Lombola Lwitabijo, Ukwate Butyibi na Tunangu!

1. I kika kyālengeje Kaini akwate butyibi bubi, ne i bika byālupukile’ko?

KAINI wādi na butyibi bwa mvubu bwa kukwata. Wādi ukokeja kutonga kupela kutādilwa na milangwe yandi ya bubi, ne kumona biyampe. Nansha kwitabija ino milangwe imutādile, ne kumona bibi. Bible witulombola’mba Kaini wākwete butyibi bubi. Butyibi bwandi bwāmufikije ku kwipaya mwanabo Abele ne kona kipwano kyandi na Mupangi wandi.​—Ngalwilo 4:3-16.

2. Mwanda waka kukwata butyibi buyampe kudi na mvubu?

² Mo monka ne batwe netu, tudi na butyibi ne butongi bwa kutonga mu būmi. Butyibi bumo i bukatampe, bukwabo butyetye. Inoko, butyibi buvule bubwanya kushinta bininge būmi bwetu. Shi tukwata butyibi buyampe, tubwanya kutyepeja’ko makambakano ne kwikala na ndoe mu būmi. Ino shi tukwata butyibi bubi, būmi bwetu bukekala bwa makambakano ne kutyumukwa mutyima.​—Nkindi 14:8.

3. (a) Le lwitabijo ludi na mvubu’ka pa kukwata butyibi buyampe? (b) I bipangujo’ka byotusa kubandaula?

³ I bika biketukwasha tukwate butyibi bwa tunangu? Tufwaninwe kwikala na lwitabijo mudi Leza, kukulupila amba usakanga kwitukwasha kadi amba uketupa tunangu totusakilwa pa kukwata butyibi buyampe. Kadi tufwaninwe kwikala na lwitabijo mu Kinenwa kyandi ne kwitabija madingi andi. (Tanga Yakoba 1:5-8.) Shi tufwena bininge kudi Yehova ne kusanswa mpata Kinenwa kyandi, kino kiketukwasha tukulupile amba uyukile kyokya kilumbuluke kotudi. Penepa, tukabandaula Kinenwa kyandi kumeso kwa kukwata butyibi. Ino i muswelo’ka otubwanya kulumbulula bwino bwetu bwa kukwata butyibi buyampe? Ne le bibwanika kushinta butyibi botukwata?

BATWE BONSO TUFWANINWE KUKWATA BUTYIBI

4. I butyibi’ka bwādi bunenwe Adama kukwata, ne byāfudile kwepi?

⁴ Tamba ku ngalwilo kwa mānga, bantu banenwe kukwata butyibi. Adama, muntu umbajinji, wādi unenwe kutonga kuteja Yehova, Umpangi wandi, nansha kuteja Eva, wandi mukaji. Adama wātejeje Eva, mwine wāmufikije ku kukwata butyibi bubi mpata. Ku mfulo, Yehova wāpanga Adama mu budimi bwa Edena, ne mwenda mafuku, wāfwa. Dyalelo, batwe netu tususukanga pa mwanda wa butyibi bubi bwākwete Adama.

5. Le tufwaninwe kumona namani mwanda utala kukwata butyibi?

⁵ Bamo babwanya kulanga amba būmi bwādi bwa kwikala biyampe shi ketwadipo tukwata butyibi. Padi nobe ye molangila. Inoko i biyampe tuvuluke amba Yehova kāpangilepo bantu pamo bwa Lobo, mwine kabwanyapo kulanga nansha kutonga. I mwitupe Kinenwa kyandi kitufundija mwa kukwatyila butyibi bwa tunangu. Yehova usakanga twikwatyile butyibi, ne kino kibwanya kwitukwasha. Tala bino bimfwa.

6, 7. Bene Isalela bādi banenwe kukwata butyibi’ka, ne mwanda waka byēbakomene kwibukwata? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

⁶ Bene Isalela pobādi mu Ntanda ya Mulao, bādi banenwe kutonga kutōta Yehova nansha kwingidila baleza bakwabo. (Tanga Yoshua 24:15.) Buno butyibi bwādi bukokeja kumweka bu butyetye. Inoko, butongi bwabo bwādi bubwanya kwibaletela būmi nansha lufu. Mu kitatyi kya Batyibi, bene Isalela bādi bakwata butyibi bubi. Bālekele’byo kutōta Yehova, bāshilula kutōta baleza ba bubela. (Batyibi 2:3, 11-23) Mwenda mafuku, mu kitatyi kya mupolofeto Ediya, bantu ba Leza bādi banenwe kutonga kwingidila Yehova, nansha Bala, leza wa bubela. (1 Balopwe 18:21) Kino kibwanya kumweka bu butongi bupēla, mwanda kwingidila Yehova i kuyampe nyeke. Muntu wa tunangu kaketabijapo kwingidila leza wampikwa būmi. Inoko bantu bākomenwe kukwata butyibi. Bible unena’mba bene Isalela bāikele “ne mityima ibidi.” Ediya wēbakankamikile na tunangu batonge kutōta Yehova, Leza wa bine.

⁷ Mwanda waka byāikele bikomo ku bene Isalela kukwata butyibi bwa tunangu? Kibajinji, kebādipo na lwitabijo mudi Yehova, kadi bāpelele kumuteja. Kebāmukulupilepo nansha kwitūdila’ko kitatyi kya kwifunda myanda yandi ne tunangu twandi. Shi bēfundile, longa byobēfundile’bya byādi bya kwibakwasha bakwate butyibi bwa tunangu. (Ñimbo ya Mitōto 25:12) Kya bubidi, bene Isalela bāiwile bantu ba mizo mikwabo. Bano bantu bāshintyile milangwe ya bene Isalela, bāshilula ne kwibakwatyila butyibi pa kyabo kyaba. Mfulo mfulō, bene Isalela bāshilula kulonda bano bantu ne kutōta baleza babo ba bubela. Yehova wādi ke mudyumune kala bene Isalela ku kino kintu, myaka mivule kunyuma.​—Divilu 23:2.

LE BAKWABO BAFWANINWE KWITUKWATYILA BUTYIBI?

8. I bufundiji’ka bwa kamweno botwefunda kupityila kudi bene Isalela?

⁸ Byātene bene Isalela bitufundija amba shi tusaka kukwata butyibi bwa tunangu, tufwaninwe kwingidija Kinenwa kya Leza. Ngalatea 6:5 wituvuluja’mba muntu ne muntu ukeselela byobya bilupuka ku butongi bwandi. Na bubine, ketufwaninwepo kupa muntu mukwabo kiselwa kya kwitukwatyila butyibi. Ino, muntu yense ufwaninwe kwifunda kuyuka kyokya kiyampe kudi Leza ne kwikilonga.

9. Mwanda waka i kibi kuleka bantu bakwabo betukwatyile butyibi?

⁹ I muswelo’ka ubwanya kwitukwatyila bakwabo butyibi? I na kwibaleka betuningile tukwate butyibi bubi. (Nkindi 1:10, 15) Kino i kibi. I batwe bene badi na kiselwa kya kulonda mutyima wa mundamunda mufundijibwe na Bible. Shi tubaleka bakwabo betukwatyile butyibi, nabya tubatonge kwibalonda. Kulonga namino kubwanya kwitutwala ku musala.

10. Lelo Polo wāpele bene Ngalatea kidyumu’ka?

¹⁰ Mutumibwa Polo wādyumwine bene Ngalatea bekwatyile butyibi abo bene pa kyaba kya kulekela’bo bakwabo. (Tanga Ngalatea 4:17.) Banabetu bamo ba mu Ngalatea bādi batompa kukwatyila bakwabo butyibi mu kipwilo. Le i bika byēbalengeje? Bano bantu ba kwisakila bādi basaka banababo balonde byabo pa kyaba kya kulonda binena batumibwa. Kebādipo betyepeje, kadi kebādipo balēmekele lupusa lwa banababo lwa kwikwatyila butyibi.

11. I muswelo’ka otubwanya kukwasha bakwabo pobasaka kukwata butyibi?

¹¹ Batwe bonso tubwanya kuboila ñeni ku kimfwa kiyampe kya mutumibwa Polo. Wādi uyukile amba banababo badi na lupusa lwa kwikwatyila butyibi, ne wēbalēmekele’lo. (Tanga 2 Kodinda 1:24.) Dyalelo, bakulumpe babwanya kulonda kino kimfwa pobapāna madingi mu myanda ibwanya muntu mwine kwikwatyila butyibi. Basangelanga kupa batutu ne bakaka madingi a mu Kinenwa kya Leza. Nansha nabya, bakulumpe bashilanga mwine Kidishitu ense ekwatyile butyibi mwanda i aye mwine ukeselela bilupuka’ko. Ñeni mikatampe i ino: Tukakwasha bantu bakwabo bevwanije mwa kwingidijija madingi a mu Bible atala myanda yabo. Napo, batutu ne bakaka badi na bwanapabo ne kiselwa kya kwikwatyila butyibi. Bakamwena’mo pobekwatyila butyibi abo bene. Nanshi, ketufwaninwepo kulanga nansha dimo amba tudi na lupusa lwa kutongela batutu ne bakaka bintu bibafwaninwe abo bene kutonga.

KOKALEKA MILANGWE YOBE IKUTĀDILE POKWATA BUTYIBI

12, 13. Mwanda waka kukwata butyibi potulobele nansha potutyumukilwe mutyima i kyaka?

¹² Dyalelo, bantu bavule balondanga bibalombola mutyima wabo pobakwata butyibi. Inoko kino kibwanya kwikala kyaka. Bible witudyumuna tuleke kukwata butyibi na kulonda mutyima wetu nansha milangwe yetu yampikwa kubwaninina. (Nkindi 28:26) Ketufwaninwepo kukulupila mutyima wetu mwanda “mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu.” (Yelemia 17:9) Mu Bible mudi bimfwa bivule bilombola makambakano alupukanga ku kukulupila mutyima wampikwa kubwaninina. (1 Balopwe 11:9; Yelemia 3:17; 13:10) Penepo, i bika bibwanya kulongeka shi tubalonda mutyima wetu pa kukwata butyibi?

¹³ Yehova i mwitusoñanye tumusanswe na mutyima wetu onso ne kusanswa mukwetu na motwisanshilwe. (Mateo 22:37-39) Inoko tufwaninwe kutadija. Bisonekwa bidi mu musango ubadikile bilombola’mba i kyaka kuleka masakila etu atādile milangwe ne bilongwa byetu. Kimfwa, i bikomo muntu mulobe kukwata butyibi buyampe. (Nkindi 14:17; 29:22) Kadi i bikomo muntu mutyumukwe mutyima akwate butyibi na tunangu. (Umbadilo 32:6-12; Nkindi 24:10) Tufwaninwe kuleka bijila bya Leza biludike mulangilo wetu. (Loma 7:25) Potukwata butyibi bwa mvubu, ketufwaninwe kuleka masakila etu aludike byotulonga.

POBILOMBA KUSHINTA BUTYIBI

14. Le tubayuka namani amba bikokejika kushinta butyibi?

¹⁴ Tufwaninwe kukwata butyibi bwa tunangu. Inoko, bantu ba tunangu bayukile amba kyaba kimo bilombanga ne kutala monka butyibi bobakwete mafuku kunyuma, pakwabo ne kwibushinta. Yehova i mwitupe kimfwa kilumbuluke. Tala byaālongele ku bene Nineva mu mafuku a Yona, Bible amba: “Leza wamona mingilo yabo, byo baalamuka ku dishinda dyabo dibi; kabidi Leza waleka, kyamalwa kyānene kukebalonga’kya; ino kalongele’kyopo, ehe.” (Yona 3:10) Yehova pa kumona’mba bene Nineva abaalamuka, wāleka kwibalonga kibi, wāshinta butyibi bwandi. Kino kilombola amba udi na bujalale, mwityepeje, kadi wa lusa. Yehova i mwishile na bantu, mwanda kakwatangapo butyibi pampikwa kulanga, nansha ke padi na bulobo pene.

15. Mwanda waka kyaba kimo tubwanya kushinta butyibi?

¹⁵ Kudi kyaba kyobikokeja kwitulomba kutala monka butyibi botwakwete, kimfwa kitatyi kishinta ngikadilo. Vuluka’mba kyaba kimo Yehova wādi ushinta butyibi. (1 Balopwe 21:20, 21, 27-29; 2 Balopwe 20:1-5) Kyaba kikwabo tubwanya kushinta butyibi, mwanda tubayukila’ko bikwabo pa mwanda’wa. Tala kimfwa kya Mulopwe Davida. Wākwete butyibi padi Mefibosheta munkanā Solo, butyibi bwādi bwimanine pa myanda ya bubela. Kupwa, Davida pa kulombolwa myanda ya bine, wāshinta butyibi. (2 Samwele 19:24-29) Kyaba kimo, bikokeja kwikala biyampe netu kulonga nabya.

16. (a) I madingi’ka a kamweno potukwata butyibi? (b) Mwanda waka tufwaninwe kutala monka butyibi botwakwete, ne tukebilonga namani?

¹⁶ Bible unena’mba ketufwaninwepo kukwata butyibi bukatampe na kansontomokela. (Nkindi 21:5) Tufwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kya kulangulukila pa myanda mwa kukwatyila butyibi buyampe. (1 Tesalonika 5:21) Kumeso kwa kutonga bya kulonga, mutwe wa kisaka ufwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kya kulonga bukimbi mu Bisonekwa ne mu mabuku a bwine Kidishitu. Kadi i biyampe ne kuteja milangwe ne mumwena’po bakwabo mu kisaka. Vuluka’mba Leza wāsoñenye Abalahama ateje wandi mukaji. (Ngalwilo 21:9-12) Bakulumpe nabo bafwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kya kulonga bukimbi. Shi kubaikala myanda mipya ilombola’mba bafwaninwe kushinta butyibi bobakwete, kebatyinangapo amba bakajimija bulēme bobebalēmekele. Bakulumpe batūkanye ne ba mutyima unekena bafwaninwe kwitabija kushinta mulangilo ne butyibi bwabo popa pobilomba kushinta. Kadi i biyampe batwe bonso tulonde kimfwa kyabo. Kino kikakwasha kipwilo kikale mu ndoe ne bumo.​—Bilongwa 6:1-4.

FIKIDIJA BUTYIBI BOWAKWETE

17. I bika biketukwasha tukwate butyibi senene?

¹⁷ Butyibi bumo bwikalanga bukatampe kupita bukwabo. Kimfwa, kwisonga nansha kuleka, ne kutonga wa kwisonga nandi i butyibi bukatampe. Butyibi bukwabo bukatampe i bwa kushilula mwingilo wa kitatyi kyonso. Kumeso kwa kukwata butyibi bukatampe uno muswelo, tufwaninwe kulangulukila pa ngikadilo yotudi’mo ne kulomba Yehova etukwashe. Shako bilomba kitatyi, ino shi tusaka kukwata butyibi buyampe, tufwaninwe kukulupila Yehova, kuteja bulombodi bwandi, ne kulonda buludiki bwandi. (Nkindi 1:5) Yehova i mwitupe madingi mayampe mu Kinenwa kyandi. O mwanda i kya mvubu kulonga bukimbi ne kulomba Yehova etuludike. Ubwanya kwitupa ngikadila yotusakilwa amba tukwate butyibi bukwatañene na kiswa-mutyima kyandi. Kumeso kwa kukwata butyibi bukatampe, tufwaninwe kwiipangula nyeke amba: ‘Le buno butyibi bulombola’mba nsenswe Yehova? Le bukaleta ndoe ne nsangaji mu kisaka kyami? Le bukalombola’mba ndi na kitūkijetyima ne kanye?’

18. Mwanda waka Yehova witusakila twikwatyile butyibi batwe bene?

¹⁸ Yehova ketuningilangapo kumusanswa ne kumwingidila. Ino, i mwitupe bwanapabo bwa kwikwatyila butyibi. Ulēmekele kiselwa ne lupusa lwetu lwa kutonga kumwingidila nansha kuleka. (Yoshua 24:15; Musapudi 5:4) Ino witusakilanga tufikidije butyibi bwimanine pa Kinenwa kyandi botwakwete. Shi twitabija buludiki bwa Yehova ne kwingidija misoñanya yaetupele, nabya tukakwata butyibi bwa tunangu. Kadi tukalombola’mba ketutelententangapo mu mashinda etu.​—Yakoba 1:5-8; 4:8.