“Bonsololo Bakaselanga Byakwibalemena, wa Kyandi, wa Kyandi”
“Bātwe bonsololo, kuno ko tudi, tukēshintulwila kudi Leza, muntu pandi, muntu pandi.”—LOMA 14:12.
1. Le i kiselwa’ka kyēselele Bahebelu basatu?
BAHEBELU basatu mu Babiloni abanenwa kutyiba butyibi bwa mpanda mfwa. Lelo basa kwivukwila ku meso a nkishi mupuñame na mwibalombela’kyo bijila bya ntanda’ni, nansha basa kupela kutōta’kyo ne kwelwa mu nkelwa ya mudilo utēma? Ba Shadelake, Meshake, ne Abedenengo kebakepangwilepo muntu kampanda; kadi kebadipo basaka ne kwipangula kwine. Ne kwishisa kwine mpika, abanena’mba: “Kiyukibwe kōdi a mulopwe, ketukengidilapo baleza bobe, nansha kutōta nkishi wa nsahabu o waimika’o.” (Danyele 3:1-18) Bahebelu basatu bēselele abo bene kiselwa kya kwibalēmena.
2. Na bubine, i bāni bākwete butyibi bwāikele Pilato kutyibila Yesu Kidishitu, ne mwanda waka kino kekyāpwilepo mambo a Pilato a kukeshintulwila?
2 Myaka kubwipi kwa tutwa tusamba pa kupita’po, mbikavu umo wāivwana matope atopekwa muntu kampanda. Pa kupwa kubandaula mwanda, wāmona’mba uno muntu kādipo na mwanda. Ino kibumbo akyo kyādi kilomba’nka kulomba amba epaibwe. Mbikavu pa kupwa kushishibala bityetye, wātunya kwiselela kiselwa kyandi kya kumulēmena, ino wāleka kibumbo kilonge byokisaka. Wāoya ku makasa kanena’mba: “Ami nkidimopo mu ano mashi a moloke uno’u, mhm.” Kupwa wāpāna uno muntu mu makasa abo amba bakamwipaye ku mutyi. Eyo, pa kyaba kya kusela kiselwa kyandi kya kutyibila Yesu Kidishitu mambo, Pontyusa Pilato wālekele bakwabo batyibe mambo pa kyandi kyaba. Bine, nansha shi wāoile mema mavule muswelo’ka, ino keāmukendelepo mambo a kukeshintulwila pangala pa butyibi bubi bwaātyibile Yesu.—Mateo 27:11-26; Luka 23:13-25.
3. Mwanda waka ketufwaninwepo kuleka bakwetu bakwata butyibi pa kyetu kyaba?
3 Lelo abe nobe? Posakanga kukwata butyibi bobe, wikalanga bwa bano Bahebelu basatu’ni, nansha ukimbanga bakwenu bakukwatyile’bo? Kukwata butyibi ke mwandapo munekene. Kulomba kutama mu ñeni pa kukwata butyibi buyampe. Kimfwa, bambutwile bafwaninwe kutyibila babo bana banuke mbila miyampe. Eyo, kukwata butyibi kwikalanga kukomo shi mwanda i mukutakane ne shi kudi myanda palapala ilomba kutebwa mutyima. Inoko, kiselwa kya kukwata butyibi ke kintupo kilēma bipitepite kibwanya kutelwa bu kitundu nansha bu kintu kikoleja kilomba boba “ba mushipiditu” betuselele’kyo. (Ngalatea 6:1, 2) Inoko i kiselwa kitulomba ‘kukeshintulwila kudi Leza, muntu pandi, muntu pandi.’ (Loma 14:12) Mwanda Bible unena’mba: “Ke-bantu abo bonsololo bakaselanga byakwibalemena, wa kyandi, wa kyandi.” (Ngalatea 6:5) Shi ke pano, le tukokeja kukwata butyibi buyampe umbūmi namani? Dibajinji bidi, tufwaninwe kuyuka byoketubwanyapo kulonga ebiya ke kwifunda byobya byotukokeja kupingakanya’po.
Kikatampe Kine Kisakibwa
4. I bufundiji’ka bwa kamweno mu myanda ya butyibi botwefunda ku kubulwa kikōkeji kwa ba mulume ne mukaji babajinji?
4 Ku ngalwilo kwa mānga ya muntu, ba mulume ne mukaji bakwete butyibi bwēbaletele bipa bilula. Bātongele kudya ku mutyi wa kuyukanya biyampe ne bibi. (Ngalwilo 2:16, 17) Le i bika byēbatonwene bakwate buno butyibi? Bible unena’mba: “Mwana-mukaji byāmwene mutyi nao wadi mulumbuluke kudyako, kabidi wadi wa buya bwa dyangi kutalako, ne byo wadi mutyi wa kusanshibwa kupanako ñeni, ne kwapa waapako bipa byao ne kudya wadya; ebiya wapako ne mulume wandi mwine, nandi wadya.” (Ngalwilo 3:6) Eva wālongele buno butongi pa kutononwa na kilokoloko kya kwisakila. Kilongwa kyandi kyālengeje ne Adama ekupe kwadi. Kya mfulo, bubi ne lufu ‘byasambakana ku bantu bonso.’ (Loma 5:12) Kubulwa kukōkela kwa ba Adama ne Eva kwitufundija bufundiji bwa kamweno butala pa mikalo ya muntu. I buno: Shi muntu kalametepo ku buludiki bwa Leza, nabya ukakwata’nka butyibi bufwe.
5. I buludiki’ka bwitupele Yehova, ne tufwaninwe kulonga bika pa kumwena’mo?
5 Bine, tudi na nsangaji mpata pa kuyuka amba Yehova Leza kalekelepo kwitupa buludiki! Bisonekwa bitulombola’mba: “Matwi obe akevwana kinenwa kunyuma amba: Dine dino’di dyo dishinda, nangaimo; po mwalamuka ku lundyo, ne po mwalamuka ku lunkuso.” (Isaya 30:21) Yehova wisambanga netu kupityila ku Bible, Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu. Tufwaninwe kwifunda Bisonekwa ne kutweja mu ñeni buyuki bwa binebine budi’mo. Pa kutonga bintu senene, tufwaninwe kudya ‘bidibwa bikomokomo bya boba ke bapwe kutama,’ kadi tufwaninwe kwikala na “bya byakwivwana nabyo . . . bībidile kala bya kuyūkidila ne bulumbuluke ne bibi, mwanda wa kwivwanaivwana.” (Bahebelu 5:14) Tukebidija bya kwivwana nabyo byetu shi tulonda mu būmi bwetu byobya byotwifunda mu Kinenwa kya Leza.
6. I kintu kya mvubu pa kusaka mutyima wetu wa mundamunda wingile biyampe?
6 Kintu kya mvubu mpata pa kukwata butyibi i nangu ya mutyima wa mundamunda yotupyene. Ino nangu idi na bwino bwa kwitutyibila butyibi, ne kadi abo bo bukokeja ‘kwituponeja nansha kwitubingija.’ (Loma 2:14, 15) Kadi shi tusaka mutyima wetu wa mundamunda wingile biyampe, tufwaninwe kwiupa kitōkeji kya buyuki bwa binebine bwa Kinenwa kya Leza ne kwiuleka utenekwa potwingidija kino Kinenwa. Mutyima wa mundamunda wampikwa kupebwa kitōkeji ubolejibwanga bipēla byonka na bibidiji ne bishi. Kadi bintu ne milangwe ya bantu betujokolokele nabyo bikokeja kwitulubija. Bikekala namani shi tūbija mutyima wetu wa mundamunda powitudyumuna ne shi tujilulajilula misoñanya ya Leza? Kyaba kimo ukatuna “pamo’nka bwa mupye mudilo,” wa kikandaji ne bujundu pamo’nka bwa kikoba kikazambale. (1 Temote 4:2) Inoko, mutyima wa mundamunda mufundijibwe Kinenwa kya Leza wikalanga kalombwe kayampe.
7. I kintu’ka kikatampe kisakibwa pa kukwata butyibi buyampe?
7 Kintu kikatampe kisakibwa pa kwiselela kiselwa ne kukwata butyibi buyampe i kwikala na buyuki bwa binebine bwa Bisonekwa ne na bwino bwa kwingidija’bo. Pa kyaba kya kutyiba butyibi kityibetyibe, i biyampe kwitūdila’ko kitatyi kya kukimba misoñanya ya Leza ne kwingidija bukomo bwetu bwa kulanga mwa kulondela’yo mu būmi. Nansha shi bitulomba kukwata butyibi ponka na ponka—na bwākwete ba Shadelake, Meshake, ne Abedenengo—tukekala kala beadije shi tudi na buyuki bwa binebine bwa Kinenwa kya Leza ne shi tufundije’bo ne mutyima wetu wa mundamunda. Pa kusaka tumone kwendelela kwetu mokuningishisha bwino bwetu bwa kukwata butyibi, tubandaulei myanda ibidi’tu ya umbūmi.
I Ani Otukapwana Nandi?
8, 9. (a) I misoñanya’ka ilombola mvubu ya kwepuka kwinangila kubi? (b) Le kwinangila kubi i enka kupwana na boba ba mwikadilo umbi? Shintulula.
8 Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Kemukyongolwai; kwinangila kubi kuboleja miswelo milumbuluke.” (1 Kodinda 15:33) Yesu Kidishitu nandi wānena bandi bana ba bwanga’mba: ‘Kemudipo ba ino ntanda.’ (Yoano 15:19) Shi tulonde ino misoñanya, tukamona bukidi amba ketufwaninwepo kwenda kisense na ba busekese, ba makoji, bangivi, bankolwankolwa, ne badi namino. (1 Kodinda 6:9, 10) Pa kwenda tutama mu buyuki bwa bubinebine bwa mu Bible, tukajingulula amba kushikata na bantu ba uno muswelo, shi na kwibatala mu mafilime, ku televijo nansha ku kompyuta, shi na kutanga myanda yabo mu mabuku, bine nako i kwiobolwela musala. Ne kupwana na “banzazangi,” bantu befya byobadi mu mīsambo ya ku Entelenete nako mo monka.—Mitōto 26:4.
9 Ino le i bibi kupwana na bantu ba mwikadilo utōka ino bampikwa lwitabijo mudi Leza wa bine? Bisonekwa bitulombola’mba: “Panopantanda ponsololo pēne palēle mudi yewa umbi.” (1 Yoano 5:19) Pano tubajingulula amba balunda babi ke’nkapo bantu boneke, balonga bibi. Nanshi i kya ñeni kuningisha kipwano enka na bantu baswele Yehova kete.
10. I bika biketukwasha tukwate butyibi buyampe mu myanda ilomba kwitana na bantu ba ino ntanda?
10 I bikomo kwepukididila bantu ba ino ntanda, kadi ke akyopo kyobetunena kulonga. (Yoano 17:15) Mwanda mwingilo wa Bwine Kidishitu, kwenda ku masomo, kukengila kaji, byonso bilomba kwitana na bantu ba ino ntanda. Mwine Kidishitu udi na mwinē pandi wampikwa kwitabija wikunyanga kala bibembo na ntanda kutabuka bakwabo. O mwanda shi byumvwanino byetu i bifundijibwe kala, tukevwanija amba tunenwe kyaba kimo kwitana na ntanda ino kadi ketufwaninwepo kupwana nayo. (Yakoba 4:4) Namino, tukayuka mwa kukwatyila butyibi buyampe shi twenda nansha ketwendapo ku bintu bilongwa kupwa kwa masomo, kimfwa makayo ne maja etwa’ko bana ba masomo, nansha mafetyi ne masobo etwa’ko botwingila nabo.
Kutonga Kaji
11. I bika byotukabandaula dibajinji potukwata butyibi bwa kaji ka kwingila?
11 Kulonda misoñanya ya mu Bible bya butame senene kwitukwasha tukwate butyibi bwa mwa kuvuijija kiselwa kyetu kya ‘kumona bintu bya ba mu kipango kyetu.’ (1 Temote 5:8) Kintu kibajinji kifwaninwe kubandaula i kaji ako kene—bine byobetulomba kwingila. Kutonga kaji kendeleja kumeso bintu bijidikilwe mu Bible i kubi kala. O mwanda Bene Kidishitu kebaketabijapo kwingila twaji tulomba kutōta bilezaleza, kwiba, kwingidija mashi bibi, ne bilongwa bikwabo bipelelwe mu Bisonekwa. Kadi ketufwaninwepo kubepa nansha kudimba bantu, nansha shi mwinē kaji ulomba tulonge bino bintu.—Bilongwa 15:29; Kusokwelwa 21:8.
12, 13. Kutalula’mo kaji kene, i myanda’ka yotukata’ko mutyima potukwata butyibi mu myanda itala kaji?
12 Lelo shi kaji ako kekajilwididilapo kijila kamukaya kya Leza patōkelela? Potwenda tutama mu buyuki bwa bubinebine ne kulumbulula byumvwanino byetu, tukajingulula amba kudi bintu bikwabo bifwaninwe kuta’ko mutyima. Ulanga namani shi kaji kaluñanga kuboko ku bilongwa bijidikilwe mu Bisonekwa, kimfwa kwitaba ku telefone ya boba balongolola makayo a kwidya bintu? Papo kwine kutamba lupeto ne kifuko kine kingidilwa’mo nabyo bifwaninwe kutebwa’ko mutyima. Kimfwa, shi wiingidilanga mwingilo obe, le uketabija kaji ka kupenta bipwilo bya Kine Kidishitu, bintu bituntwila ku kukwasha mutōtelo wa bubela wendelele kumeso?—2 Kodinda 6:14-16.
13 Ulanga namani shi mukulumpe wetu wa kaji waitabija kaji ka kuneñenya kifuko kya mutōtelo wa bubela? Papo, tukata mutyima ku myanda itala kyepelo kyetu kya kwitabija nansha kupela bikalongwa’bya ne shi tukakuja’mo mutwe bininge nansha bityetye. Le bikekala namani shi kaji kene kakupelwe i kayampe, kimfwa ka kutūla mikanda mu kibundi, ino bilomba kukatūla’yo ne mu bifuko mulongwa bintu bibi? Lelo tukokeja kulonda musoñanya udi mu Mateo 5:45? Eyo, mwanda mukwabo keufwaninwepo kwilwa i uno: kaji ketu ka bukile bukya mokatengela mutyima wetu wa mundamunda. (Bahebelu 13:18) Na bubine, kwiselela byakwitulemenena pa kutonga kaji kulomba kunona byumvwanino byetu ne kufundija bwino bwa mutyima wetu wa mundamunda bwitupele Leza.
“Mu Mashinda Obe Onso Muyuke”
14. Mu myanda ya kukwata butyibi, i bika byotufwaninwe kulonga?
14 Le butyibi botukwata mu myanda mikwabo, kimfwa masomo a kufunda, kwitabija nansha kupela lawa kamukaya nabo le? Shi bitulomba kukwata butyibi mu ino myanda, tufwaninwe kusumininwa kulonda misoñanya ya mu Bible, ne kwingidija bukomo bwetu bwa kulanga mwa kwiilondela. Solomone Mulopwe wa tunangu wa Isalela wa kala wānene’mba: “Kulupila mudi Yehova ne mutyima obe onsololo, kadi kokalemēnenapo pa kwivwanija kwa abe mwine; mu mashinda obe onso muyuke, kadi aye ukōlolanga tushinda tobe.”—Nkindi 3:5, 6.
15. I ñeni’ka yotwaboila ku Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji mu kukwata butyibi?
15 Divule butongi botutonga bwikalanga na lupusa pa bakwetu, o mwanda i biyampe kuta’ko mutyima. Kimfwa, Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji kebādipo bakinenwe kulonda Bijila bya Mosesa bivulevule bitala pa byakudya. Bādi babwanya kutonga kudya bidibwa byādi bimonwa bu bya disubi mu Bijila ino byambulwa kabi mu myanda mikwabo. Ino mutumibwa Polo wāsonekele pa bitala mwita wa nyema wādi ulambulwa bidi ku tempelo ya bankishi, amba: “Shi bidibwa bikolele mwanetu, nabya nkikidīpo mwita wa nyema, nansha patyetye pene, nyeke ne nyeke, ehe, pa mwanda wa kunena’mba: Nakakoleja mwanetu.” (1 Kodinda 8:11-13) Bene Kidishitu babajinji bādi bakankamikwa kulangila ne mityima ya mundamunda ya bakwabo kutyina kwibakukaja. Netu potukwata butyibi, ketufwaninwepo kulonga “nansha kimo, kyakukoleja.”—1 Kodinda 10:29, 32.
Kimba Tunangu twa kwa Leza
16. Le milombelo iketukwasha namani potukwata butyibi?
16 Kintu kikwasha mpata mu kukwata butyibi i milombelo. Mwanā bwanga Yakoba wānene amba: “Wivwane shi kudi umo wa mwenu wakubulwa ñeni, nankyo alombe kudi Leza, kyaba bulale, wakubulwa ne mitoto mīne; nabya kikamupebwanga.” (Yakoba 1:5) Tukokeja kuvundamukila kudi Yehova na kikulupiji mu milombelo ne kumulomba tunangu amba tukwate butyibi buyampe. Potwisamba na Leza wa bine pa makambakano etu ne potukimba buludiki bwandi, mushipiditu sandu uketukwasha twivwanije senene bisonekwa byotubandaula ne kwituvuluja byobya byoketudi padi kala belwe.
17. Bakwetu bakokeja kwitukwasha namani mu butyibi botukwata?
17 Le bakwetu bakokeja kwitukwasha potukwata butyibi? Bine bakokeja, mwanda Yehova i mwitupe batutu bapye badi mu kipwilo. (Efisesa 4:11, 12) Tukokeja kwibafwena, kutabukidila shi tusaka kutyiba butyibi bukatampe. Banabetu badi na bujinguludi bwa ku mushipiditu ne ba bwino mu būmi bakokeja kwituvuluja misoñanya ya Leza ikokeja kwituludika mu butyibi bwetu amba tuyuke “kutonga kyokya kitabukile kunengela.” (Fidipai 1:9, 10, MB) Inoko, tuyukei kino: Ta mutyima kutyina amba bakwenu bakakwata butyibi pa kyobe kyaba. Batwe bene tufwaninwe kusela kiselwa kyetu kya kwitulēmenena.
Bipa—Le Bikekala Nyeke Biyampe?
18. Le tukanena bika pa bipa bilupuka ku butyibi buyampe?
18 Lelo butyibi bwimanine bininge pa misoñanya ya mu Bible ne bukwatwe na mutyima umo bukalupula nyeke bipa biyampe? Eyo, bukalupula’byo mwenda mafuku. Ino kyaba kimo, kukokeja kumweka makambakano kinondanonda na butyibi. Ba Shadelake, Meshake, ne Abedenengo bādi bayukile amba kupela kobapela kutōta nkishi mupuñame kukokeja kwibaletela lufu. (Danyele 3:16-19) Ne batumibwa nabo mo monka, pobāpwile kusapwila Sanhedrini ya Bayuda amba bakakōkela enka Leza bu mulopwe kutabuka’ko bantu, bānyakwilwe nsonde kumeso kwa kulekelelwa. (Bilongwa 5:27-29, 40) Ne kadi, “kitatyi ne myanda yampikwa kulaya” bikokeja kona bipa bilupuka ku butyibi bwetu. (Musapudi 9:11, NW) Ino nansha tususuke pangala pa butyibi buyampe botukwete, tukulupilei’tu amba Yehova uketukwasha tūminine, ne kadi mfulo mfulō uketwesela.—2 Kodinda 4:7.
19. I muswelo’ka otukeselela biselwa byetu na kininga ponso potukwata butyibi?
19 Ponso potukwata butyibi, tufwaninwe kukimba misoñanya ya mu Bisonekwa ne kwingidija bukomo bwetu bwa kulanga tuyuke mwa kwiilondela mu būmi. Bine, tufwija’ko Yehova pa kwitukwasha na mushipiditu sandu wandi ne kupityila ku banabetu bapye batanwa mu kipwilo! Byotupelwe buno buludiki ne buno bukwashi bonso, twendelelei na kwiselela batwe bene biselwa byetu bya kwitulēmenena ponso potukwata butyibi na tunangu.
Le Ubajingulula Bika?
• Lelo i kintu’ka kikatampe kitusakilwa pa kukwata butyibi buyampe?
• Kutama ku mushipiditu kwitukwashanga namani mu kutonga balunda?
• I myanda’ka imoimo ya kamweno yotukabandaula kumeso kwa kukwata butyibi bwa kutonga kaji?
• I bukwashi’ka botupelwe tuyuke mwa kukwatyila butyibi?
[Kifwatulo pa paje 9]
Kubulwa kikōkeji kwa ba Adama ne Eva kwitufundija bufundiji bwa kamweno
[Kifwatulo pa paje 10]
Kumeso kwa kukwata butyibi bukatampe, kimba misoñanya ya Leza