Lelo Byabupeta Bikokeja Kukuletela Nsangaji?

Mulopwe Solomone wādi uyukile mvubu ya lupeto. Wāsonekele’mba: “Bidībwa bitēkelwa makayo, kadi vinyu isangaja būmi’bwa ino bupeta bwitaba bintu byonsololo.” (Musapudi 10:19) Kudya na balunda i kintu kyansangaji, inoko, pa kusokola bidibwa ne vinyu, ufwaninwe kwikala na lupeto. I kyabine, kusokola bino bintu bya kungitu i kwikala na lupeto, mwanda alo ‘lwitabwanga na bintu byonso.’

EYO, Solomone wādi na bupeta kebubadika, ino wāyukile amba bupeta budi ne na mikalo yabo. Ne amba kwikala na bintu bya kungitu mu būmi ke dishindapo dya nsangaji. Wāsoneka’mba: “Yewa usanshilwe ndalama kakekutapo ku ayo, ehe, nansha wa kusanswa bungibungi ne ntundubuko.”​—Musapudi 5:​10.

Fwatakanya mpeta wamwena’ko bupeta bukwabo buvule. Solomone unena’mba: “Biyampe pa kuvudijibwa ba kudya’byo nabo bavudijibwa.” (Musapudi 5:​11) I amo, “biyampe,” nansha bituntwa bya muntu byenda bivula, bantu ba kwibikwatakanya nabo benda bavula. Balongolodi, balami, bengidi, banzamu, ne bakwabo​—bano bonso bafwaninwe kufutwa pangala pa mingilo yabo. Bino byonso bilomba’nka lupeto kapwila.

Ngikadilo ya namino keyo kutyepejeja muntu nsangaji. Xénophon, muyuki wa mānga Mungidiki wa mu myaka tutwa tuná K.K.K., wālembele myanda ya mulanda umo wāikele ke mpeta, wādi utompola’mba:

“Binebine, abe ulanga bine . . . amba shi nsokole bintu bivule, yo nsangaji yonevudijija mu būmi bwami? Kuyukilepo,” ye aye ukinena, “amba kudya, kutoma, ne kulāla tulo, byonso bino kenongelanga’byo’tu ngube namani, kebikinsangajangapo na mobyādi bindetela nsangaji ponādi nakidi mulanda. Kamweno kami kamo kete ka kwikala na bintu bivule i kuyuka kongyukile amba nenwe kulela bantu bavule, kwabanya bintu bivule ku bakwetu, ne kukambakana na kukwatakanya bantu bavule kupita pa bonādi nabo. Kifwa pano, ba mingilo bavule bantala’nka ami nebape bidibwa, ba bitomibwa koku bapepeketa, ba bivwalwa nabo monka na monka, papo bakwabo ba kukondapija kwa badokitele nabo bakunga; au nandi koku wiya na nsango ya mikōko yasanzwa na bampumpi, nansha ya bañombe baponene mu lupongo, pakwabo ukulombola misongo kampanda yapona kipupo mu luombe. O mwanda bino byonso kondi, mona . . . bu masusu onsusuka pano pondi na bintu bivule abavula kupita ponādi na tubintu tutyetye.”

Buluji bukwabo bukimbila bantu bupeta buvule i buno, bongolwanga na kyokya kyātelele Yesu Kidishitu bu “budimbidimbi bwa bupeta.” (Mateo 13:22) Badimbwanga mwanda mu buno bupeta bobasakasaka ne mikeketo, kebatananga’mopo kuloelelwa nansha nsangaji yobābilanga kusokola. Balanga’mba byobya bikankalwa kulonga lupeto lutyetye, luvule lubwanya kwibilonga. O mwanda bendelela nyeke na kwipeneneka.

Kusanswa Lupeto Kekuletelangapo Muntu Nsangaji

Kulangalanga kwa mpeta pangala pa bintu byadi nabyo kukokeja kumubudija kulāla tulo biyampe. Solomone i musoneke’mba: “Tulo twa muntu wa kwingila mingilo i tulumbuluke, shi adye bingi, shi adye bityutyu; ino kīkuta kya mpeta kekimulekapo kulāla tulo, ehe.”​—Musapudi 5:​12.

Kuselasela mutyima kūlu pangala pa mashinda ajimininanga lupeto, kukolomwenanga muntu bivule kupita ne pa kubulwa tulo kwine. Solomone i mulombole mwikadilanga muntu wa lwiso, amba: “Mafuku andi onsololo udyanga mu mfindi kadi ne njia byamwiko’tu, wikalanga ne luba ne bukalabale.” (Musapudi 5:​17) Pa kyaba kya kusangela mu bupeta bwandi, ino aye udyanga na “njia,” ne pa kulupula lupeto lwa kupota bidibwa pene wishisashisa’po. Kwijingwila kwa uno muswelo kuletelanga bantu misongo. Misongo nayo yonka ivudijijanga wa lwiso malangalanga, mwanda imubudija kutuntwila’ko bupeta bukwabo.

Uno mwanda wituvuluja byāsonekele mutumibwa Polo, amba: “Boba batele mityima’mba, tusakwikala bampeta, nabya abaponena mu kutompibwa, abapi mu dikinga, ne mu bya kilokoloko kya bulembakane, ne kya byakwiletelela, bino bidi namino bitūkija bantu [ku] koneka, ne umbufudile. Ke-kuntu kusanswa kwa lupeto kyo kitako kya bubi bonso miswelo ne miswelo; . . . pa kupyasakena monka, [bamobamo] abapu kwitapatapa ku misongo ya ntanda ne ntanda.” (1 Temote 6:​9, 10) Kulondalonda lupeto ke kuponeje bantu bavule mu kudimba, kubepa, kwiba, kulonga busekese, pakwabo ne mu kwipaijana. Ku mfulo muntu washala na misongo ku mutyima, mu ñeni, kungitu, ne kumushipiditu, byonso bino mwanda wa kufwila kubwina ne kulondalonda byabupeta. Lelo dino dyo dishinda ditwala ku nsangaji? Ehe, ke adyopo!

Tuloelelwei mu Byotudi Nabyo

Solomone wānene bintu bivule pa mumweno mujalale wa byabupeta. Wāsoneka’mba: “Mwālupukīle munda mwa inandi, e monka mwakendela mutaka ne kuyatapo nansha kimo kine, kya ku mwingilo wandi, kyakōkeja kusela mu dikasa dyandi. Talapo bidi, kyo namona i kilumbuluke, ne kwendelamo biyampe byonka, kya amba muntu adye atome, ne kwisangaja biyampe mu mingilo yandi yonso yaingilanga munshi mwa dyuba, mafuku onso a būmi bwandi o amupa Leza; mwanda kine kino’ki kyo kyepelo kyandi.”​—Musapudi 5:​15, 18.

Bino binenwa bilombola’mba nsangaji keidipo mu kwipeneneka na kungwija byabupeta, bikashala bidibwa na bashala. I kipite buya kuloelelwa ne kusepelela mu byobya bilupukile mu mwingilo wetu otwingile. Mutumibwa Polo wālupwile mulangwe udingakene na uno mu mukanda wandi wa ku bukomo bwa mushipiditu waātumīne Temote, amba: “Bātwe, ketwaletelepo kantu panopantanda, mhm, kadi pa kwenda napo ketuselapo kantu; ino byo tudi ne bidibwa, ne bivwalwa, e nabyako bidi, tuloelelwe monka.”​—1 Temote 6:​7, 8; enzankanya na Luka 12:​16-​21.

Lufungulo lwa Nsangaji

Solomone wādi na byabupeta ne tunangu bya ntanda ne miseke. Ino wākwatañenye nsangaji na tunangu, ke na lupetopo. Amba “Keye wansangaji yewa muntu umona [tunangu], kadi ne muntu wikala na kwivwanija. Mwanda kamweno kabyo katabukile būya kamweno ka ndalama, kabidi kadīlo kabyo katabukile būya nsahabu itōka. Bitabukile bulēme mabwe a lubi, kadi nansha kimo kyosaka kikōkeja kudingakanibwa nabyo. Bula bwa mafuku budi mu dikasa dyandi dya lundyo, kadi mu dikasa dyandi dya lunkuso mudi bupeta ne bulēme bwine. Mashinda abyo i mashinda mayampe onka, kadi tushinda twabyo tonso i twa ndoe. I mutyi wa būmi kudi boba bebikwata, kabidi i byansangaji ku enselele wibyuminina.”​—Nkindi 3:​13-​18.

Mwanda waka tunangu tutabukile bituntwa? Solomone wāsonekele’mba: “[Tunangu] i bwa nsakwa, monka mwikadile bupeta i nsakwa; ino butabuke bwa [tunangu] i bwino bwa k[u]lama būmi bwa yewa udi na[t]o.” (Musapudi 7:​12) Eyo, lupeto lulamanga muntu shalo, lumukwasha ku kupota byasaka, ino tunangu ato tupanga muntu manwa a kwepuka byaka bikokeja kumuletela lufu. Kyotwaninya tunangu twabine ke’nkapo kupandija kotupandijanga muntu ku kufwa mubishimubishi, ino ato byotwimanine pa kwakamwa Leza kwendele’mo, tumutwalanga ne ku kumona būmi bwanyeke.

Mwanda waka tunangu twa bwine Leza tuletanga nsangaji? Mwanda nsangaji yabine itambanga’nka kudi Yehova Leza. Myanda imonwamonwa ilombolanga’mba nsangaji yabine ilupukanga’nka ku kukōkela Mwine Mukatakata Mwine. Nsangaji yaendaenda imanine pa kwikala na mwimanino witabijibwe na Leza. (Mateo 5:​3-​10) Shi twingidija byobya byotwifunda mu kifundwa kya Bible, tukatamija “tunangu twa momwa mulu.” (Yakoba 3:​17, MB) Ato nato tuketupa nsangaji keikokeja kuletwa na byabupeta.

[Kifwatulo pa paje 5]

Mulopwe Solomone wādi uyukile i kika kipanga muntu nsangaji. Le nobe wikiyukile?