Watchtower KIBĪKO PA ENTELENETE
Watchtower
KIBĪKO PA ENTELENETE
Kiluba
Ā
  • Ā
  • ā
  • Ē
  • ē
  • Ī
  • ī
  • Ō
  • ō
  • Ū
  • ū
  • Á
  • á
  • É
  • é
  • Ó
  • ó
  • Ñ
  • ñ
  • BIBLE
  • BILUPWILWE
  • KUPWILA
  • w99 1/10 p. 5-10
  • Lelo Yehova ulombanga bitupityile kipimo?

Pano i patupu video

Yō, bibakoma kupūtula video.

  • Lelo Yehova ulombanga bitupityile kipimo?
  • Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—1999
  • Tumitwe twa Myanda
  • Myanda Iifwene Nayo
  • Byādi bisaka Yehova ku ba pa kala
  • Bijila bya Yehova kudi Isalela
  • Le bijila bya Yehova byādi kitundu kilēma?
  • I bika bine bilomba Yehova
  • Ke bipityilepo kipimo
  • Muntu wa Bulwi ne Kanuke Kana-Kakaji
    Myanda Yotwifunda mu Bible
  • Mwanuke Wakwasha Mwana-Mulume wa Bukomo
    Dibuku Dyami dya Mānga ya mu Bible
  • Bana Basangaja Leza
    Boila Ñeni Kudi Mufundiji Mukatampe
  • “Bijila bya Yehova I Bibwaninine”
    Fwena Kudi Yehova
Tala Bikwabo
Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—1999
w99 1/10 p. 5-10

Lelo Yehova ulombanga bitupityile kipimo?

“Lelo i kika kyaswele Yehova kodi, a? Poso’nka kulonga buluji, ne kusanswa kanye, ne kunanga mu kwiubija na Leza obe.”—MIKA 6:8.

YEHOVA ulombanga bantu bandi kintu kampanda. Ino powatanga binenwa bidi kūlu’bi bitelelwe mu bupolofeto bwa Mika, ubemwena abe mwine amba bintu bisaka Leza ke bikomopo. Inoko bantu bavule kebengidilangapo Umpangi wetu Mwine Mukatampe, ne bamo badi bamwingidila pano i baleke’byo. Mwanda waka? Mwanda balanga’mba Leza ulombanga bitupityile kipimo. Lelo i amo’ni? Nansha i mifwatakanyo’tu yobadi nayo pa bisaka Yehova? Mānga ya kala ikokeja kwitwivwanija senene uno mwanda.

2 Nemani mudyavita wa bene Shidea wādi ubela makopo, bāiya kumulombola’mba mu Isalela mudi mupolofeto wa Yehova ubwanya kumundapa. Penepo Nemani wātaluka ne bantu bandi kebenda ku Isalela, bāfika ku njibo ya Edisha mupolofeto wa Leza. Edisha pa kyaba kya kutamba mu njibo akemune mweni wa bulēme, aye wātuma mwingidi wandi kunena Nemani amba: “Enda ukoye mu Yodano misungu isamba-ibidi, ne ngitu yobe ikālamuka senene, ne kutōka ukatōka.”—2 Balopwe 5:10.

3 Nemani wādi wa kubeluka luba lwandi lwa munyanji shi wālondele byānene mupolofeto wa Leza. Le pano Yehova wāmulombele bimupityile kipimo? Nansha dimo. Ino Nemani wāpela kulonga byāmulombele Yehova. Kanena na midibululo amba: “Lelo Abana ne Falapala, minonga ya Damakasa, keitabukilepo kunengela mema onso a Isalela, a? Lelo nkikōkejapo kadi koya mu ayo, ne kutōka natōka, a?” Ponka’po, Nemani wātaluka kaenda ufuna bulobo.—2 Balopwe 5:12.

4 I bika bine byādi bikambija Nemani? Ke byāmulombelwepo byādi bikomo kubwanya, mhm. Mwanda bengidi bandi bāmunene na bunwa amba: “Shi mupolofeto wakunena kulonga kintu kimo kikatampe, lelo nankyo kwaswelepo kulonga’kyo’ni, a? Lelo penepo kadi ke namani pano, pākunena’mba: Oya, wikale utōka, a?” (2 Balopwe 5:13) Nanshi byādi bikambija Nemani i ngikadilo yandi. Wēmwene bu katambwilwepo na bulēmantu bumufwaninwe, ino walombwe kulonga kintu kimweka bu kekyundapapo, kya kumupelula. Inoko ku mfulo wāitabija madingi āmudingile bengidi bandi na bunwa, wēabika mu Munonga wa Yodano misunsa isamba-ibidi mituntulu. Langa’po nsangaji yandi pa kumona “ngitu yandi yaalamuka monka pamo’nka bwa ngitu ya kāna katyetye, kadi ne kutōka watōka”! Bine, wāfwijije’ko mpata. Tamba’nka penepa, Nemani wānena amba kekudipo leza mukwabo wakatōta, poso’nka Yehova kete.—2 Balopwe 5:14-17.

5 Tamba kalāa, Yehova ulombanga bantu kulonda mbila yandi pala pala. Nobe bandaula’mo bidi imoimo. Pobandaula’yo, wiipangule kyowādi wa kulonga’po shi wadi amba i abe obālombele kudi Yehova kulonga bino bintu. Kupwa, tukamona byobya bilomba Yehova kotudi dyalelo.

Byādi bisaka Yehova ku ba pa kala

6 Yehova wāsoñenye ba Adama ne Eva, bantu babidi babajinji, kubutula bana, kunekenya ntanda, ne kubikala pa banyema. Uno mwana-mulume ne wandi mukaji bāeselwe pa kupebwa kikalo kya budimi bukatakata kadi buyampe. (Ngalwilo 1:27, 28; 2:9-15) Ino bājidikilwe kintu kimo. Kebādipo ba kudya ku mutyi umo, mu mityi mivule ipa bipa yādi mu budimi bwa Edena. (Ngalwilo 2:16, 17) Le kuno kwādi kulomba bintu bipite kipimo? Shi wādi amba i abe, mwene wādi wa kuloelelwa kwingila uno mwingilo pa kuyuka’mba ukekala na būmi bwanyeke na bukomo bwa ngitu bubwaninine? Nansha shi ñongojani wāile mu budimi, mwene abe wādi wa kupela bongojani bwandi? Mwene wādi wa kwitabija’mba Yehova udi na bubinga bwa kujidikila kino kijila kipēla?—Ngalwilo 3:1-5.

7 Mwenda mafuku, Yehova wālomba Noa kūbaka safini mwanda wa kupanda pa dilobe dya ntanda yonso. Kano kekādipo kaji kanekene, shi tutale bukata bwa safini, ne byokādi kengilwa ku meso a bantu ba lwana ne tufutululo. Eyo, Noa wāpelwe madyese a kupandija ba mu kipango kyandi, kutentekela’po ne banyema bavule byamwiko! (Ngalwilo 6:1-8, 14-16; Bahebelu 11:7; 2 Petelo 2:5) Shi wādi amba i abe wāpelwe uno mwingilo, le wādi wa kwingila’o na kininga kufika ne ku kukonkeja’o’ni? Nansha wādi wa kunena’mba Yehova walombe bikupityile kipimo?

8 Leza wālombele Abalahama kulonga kintu kikomo mpata, amba: “Sela obe mwana, mwana obe wa kasuku osanshilwe, ke Isake kadi, enda ku ntanda ya Modiya umwelele konka ke kyakwela kisōkwe.” (Ngalwilo 22:2) Lwitabijo lwa Abalahama lwaādi witabije mu bukomo budi na Leza bwa kujokeja Isake ku būmi lwātūdilwe pa ditompo, mwanda Yehova wālaile amba Isake ukekala na lutundu aye papo kabutwile mwana. Ino Leza wālamine būmi bwa Isake pāsakile Abalahama kumwela bu kitapwa. Kino kyādi kyelekeja Leza mwaādi wa kukelela wandi Mwana bu kitapwa pangala pa bantu ne kumusangula mwenda mafuku.—Ngalwilo 17:19; 22:9-18; Yoano 3:16; Bilongwa 2:23, 24, 29-32; Bahebelu 11:17-19.

9 Bamo bakokeja kulanga’mba Yehova Leza wālombele Abalahama bintu bimupityile kipimo. Le i amo? Lelo i kubulwa buswe shi Umpangi wetu, ubwanya kusangula bafwe, wetulombe kumukōkela nansha shi kino kilomba tulāle kakitatyi katyetye mu lufu? Yesu Kidishitu ne balondi bandi babajinji kebādipo balanga nankyo. Bādi betabija kususulwa, nansha ke kufwa, pangala pa kulonga kiswamutyima kya Leza. (Yoano 10:11, 17, 18; Bilongwa 5:40-42; 21:13) Shi ubatanwa mu ino ngikadilo, le uketabija nobe kulongela monka? Ivwana pano bintu bimobimo byālombele Yehova ku boba bāitabije kwikala bantu bandi.

Bijila bya Yehova kudi Isalela

10 Lutundu lwa Abalahama lwātambile kudi wandi mwana Isake, ne Yakoba munkana wandi, lwāvudile ke muzo wa Isalela. Yehova wānyongolola bene Isalela mu bupika bwa Edipito. (Ngalwilo 32:28; 46:1-3; 2 Samwele 7:23, 24) Kepāijijepo, bāitabija kulonga byonso byādi bibalomba Leza. Amba: “Kyonso kyanena Yehova tukalonga’kyo.” (Divilu 19:8) Yehova wapa muzo wa Isalela bijila 600 ne kupita, kubadila’mo ne Mbila Dikumi, mungya kusaka kobādi basaka kubikalwa na aye. Mwenda myaka, bino bijila bya Leza, byaāletele kupityila kudi Mosesa, byāshilula kutelwa’tu bu Bijila.—Ezela 7:6; Luka 10:25-27; Yoano 1:17.

11 Kitungo kimo kyāletelwe Bijila i kulama bene Isalela na kwibapa mbila miyampe ya kwibaludika, kifwa mu myanda ya kusambakena pamo, ya busunga, ne ya kulela bana. (Divilu 20:14; Levi 18:6-18, 22-24; 19:35, 36; Kupituluka 6:6-9) Mbila mikwabo yādi ya mwa kwikadila na bantu bakwabo, ne na banyema. (Levi 19:18; Kupituluka 22:4, 10) Misoñanya yādi ipānwa ku masobo a ku mwaka ne mwaka ne ku kungwila pamo kwādi kungwilwa mwanda wa kutōtela pamo byo byādi bipa bantu bukomo bwa kwilama kumushipiditu.—Levi 23:1-43; Kupituluka 31:10-13.

12 Kitungo kine kikatampe kya Bijila i kino kyātelelwe na mutumibwa Polo paāsonekele’mba: “Watentekelwe pa mwanda wa kujilula bijila’mba, poso lufike lolwa lukunwa [Kidishitu] lwalaīlwe ku mwanda-wamulao.” (Ngalatea 3:19) Bijila byādi bivuluja bene Isalela amba i bakubulwa kubwaninina. Mungya buluji, bādi basakilwa kitapwa kibwaninine kya kufundwididila lonso bubi bwabo. (Bahebelu 10:1-4) Nanshi Bijila byādi’ko mwanda wa kuteakanya bantu betabije Yesu, aye wādi Meshiasa, Kidishitu. Polo wāsonekele’mba: “Mukanda-wabijila wadi mufundiji wetu wakwituleta kudi Kidishitu, twa’mba, tukamone bubinga pa kwitabija.”—Ngalatea 3:24.

Le bijila bya Yehova byādi kitundu kilēma?

13 Bavule bādi bamona amba Bijila i kitundu kilēma, nansha byobyādi ‘bikola, kadi byoloke, bilumbuluke.’ (Loma 7:12) Bene Isalela kebādipo mwa kubwaninya kufikila pa ditabula dya mwikadilo wādi utungilwe mu Bijila, mwanda byādi bibwaninine. (Mitōto 19:7) Kino kyo kyāityīle’byo mutumibwa Petelo bu “lupungu . . . kelwavwelwepo nansha na bakulutuba betu, nansha bātwe bēne.” (Bilongwa 15:10) I bine, Bijila kebyādipo kitundu kilēma, mwanda kukōkela’ko kwādi kumweja bantu biyampe.

14 Kifwa, pādi pakilondwa Bijila, ngivi kādipo ukutwa, wādi wingila, mwa kufutyila pabidi nansha ne musubu bintu byaibile. Mu uno muswelo, wibilwe kādipo ujimija bintu byandi lonso, ne bantu nabo kebādipo basela kitundu kya kudisha bakutwa. (Divilu 22:1, 3, 4, 7) Bidibwa bibi byādi bijidikwe. Mwita wa ngulube shi keupilepo biyampe ukokeja kuleta misongo (trichinose) ne wa kalulu nao monka na monka (tularémie). (Levi 11:4-12) Kadi Bijila byādi bikinga bantu pa kupeleja kutenga imbidi mifwe. Shi muntu watenga umbidi mufwe, wādi unenwe koya ne kukenda bisandi byandi. (Levi 11:31-36; Umbadilo 19:11-22) Tuvwi twādi tujīkwa, mwanda wa kukinga bantu ku kusambukilwa na bishi bileta misongo, kwasokwelwe ke’nka panopano na bafundi ba sianse.—Kupituluka 23:13.

15 Bijila kebyādipo bilomba bantu bintu bibapityile kipimo. Ino bashintuludi ba Bijila bo abo bādi balomba bantu bintu bipite kipimo. Dibuku dishintulula bishima bya Bible (A Dictionary of the Bible) dilupwilwe na James Hastings dinenena pa mbila yobādi batwikañana’mba: “Mbila yonso ya mu Bible yādi ijokolokelwe na lunkunkwa-mulongo lwa tumbila tukwabokwabo. . . . Kikatampe kyādi kifwilwa i kutweja tumyanda to-tonso tobadi balanga mu mulongo wa Bijila, ne kuludika pambulwa kanye mwiendelejo onso wa muntu na mbila ya kaninga-mpo yobātūdile’ko. . . . Diwi dya mutyima wa mundamunda dyātuntumikwa; bukomo bwa kinenwa kya Leza bwāzoza pa kutyimpilwa’kyo panshi na buvule bwa mbila ya ntentekelo.”

16 Yesu Kidishitu wāsokwedile bendeji ba mitōtelo patōka bādi batwika bakwabo mbila mivule paānene’mba: “Bakutanga biselwa byamalwa kulema, bikola ne pa kusela, ke bebitwika pa bipuji bya bantu. Ino abo beneko ne kwibēlako, nansha munwe umo mpika.” (Mateo 23:2, 4) Wālombola patōka amba mbila ne bisela bilēma bulēmi tetele byātūdilwe’ko na bantu, kubadila’mo ne kwisubula kwa bisela bivulevule, byālengeje “mwanda wa Leza ke wa bitupubitupu.” (Mako 7:1-13; Mateo 23:13, 24-26) Nansha ke kumeso kwa Yesu kwiya pano panshi, bafundiji ba mitōtelo mu Isalela bādi bashintulula bibi bintu bine bilomba Yehova.

I bika bine bilomba Yehova

17 Yehova wānene kupityila kudi mupolofeto Isaya amba: “Naikuta byelwa bisōkwe bya mikōko-milume, ne māni a banyema banune; ino nkiloelelwemopo mu mashi a bañombe-balume, nansha a twana-twamikōko, nansha a bambuji balume.” (Isaya 1:10, 11) Mwanda waka Leza kādipo uloelelwa mu byakwela byaāsoñenye aye mwine mu Bijila? (Levi 1:1–4:35) Mwanda bantu kebādipo bamukwete na bulēme. O mwanda bādingilwe amba: “Oyai, tōkejai; fundulai bibi bya bilongwa byenu ku meso ami; lekai kulonga bubi; mwilombolei kulonga biyampe; kimbai kidye kyoloke, mukwashei basusulwa, mutyibilei mwana-nshie, musengelei wakishala.” (Isaya 1:16, 17) Mwene kino kibwanya kwitwivwanija senene bintu bisaka Yehova ku bengidi bandi?

18 Yesu wālombwele bintu bine bisaka Leza. Wēbilombwele pobāmwipangwile amba, “Lelo kijila kikatampe mu bijila byonso mu mukanda-wabijila i kyepi le?” Wālondolola’mba: “Ukasanswa Yehova Leza obe, ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne manwa obe onso. Kino kyo kibajinji kidipo ne bukata’kyo. Kya bubidi kikwabo kidingakene nakyo’mba: Ukasanswa mukwenu na abe mwine. I ponka pa bino bijila bibidi e po pa kitako kya mukanda onso wabijila ne wabapolofeto.” (Mateo 22:36-40; Levi 19:18; Kupituluka 6:4-6) Mupolofeto Mosesa wātengele uno mwanda umo onka paāipangwile amba: “Lelo Yehova Leza obe kyasaka kodi i kika? Ino’nka kwakamwa Yehova Leza obe, kunanga mu mashinda andi onso, kumusanswa ne kumwingidila Yehova Leza obe, ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, kadi ne kulama bijila bya Yehova ne bitungo byandi.”—Kupituluka 10:12, 13; 15:7, 8.

19 Bene Isalela bādi basaka kwimwekeja bu bajila, nansha byobādi banonga-bibi. Bijila byādi bilomba kujila nzala enka mu Difuku dya Lupūto ku mwaka ku mwaka, ino abo bāshilula kujila nzala divulevule. (Levi 16:30, 31) Yehova wēbatopeka’mba: “Lelo kwine kuno kekopo kushikilwa na nzalapo ko natonga a? I kukanununa nkano ya bukondame, kusotola bikutwa bya lupungu, ne kuleka badisusu kwenda bu-mwana pabo, ne kukatyumuna mpungu, yonso’tu, a? Lelo keabepo wa kwiabanya bidībwa byobe ne banzala, kadi amba utweje mu njibo yobe balanda bamona malwa, a? ne pomona wamutaka umuvwike, penepo kwifilepo kudi [bya] ku ngitu ya abe mwine?”—Isaya 58:3-7.

20 Bano bene Isalela boloke ku meso a abo bene bādi na makambakano adingakene na ādi na banzazangi ba mitōtelo bātopekelwe na Yesu amba: “Mulambulanga kyakufikija mu dikumi kya nana, ne kya bizadi, ne kya kamuni, ino ku byobya byakukila bulemeko bya mu mukanda-wabijila mwebivulaminwa byakoloka mu kidye, ne byakufwilako bantu lusa, ne byalwitabijo, nanshi byobya bīnebīne byakūba, kadi ne byobya bikwabo bīne monka kuleka mpika.” (Mateo 23:23; Levi 27:30) Mwene bino binenwa bya Yesu bitwivwanija bintu bine bisaka Yehova kotudi?

21 Mika mupolofeto wa Leza, pa kusaka kwitwivwanija bisaka Yehova ne byakasakile, wāipangwile amba: “Le nkāya kumeso a Yehova nebika ne kwibandika ami mwine ku meso a Leza wa mulamula, a? Lelo nkāya kumeso andi ne byakwela bisōkwe, ne bañombe bāna ba mwaka umo’ni, a? Lelo Yehova ukatōkejibwa ne tununu na tununu twa mikōko-milume, nansha na makumi ne makumi a tununu twa minonga ya māni’ni, a? Lelo nkapana umbedi wami pa kujilula kwami, kipa kya ngitu yami pa bubi bwa mūya wami’ni, a? Wakulaija abe muntu kyokya kilumbuluke; lelo i kika kyaswele Yehova kodi, a? Poso’nka kulonga buluji, ne kusanswa kanye, ne kunanga mu kwiubija na Leza obe.”—Mika 6:6-8.

22 Shi ke pano, i bika nakampata byādi bisaka Yehova ku boba bādi balonda Bijila? Eyo, bādi ba kuswa Yehova Leza. Mutumibwa Polo nandi amba: “Mukanda-wabijila onso wa fikijibwa ponka pa mwanda umo onka uno’u, amba: Ukasanswa mukwenu bwa abe mwine.” (Ngalatea 5:14) Kudi bene Kidishitu ba mu Loma nako monka na monka, Polo wānene amba: “Wakusanswa mukwabo wafikija pa mukanda-wabijila. . . . Ke-luntu lusa alo keluloñangapo kibikibi ku mukwabo, mhm; nanshi lusa lufikijanga ponka pa mukanda-wabijila.”—Loma 13:8-10.

Ke bipityilepo kipimo

23 Mwene kino kitutulumuja pa kuyuka’mba Yehova i Leza wa buswe, ulangila bakwabo, wa lusa? Yesu Kidishitu, Mwana wa bunka wa Leza, wāidile pano panshi kutumbija buswe bwa Shandi—bantu bayuke mobekadile balēme ku meso a Yehova. Yesu wālombwele mwikadile buswe bwa Leza paēsambile pa tumisolwe, amba: “[Kekudipo] nansha kamo kakapona panshi pa kubulwa Shenu [kuyuka].” Penepa wāvuya’mba: “Papo pene po pa mwanda wakubulwa kukwatyilwa moyo o mukīdile toni tungi buleme.” (Mateo 10:29-31) Bine, ketufwaninwepo kumona byobya bitulomba Leza wa buswe kulonga bu bintu bitupityile kipimo!

24 Abyo bine i bika bitulomba Yehova dyalelo? Mwanda waka bamo balanga’mba Leza ulombanga bintu bipityile kipimo? Shi tubandaule bino bipangujo, tukayuka kinenenwa’mba kulonga byonso bilomba Yehova i madyese a kutendelwa.

Le ubwanya kulondolola?

◻ Mwanda waka bamo balekanga kwingidila Yehova?

◻ I muswelo’ka wādi wenda wishila bisakibwa bya Yehova mu bula bwa myaka?

◻ Bijila byāfikidije kitungo’ka?

◻ I kika kinenenwa amba Yehova ketulombangapo bintu bitupityile kipimo?

[Study Questions]

1. I buluji’ka bumo bulekelanga bamobamo kwingidila Yehova?

2. Nemani wādi ani, ne mupolofeto wa Yehova wāmunene kulonga bika?

3. Mwanda waka Nemani wāpelele dibajinji kulonga byāmulombele Yehova?

4, 5. (a) Nemani wāpadilwe mpalo’ka pangala pa kikōkeji kyandi, ne wālongele’po bika paātambwile’yo? (b) I bika byotusaka kubandaula pano?

6. Ba mulume ne mukaji babajinji bālombelwe kulonga bika, ne shi wādi amba i abe, longa wālongele namani pa misoñanya ya uno muswelo?

7. (a) I mwingilo’ka wāpelwe Noa, ne i lwana’ka lwāmutene? (b) I muswelo’ka omwene byobya byobālombele Noa kudi Yehova?

8. Abalahama wālombelwe kulonga bika, ne i bika byālupukile ku kukōkela ku byāmulombelwe?

9. I kika kinenenwa amba Yehova kālombelepo Abalahama bintu bipite kipimo?

10. I bāni bānene amba bakalonga byonso byādi bibalomba Yehova, ne Yehova nandi wēbapele bika?

11. I kitungo’ka kimo kyāletelwe Bijila, ne i mbila’ka imoimo yāfikijije kino kitungo?

12. Kitungo kine kikatampe kyāikadile’ko Bijila i kitungo’ka?

13. (a) Bantu bakubulwa kubwaninina bādi bamona Bijila namani, ne mwanda waka? (b) Lelo Bijila kyādi kitundu kilēma binebine?

14. I bifwa’ka bibala-binga bilombola’mba kulonda Bijila kwādi na bukwashi bukatampe kudi bene Isalela?

15. I bika byāikele bu kiselwa kudi bene Isalela?

16. Yesu wānene bika pa mbila ilēma ne pa bisela byādi na bendeji ba mitōtelo?

17. Mwanda waka Yehova kādipo usangela byakwela bisokwe byādi byela bene Isalela bakubulwa lwitabijo?

18. I bika byādi bilomba Yehova ku bene Isalela?

19. I muswelo’ka wādi ukimba bene Isalela kwimwekeja bu bajila, ino Yehova wēbanene bika?

20. I kika kyātopekele Yesu banzazangi ba mitōtelo?

21. I muswelo’ka wālombwele mupolofeto Mika mu kīpi byobya bisaka Yehova kotudi ne byakasakepo?

22. Yehova wādi usaka nakampata bika ku boba bādi balonda Bijila?

23, 24. (a) Mwanda waka ketufwaninwepo kumona amba Yehova witulombanga kulonga bintu bitupityile kipimo? (b) I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

[Picture on page 10]

Bijila bya bantu, kifwa bitala pa kwisubula, byālengeje butōtyi bwikale ke kitundu kilēma

    Mabuku a mu Kiluba (1993-2025)
    Tamba
    Twela
    • Kiluba
    • Tumina
    • Byosaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Bijila bya Mwingidijijo
    • Bitala Myanda Mifyame
    • Mwa Kujadikila Myanda Mifyame
    • JW.ORG
    • Twela
    Tumina