Bankasampe—komenai mushipiditu wa ino ntanda
‘Batwe otutambwile ke mushipiditu wa ino ntandapo, ehe, i mushipiditu wa kwa Leza.’—1 KODINDA 2:12.
“LUKONGO lwa bankasampe betu i lukongo loneke, lusumbulwe ne lutomboke.” Mo mwanenene julunale umo (The Sun-Herald) wa mu Ostrali. Ubweja’ko amba: “Nsekununi ya bīmu bimukwa ilombola amba myanda 22 pa katwa [mivule kupita yaimukilwe mu mwaka wadi’mo] i ya ñuma yumana bankasampe . . . Kibalwa kya bibudye bya bana biipaya lwa mwiyoe kibakanda misunsa isatu tamba umbukata mwa myaka ya 60 . . . Kadi mwikadilo wa luno lukongo wendanga onekela’ko koneka kwabinebine, ne kibalwa kya bankasampe baponena mu kutoma dyamba, malwa, ne mu kwionakanya abo bene kyendanga kivudila’ko.” Ino ngikadilo keidipo’nka mu ntanda kansangwa. I kipupo kiponene ntanda yonso, bambutwile, badimu, ne bayuki ba būmi bwa muntu batompola pangala pa ngikadilo ya bankasampe.
2 Ino padi kwishila kukatampe pa bukata bwa bankasampe bavule ba dyalelo na boba batanwa mu kipwilo kya Batumoni ba Yehova! Ke kunenapo amba abo bo babwaninine, ehe. Nabo balwanga na “bya kilokoloko kya bunkasampe.” (2 Temote 2:22) Inoko, abo bonso kikonge bekankilanga kulonga byoloke ne kupela kwiula milongelo ya ino ntanda. Tubemufwija’ko na mutyima umo banwe bonso bankasampe banekenyanga divita dya “bilongwa bya budyumuku” bya Satana! (Efisesa 6:11, NW, kunshi kwa dyani) Tubanena pamo na mwānenene mutumibwa Yoano amba: “Nemusonekele, bānwe bansongwalume [ne bansongwakaji], ke-mwi-bantu bānwe mwi bakomo, ne mwanda wa Leza wikele mudi bānwe, kadi umbanekenya yewa umbi.”—1 Yoano 2:14.
3 Inoko mufwaninwe kulwa byabinebine na bukomo butela Bible amba i ‘mushipiditu wa ino ntanda’ shi musaka kwendelela nyeke na kukomena yewa umbi. (1 Kodinda 2:12) Mungya munenena muyuki umo wa Kingidiki, “mushipiditu” i “malango nansha lupusa kampanda lubikele, luludika mutyima wa muntu.” Kifwa, shi uyukile muntu mukutakane, ukokeja kunena amba udi na “mushipiditu” mutyani. “Mushipiditu” obe, ko kunena’mba malango nansha bintu bilemenene’ko mutyima obe, udi na lupusa pa butongi botonga; mwanda o wendejanga bilongwa ne binenwa byobe. Eyo, bantu bakokeja kwikala na “mushipiditu” kampanda, wa wandi wa wandi, ne bisumpi bya bantu nabyo monka na monka. Mutumibwa Polo wātumine mukanda ku kisumpi kya bene Kidishitu amba: “Buntu bwa Mfumwetu Yesu Kidishitu bwikale ne mushipiditu [omudi nao].” (Filemone 25) Shi ke pano, i mushipiditu’ka udi na ino ntanda? Mushipiditu wa ino ntanda keudipo mwa kwikadila muyampe, mwanda ‘ino ntanda yonsololo ilēle mu lupusa lwa yewa umbi,’ Satana Dyabola, mwene i amo?—1 Yoano 5:19.
Kujingulula mushipiditu wa ino ntanda
4 Polo wāsonekele amba: “[Leza] wemusangula ne bānwe badi bafwe pa kujilula bijila, ne bupola-mambo bwenu, mo mwanangile kala, mwikadile muswelo wa [ngikadilo ya bintu ya ino ntanda], konka kudi mulopwe wa lupusa lwa luvula, wa mushipiditu wa kulonga mudi bāna bampikwa kikōkeji; e monka mo twadi ne bātwe bonso twikele mu bya kilokoloko kya ngitu yetu, kulonga byonka bikimbakimba ngitu ne ku mutyima, twadi bāna babukalabale pa bukata, pamo na bakwetu.”—Efisesa 2:1-3.
5 Bene Kidishitu ba mu Efisesa pobādi kebalombwelwe dishinda dya bwine Kidishitu bādi balondi ba “mulopwe wa lupusa lwa luvula,” Satana Dyabola, abo kuyuka mpika. Luno “luvula” ke kifukopo kampanda kikele’mo Satana ne bademona bandi, mhm. Pāsonekele Polo bino binenwa, Satana Dyabola ne bademona bandi bādi bakyenda ne mūlu bajoka. (Enzankanya na Yoba 1:6; Kusokwelwa 12:7-12.) Kishima “luvula” i mushipiditu, nansha milangilo ibikele mu ino ntanda ya Satana. (Enzankanya na Kusokwelwa 16:17-21.) Uno mushipiditu udi pi na pi, monka mwitujokolokele luvula konso konso.
6 Le “lupusa lwa luvula” i bika? I lupusa lukatampe ludi na luno “luvula” pa bantu. Polo wānene amba uno mushipiditu wingilanga “mudi bāna bampikwa kikōkeji.” Nanshi mushipiditu wa ino ntanda ubutulanga mushipiditu wakubulwa kikōkeji ne butomboki, i bine, kuningilwa na balunda nako i muswelo mukwabo wingila luno lupusa. “Shi udi mu masomo,” ye nsongwakaji Kamoni umo usekununa, “muntu yense ukukankamika nyeke wikale’ko bidi ntomboki. Shi ubalonga kintu kansangwa kilombola butomboki, po pene bakwenu banuke bakupa bulēme.”
Bilomboji bya mushipiditu wa ino ntanda
7 I bilomboji’ka bimobimo bilombola mushipiditu wa ino ntanda udi mu bana ba ino myaka? I budimbidimbi ne butomboki. Dipepala dimo dyanene amba bankasa ne batame 70 ne musubu pa katwa bafunda ku masomo makatampe baitabije amba badimbanga na kutentula. Mineneno ya imbotakanya, ya mizaulo, mibole, nayo monka na monka, ibatumbe mu bankasampe. Eyo, kyaba kimo ba Yoba ne mutumibwa Polo bāingidije binenwa bimweka bu bya mizaulo mwanda wa kulombola kinku kyendele’mo kyobādi nakyo ku mutyima. (Yoba 12:2; 2 Kodinda 12:13) Inoko, binenwa bya mizaulo isansa mutyima byotwivwana mu byakanwa bya bana ba ino myaka i mutonko onkaonka.
8 Kwipwija mukose kupite kipimo nako i bilomboji bya mushipiditu wa ino ntanda. Mafetyi a bufuku, maja alangula bilokoloko,a ne bya bulongelonge bya miswelo mikwabo mibi byo bintu byatumba mu bankasampe. Kutentekela’po mivwalakanya, mitendakanya ne mibandakanya. Bana ba ino myaka beyukanyanga abo bene amba badi na mushipiditu wa butomboki wa ino ntanda na bibwija bikatakata byobavwala ne na bisela bisansa mutyima byobapupa, kifwa bya kwitubula ngitu. (Enzankanya na Loma 6:16.) Kwipāna mu kukimbakimba bya bupeta nako i kilomboji kikwabo. Kukwatañana na julunale umo wa bufundiji, “kitatyi ne kitatyi bansunga bapakikanga bana batyetye misumbijijo ya kamfula nkonko ne musululu wa bya lupoto.” Mu États-Unis, pa kunena amba bankasampe batambule mapolome, bekalanga ke balombolwe ku televijo bintu 360 000 bya kupota. Bakwenu ba kisense bakokeja pakwabo kukuningila upote’byo. Nsongwakaji wa myaka 14 unena’mba: “Bantu bonso bangipangulanga’nka kungipangula, amba: ‘Abe obe umpila, obe jakete, nansha obe mpantalo wa loise i wa mondele’ka?’ ”
9 Mu myaka isekunwinwe mu Bible, minjiki myoneke kyādi nyeke kyongo kya Satana kya kukokela nakyo bantu ku mwiendelejo wa disubi. (Enzankanya na Divilu 32:17-19; Mitōto 69:12; Isaya 23:16.) O mwanda minjiki ikolomona busekese—pamo itembaula’bo patōkelela—ilangula masenda, ya mutonko, ya pwilai kuno, ya kuvinga matolo, yo mine itumba. Eyo, kilomboji kikwabo kya mushipiditu wa disubi wa ino ntanda i busekese. (1 Kodinda 6:9-11) Dipepala dimo (The New York Times) dinena’mba: “Bansongwanzele bavule baloñanga busekese balongelanga’bo kusaka kobasakanga kwitabijibwa na bakwabo . . . Batame babidi pa basatu bafunda ku masomo makatampe ke basambakane kala na muntu kampanda.” Kishinte kya julunale umo (The Wall Street Journal) kyalombwele amba bana ba myaka 8 kutūla ku 12 “bo abatumbila mpata busekese.” Kyo kyanene ne lolo umo wadi mudingidi wa ku masomo pano ke mutambule pasho, amba: “Pano tubashilula kumona bana ba mu ka busamba ka pilimele na memi.”b
Pelai mushipiditu wa ino ntanda
10 Tudi na bulanda pa kumona bankasampe bamobamo bene Kidishitu baponena mu mushipiditu wa ino ntanda. Nsongwakaji umo mwine Jampani wanene’mba: “Ku meso a bami bambutwile ne banabetu bene Kidishitu nadi na mwikadilo mulumbuluke. Ino ami koku na būmi bungi.” Nsongwakaji wa mu Kenya nandi amba: “Kyaba kimo nadi kulu mu bya Leza kulu mu bya ntanda, ñenda ku mafetyi, ku minjiki ya rock, na balunda babi. Nadi ndyukile amba buno būmi i bufwe, ino nalekele kuta’ko mutyima, na’mba kekubulwe, kitatyi kimo nkaleka’byo. Ino kuleka’byo mpika. Abyo papo po pene byenda bibipila’ko.” Nsongwakaji mukwabo wa mu Alemanye nandi amba: “Byonso byashilwile na kusamba bulunda na balunda babi. Penepa naanza ne kutoma mfwanka. Kyonadi nsaka i kusanshija bambutwile bami, ino nesanshija’nka ami mwine.”
11 Eyo, kukidi muswelo wa kukomena, bine, wa kupela mushipiditu wa ino ntanda. Ivwana kifwa kya pa kala kyāshile Kalebu. Pāile tubedibedi dikumi kuleta lusango lubi lwa Ntanda ya Mulao, aye ne Yoshua kebāzakelepo nansha kulonda byādi binena kibumbo. Bānene pakubulwa moyo amba: “Yoya ntanda mo twapityilemo kubela’yo, e ntanda milumbuluke’tu byamalwa. Ino Yehova shi uloelelwe mudi batwe, kadi nankyo uketutweja monka mu ntanda’yo ne kwitupa’yo, ntanda ikukanga mabele ne būki.” (Umbadilo 14:7, 8) I kika kyāpele Kalebu bukomo bwa kukomena kuno kuningilwa na bakwabo? Yehova wānenene padi Kalebu amba: “Wadi ne ungi mushipiditu, kadi wanondelela’tu.”—Umbadilo 14:24.
Kulombola “ungi mushipiditu”
12 Dyalelo dino, kwikala na “ungi mushipiditu,” na mulangilo ungi—mwishile na wa ino ntanda—i kintu kilomba kininga ne kubulwa moyo. Muswelo umo wa kulonga kino i kwepuka muneneno wa mizaulo, wakubulwa bulēme. I bine ke makayopo, kino kishima “mizaulo” kya mu Kiluba kidingakene na kyubwa kya mu Kingidiki kishintulula pa bute pa bute amba “kushamuna misunya pamo bwa bambwa.” (Enzankanya na Ngalatea 5:15.) Monka mushamwinanga meno a mbwa misunya ku mukupa, mo monka ne binenwa bya mizaulo “ileta bumvu” bivūlanga bakwetu bulēmantu bwabo. Ino Kolose 3:8 witudingila amba “sumbulai bino byonso; kufuna bulobo, ne bukalabale, ne kiji, ne butukani, ne mīsambo ya bumvubumvu, [nansha] kupityija’yo mu kyakanwa kyenu kwine [mpika].” Nkindi 10:19 nandi amba: “Mu binenwa bya ntanda ne ntanda kemubulwepo kujilula: Ino yewa umuma milomo yandi ulonga byañeni.” Shi muntu wakutuke mutonko, yuka kwifula, ‘umwalwije ne kutama kukwabo,’ pakwabo na kwisamba nandi pafula na mutyima mutūke ne mu ndoe.—Mateo 5:39; Nkindi 15:1.
13 Muswelo mukwabo wa kulombola “ungi mushipiditu” i kwikala na mumweno mujalale pa bintu bya kungitu. Eyo, muntu yense ukimbanga kwikala na bintu bilumbuluke. Ne Yesu Kidishitu nandi wādi na mutwelo wandi wa bulēme. (Yoano 19:23, 24) Ino wivwane kukimba byabupeta kukubikale, kozenze’nka kuzenza bambutwile bakupotele bintu byoyukile amba kebadipo na muswelo wa kwibipota, mwanda’tu wa kwiula bankasampe bakwenu, yuka amba mushipiditu wa ino ntanda ubakubikala kupita ne molangila abe mwine. Bible unena’mba: ‘Bintu byo-byonso bidi mu ino ntanda—kilokoloko kya ngitu ne kilokoloko kya meso ne kulaija tumweno twa mu būmi, kebitambepo kudi Tata, ino bitamba ku ino ntanda.’ Bine, kokolwa kwiula mushipiditu wa ino ntanda wa kusakasaka byabupeta! Wifunde kuloelelwa na bintu byodi nabyo.—1 Yoano 2:16; 1 Temote 6:8-10.
14 Kutūla kwipwija mukose pa kyaba kyako nako kudi na mvubu. Mupolofeto Isaya wānene amba: “Malwa abo boba balanguka lubanga bwē, amba balonde byakutoma bikomo, ne kwija mu bufuku ne bukata poso’nka vinyu ne byo ibakandila bwa lubimbi! Ebiyampe lunsense, ne kapindo, ne luyamba, ne mushiba ne vinyu mine, bidi mu masobo abo; ino kebabangilepo mingilo ya Yehova, nansha kulangalanga kulonga kwa makasa andi.” (Isaya 5:11, 12) I kya bulanda, bankasampe bamo bene Kidishitu i bepāne mu ano mafetyi a pwilai kuno. Paipangwilwe kisumpi kya bankasampe bene Kidishitu kusekununa bintu bilongekanga ku mafetyi a bufuku kobendanga, kaka umo nsongwakaji wanene amba: “Ñuma ikalanga’ko kyaba ne kyaba. Pamo nami ntulumukanga’tu kendi umbukata mwa bekupila.” Tutu umo nsongwalume nandi amba: “Kutoma malwa, mfwanka, ne bikwabo pamo bwa bino byo byonka bikalanga’ko.” Tutu mukwabo nkasampe nandi witabija’mba: “Bantu bakolwanga. Kebalonga bintu pamo bwa bivila! Kadi dyamba ye kodilēle. Bintu byonso’tu bibibibi bilongekanga’ko. Shi wenda’ko na mulangwe wa amba kekudipo kyobikanonga, bine, ubebepela.” Nanshi Bible udi na bubinga pa kubadila lupotopoto, nansha “byamunyanji bisuluka ku budyakata ne ku bunkolwankolwa,” mu “bilongwa bya bungitu.”—Ngalatea 5:19-21, MB; Loma 13:13.
15 Kwepuka kwipwija mukose kubi ke kwibudijapo nsangaji. Leza otutōta i ‘Leza wa nsangaji,’ ukusakila nobe usepelele mu bunkasa bobe! (1 Temote 1:11; Musapudi 11:9) Ino Bible witudyumuna’mba: “Yewa usanswa makayo [“kwipwija mukose,” Lamsa] ukekala mulanda.” (Nkindi 21:17) I bine, shi utūle kwipwija mukose pa kifuko kibajinji mu būmi bobe, yuka’mba ukekala mulanda kumushipiditu. Nanshi londa misoñanya ya mu Bible mu butongi bobe bwa makayo a kwipwija mukose. Kudi miswelo mivule ya kwipwija mukose yūbaka, keipomona yokokeja kusangela.c—Musapudi 11:10.
16 Kwikala na mutyima wa bumvubumvu mu muvwadilo, mu mubandilo, mu mutendelo, ne mu kupela kupupa bisela bya ino ntanda, kukakuyukanya bu muntu mwishile nayo. (Loma 12:2; 1 Temote 2:9) Ne mu kutonga minjiki namo mo monka. (Fidipai 4:8, 9) Nsongwakaji umo mwine Kidishitu unena’mba: “Nadi na minjiki imo yonadi ndyukile’tu amba nkifwaninwepo kwikala nayo, ino yadi ivuma biyampe mpata!” Nkasampe mwana-mulume nandi amba: “Kudi ami minjiki i dikinga mwanda neiswele bininge. Shi natana’mo kintu kibi, nansha shi bambutwile bami abaunombola’kyo, noñanga bukomo milangwe yami iludike mutyima wami mwanda mutyima wami wikalanga uswele mine minjiki’ya.” Banwe bankasampe ‘kemwakilwai budyumuku’ bwa Satana! (2 Kodinda 2:11) Wingidijanga minjiki mwanda wa kubombola bene Kidishitu bankasampe kudi Yehova! Bishinte bivule bilupwilwe mu mabuku a Sosiete Watch Tower ke bisambile pa minjiki ya rap, ya heavy metal, ne pa ya rock.d Inoko, mabuku a sosiete Watch Tower keakokejapo kukonkotola minjiki ne minjiki itamba. Mufwaninwe nanshi kwingidija ‘manwa enu a kujingulula bintu’ ne kuyuka “kusansanya” pomutonga minjiki ya kuteja.—Nkindi 2:11.
17 Kya mfulo, mufwaninwe kwilama banwe bene batōka mu mwikadilo. Bible unena’mba: “Tyinai busekese.” (1 Kodinda 6:18) Kishima kibajinjibajinji kya Kingidiki kitelwa bu busekese i por·neiʹa, kifunkila pa kusambakana ko-konso kwambulwa kwendela’mo, kubadila’mo ne kwingidija bisanga bya lubedi panja pa busongi. Kifwa bulādi bwa mu kanwa, nansha kupoleja ba pa bisanga bya lubedi. Bankasampe bavule bene Kidishitu i bekuje mu bilongwa bya uno muswelo, balanga amba ke busekesepo bobalonga. Akyo Kinenwa kya Leza kinena patōkelela’mba: “Kino kyo kiswelwe ku mutyima wa Leza ke bupandulwemo bwenu kadi; mujile busekese; kadi bānwe bonso, ku muntu, ku muntu, muyūke mwakumwena bakaji, wa wandi, wa wandi, umbupandulwemo, ne umbuleme.”—1 Tesalonika 4:3, 4.
18 Bine, na bukwashi bwa Yehova, mukokeja kwepuka kusambukilwa na mushipiditu wa ino ntanda! (1 Petelo 5:10) Inoko yukai amba Satana ufyanga pavule makinga andi a kyonakanya, o mwanda kuyuka kunañuna padi kyaka kulombanga kuyuka kusansanya kwabinebine. Kishinte kyetu kilonda’ko kikemanina pa bukwashi bukatampe ku bankasampe bwa kuyuka mwa kutamijija manwa abo a kujingulula bintu.
[Kunshi kwa dyani]
a Mafetyi a maja pavule ekalanga a kukesha nkelenkele panshi tō. Shi usaka kuyukila’ko bivule, tala kishinte “Les jeunes s’interrogent . . . Les raves : un amusement sans danger ?” mu Réveillez-vous ! wa mafuku 22 Kweji 12, 1997.
b Bana ba myaka kubwipi kwa 11.
c Shi usaka madingi, tala pa paje 296-303 mu dibuku Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi.
d Tala Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 4, 1993.
Bipangujo bya kupituluka’mo
◻ ‘Mushipiditu wa ino ntanda’ i bika, ne udi na “lupusa” lwa muswelo’ka pa bantu?
◻ I bilomboji’ka bimobimo bya mushipiditu wa ino ntanda bimonwa mu bankasampe dyalelo?
◻ Bankasampe bene Kidishitu balombolanga “ungi mushipiditu” namani mu myanda itala muneneno ne kwipwija mukose?
◻ I muswelo’ka ulombolanga bankasampe bene Kidishitu “ungi mushipiditu” mu myanda itala mwikadilo ne minjiki?
[Study Questions]
1, 2. (a) I kwishila’ka kudi pa bukata bwa bankasampe ba mu ino ntanda na ba mu bipwilo bya Batumoni ba Yehova? (b) I kufwija’ka kotufwaninwe kufwija’ko Batumoni bankasampe bavule?
3. Kishima “mushipiditu” kikokeja kushintulula bika?
4, 5. (a) I mushipiditu’ka wādi uludika boba bādi mu kipwilo kya Efisesa pobādi kebaikele bene Kidishitu? (b) “Mulopwe wa lupusa lwa luvula” i ani, ne “luvula” lwine i bika?
6. “Lupusa lwa luvula” i bika, ne lwingilanga namani pa bankasampe bavule?
7-9. (a) Tela miswelo imoimo iyukena’ko mushipiditu wa ino ntanda mu bana ba ino myaka. (b) Lelo ne mu kyenu kifuko kodi mumone’mo bino bintu?
10. Bankasampe bamobamo ba mu bisaka bya bwine Kidishitu baponenanga muswelo’ka mu mushipiditu wa ino ntanda?
11. Kalebu wābwenye namani kukomena mulangwe wa kulonda byādi binena kibumbo pāile tubedibedi dikumi kuleta lusango lubi?
12. Mwanda waka i kya kamweno kwikala na “ungi mushipiditu” mu myanda itala muneneno?
13. Bankasampe bafwaninwe kulonga bika bilombola amba badi na mumweno mujalale pa bintu bya kungitu?
14. (a) I bika byādi bilonga bantu ba Leza ba mu mafuku a Isaya bilombola amba bādi na mumweno wakubulwa bujalale mu kwipwija mukose? (b) I byaka’ka bitananga bankasampe bamo bene Kidishitu ku mafetyi a bufuku a pwilai kuno?
15. I mumweno’ka mujalale upāna Bible pa myanda itala kwipwija mukose?
16. Bankasampe bene Kidishitu bakokeja kulombola namani amba i beshile?
17. (a) Por·neiʹa, i bika, ne i bilongwa’ka bibadilwa’mo? (b) Kiswamutyima kya Leza mu myanda itala mwikadilo i kiswamutyima’ka?
18. (a) I muswelo’ka ukokeja nkasampe kwepuka kusambukilwa na mushipiditu wa ino ntanda? (b) I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?
[Picture on page 17]
Bankasampe bavule beyukanyanga na mwiendelejo wabo amba badi munshi mwa “lupusa” lwa mushipiditu wa ino ntanda
[Picture on page 18]
Ikala muntu uyukile kutonga minjiki miyampe
[Picture on page 19]
Kukomena mushipiditu wa ino ntanda kulombanga kwikala wakubulwa moyo