Balume Kadi Bakulumpe​—Ikalai Na Ndiñamano Mu Bino Biselwa

‘Mukulumpe wa kilelo ēkale mwana-mulume wa mukaji umo.’​—1 TEMOTE 3:2.

MU MYAKA katwa imbajinji, bakristu bakikōkeji bādi na ndiñamano mu biselwa byabo bishileshile. Pānene mutumibwa Polo’mba shi mukristu i nkungulume nankyo ‘walonga biyampe,’ le wādi usaka kunena bu uno muntu ye ufikile senene pa kwikala bu mutadi pa kipwilo kya bwine-kristu’ni? Nansha wādi usaka kutūla bukungulume bu kisakibwa kya kufikila pa bu mukulumpe? (1 Kodinda 7:​38) Mu Katolika, bukungulume i kisakibwa kya kwikala bu mupe. Ino lelo bukungulume bwa bamupe i bukwatañane na Bisonekwa? Bipwilo bya Orthodoxe bya Kutunduka bipanga babo bamupe badi mu kipango lupusa lwa kusonga, kutalula’mo enka baeveke. Le kino i kikwatañane na Bible?

² Mu batumibwa 12 ba Kristu, bābundile kyalwilo kya kipwilo kya bwine-kristu, mwādi bavule basonge. (Mateo 8:​14, 15; Efisesa 2:​20) Polo wāsonekele’mba: “Le ami nanshi nkidipo ne lupusa lwa kwikunkuja na mukaji mwitabije na mulongela batumibwa, ne banababo ne Mfumwetu, ne Petelo mwine nyi?” (1 Kodinda 9:5, MB) Dibuku dimo (New Catholic Encyclopedia) dinena’mba “kijila kya bukungulume kyālupwilwe na ekeleja” kadi amba “bengidi batelelwe mu K[ipwanino] K[ipya] kebādipo baningilwa kwikala bankunga.” Ba Tumoni twa Yehova balondanga kimfwa kya mu Bible, kebalondangapo bijila bya ekeleja.​—1 Temote 4:​1-3.

Bukulumpe ne Busongi i Bikwatañane

³ Pa kyaba kya kusonekela Tetusa’mba bana-balume batongwa bu batadi bafwaninwe kwikala bampikwa kusonga, ino Polo wāsonekele’mba: “E kyo nakushīdile mu Kelete, na’mba, ulongolole biyampe bintu byonso byakubulwa kulongolola, ne kutonga bakulumpe [mu Kingidiki pre·sbyʹte·ros] mu bibundi byonso, monka mo nakunenene; na’mba wivwane, shi i muntu wakubulwa kutopekwa matope, mwana-mulume wa mukaji umo, wa bāna ba kwitabija, bakubulwa kunenwa’mba, badi na lūma kebakōkelepo, mhm. Ke-muntu mukulumpe wa kilelo [mutadi, NW] [mu Kingidiki e·piʹsko·pos, kutambile kishima “eveke”] i kimwendelemo’mba, ēkale wampikwa pāsēbulwa, nansha pamo, mwanda i kalama ka njibo ya Leza.”​—Tetusa 1:​5-7.

⁴ Ku mutamba mukwabo, busongi ke kisakibwapo kya kwikala bu mukulumpe. Yesu wādi nkungulume. (Efisesa 1:​22) Polo wādi mutadi, kipanda mu kipwilo kya bwine-kristu kya mu myaka katwa imbajinji, wādi wampikwa kusonga. (1 Kodinda 7:​7-9) Dyalelo kudi bakristu bavule bankungulume bengilanga bu bakulumpe. Pavule, bankungulume bapēlelwanga mu mwingilo wa kuvuija biselwa byabo bya bu batadi.

‘Mwana-mulume Musonge i Mwiabanye’

⁵ Shi mukristu mwana-mulume wasonge, ufwaninwe kuyuka’mba wasela biselwa bipya bikamulomba kitatyi kivule ne kuta’ko mutyima. Bible unena’mba: “Yewa wakubulwa kusonga nabya ūminine konka ku bintu bya Mfumwandi, ne byakusangaja mutyima wa Mfumwandi; ino yewa wasonga nabya ūminine bintu bya panopantanda, ne byakusangaja mutyima wa mukajandi. [Kadi i mwiabanye].” (1 Kodinda 7:​32-​34) I mwiabanye mu buluji’ka?

⁶ Buluji bumo i buno, mwana-mulume musonge ujimijanga lupusa lwa ku yandi ngitu. Polo wēkilombwele patōka’mba: “Mukaji kadipo ne lupusa lwa ku ngitu yandi, aye mwine, ehe, poso ku mulume; ne mulume nandi mo monka, kadipo ne lupusa lwa ku ngitu yandi, aye mwine, ehe, poso ku mukaji.” (1 Kodinda 7:4) Bomo-bamo basaka kusonga bakokeja kumona kino bu mwanda mutyetye, amba mwanda kusambakena pamo kwa bu mulume ne mukaji ke mwandapo mukatampe mu busongi. Inoko, Bisonekwa bitusoñanya kwikala batōka kumeso kwa kwitundaila, mwanda nabubine kikalanga kikomo ku bakristu kuyuka kilokoloko kya yewa usa kwikala mwine-pandi.

⁷ Polo ulombolanga’mba nansha ke bantu besongele ‘batēle mutyima ku bintu bya kumushipiditu’ bene bafwaninwe kwita mutyima mu myanda itala kusambakena pamo. Wādyumwine bakristu ba mu Kodinda’mba: ‘Mulume ape mukajandi kyanenwe kumupa; mukaji nandi monka ku mulumyandi. Kemwakesuminwai’kyo, poso na kumvwangana kwa banwe bene mu kitatyi kitungwe, kabidi mutūle’ko ne kitatyi kya milombelo, ebiya musambakane monka pamo, kutyina’mba Satana wakamona mwa kwimongwela mu kwenu kukomenwa kwilama.’ (Loma 8:5; 1 Kodinda 7:​3, 5) I kyabulanda, kubulwa kulonda kino kidyumu kufikijanga bamo-bamo ku kulonga makoji. Omwanda mukristu musonge upebwa mwingilo umulomba kushiya wandi mukaji kitatyi kilampe, kumeso kwa kwitabija’o, ufwaninwe bidi kubandaula uno mwanda senene. Mwanda kakidipo na bwanapabo bwa kwendakana na mwādi wikadile nabo pa bukungulume.

⁸ I mu buluji’ka munenenwa amba mukristu musonge, nansha i mukulumpe, “ūminine bintu bya [koʹsmos] panopantanda?” (1 Kodinda 7:​33) I kimweke patōka’mba Polo kādipo wisambila pa bintu bibi bya ino ntanda bifwaninwe kwilama’ko bakristu bonso babine. (2 Petelo 1:4; 2:​18-20; 1 Yoano 2:​15-​17) Kinenwa kya Leza kitufundijanga “kupela bumpikwa bwine-Leza, ne bya kilokoloko kya [ko·smi·kosʹ] panopantanda, ne kwikala bakwilemeka senene, ne bakoloka ne ba bwine-Leza ponka panopantanda.”—Tetusa 2:​12.

⁹ Mukristu musonge nansha musongwe “ūminine bintu bya panopantanda” mu buno buluji, utēle mutyima pakatampe ku bintu byabitupu, ino abyo byendelemo na būmi bwa umbusongi. Kimfwa, kusokola njibo, bidibwa, bivwalwa, kukokolokwa​—ne bikwabo bivule shi mu kisaka mudi bana. Nansha ke mu kisaka mwakubulwa bana mwine, shi mulume ne mukaji basaka’mba busongi bwabo bwikale biyampe, bafwaninwe abo bonso kukimba “byakusangaja” mwine-pandi. Kino i kyendelemo kupityidila ku bakristu bakulumpe, mwanda bafwaninwe kwikala bajalale mu biselwa byabo.

Balume Bayampe Kadi Bakulumpe Bayampe

¹⁰ Busongi ke kisakibwapo kya kutongelwa bu mukulumpe, inoko shi mukristu mwana-mulume i musonge, kumeso kwa kumupa mwingilo wa bukulumpe, ufwaninwe kwilombola patōkelela’mba i mulume muyampe, udi na buswe, kadi mwimanine senene bumutwe bwandi. (Efisesa 5:​23-​25, 28-31) Polo wāsonekele’mba: “Wivwane muntu usaka bukulumpe bwa kilelo, nankyo nabya i mwingilo muyampe wāsaka. Ino i kyendelemo yewa mukulumpe wa kilelo ēkale wakubulwa kutopekwa, nansha pamo pēne, mwana-mulume wa mukaji umo.” (1 Temote 3:​1, 2) Kifwaninwe kumweka patōka amba mukulumpe uloñanga bukomo bwandi bonso mwanda wa kwikala mulume muyampe, nansha shi wandi mukaji i mukristu nansha shi ke mukristupo. Kadi ne bantu ba panja pa kipwilo kya bwine-kristu nabo bafwaninwe kuyuka’mba utēle wandi mukaji mutyima ne biselwa byandi bikwabo. Polo wābwejeje’ko amba: “Pakwabo napo, i kimwendelemo kutendelwa biyampe na boba badi panja, pa kutyina’mba, wakaponena mu kutopekwa matope, apye mu dikinga dya dyabola.”​—1 Temote 3:7.

¹¹ Eyo, dijina “mulume wa mukaji umo” dikankaja kusonga bakaji-kipango, kadi dilombolanga kwilamata na mwine-pobe wa umbusongi kete. (Bahebelu 13:4) Kupityidila, bakulumpe bafwaninwe kutadija mu bula bwa kitatyi kyobakwasha bakaka ba mu kipwilo. Bafwaninwe kwepuka kwenda bunka kobakapempula kaka usakilwa madingi nansha kusengibwa. Bafwaninwe kutwalwa na mukulumpe mukwabo, na mwingidi wa mingilo, nansha na bakaji babo shi bendela bupempudi bwa kumukankamika bitupu.​—1 Temote 5:​1, 2.

¹² Kitatyi kyādi kisoneka mutumibwa Polo bisakibwa bya bakulumpe ne bengidi ba mingilo, wābwenye’ko ne madingi atala pa bakaji ba boba bapelwe ano madyese. Wāsonekele’mba: “Bakaji babo nabo bafwanyinwe kwilemeka, ke balubabolubabo po, enhe, bekale senene kadi babinebine umbyonso.” (1 Temote 3:​11, MB) Mulume mukristu ufwaninwe kulonga buninge bwa kukwasha wandi mukaji ekale na uno mwikadilo.

Biselwa Bitala pa Bakaji Mungya Bisonekwa

¹³ Eyo, ano madingi apebwa bakaji ba bakulumpe ne ba bengidi ba mingilo i maletwe na mulangwe wa’mba bano bakaji i bakristu bepāne. Ye mobikadile pavule, mwanda bakristu i banenwe kwisonga “monka mudi Mfumwetu.” (1 Kodinda 7:​39) Ino kikekala namani shi mukristu udi na mukaji wakubulwa kwitabija wāasongele kumeso kwa kwipāna kudi Yehova, nansha na mukaji utambile mu bubinebine pampikwa kilubo ku mutamba wa mulume?

¹⁴ Kino kekikokejapo kumukankaja kwikala mukulumpe. Kadi kafwaninwepo kukimba kulubula mukaji bituputupu mwanda’po ketabijepo nkulupilo yandi. Polo wādingile’mba: “Lelo ulaminwe ne mukaji’ni? nankyo kokasaka kulamununwa.” (1 Kodinda 7:​27) Wānene kadi’mba: “Shi kadi mwanetu udi ne mukaji wakubulwa kwitabija, shi aye udi ne mutyima wakwikala ne ao mwanetu, nandi kakamushiapo, ehe. Ino wampikwa kwitabija afunduke i aye mwine, muleke afunduke. Ke-muntu mwanetu, shi mwana-mulume, shi mwana-mukaji, aye kadipo mu bupika bwa bidi namino, ehe. Nanshi Leza witwityilanga mu ndoe. Ke-wi-muntu abe mukaji, lelo uyūke namani’mba: Mpandijanga mulume? Nansha abe mulume, nobe lelo uyūke namani amba: Mpandijanga mukaji?” (1 Kodinda 7:​12, 15, 16) Nansha shi mukaji ke Kamonipo, mukulumpe ufwaninwe kwikala mulume muyampe.

¹⁵ Mukristu mukulumpe ufwaninwe kuyuka’mba wandi mukaji, mwitabije nansha wakubulwa kwitabija, usenswe mulume umukengelela na buswe. Mutumibwa Petelo wāsonekele’mba: “Ino bānwe balume nenu mo monka, ikalai ne bakaji benu monka mwendele ñeni [buyuki, NW], ne kwibalemeka buleme bakaji, byo badi bwa kintu kya bukomo butyetye, [kya bwana-bukaji,] kadi ne byo badi bapyane nenu ba buntu bwa būmi; mwanda wa kunena’mba, milombelo yenu yakalāla.” (1 Petelo 3:7) Mulume usūla wandi mukaji, utūla kipwano kyandi na Yehova mu kyāka; ukakomenwa kwifwenya kwadi, mwanda kikamujikila mashinda pamo bwa ‘dikumbi, amba milombelo yandi yakapita.’ (Madilo 3:​44) Kino kikokeja kumufikija ku kutalulwa madyese a bu mukristu mutadi.

¹⁶ Enka na mokilombwedilwe, kintu kikatampe kidi mu milangwe ya Polo i kino: Shi muntu wasonge, wajimija kipindi mu bwanapabo bwādi nabo pa bukungulume, bwādi bumupa muswelo wa ‘kuta mutyima kudi Mfumwetu pampikwa kilabi.’ (1 Kodinda 7:​35) Malapolo alombola’mba bakulumpe bamo-bamo basonge, kebalangulukangapo nyeke na ndiñamano pa bino binenwa bya Polo bya ku bukomo bwa mushipiditu. Mu kwabila kuvuija biselwa mu muswelo obalangila’mba ye mufwaninwe ku mukulumpe muyampe, bazobolola ne biselwa byabo bine bya bu balume. Kebapelangapo madyese a mu kipwilo nansha shi i kimweke patōka bu kikasusula bakaji babo kumushipiditu. Eyo, basangelanga madyese adi umbusongi, ino lelo basakanga ne kuvuija biselwa bidi’mo?

¹⁷ I kyabine, mukulumpe ufwaninwe kwikala na bupyasakane. Ino, shi bine i mukristu mujalale, le ukokeja kusūla biselwa byafwaninwe kuvuija ku wandi mukaji bilombwelwe na Bisonekwa, pangala pa biselwa bya mu kipwilo? Mukulumpe mujalale ufwaninwe kuta mutyima ne ku būmi bwa kumushipiditu bwa wandi mukaji, koku kadi ukwasha ba pa kipwilo. Bakaji ba bakulumpe bamo-bamo ke bakōkekōke, ‘balobele’ kumushipiditu. (1 Temote 1:​19) Eyo, bulwi bwa kukapanda budi pa mutwe wa mukaji, ino mu myanda imo-imo, makambakano a kumushipiditu akokeja kwepukwa shi mukulumpe ‘udisha ne kulela senene she’ mukajandi, ‘pamo na mulongela Kidishitu ku kipwilo.’ (Efisesa 5:​28, 29) Pa kwikibwanya, bakulumpe bafwaninwe ‘kwīta mutyima abo bene ne luombe lonso kumo.’ (Bilongwa 20:28) Shi i basonge, i ne bakaji babo kumo.

“Malwa a mu Ngitu”

¹⁸ Mutumibwa wāsonekele’mba: “Kadi shi usonge kupīlepo mambo, ehe; nkungakaji nandi, shi asongwe kapīlepo mambo. Nanshi badi namino, abo bakamonanga malwa a mu ngitu; ino ami nemusakilanga kwimupandija.” (1 Kodinda 7:​28) Polo wādi usaka kōpola boba bakokeja kulonda kimfwa kyandi kya bukungulume mu mitabakano keibulwanga umbusongi. Nansha kebadipo na bana, ino mitabakano itambanga ne ku misongo, ku kubulwa lupeto, nansha ku biselwa bibalombwelwe mu Bisonekwa byobafwaninwe kuvuija ku bako ke banunu. (1 Temote 5:​4, 8) Mukulumpe ufwaninwe kulombola kimfwa na kuvuija bino biselwa, dimo-dimo kikokeja kutenga ne mingilo yandi ya bu mutadi. Ino kibanengela, mwanda bakulumpe bavule bengilanga mwingilo mulumbuluke, bavuija biselwa bya bisaka byabo ne bya kipwilo.

¹⁹ Polo wātentekele’po amba: “Pano kubashala kitatyi kityetye tu. Boba badi ne bakaji bekale tu’nka bwa badi makasa.” (1 Kodinda 7:​29, MB) Eyo, myanda idi mu uno shapita wa mukanda wātuminwe ku bene Kodinda ilombola amba, Polo kādipo usakila bakristu basonge basūle babo bakaji. (1 Kodinda 7:​2, 3, 33) Wēkishintulwile pāsonekele’mba: “Boba bakumwenapo byakumwena panopantanda, nabo [bekale] pamo’nka bwa bampikwa kutabuka mu byakumona; ke-muntu mwikadilo wa panopantanda upityidilanga.” (1 Kodinda 7:​31) Pano ye pene, “mwikadilo wa panopantanda upityidilanga” kutabuka mu mafuku a Polo nansha a mutumibwa Yoano. (1 Yoano 2:​15-​17) Omwanda bakristu basonge bepēne mu kulonda Kristu kebafwaninwepo kulabikwa bipitepite na nsangaji ne madyese bidi umbusongi.​—1 Kodinda 7:5.

Bakaji Bepāne

²⁰ Bakaji bavule ba bakulumpe baloñanga bukomo bwa kwikala na ndiñamano mu biselwa byabo, bya umbulubo ne bya tumweno tukatampe twa Bulopwe, pamo’nka na mulongela babo balume. Bangulanga’ko babo balume na kwibashila kyaba kya kuvuija biselwa byabo bya bu batadi. Omwanda Yehova wibasenswe, wibesela dyese pangala pa uno mushipiditu wabo mulumbuluke. (Filemone 25) Shi kepano, madingi majalale a Polo alombola’mba bakaji ba batadi bafwaninwe kutūdilwa’ko kitatyi kibwane kya kutebwa mutyima na babo balume. Bisonekwa bilomba bakulumpe basonge betūdile’ko kitatyi kifwaninwe, mwanda wa kwikala na ndiñamano mu biselwa byabo, bya bu balume ne bya bu batadi.

²¹ Ino kikekala namani shi mukristu mukulumpe musonge udi ne na bana? Kino kikamulundila’ko biselwa, ko kunena’mba, kikamubwanya’ko kipindi kikwabo mu mwingilo wandi wa butadi, pamo na motukekimwena mu kishinte kilonda’ko.

[Bipangujo]

1, 2. Mwanda waka bukungulume bwa bamupe kebukwatañenepo na Bisonekwa?

3. I myanda’ka idi mu Bisonekwa ilombola’mba bakristu batadi bakokeja kwikala basonge?

4. (a) Twi bayuke muswelo’ka amba busongi ke kisakibwapo kya kutongelwa bu bakristu batadi? (b) Tutu nkungulume upēlelwa mu mwingilo wa bu mukulumpe mu muswelo’ka?

5. I myanda’ka idi mu Bisonekwa ifwaninwe kuyuka batutu basonge?

6, 7. (a) Muntu musonge i ‘mwiabanye’ mu buluji’ka? (b) I madingi’ka apēne Polo ku bakristu basonge? (c) Kino kikokeja namani kutenga ne ku mbila ityiba muntu pa mwanda utala kwitabija mwingilo?

8, 9. (a) I kika kyādi kisaka kunena Polo na kishima mukristu musonge “ūminine bintu bya panopantanda”? (b) Bakristu basonge bafwaninwe kuta mutyima pakatampe ku kulonga bika?

10. Mukristu pa kutongwa’ye bu mukulumpe, i kika kifwaninwe kujingulula banabetu ne bantu ba panja?

11. Dijina “mulume wa mukaji umo” dilombolanga kika, ne i kutadija’ka kufwaninwe kwikala nako bakulumpe?

12. I mwikadilo’ka ufwaninwe kwikala nao bakaji ba bakulumpe ne ba bengidi ba mingilo?

13, 14. Nansha shi mukaji ke Kamonipo, mwanda waka mukulumpe ufwaninwe kushikata nandi, ino aye mulume muyampe?

15. Mutumibwa Petelo wāpele bakristu basonge madingi’ka, ino shi mulume i musūle wandi mukaji, i makambakano’ka akokeja kukatamba’ko?

16. I mwanda’ka mukatampe wānene Polo, bakulumpe bafwaninwe kulonga’po kika?

17. I kika kifikilanga bakaji bamo-bamo, ne kino kikokeja kwepukwa muswelo’ka?

18. I myanda’ka imo-imo ya “malwa” amonwa na bakristu basonge, ne kino kikokeja kutenga mingilo yabo ya bukulumpe muswelo’ka?

19. I kika kyādi kisaka kunena Polo pānene’mba: “Boba badi ne bakaji bekale tu’nka bwa badi makasa”?

20, 21. (a) I kwipāna’ka kwikankila bakaji bakristu bavule? (b) Mukaji ufwaninwe kulongelwa bika na wandi mulume, nansha shi mulume i mukulumpe pa kipwilo?

[Kapango pa paje 15]

Mukulumpe, nansha i mulemenenwe na mingilo ya kiteokratike namani, ufwaninwe kusanswa wandi mukaji ne kumuta mutyima

Kupituluka’mo

◻ Le i myanda’ka idi mu Bisonekwa ilombola’mba mukristu mutadi ukokeja kwikala muntu musonge?

◻ Shi mukulumpe wadi nkungulume wasonge, i kika kyafwaninwe kuyuka?

◻ Mukristu musonge “ūminine bintu bya panopantanda” mu buluji’ka?

◻ I muswelo’ka ulombolanga bakaji bavule ba batadi mushipiditu mulumbuluke wa kwipāna?