamweno. Na kwishila pakatampe, bufundiji bwa Yesu abo bwādi būbaka nabubinebine ne bwakamweno! Wādi ufundija bintu bikokeja kwingidijibwa senene umbūmi kadi wādi wisambila pa bisakibwa ne pa myanda yādi ikambakanya bantu. Wādi ufundija mu muswelo upēla ne na katentekeji kabinebine ka kuta bantu mutyima, na kwingidija byelekejo bya umbūmi bwa difuku ne difuku kadi ne na kukokela milangwe ku lupusa lwa Kinenwa kya Leza. Omwanda ‘bibumbo byādi bitendela muswelo wādi ufundija.’ (Mateo 7:​28) Bine, bufundiji bwa Yesu bwādi butenga mityima yabo!

¹¹ Kyaba kya kulundila ku Bijila bya Mosesa mbila mikwabo, ino Yesu wālombwele Bayuda bitupu muswelo obādi bakokeja kwibingidija kitatyi kyonso​—pakubulwa kaninga-mpo ne na mutyima wa lusa-lusa. Kimfwa vuluka, kitatyi kyobāfwenene Yesu kudi mwana-mukaji wa muyeye wa mashi. Kukwatañana na Bijila bya Mosesa, muntu yense wādi utengwa na mwana-mukaji wa uno muswelo wādi ufwaninwe kwikala wadisubi; nanshi uno mwana-mukaji kādipo ukokeja kutompa nansha dimo kwisoba mu kibumbo kya bantu! (Levi 15:25-​27) Ino wādi kemūminwe bininge ne kuyuka’mba kakikomapo, omwanda wāikele kwipenya mu kibumbo kya bantu ne kukatenga ku mutwelo wa Yesu. Ponka na ponka muyeye wāketeka. Lelo Yesu wāmufunine’mba wājilwile Kijila? Mhm; ino wāivwene kūminwa kwandi na misongo, penepo wālombola mbila mitabuke bukatampe ya mu Mukanda-wabijila​—buswe. Na lusa lonso wāmunene’mba: “Abe mwana’mi lwitabijo lobe lubakupandija. Endapo ne ku mutyima talala! Ubapwibwa ku kizwa kyobe kyo wadi nakyo.”​—Mako 5:​25-​34.

Lelo Bijila bya Kristu Bitalanga Bubi Kilomo-nyeka?

¹² Bijila bya Kristu byobidi ‘bijila bya bwanapabo,’ lelo tukokeja kunena’mba bitalanga bubi kilomo-nyeka, amba Bafadiseo nansha byobādi na bijila bya kishi bya kukanwa bitupu, inoko bākingile bantu ku mwiendelejo umbi na kwibatudila’ko mikalo mikomokomo? Mhm. Mingilo imanine bijila bivule dyalelo ilombola’mba shi kubatūlwa bijila bingi-bingi, bantu nabo bakapelelwa kukaboya’mo pa kumwena bubinga.a Mu mafuku a Yesu, kuvula kwa tujila-jila twa Bafadiseo, kwākankamikile mushipiditu wa kusaka kukimba pa kumwena bubinga, bisela bya kubulwa buswe, ne kutamija ngikadila ya kwimwekeja bu boloke panja mwanda wa kufya bukondame bwa munda-munda.​—Mateo 23: 23, 24.

¹³ Bijila bya Kristu abyo i bishile, kebikankamikangapo ngikadilo ya uno muswelo. Ino, kukōkela ku bijila bimanine pa buswe bwa Yehova ne pa kwiula buswe bwa Kristu bwa kwipānina bakwabo, kulupulanga mwiendelejo mulumbuluke wa kulamata ku misoñanya ya bu-ujila, kupitako kulonda mukanda-wabijila. Buswe kebukimbengapo pa kwibingija; bwitukiñanga tuleke kulonga bintu bibi, byobya kebikōkejapo kupelejibwa patōkelela na mukanda-wabijila. (Tala Mateo 5:​27, 28.) Ku mutamba mukwabo, bijila bya Kristu biketutakika tulongele bakwabo bintu bilumbuluke​—kulombola mutyima wa buntu, kizāji ne buswe​—mu muswelo keukokejapo kijila nansha kimo kitutonone kulonga.​—Bilongwa 20:35; 2 Kodinda 9:7; Bahebelu 13:16.

¹⁴ Kipwilo kya bakristu babajinji kyādi na mushipiditu wa kyanga ne wa buswe, wa kubulwa kaninga-mpo, kwilondalonda, ne buzazangi, ngikadilo yādi isambakene mu mashinakoka a mu kyokya kitatyi, mwanda bonso bādi bengidija bijila bya Kristu umbūmi bwabo. Bantu ba mu bino bipwilo bipya, bādi bayukile’mba bine bādi balamete ku ‘bijila bya bwanapabo’!

¹⁵ Inoko Satana wādi ukimba konakanya kipwilo kya bwine-kristu kushilwila munda mwakyo, enka na mwāikele konakenya muzo wa Isalela. Mutumibwa Polo wāletele kidyumu kitala pa bantu badi bwa bampumpi, bādi bakokeja ‘kwisamba bintu binyengakane’ ne kutādila luombe lwa Leza. (Bilongwa 20:29, 30) Wādi ulwa na bantu bādi balamete ku bijila bya Buyuda, bādi bakimba kwalamuna bwanapabo bukadilwe mikalo bwa bijila bya Kristu bwikale ke bupika bwa ku Mukanda-wabijila wa Mosesa, wāikele kufikidila padi Kristu. (Mateo 5:​17; Bilongwa 15:1; Loma 10:4) Kupwa kwa lufu lwa mutumibwa wa mfulo, kekwākidipo kadi kintu kyādi kikokeja kukankaja buno bupondo. Omwanda bubole bwāsambakene konso konso.​—2 Tesalonika 2:​6, 7.

Bipwilo bya Ki-kristu Bibaonakanya Bijila bya Kristu

¹⁶ Bubole bwāvudile bininge mu Bipwilo bya Ki-kristu enka na mo bwādi bwikadile mu mutōtelo wa Buyuda. Nabyo byāponene mu mfundijo ya bubela ne mu bilongwa bya munyanji. Kadi bukomo bwabo bwa kusaka kukinga luombe ku lupusa lwa panja, pavule bwādi bonakanya ne byonso byādi bisheleko bine bitala pa mutōtelo utōka. Bātudileko bijila bingi-bingi ne byakyuminija bya kubulwa kukwatañana na bisonekwa.

¹⁷ Kipwilo kya Katolika kyāikele kibajinji mu kwilongela milwi na milwi ya bijila bya ekelezya. Bādi banyengakanya bino bijila nakampata mu myanda itala bulādi. Dibuku dimo, Sexuality and Catholicism (Katolika ne Myanda Itala Bulādi), dinena’mba ekelezya yāselele filozofi ya Kingidiki ya ba Stoïciens, bādi bamwene miswelo yonso ya kwisangaja bu mibi. Ekelezya yāshilula kufundija’mba miswelo yonso ya kwisangaja itala pa bulādi amba i bubi, kwela’mo ne itala pa bamulume ne mukaji besonge mine. (Shiyañanya na Nkindi 5:​18, 19.) Bādi banena’mba kyātudilwe’ko bulādi i enka pamwanda wa lubutulo kete. Omwanda bijila bya ekelezya byādi bipeleja muswelo o-onso wa kwimika nao lubutulo, bādi banena’mba i kulonga bubi bukatampe; kyaba kimo, bādi belela’kyo ne bantu mu buloko bwa myaka mivule. Pakwabo kadi, bāpeleje bamupe kusonga, kino kijila kyēbafikije ku kulonga busekese bukomokomo, ne konakanya twanuke.​—1 Temote 4:​1-3.

¹⁸ Bijila bya ekelezya pa kuvula, bebibungila pamo mu bitabo. Mwenda mafuku, bino bitabo byāshilula kuvutakanya ne kusaka kupingakena pa Bible. (Enzankanya na Mateo 15:​3, 9.) Pamo’nka na mwālongele mutōtelo wa Buyuda, mutōtelo wa kine Katolika nao kewādipo ukisaka kadi kukulupila mu bilembwa bya bwine-ntanda’bya ne wāmwene bivule umbukata mwabyo bu kyāka. Uno mulangwe wāsonsolokele pafula bininge na kidyumu kya ñeni kileta Bible pa uno mwanda. (Musapudi 12:12; Kolose 2:8) Jerome, mulembi wa pa kipwilo wa mu myaka 400 K.K., wābezemukile’mba: “Eh  Mfumwami, shi nkekale monka na mabuku a bwine-ntanda nansha kwiatanga, nankyo bine nakutune.” Mwenda mafuku, kipwilo kyāshilula kubandaula na katentekeji mabuku onso​—nansha esambila pa myanda keikwatañene na Bible. Omwanda mu myaka tutwa 17, Galilée, mwifundi wa mitoñanika ya mūlu, wātopekelwe pakusoneka’mba ntanda ijokolokanga ku dyuba. Kyuminija kya kipwilo kya kunena’mba enka kipwilo ye akyo kifwaninwe kulondolola ku kipangujo kyo-kyonso​—nansha ke mu myanda itala bwifundi bwa mitoñanika bwine​—kumfulo, kyādi kikokeja kwipaya kikulupiji kya bavule mu Bible.

¹⁹ Bijila bya kipwilo byāvudile bininge mu ma monastere, mōbo ādi etolwela’ko babitobo mwanda wa kwisansanya na ino ntanda, ne kulombola’mba i bepele abo bene umbūmi bwabo. Mobo mavule a babitobo ba mu Katolika ālamete ku “Bijila bya Benedikita Musanto.” Babitobo bakulu, abbot (kishima kilupulwe ku kishima kya mu Kialamia kishintulula “tata”), bādi baludika na lupusa lonso. (Enzankanya na Mateo 23:9.) Shi kitobo watambula kyabuntu kimutumine bambutwile bandi, i kitobo mukulu ufwaninwe kutyiba mbila shi kipebwa kitobo utuminwe’kyo nansha mukwabo. Kutentekela pa kupeleja bintu byakubulwa kwendela’mo, kijila kikwabo kyādi kipeleja kwibabwija ne mizaulo, amba: “Tupelele mwanā-bwanga nansha umo wibinena.”

²⁰ Bipwilo bya mishioni byādi bikimba kulemununa bilubo byakubulwa kukwatañana na Bible bya mutōtelo wa kine Katolika, nabyo kebyāijijepo kuponena mu kilongwa kimo kyonka, na kutūla’ko bijila bya kasusu, byakubulwa kwimanina pa bijila bya Kristu. Kimfwa, ntangidiji wa bwalamuni bwa mfundijo, Jean Calvin, wādi kaitwe bu “mukala-mbila wa kipwilo kyalamunwe dipya.” Wāendeje bipwilo bya mu Geneve na bijila bivule bya kasusu, byādi biningishibwa na “Bakulumpe” badi bapelwe “mwingilo” wa “kutala būmi bwa muntu ne muntu,” ye mwēkilombwedile Calvin. (Shiyañanya na 2 Kodinda 1:​24.) Kipwilo kyādi ke kiludika mobo a bifikilo, kadi kyādi kitonga i misambo ya muswelo’ka yādi ifwaninwe kunenwa’mo. Kujilula ko-konso, kimfwa kwimba ñimbo yakubulwa buleme ne kuja, kwādi na mfuto mikomokomo.b

Kuboila Ñeni ku Bilubo bya Bipwilo bya Ki-kristu

²¹ Lelo ino mbila ne bijila byonso’bi, byāepeje Bipwilo bya Ki-kristu ku kuponena mu bukondame? Nansha dimo. Dyalelo Bipwilo bya Ki-kristu i bīlale mu tutwa na tutwa twa bitangotango, pano i bileke kaninga-mpo, bibaponena mu kutala bubi kilomo-nyeka. Byonso pano i ‘bitabuke pa mikalo ya byobya bisonekelwe,’ na kuleka mifwatakanyo ya bantu iludike luombe ne ikuje mu bijila bya Leza.​—1 Kodinda 4:6.

²² Inoko, mānga itala pa bijila bya Kristu keyonekelepo mu muswelo uleta bulanda. Yehova Leza kakalekapo tupwaipwai twabitupu tonakanye bijila byandi. Bijila bya bwine-kristu bikidi monka na bukomo bukatampe umbukata mwa bakristu babine, kadi abo badi na madyese makatampe a kwibingidija umbūmi bwabo. Ino, pakupwa kubandaula byālongele mutōtelo wa Buyuda ne Bipwilo bya Ki-kristu na bijila bya Leza, bine tukokeja kwiipangula’mba ‘I muswelo’ka otwingidijanga bijila bya Kristu umbūmi bwetu, koku twiepeja na dikinga dya kusaka konakanya Kinenwa kya Leza na mifwatakanyo ne na bijila bya bantu binyengakanya buluji bwinebwine bwa bijila bya Leza? Milangwe mijalale itala pa bijila bya Kristu, ifwaninwe kwikala na lupusa’ka potudi dyalelo?’ Kishinte kilonda’ko kikalondolola ku bino bipangujo.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1, 2. (a) I muswelo’ka wādi ukokeja kukankajibwa bilubo bivule bya bantu? (b) Bipwilo bya Ki-kristu i bikomenwe kwifunda myanda’ka itala pa mutōtelo wa Buyuda?

3. I mulao’ka wālaile Yehova utala pa kipwanino kipya?

4. (a) Lelo i Isalela’ka utwejibwe mu kipwanino kipya? (b) I bāni bakwabo balamete ku bene Isalela ba kumushipiditu badi nabo munshi mwa bijila bya Kristu?

5. Kipwanino kipya kidi na kitungo’ka, ne mwanda’ka kikekibwanyanga?

6, 7. I muswelo’ka uleta bijila bya Kristu bwanapabo kutabuka Bijila bya Mosesa?

8. Bijila bya Kristu bitalanga ne pa kika kikwabo, mwanda’ka kwibingidija kekulombengapo kukwata ku mutwe tutwa na tutwa twa bijila?

9. I kintu’ka kya mvubu mikatampe kimanine’po bijila bya Kristu, ne mwanda’ka bino bijila bimanine ne pa mbila mipya?

10. I muswelo’ka wādi wishidile bufundiji bwa Yesu na bwa Bafadiseo?

11. Yesu wālombwele muswelo’ka amba Bijila bya Mosesa byādi bifwaninwe kwingidijibwa na mutyima mutūke ne wa lusa-lusa?

12. (a) Mwanda’ka ketufwaninwepo kufwatakanya’mba bijila bya Kristu bitalanga bubi kilomo-nyeka? (b) I kika kilombola’mba kutūlwa’ko kwa bijila bingi-bingi kuvudijanga mimpondolwela mu mityima ya bantu?

13. Mwanda’ka bijila bya Kristu bilupulanga mwiendelejo mulumbuluke mpata umbūmi bwa bantu kupitako mukanda-wabijila?

14. Kwingidija bijila bya Kristu kwādi na lupusa’ka mu kipwilo kya bwine-kristu kya mu myaka katwa imbajinji?

15. I bukomo’ka bumo-bumo bwālongele Satana kungalwilo mwanda wa kusaka konakanya kipwilo kya bwine-kristu?

16, 17. (a) Konakana kwa Bipwilo bya Ki-kristu kwālupwile bipa’ka? (b) Bijila bya Ekelezya ya bene Katolika i muswelo’ka obyānyengakenye milangwe itala pa bulādi?

18. I bipa’ka byālupukile ku kuvudija-vudija bijila bya ekelezya?

19. I muswelo’ka wāshinsakanibwe mushipiditu wa kusaka kutādila bakwabo, mu mobo a bitobo?

20. I kika kilombola’mba Bipwilo bya mishoni nabyo byāponene mu mushipiditu wa kusaka kutādila bakwabo wakubulwa kukwatañana na Bible?

21. I bipa’ka bilupukile ku milongelo ya Bipwilo bya Ki-kristu ya ‘kutabuka pa mikalo ya byobya bisonekelwe’?

22. Mwanda’ka konakana kwa Bipwilo bya Ki-kristu kekushintululapo mfulo ya bijila bya Kristu?

[Kapango pa paje 23]

Yesu wāingidije Bijila bya Mosesa pakubulwa kaninga-mpo ne na mutyima wa lusa-lusa

Ukalondolola Muswelo’ka?

◻ I pa kintu’ka kya mvubu mikatampe pemanine bijila bya Kristu?

◻ I muswelo’ka wādi wishidile mufundijijo wa Yesu na wa Bafadiseo?

◻ I muswelo’ka wāingidije Satana kaninga-mpo ne milangwe ya bantu ya kusaka kwilongela bijila abo bene mwanda wa kuboleja Bipwilo bya Ki-kristu?

◻ I bipa’ka bilumbuluke bilupukanga ku kwingidija bijila bya Kristu?