Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Bubidi wa Bilongwa bya Mafuku

MUKANDA wa Bubidi wa Bilongwa bya Mafuku wa mu Bible ubashilula na myanda ya kubikala kwa Solomone bu mulopwe pa Isalela. Kadi ubafule na binenwa byānene Shilusa Mulopwe wa Peleshia kudi Bayuda, misungi yādi mu Babiloni amba: “[Yehova] wansoñanya kumushimikila njibo mu Yelusalema, kidi mu Yuda. Enselele udi umbukata mwenu wa bantu bandi bonsololo, Yehova Leza wandi ekale nandi, ino akande bidi [ku Yelusalema].” (2 Bilongwa 36:23) Kitobo Ezela wapu kulemba uno mukanda mu 460 K.K.K., ulombola myanda yālongekele mu myaka 500—tamba mu 1037 K.K.K. kutūla mu 537 K.K.K.

Shilusa wāleta lupusa, penepo Bayuda abajokela mu Yelusalema ne kwaluja’mo mutōtelo wa Yehova. Inoko, myaka mivule yobālele bu misungi mu Babiloni ibebapityila bibi. Misungi yonso ijokele i milwe ilwē mānga ya muzo wabo. O mwanda Mukanda wa Bubidi wa Bilongwa bya Mafuku wibayukija mu kīpi binkumenkume bilongekele mu myaka ya balopwe ba ku musuku wa Davida. Kadi mānga ino itutala ne batwe mwanda ilombola patōka madyese alupuka ku kukōkela Leza wa bine ne bipa bilula bitamba ku kubulwa kumukōkela.

MULOPWE WĀUBAKA NJIBO YA YEHOVA

(2 Bilongwa 1:1–9:31)

Yehova wape Mulopwe Solomone kintu kyamulombele—tunangu ne buyuki—pamo ne bupeta ne ntumbo. Mulopwe waūbakila Yehova njibo ya buya bwa dyangi mu Yelusalema, penepo bantu “basepelela ne nsangaji ku mutyima.” (2 Bilongwa 7:10) Ebiya, Solomone “watabuka balopwe bonsololo ba panopanshi mu bupeta, ne ñeni.”—2 Bilongwa 9:22.

Solomone pa kupwa kubikala myaka 40 pa Isalela, “walāla nalo pamo na bashandi, ne . . . Lehaboma wandi mwana wamupingakana kubikala.” (2 Bilongwa 9:31) Ezela kasonekelepo kusāsuka kwasāsukile Solomone ku mutōtelo wa bine. Bubi bwatelele i enka bobwa bwa kuvudija kwavudije mulopwe tubalwe twa mu Edipito ne kusonga kwaasongele mwanā Felo. Nanshi musoneki wa bilongwa bya mafuku ulombola nsekununi mu muswelo muyampe.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

2:14—Mwanda waka musuku wa sendwe ulombwelwe pano i mwishile na owa utanwa mu 1 Balopwe 7:14? Balopwe wa kamo utela inandya sendwe bu “wakishala wa ku kisaka kya Nafatale” mwanda wāsongelwe na muntu wa mu kine kisaka’ki. Ino aye mwine i wa mu kisaka kya Dani. Mulume pa kufwa, wāsongelwe na Mwine Tyila, kadi uno sendwe wabutwilwe mu buno busongi.

2:18; 8:10—Ano mavese anena amba baledi bādi batala ne kulela ba mingilo ya kitungo bādi 3 600 kubweja’po 250, ino kukwatañana na 1 Balopwe 5:16; 9:23, buvule bwabo i 3 300 kubweja’po 550. Mwanda waka bino bibalwa i bishile? Kwishila kumweka bu kwimanine pa muswelo wādi utandikwa baledi. Padi Mukanda wa Bubidi wa Bilongwa ushiyañanya baledi ke Bene Isalelapo 3 600 na baledi Bene Isalela 250, ino Balopwe Umbajinji usansanya baledi bakatampe 3 300 na bakulumpe ba baledi bakata 550. Inoko kintu kiyukilwe i amba buvule bonso bwa baledi bādi bengila i bantu 3 850.

4:2-4—Mwanda waka byelekejo bya bañombe byāingidijibwe mu lūbako lwa kyalwilo kya kyumbu kisungululwe? Mu Bisonekwa, bañombe belekeja bukomo. (Ezekyele 1:10; Kusokwelwa 4:6, 7) Kutonga bañombe bekale bu kyelekejo kyādi kintu kifwaninwe mpata mwanda bañombe ba mukuba 12 bādi baselele “kyumbu” kikatampe, kilēma kintu kya mantoni 30 ne kibwanya komekwa’mo malitele 66 000 a mema. Kadi kulonga kwālongelwe bano bañombe kekwādipo kujilula mbila ya bubidi yādi ipeleja kwipungila bintu mwanda wa kwibitōta.—Divilu 20:4, 5.

4:5—Le kyumbu kisungululwe kyādi kitweja mema a buvule’ka? Kino kyumbu shi kidingwe ne pa milomo kyādi kitweja tununu tusatu twa bate, ko kunena’mba malitele 66 000. Ino mungya mobādi badingila’kyo mema, padi kyādi kitweja bipindi bibidi pa bisatu bya bukatampe bwakyo. O mwanda Balopwe wa kamo 7:26 unena’mba: “[Kyumbu] kyadi kibwana tununu tubidi twa bate [malitele 44 000].”

5:4, 5, 10—Lelo i bintu’ka byādi mu tabenakulo imbajinji byātūdilwe ne mu tempelo ya Solomone? Enka Dikumbo kyo kintu kyādi mu kipema kya kikalo kyāselelwe mu tempelo ya Solomone. Lūbako lwa tempelo pa kupwa, tabenakulo yāselelwe tamba mu Ngibeone bākeitūla mu Yelusalema kadi mobimwekela mo moyālaminwe.—2 Bilongwa 1:3, 4.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:11, 12. Yehova wāmwene kulomba kwālombele Solomone amba na bubine usakanga na mutyima umo kwikala na tunangu ne na buyuki. Ne milombelo yetu nayo yotulomba kudi Leza isokolanga nanshi byobya byotudi ku mutyima. I biyampe twikale kubandaula bintu byotunena mu milombelo.

6:4. Shi tudi na mutyima wa kufwija’ko Yehova pangala pa kanye ne buyampe bwandi, nabya ketukabulwepo kumwesela Yehova—ke kumutendela na kisanso ne kumufwija’ko kadi.

6:18-21. Eyo, Leza kakokejapo kubwana mu njibo yo-yonso, inoko tempelo kyo kyādi kité kya mutōtelo wa Yehova. Dyalelo nadyo, Mobo a Bulopwe a Batumoni ba Yehova i bité bya mutōtelo wa bine mu bibundi moadi.

6:19, 22, 32. Yehova wādi wivwana bantu bonso—kutamba ku mulopwe kutūla ne ku muntu mutyetyetyetye mu muzo—enka ne beni bene bādi bāya bamukimba na mikeketo.a—Mitōto 65:2.

KWIPYANA KWA BALOPWE BA KU MUSUKU WA DAVIDA

(2 Bilongwa 10:1–36:23)

Bulopwe bumo bwa Isalela bubelala pa abidi—bulopwe bwa kungala bwa bisaka dikumi ne bulopwe bwa kunshi bwa bisaka bibidi, kya Yuda ne kya Benjemani. Babitobo ne Bene Levi bonso mu Isalela abalamata na dikōkeji ku kipwano kya Bulopwe, pa kyaba kya kufwila muzo, o mwanda abelunga na Lehaboma mwanā Solomone. Myaka’tu 30 ne musubu pa kupita’po, tempelo ibajimija bya bupeta byayo.

Mu balopwe 19 balondele Lehaboma, 5 badi ba kikōkeji, 3 bashilwile biyampe ino bafula ku kubulwa kikōkeji, umo ye wesashile ku lwendo lwandi lubi. Ino balopwe bashele’ko balongele bibi ku meso a Yehova.b Mingilo ya balopwe batano batūdile kikulupiji kyabo mudi Yehova yo īsambilwe’po mpata. Nsekununi ya Hezekia wajokeje mingilo ya mu tempelo ne Yoshia wasobele masobo makatampe a Pashika yo yaikele kukankamika bikatampe Bayuda badi batele mutyima ku kujokeja mutōtelo wa Yehova mu Yelusalema.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

13:5—Muneneno “kipwano kya mwepo” usaka kunena bika? Mwepo byoulamanga bintu, o mwanda i kyelekejo kya kintu kya lonso, kekyalamukapo. Nanshi “kipwano kya mwepo” kyelekeja kwiivwana kuninge biyampe.

14:2-5; 15:17—Le Mulopwe Asa wāfundwile “mitenta” yonso? Mobimwekela kāfundwile’yopo. Padi Asa wāfundwile enka mitenta ikwatañene na mutōtelo wa baleza ba bubela ino ke yoyapo yādi itōtelwa’po Yehova na bantu. Pakwabo padi mitenta’ya yāūbakilwe dikwabo kupwa kwa bulopwe bwa Asa. Ino yo mitenta yāikele kufundulwa na Yehoshafata, wandi mwana. Bine, mitenta keyāfundwilwepo lonso, mhm, nansha ke mu bulopwe bwa Yehoshafata bwine.—2 Bilongwa 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Le kisaka kya Shimioni kyāendele ku mutamba’ka popa pēladile bulopwe bwa Isalela? Kisaka kya Shimioni kyāpelwe mikenza palapala mu bukata bwa ntanda ya Yuda, nanshi mungya ntanda, kyādi kijokolokwe na bulopwe bwa Yuda ne Benjemani. (Yoshua 19:1) Ino mungya mutōtelo ne politike, kino kisaka kyāendele ku mutamba wa bulopwe bwa kungala. Bene Shimioni bamo bāvilukīle kungala. (1 Bilongwa 4:42, 43) O mwanda Shimioni wābadilwe mu bulopwe bwa kungala.

16:13, 14—Lelo Asa wāsokelwe? Mhm, panenwa amba “bāsoka kwadi bingibingi bya ntanda ne miseke,” byādi bisombelwa, kewādipo umbidi wa Asa.

35:3—Le i kwepi kwāseleje Yoshia Dikumbo wēditwala mu tempelo? Bible kanenepo shi Dikumbo dyāfundwilwe’mo bidi na umo wa mu balopwe babi ne shi Yoshia wālamije’dyo bidi pantu kampanda mwa kulongolwela tempelo. Ino mungya mānga, kupwa kwa mafuku a Solomone, kutelwa kutelelwe Dikumbo i enka pātwejeje’dyo Yoshia mu tempelo.

Ñeni Yotuboila’ko:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Bine, tukokeja kuboila ñeni mikatampe pano itala pa kukulupila enka mudi Yehova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Bipwano na beni ne na bampikwa kwitabija biletanga musala. Nanshi i kipite buya twepuke kwikuja mu bintu bya bituputupu bya ino ntanda.—Yoano 17:14, 16; Yakoba 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Kwitatula kwāfikije Mulopwe Asa ku kulonga bibibibi mu mwaka wa mfulo ya būmi bwandi. Mushipiditu wa kwitatula wātwele Uzia ku kupona. Hezekia nandi wālonga bintu byampikwa ñeni ne padi i kwitatula kwāmufikije ku kulombola mikendi ya Babiloni bya bupeta bya mu tempelo. (Isaya 39:1-7) Bible udyumuna’mba: “Kwitatula kubadikidila bonakane, kadi ne mushipiditu wa kwizunzula ubadikidila kupona.”—Nkindi 16:18.

16:9. Yehova ukwashanga boba ba mutyima mubwaninine kwadi, kadi utengele kwingidija lupusa lwandi pangala pabo.

18:12, 13, 23, 24, 27. Twikalei na kininga ne bukankamane potwisamba myanda ya Yehova ne mpango yandi, pamo bwa Mikaya.

19:1-3. Yehova ukimbanga biyampe motudi nansha shi tubamufityija mutyima mu muswelo kampanda.

20:1-28. Tukulupilei amba Yehova ukatanwa kotudi shi tunyemena kwadi na kwityepeja.—Nkindi 15:29.

20:17. Tukamona “lupandilo lwa Yehova” shi ‘twipāna’ batwe bene mu kukwatakanya Bulopwe bwa Leza. Ketufwaninwepo kwilongela bintu motusakila, ino tufwaninwe ‘kwimana talala nyā’ na kukulupila ne mutyima umo mudi Yehova.

24:17-19; 25:14. Kutōta bankishi ko kwāikele bu dikinga kudi Yoashe ne wandi mwana Amazia. Dyalelo, kutōta bilezaleza nako kukokeja kwitukoka, nakampata shi kwiya mu bufyafya mu myanda ya lwiso lwa kwabila bintu nansha mutyima wa kufwila ntanda.—Kolose 3:5; Kusokwelwa 13:4.

32:6, 7. Netu tufwaninwe kwikala na kininga ne bukomo bwa ‘kuvwala panopele yonso ya Leza’ ne kulwa bulwi bwa ku mushipiditu.—Efisesa 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Muntu ulombolanga kwisāsa kwa bine shi waleka bubi bwandi ne shi weelela’ko kulonga biyampe. Shi muntu wesāsa bya binebine, nansha shi wadi ulongele bibi na byālongele Mulopwe Manase, ukokeja kufwilwa lusa.

34:1-3. Ngikadilo imbi ya mu bunkasa keikokejapo kwitukankaja kuyuka Leza ne kumwingidila. Padi Yoshia wātambwile milangwe miyampe mu bwanuke kitatyi kyēsāshile Manase nkambo wandi. Bine, milangwe yo-yonso miyampe yātambwile Yoshia yālupwile bipa biyampe. Kino kikokeja kwitufikila ne batwe.

36:15-17. Yehova i wa lusa ne kitūkijetyima. Inoko, lusa ne kitūkijetyima kyandi bidi na mfulo. Shi bantu basaka kukapanda pasa kuleta Yehova mfulo ya ino ngikadilo imbi ya bintu, nabya bafwaninwe kwitaba biyampe ku mwingilo wa busapudi bwa Bulopwe.

36:17, 22, 23. Kinenwa kya Yehova kifikidilanga nyeke.—1 Balopwe 9:7, 8; Yelemia 25:9-11.

Mukanda Ubamukunka ku Mutyima

“Yoshia wafundula byamunyanji byonsololo mu matanda onso ādi ku bāna ba Isalela, walongeja bonso batenwe mu Isalela kwingila, ke kwingidila Yehova Leza wabo kadi,” mo munenena 2 Bilongwa 34:33. Lelo i bika byākunkile Yoshia ku mutyima alonge kino kintu? Kitatyi kyāile Shafana mulembi na mukanda wa bijila wa Yehova obāsokwele, Mulopwe Yoshia wātangije’o na diwi ditunduke. Penepa Yoshia wātengwa ku mutyima na myanda yaāivwene, o mwanda wēpēne na bupyasakane mu kwendeleja kumeso mutōtelo utōka mu būmi bwandi bonso.

Batwe netu shi tutanga ne kulangulukila pa Kinenwa kya Leza, bine kibwanya kwitutenga ku mityima mpata. Mwene kulangulukila pa nsekununi ya balopwe ba ku musuku wa Davida nako kwitukankamika twiule bimfwa bya boba bākulupile mudi Yehova ne kwepuka mwiendelejo wa boba bābudilwe kumukulupila? Bine, Mukanda wa Bubidi wa bilongwa witutonona tutōte enka Leza wa bine kete ne kumukōkela nyeke. Na bubine, musapu udi’mo i mūmi ne wa bukomo.—Bahebelu 4:12.

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 14]

Le uyukile mwanda waka bañombe bādi munshi mwa kyumbu kisungululwe kyādi kyelekejo kifwaninwe?

[Bifwatulo pa paje 17]

Yoshia kāpelwepo bukwashi bukatampe mu bwanuke, ino wātamine na kikōkeji kudi Yehova