Watchtower KIBĪKO PA ENTELENETE
Watchtower
KIBĪKO PA ENTELENETE
Kiluba
Ā
  • Ā
  • ā
  • Ē
  • ē
  • Ī
  • ī
  • Ō
  • ō
  • Ū
  • ū
  • Á
  • á
  • É
  • é
  • Ó
  • ó
  • Ñ
  • ñ
  • BIBLE
  • BILUPWILWE
  • KUPWILA
  • w98 1/4 p. 21-26
  • Dibuku Dya Bantu Bonso

Pano i patupu video

Yō, bibakoma kupūtula video.

  • Dibuku Dya Bantu Bonso
  • Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—1998
  • Tumitwe twa Myanda
  • Myanda Iifwene Nayo
  • Dibuku Disambakene Konso Konso Pano Pantanda
  • Bilembwa Bimo Kete Byālaminwe
  • Mu Ndimi Inenwa Pano na Muzo wa Muntu
  • Wa Kukulupilwa
  • Lelo bine Bible Imutambe kudi Leza?
    Ukokeja Kwikala ne Būmi Bwanyeke mu Paladisa Pano Pantanda
  • Mwāfikīle Bible Kotudi
    Langukai!—2007
  • Kinenwa Kya Leza Kikekalanga Nyeke
    Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—1997
  • Mabible—Mwanda Waka I Mavule?
    Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova (Kya Bantu Bonso)—2017
Tala Bikwabo
Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—1998
w98 1/4 p. 21-26

Dibuku Dya Bantu Bonso

“Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka [ yewa] umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.”​—BILONGWA 10:​34, 35.

POLOFESELE umo wadi ushikete kwandi mu dyayenga kyolwa, kutupu kuyuka amba kudi muntu usa kwiya kumupempula. Ino kaka umo mwine Kidishitu wapityila ku kibelo kyandi, nandi wamwivwana. Uno kaka wesamba nandi pa mwanda utala koneka kwa ntanda ne pa muswelo moikekadila mu mafuku a kumeso​—ino myanda yamusangaja. Kaka’wa pa kutweja Bible mu mīsambo yabo, uno polofesele weshisa’po. Ponka’po kaka wamwipangula milangwe yandi pa mwanda utala Bible.

“Eyo, Bible i dibuku diyampe dyāsonekelwe na bantu bamo bañeni,” ye aye utentulula, “ino ke dya kulondapo na kusumininwa.”

“Lelo kasha kodi mutange Bible?” ye kaka umwipangula.

Polofesele waela milafwe, ku mfulo waitabija’mba kamutangile.

Ebiya kaka wamwipangula kadi amba: “Penepo i muswelo’ka okokeja kusebula dibuku dyokwatangile kasha?”

Kaka watenga mwanda. Uno polofesele wasumininwa kubandaula bidi mu Bible, mwa kuletela’po mulangwe biyampe.

2 Uno polofesele kadipo kasuku. I bantu bavule badi na milangwe mishileshile pa Bible nansha byokebamutangile kasha. Bible badi nandi. Pamopamo batendela ne mulembelo wandi ne mānga yandi. Ino ku bavule, i dibuku dilēle’tu dipūte. Bamo banenanga’mba: ‘Nkidipo ne na kyaba kine kya kutanga Bible.’ Bakwabo beipangula’mba: ‘Le dibuku dya kala dinkwashe ku bika mu būmi bwami?’ Kunena namino i kwituloba tudi mu kanwa. Batumoni ba Yehova bakulupile na mutyima umo amba Bible i musonekwe “ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza ne i wa kamweno mwanda wa kufundija.” (2 Temote 3:​16, 17, NW) Ino i muswelo’ka otukokeja kunekenya bantu betabije amba bafwaninwe kubandaula Bible pakubulwa kubanga wabo musaka, wabo muzo, nansha kabo kabila?

3 Twisambilei nanshi pa buluji bumobumo bunenenwa’mba Bible i dibuku difwaninwe kubandaulwa. Ino mīsambo ibwanya kwitupa manwa a kuyuka mwa kulangulukila na boba botutananga mu mwingilo wetu, kepabulwe padi nabo bakasumininwa kubandaula byobya binena Bible. Kadi buno bubandaudi bufwaninwe kukomeja lwitabijo lwetu lotukulupile amba, binebine Bible i​—“kinenwa kya Leza,” monka mwaītelela aye mwine.​—Bahebelu 4:​12, MB.

Dibuku Disambakene Konso Konso Pano Pantanda

4 Dibajinji, Bible ufwaninwe kubandaulwa mwanda dyo dibuku ditabukile mabuku onsololo ku kusambakana’dyo ntanda ne ntanda, ne ku kwalamunwa’dyo pi na pi mu mānga yonso ya būmi bwa muzo wa muntu. Bible umbajinjibajinji kutampwa ku mashini wālupwilwe ku bitampilo bya mabuku bya Johannes Gutenberg, pano ke palāle myaka 500 ne kupita. Tamba penepa, kimweka bu ke kutampwe Mabible, bipindi nansha matuntulu, midiyala iná. Kufika mu 1996, Bible wadi kala ke mwalamunwe yense mutuntulu nansha kipindi mu ndimi 2 167, mikatampe ne mityetye.a Bantu 90 pa katwa ne kupita bakokeja kala kutanga nansha kipindi kya Bible mu lwabo ludimi. I kutupu dibuku dikwabo​—dya myanda ya Leza nansha dya myanda ingi​—disenselela’ko!

5 Buvule bonkabonka ke bulujipo bulombola’mba Bible i Kinenwa kya Leza. Inoko kunena na bubine, bilembwa bisonekelwe ku bukomo bwa Leza byadi kala bya kusambakana ku bantu ba ntanda yonso. I amo, Bible mwine witulombola’mba: “Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka [yewa] umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.” (Bilongwa 10:34, 35) Bible upityile mabuku onso, mwanda i mutabuke mikalo yonso, ya mizo, ya misaka, nansha ya tubila. Bine, Bible i dibuku dya bantu bonso!

Bilembwa Bimo Kete Byālaminwe

6 Kudi buluji bukwabo bunenenwa amba Bible i dibuku difwaninwe kubandaulwa. I wapandapanda ku bijika bya ntanda ne bya bantu. Nsekununi ya mwaālaminwe nansha byokwādi bikambija bikomokomo i ya pa bula, keidingakenepo na bilembwa bikwabo bya kala.

7 I kyabine, balembi ba Bible bāsonekele binenwa byabo na inki pa busadi (bwādi bupungwa na biyombo bya mu Edipito bitelwa’nka bu busadi) ne pa biseba (byādi bipungwa na bikupo bya banyema).b (Yoba 8:11) Bino bintu byādi bilembwa’po byādi na balwana ba ntanda. Oscar Paret, mwana-mulume mufunde, ushintulula’mba: “Bino bintu byonso bibidi byādi bilembwa’po bidi na bukomo bwa muswelo umo, bibwanya kuviya na mutalēla, na mundila, nansha na masenda a miswelo mishileshile. Batwe bonso tuyukile dyalelo amba papye kejangapo koneka, nansha ke kiseba kikomo kine, shi i bitūlwe papita luvula nansha mu kyumba mudi mutalela.” O mwanda ke kya kutulumukapo shi bilembwa bya Bible bibajinjibajinji kebikidi’kopo; kekubulwe padi byāikele kuvingakana mu bula bwa myaka. Ino shi bilembwa bibajinjibajinji byāikele koneka ku balwana nabyo ba ntanda, lelo i muswelo’ka wāikele kupanda Bible?

8 Kinondanonda’tu na kusonekwa kwa bilembwa bibajinjibajinji, batentudi bāshilula kutentula’byo ku makasa. Ko kunena’mba, mu Isalela wa kala, butentudi bwa Bijila ne bipindi bikwabo bya Bisonekwa Bikola bwāikele ke mwingilo musumininwe. Kifwa kitobo Ezela, i mutelwe bu ‘mutentudi wabwino mu bijila bya Mosesa.’ (Ezela 7:​6, 11; enzankanya na Mitōto 45:1.) Ino makopi ātentwilwe ādi akokeja koneka; o mwanda nao ādi alomba kupingakanibwa na makopi makwabo a bilembwa byādi bitentulwa ku makasa. Uno mwingilo wa kutentula makopi wāendelele mu bula bwa tutwa ne tutwa twa myaka. Batentudi byobādi bantu bakubulwa kubwaninina, lelo bilubo byabo kebyānyengakenyepo bisonekwa bya Bible? Bukamoni bukatampe bulombola’mba kebyānyengakenye’byopo!

9 Batentudi bādi bantu ba bwino bwabinebine, kadi bakwate na bulēme bukatampe bishima byobādi batentula. Kishima kya Kihebelu kitelelwe bu “mutentudi” kishintulula muntu uyukile kubala ne kulemba. Shi usaka kuyuka mobādi batentwila na katentekeji, pakubulwa kilubo, bandaula kifwa kya Bamasolete, batentudi ba Bisonekwa bya Kihebelu bāikele’ko pa bukata bwa myaka tutwa tusamba ne myaka tutwa dikumi K.K. Mungya munenena Thomas Hartwell Horne, mwana-mulume mufunde, bādi babala “i misunsa inga ipitulukilwe disomo ne disomo dya alufabe [ya Kihebelu] mu Bisonekwa byonso bya Kihebelu.” Langa’po bidi! Bano batentudi bepāne kebādipo babala enka buvule bwa bishima byobatentwile kete, ehe, ino i ne buvule bwa masomo mene, kutyina’mba bakatumbuka’ko disomo nansha dimo. Bine, kukwatañana na nsekununi ya mwana-mulume umo mufunde, bādi balonda masomo onso 815 140 a mu Bisonekwa bya Kihebelu dimo ne dimo! Kino kininga kilombola’mba bādi basheteka pambulwa kakilubo nansha katye.

10 Na bubine, kudi bukamoni kebudi mwa kutunina bulombola’mba bilembwa bya Kihebelu ne bya Kingidiki bimanine’po bwalamuni bwa ano mafuku bidi na bishima byonka byāingidije balembi babajinjibajinji. Bukamoni bwine i buno, kudi makopi a Bible tununu ne tununu ālembelwe ku makasa​—kisengele makopi 6 000 a Bisonekwa bya Kihebelu byonso, makwabo bipindi, kutentekela’po ne kintu kya makopi 5 000 a Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu​—akidi’ko ne dyalelo. Bubandaudi bwa kudingakanya na katentekeji mikanda mivule yālembelwe ku makasa yotudi nayo bufikijanga bantu bafunde bavule ku kusokola tubilubo to-tonso twa batentudi ne kuyuka mutangilo mwine mubajinjibajinji. William H. Green, mwana-mulume mufunde wadi wisambila pa bilembwa bya Bisonekwa bya Kihebelu, wanene amba: “Tukokeja kunena pakubulwa kwalakana’mba i kutupu dibuku dikwabo dya kala dyotudi nadyo dyālaminwe pambulwa bilubo pamo bwa dino.” Ne bilembwa bya Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu nabyo monka na monka.

11 Bine, shi kwādi amba kekwādipo kupingakanibwa bilembwa bibajinjibajinji na ano makopi ādi alembwa ku makasa, longa kekyādipo kikomene Bible koneka’ye ne musapu wandi mulēme kumo! Buluji bumo kete bwaāpandile i buno​—Yehova ye Muledi ne Mulami wa Kinenwa kyandi. I pamo’nka na munenena Bible mwine mu 1 Petelo 1:​24, 25 amba: “Ngitu yonso i bwa biyombo, kadi ne ntumbo yayo yonsololo i pamo bwa maluba a biyombo. Biyombo byumanga, ne maluba nao akukuka; ino kinenwa kya Yehova akyo i kyaendaenda’tu nyeke na nyeke.”

Mu Ndimi Inenwa Pano na Muzo wa Muntu

12 Kupanda mu tutwa twa myaka ya kutentulwatentulwa bwādi bulwi pa bula, ino Bible wānekenye kijika kikwabo, kya​—kwalamunwa’ye mu ndimi inenwa mu ano etu mafuku. Pa kusaka’mba Bible atenge mityima ya bantu, ufwaninwe kwikala mu lwabo ludimi. Ino kwalamuna Bible yense mutuntulu​—mashapita 1 100 ne mavese 31 000 ne kupita​—ke kikoñwanyipo kipēla. Inoko balamuni bepāne bētwikile kino kiselwa kilēma na nsangaji, bānekenya byobya byādi bimweka bu bijika bikomo kunekenya.

13 Kifwa, ivwana muswelo wāikele kwalamunwa Bible mu ndimi ya muno mu Afrika. Mu mwaka wa 1800, kwādi enka kubwipi kwa ndimi dikumi ne ibidi kete yādi isonekwa mu Afrika monso. Ndimi mikwabo tutwa na tutwa yādi inenwa bitupu, yambulwa mulembelo kampanda. Kino i kijika kyālwile nakyo Robert Moffat, mwalamuni wa Bible. Moffat wātwejeje myanda ya Leza mu Batswana, bene Afrika wa Kunshi mu mwaka wa 1821, aye papo ukidi na myaka 25. Wāpwana nabo mwanda wa kuyuka ludimi lwabo lwādi kelwāsonekelwe. Moffat wāijije nabo myaka mivule, kadi pampikwa bukwashi bwa bitabo nansha mabuku ashintulula bishima, wāfula ne ku kuyuka Kitswana, wāfwatakanya ne mwa kwikisonekela, kupwa wāfundija ne Batswana bamobamo kutanga bilembwa. Mu 1829, Moffat wāpwa kwalamuna Evanjile ya Luka, papo ke mwingile myaka 8 mu Batswana. Wānene mwenda mafuku amba: “Monanga bantu batamba mu bula bwa ntanda, bāya kupota mukanda wa Luka Ukola. . . . Nebamonanga batambula bipindi bya mukanda wa Luka Ukola, badila’byo impolo, bebyela mu kyadi, koku impolo ya kufwija’ko ibasūma, ku mfulo nebatalaja bavule na’mba talalai, ‘Mwakōna mikanda yenu na impolo.’ ” Moffat wāsekunwine ne myanda ya mwana-mulume umo mwine Afrika wāmwene bantu bavule batanga Evanjile ya Luka, wēbepangula kyobādi nakyo. Nabo bālondolola’mba: “I kinenwa kya Leza.” Uno mukelenge wēbepangula kadi amba: “Lelo kinenanga?” Nabo amba: “Eyo, kinenanga ku mutyima.”

14 Balamuni bepāne pamo bwa Moffat bāpele bene Afrika bavule mukenga mubajinji wa kushilula kwitumina mawi ku mikanda. Ino kyabuntu kine kitabuke bulēme kyāpelwe bene Afrika na balamuni i​—Bible wa mu lwabo ludimi. Kadi Moffat wātwejeje dijina dya Leza mu ludimi lwa Kitswana, mwanda wāingidije’dyo mu bwalamuni bwandi bonso.c O mwanda Batswana batēlanga Bible bu “kyakanwa kya Yehova.”​—Mitōto 83:18.

15 Balamuni bakwabo ba mu bipindi bishileshile bya ntanda nabo bālwile na bijika bya muswelo umo. Bakwabo pāshele patyetye bajimije būmi bwabo pa mwanda wa kwalamuna Bible. Langa’po bidi: Shi Bible wādi amba wāshele’nka mu Kihebelu ne mu Kingidiki kya kala, longa “wāfwilē” kalāa, mwanda ino ndimi bantu bādi benda beivulaminwa, ne ayo mine keyādipo iyukilwe mu bipindi bivule bya ntanda. Ino pano Bible i mūmi byabinebine mwanda, i kutupu dibuku dikwabo dibwanya kwipaka nandi, aye ukokeja “kunena” ku bantu ba ntanda yonso mu ndimi yabo. Biyampe bilupukanga’ko i bino, musapu wandi “wingila mudi [boba] bak[um]witabija.” (1 Tesalonika 2:13) Mu Myanda Miyampe ku Bonso bino binenwa i byalamunwe amba: “Mwanda wa Leza binebine wingila mudi banwe betabije[’o].”

Wa Kukulupilwa

16 Bamo babwanya kwipangula’mba: ‘Lelo Bible i wa kukulupilwa binebine? Ne bantu batelelwe’mo bāikele’ko binebine, bifuko nabyo lelo byādi’ko, ne myanda mine idi’mo le yālongekele binebine?’ Pa kusaka’mba tukulupile bino, kufwaninwe kwikale bukamoni bulombola’mba wāsonekelwe na balembi ba katentekeji, kadi bakubulwa budimbidimbi. Kino kitutwala ku buluji bukwabo bwa kubandawila Bible: Kudi bukamoni bushimate bulombola’mba kadipo na kilubo, i wa kukulupilwa.

17 Balembi bakubulwa budimbidimbi kebafwaninwepo kusoneka’nka byobabwenye, ehe, ino i ne byobakankelwe, buninge bwabo ne buzoze bwabo. Balembi ba Bible i balombole bino byonso pakubulwa kafinda. Bandaula’tu bidi kifwa kya Mosesa kya kunena bintu patōka. Mu bintu bivule byaāsekunwine pampikwa kafinda mutanwa ne muneneno wandi ulēma, wāmulengeje emone bu kafwaninwepo kwikala mwendeji wa Isalela (Divilu 4:10); kilubo kikatampe kyaālubile kyāmubudije kutwela mu Ntanda ya Mulao (Umbadilo 20:​9-12; 27:​12-14); kuluba kwa tutu wandi, Alone, wāingidile pamo na bantomboki bene Isalela bāpungile nkishi wa kyana kya ñombe (Divilu 32:​1-6); butomboki bwa kaka wandi, Midiamu, ne mfuto ya kufwijibwa bumvu yaāpelwe (Umbadilo 12:​1-3, 10); tufutululo twa ba Nadaba ne Abihu, bana ba mwanabo (Levi 10:​1, 2); kadi ne miuningo ne mitompwe ya bukile bukya yādi iuninga bantu ba Leza. (Divilu 14:​11, 12; Umbadilo 14:​1-10) Kuno kusekununa kwabine, kwakubulwa kafinda, mwene kulombolanga kubulwa budimbidimbi kwa mutyima utelwe ku kunena enka bubinebine? Balembi ba Bible byobāsekunwine na mutyima tō bilubo bya bakena babo, bya bantu ba ku muzo wabo, ne bya abo bene, mwene buno bo buluji bufwaninwe kukulupidila bilembwa byabo?

18 Kukwatañana kwa myanda ya basoneki ba Bible nako kulombolanga’mba bilembwa byabo i bya kukulupilwa. I kyakutendelwa, mwanda bano bantu 40 bāsonekele mu bula bwa myaka kubwipi kwa 1 600, ino binenwa byabo byonso i bikwatañane, nansha ke mu tumyanda tutyetutye mwine. Kuno kuponena kya mumo kekutambilepo ku kulondeja bishima na katentekeji mwanda wa kukimba kwikale kwiifwana, mhm. Ino kwitana kwa myanda pala pala i kintu kyādi kyambulwa nansha kuta’ko mutyima kwine; pavule kuno kuponena kya mumo nako i kwitana’tu enka nabya.

19 Kifwa, ivwana mwanda wālongekele bufuku bobākwete Yesu. Balembi bonso ba Maevanjile aná i basekunune amba umo wa mu bana-babwanga wāsomwene kipete, wātyiba kutwi kwa umpika wa kitobo mukatampe. Ino enka Luka kete ye witulombwele amba Yesu “wamutenga ku kutwi, ne kūndapa wamūndapa kala.” (Luka 22:51) Mwene kino kyo kyādi kifwaninwe kusoneka mulembi wādi muyukane bu “[mu]ñanga muswedibwe”? (Kolose 4:14) Mānga ya Yoano itulombola’mba bana-babwanga bonso bādi ponka, ino mwine wātekwine kipete i Petelo​—ke kya kutulumukapo, mwanda Petelo wādi muntu wa mwidīdi, wa kansontomokela. (Yoano 18:10; enzankanya na Mateo 16:​22, 23 ne Yoano 21:​7, 8.) Yoano ubweja’ko kamwanda kakwabo kamweka bu kakubulwa mvubu amba: “Dijina dya mupika mwine i Makusa.” Mwanda waka i enka Yoano kasuku ye utelele dijina dya muntu’wa? Bushintuludi i buletwe pa kamwanda katyetye kanenwe bya lupito’nka mu mānga yonka ya Yoano, amba​—Yoano “wadi muyūkane kala kudi [kitobo] mukatampe.” Kadi wādi uyukene ne ku ba mu kipango kya kitobo mukatampe; o mwanda bapika bādi beibidile nandi, aye nandi mwiibidile nabo.d (Yoano 18:​10, 15, 16) Nanshi i kyendele’mo patelele Yoano dijina dya uno muntu wātapilwe kilonda, ino balembi ba Maevanjile makwabo kebatelele’dyopo, mwanda kebādipo bayukile uno muntu. Kuno kukwatañana kwa tuno tumyanda tonso i kumweke patōka, ino kekwādipo kwa ku kusaka kwabo. Kudi myanda mivule ya bifwa bya uno muswelo mu Bible.

20 Shi ke pano, lelo kilekelwa kukulupila binena Bible i kika? Bine i kutupu’kyo! Kubulwa kafinda kwa balembi ba Bible ne kukwatañana kwa myanda inenwe mu Bible, bilombola patōka’mba buno bo bubinebine. Bantu ba mityima myoloke bafwaninwe kuyuka’mba Bible i wa kukulupilwa, mwanda i Kinenwa kya ‘Yehova Leza wa bubinebine’ kyāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu. (Mitōto 31:5) Kudi buluji buvule bwine bunenenwa’mba Bible i dibuku dya bantu bonso, monka motukesambila’po mu kishinte kilonda’ko.

[Footnotes]

a Mungya bibalwa bilupwilwe na Kitango kya Masosiete Alupula Mabible.

b Pākutyilwe Polo musunsa wandi wabubidi mu Loma, wālombele Temote amupaile ‘mivungo, nakampata yoya ya biseba.’ (2 Temote 4:​13) Padi Polo wādi ulomba bipindi bya Bisonekwa bya Kihebelu bya kwifunda paādi mu buloko. Kishima ‘nakampata yoya ya biseba’ kilombola’mba kwādi mivungo ya busadi ne mikwabo ya biseba.

c Moffat wāvuile bwalamuni bwa Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu mu 1838. Mulunda nandi wāmukwasha’ko, wāpwa bwalamuni bwa Bisonekwa bya Kihebelu mu 1857.

d Kwiyuka kwādi kwiyukile Yoano na kitobo mukatampe ne na ba mu kipango kyandi i kulombolwe dikwabo monka mu mānga. Pobādi batuluja Petelo kudi umpika mukwabo wa kitobo mukatampe amba wādi mwanā-bwanga wa Yesu, Yoano ushintululanga’mba uno umpika wādi “mulongo wa yewa watyibilwe kutwi kudi Petelo.”​—Yoano 18:26.

[Bipangujo]

1. Polofesele umo walondolwele namani pobamwipangwile muswelo wamonanga Bible, ne wasumininwe kulonga’po kika?

2, 3. I kika kinenenwa amba Bible i dibuku dilēle dipūte ku bantu bavule, ne kulonga namino i kwituloba namani tudi mu kanwa?

4. I kika kinenenwa’mba Bible i dibuku disambakene konso konso pano pantanda?

5. I kika kinenenwa’mba Bible wadi kala wa kusambakana ku bantu ba ntanda yonso?

6, 7. Mwanda waka ke kya kutulumukapo shi kekukidipo bilembwa bibajinjibajinji bya Bible, ne kino kilangulanga kipangujo’ka?

8. Bilembwa bya Bible byālaminwe namani mu bula bwa tutwa twa myaka?

9. Lelo kifwa kya Bamasolete kilombolanga namani mutyima wa katentekeji ne wa kuleka kutweja bilubo wādi na batentudi ba Bible?

10. I bukamoni’ka kebudi mwa kutunina bulombola’mba bilembwa bya Kihebelu ne bya Kingidiki pemanine bwalamuni bwa ano mafuku bidi na bishima binebine byāingidije balembi babajinjibajinji?

11. Mungya munenena 1 Petelo 1:​24, 25, mwanda waka Bible wāpandile kutūla ne mu ano etu mafuku?

12. Kutentekela pa tutwa twa myaka ya kutentulwatentulwa, i kijika’ka kikwabo kyānekenye Bible?

13, 14. (a) I kijika’ka kyalwile nakyo Robert Moffat, mwalamuni wa Bible mu Afrika ku ngalwilo kwa myaka tutwa 19? (b) Batswana bālongele kika paālamwinwe Evanjile ya Luka mu lwabo ludimi?

15. I kika kinenenwa’mba Bible i mūmi byabinebine dyalelo?

16, 17. (a) I bukamoni’ka budi’ko bulombola’mba Bible i wa kukulupilwa? (b) Leta kifwa kimo kilombola kubulwa kafinda kwādi na Mosesa mulembi wa Bible.

18. I bika bilombola’mba bilembwa bya basoneki ba Bible i bya kukulupilwa?

19. Mānga ya Maevanjile itala pa kukwatwa kwa Yesu ilombolanga namani amba kukwatañana kwa myanda i kintu kyādi kyambulwa kuta’ko mutyima?

20. Bantu ba mityima myoloke bafwaninwe kuyuka kika kitala pa Bible?

Usa Kulondolola Namani?

◻ I kika kinenenwa amba Bible i dibuku dyadi kala dya kusambakana konso konso pano pantanda?

◻ I bukamoni’ka budi’ko bulombola amba Bible wālaminwe pampikwa bilubo?

◻ I bijika’ka byānekenye boba bādi balamuna Bible?

◻ I bika bilombola amba bilembwa bya Bible i bya kukulupilwa?

    Mabuku a mu Kiluba (1993-2025)
    Tamba
    Twela
    • Kiluba
    • Tumina
    • Byosaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Bijila bya Mwingidijijo
    • Bitala Myanda Mifyame
    • Mwa Kujadikila Myanda Mifyame
    • JW.ORG
    • Twela
    Tumina