Bantu ba Kikōkeji ba pa Kala—Bāludikilwe na Mushipiditu wa Leza
“Mfumwami Leza wantume ne Mushipiditu wandi.”—IS. 48:16.
1, 2. I bika byotusakilwa pa kulombola lwitabijo, ne tukakankamikwa namani potubandaula bimfwa bya bantu ba kikōkeji ba pa kala?
SHAKO i kimweke patōka amba, tamba mu mafuku a Abele “bonso kebadipo ne kwitabija, mhm.” (2 Tes. 3:2) Penepo mwanda waka muntu wikalanga na lwitabijo, ne i kika kimukwasha ekale nalo? Divule dine, lwitabijo lutambanga ku bintu byotwivwana mu Kinenwa kya Leza. (Loma 10:17) Lwitabijo nansha bubinebine i kipindi kya mu kipa kya mushipiditu sandu wa Leza. (Ngat. 5:22, 23) O mwanda tusakilwa mushipiditu sandu pa kwikala na lwitabijo ne kwilutamija.
2 Kunena’mba bana-balume ne bana-bakaji ba lwitabijo bābutwilwe nalo ne amba i kipangila kyabo i kwiongola. Bengidi bashile kimfwa kiyampe botutañanga mu Bible bādi “umbya bu-muntu monka mo twikadile bātwe.” (Yak. 5:17) Bādi na moyo, kubulwa mutyima-ntenke ne bukōkekōke ino baālamwinwe “ke ba bukomo” na mushipiditu wa Leza amba banekenye bikoleja. (Bah. 11:34) Shi tubandaule muswelo wāingile mushipiditu wa Yehova mobadi, netu tukakankamikwa twendelele kunyema na kikōkeji, mu kino kitatyi kilwibwa lwitabijo lwetu.
Mushipiditu wa Leza Wāpele Mosesa Bukomo
3-5. (a) Le tubayuka namani amba Mosesa wābwenye mingilo na bukwashi bwa mushipiditu sandu? (b) Kimfwa kya Mosesa kitufundija bika pa muswelo upānanga Yehova mushipiditu wandi?
3 Mu bonso bāikele’ko mu 1513 K.K.K., Mosesa ye wādi “muntu mukōkele’tu” kutabuka. (Umb. 12:3) Uno mwingidi mwityepeje wāpelwe mingilo mikatampe mu muzo wa Isalela. Mushipiditu wa Leza wāpele Mosesa bukomo bwa kufumika, kutyiba myanda, kusoneka, kuludika ne bwa kulonga bingelengele. (Tanga Isaya 63:11-14.) Inoko, kitatyi kimo, Mosesa wātompwele pa kiselwa amba mwanda’po’tu kilēma kusela. (Umb. 11:14, 15) Penepo Yehova ‘wāmuyata ku mushipiditu wādi mwandi,’ wādi padi Mosesa ne kwiubika pa bantu bakwabo 70 ba kumukwasha’ko kusela biselwa bilēma. (Umb. 11:16, 17) Nansha shi kiselwa kya Mosesa kyādi kimweka bu kilēma, ino kādipo wa kwikisela aye mwine—nansha ke bantu 70 bātongelwe kumukwasha kebādipo ba kwiselela’byo abo bene.
4 Mosesa wāpelwe mushipiditu sandu mubwane pa mwingilo wandi. Pa kupwa kumuyata’ko mushipiditu, Mosesa wāshele na mushipiditu waādi usakilwa. Mosesa kāshelepo na mutyetye, kadi boba bakulu 70 nabo kebādipo na mungi kupita. Yehova witupanga mushipiditu enka otusakilwa, mungya ngikadilo yetu. ‘Katompangapo mushipiditu pa kya kutompa, ehe,’ ino upānanga “buntu ku kuyūla kwandi.”—Yoa. 1:16; 3:34.
5 Le ūmininanga matompo? Lelo kudi bintu byendele’mo bikulomba kitatyi kikatampe? Lelo wielelanga’ko kukimba bya kukwasha kisaka kyobe ku ngitu ne ku mushipiditu koku misokwe ne misongo nabyo bikukoka? Lelo udi na biselwa bilēma mu kipwilo? Kulupila’mba kupityila ku mushipiditu sandu wandi, Leza ukakupa bukomo bwa kulwa na mwanda o-onso.—Loma 15:13.
Mushipiditu Sandu Wākweshe Bezalela Abwanye Mingilo
6-8. (a) Lelo mushipiditu wa Leza wākweshe ba Bezalela ne Ohodiaba balonge bika? (b) I bika bilombola’mba ba Bezalela ne Ohodiaba bāludikilwe na mushipiditu wa Leza? (c) Mwanda waka bintu byēmwenine Bezalela bitukankamika mpata?
6 Bintu byēmwenine Bezalela wa mu mafuku a Mosesa bilombola bivule bitala pa muswelo ubwanya kwingila mushipiditu wa Leza. (Tanga Divilu 35:30-35.) Bezalela wātongelwe mwanda wa kwimanina mwingilo wa kupunga bingidilwa byādi bisakibwa mu tabenakulo. Lelo wādi kala na busendwe kumeso kwa kushilula uno mwingilo mukatampe? Padi wādi nabo. Ino bimweka bu mwingilo wandi wāingile ku mfulo i wa kufwatula matafwadi a Bene Edipito. (Div. 1:13, 14) Le Bezalela wādi wa kubwanya namani uno mwingilo mukomo? Yehova “wamuyuja na mushipiditu [wandi], mu ñeni, mu kwivwanija, ne mu kuyukidila, ne monka mu miswelo yonso ya busendwe . . . kwingila mu miswelo yonsololo ya busendwe bwa bwino.” Nansha shi Bezalela wādi na bwino bwa muswelo’ka, ino mushipiditu sandu o wāvudije’bo. Ye mobyāikadile ne kudi Ohodiaba. Ba Bezalela ne Ohodiaba ye bano bāfundile biyampe, mwanda kebādipo’tu bengila mwingilo kete, ino bādi bafundija ne bakwabo mwa kwingidila’o. Eyo, Leza wātūdile mobadi mutyima wa kufundija.
7 Bukamoni bukwabo bulombola’mba ba Bezalela ne Ohodiaba bādi bendejibwa na mushipiditu wa Leza i kwija kutulumukwa kwa bintu byobāpungile. Byāingidijibwe mu bula bwa myaka 500 ne kupita. (2 Bil. 1:2-6) Ba Bezalela ne Ohodiaba kebādipo bwa basendwe ba dyalelo, abo kebālangilepo kulemba’po biyukeno pa mingilo yabo. Ntumbo ya byonso byobālongele yāmwendele Yehova.—Div. 36:1, 2.
8 Dyalelo, tubwanya kupebwa mwingilo otutuyuka, ulomba bwino bwa pa bula, kimfwa lūbako, kutampa, kuteakanya bitango, kupāna bukwashi papona bimpengele, ne kwisamba na badokitele ne na bengidi ba ku lupitalo pa mwimanino wetu wa mu Bisonekwa utala pa kwelwa mashi. Kyaba kimo ino mingilo ingilwanga na bengidi ba bwino, ino divule dine ingilwanga na bantu ba kwituma bitupu badi kebayukile’yo dibajinji. Mushipiditu wa Leza wibapanga bukomo bwa kubwanya’yo. Lelo kodi mwikake kwitabija kiselwa kampanda mu mwingilo wa Yehova na kulanga’mba kudi bene bayukile’o senene kukupita? Vuluka’mba mushipiditu wa Yehova ubwanya kuvudija buyuki ne bwino bobe ne kukukwasha ufikidije mwingilo o-onso wa kupa.
Mushipiditu Sandu Wākweshe Yoshua Abwanye Mwingilo
9. Le i ngikadilo’ka yātenwe’mo Bene Isalela pa kupwa kuviluka, ne kino kyālupwile kipangujo’ka?
9 Mushipiditu wa Leza wāludikile kadi ne muntu mukwabo mu mafuku a ba Mosesa ne Bezalela. Kitatyi kityetye pa kupwa kuviluka, Bene Amaleke bātambile bantu ba Leza pa kubulwa mwanda. Kitatyi kyāfikile amba Bene Isalela nabo bapange bano bantambañani. Nansha Bene Isalela byobādi kebaibidile bulwi, bādi bafwaninwe kulwa dino divita dyabo dibajinji pa kupwa kukūlwa. (Div. 13:17; 17:8) Byādi bilomba kwikale muntu umo wa kutangidila divita. Le i ani?
10. Mwanda waka Bene Isalela Bānekenye bulwi mu bwendeji bwa Yoshua?
10 Yoshua ye wātongelwe. Ino shi byādi bilomba kutala mwingilo wandi umbajinji, le wādi wa kutela mwingilo’ka? Mwingilo wa bupika? Wa kubunga biyombo? Wa kuboya mana? Eyo Eleshama, nkambo wa Yoshua wādi mfumu wa kisaka kya Efelaimu ne mobimwekela, wāendeje bantu 108100 ba mu mulongo wa busatu mu Bene Isalela. (Umb. 2:18, 24; 1 Bil. 7:26, 27) Ino, Yehova wānene kupityila kudi Mosesa amba, nansha Eleshama, nansha ke wandi mwana Nuna, kebakendejapo kibumbo kya basola, poso’nka Yoshua ye ukendeja’kyo ne kunekenya balwana. Bulwi bwālwilwe mu kipindi kikatampe kya difuku. Bene Isalela bānekenye, mwanda Yoshua wādi na kikōkeji kadi wādi ulonda bwendeji bwa mushipiditu sandu wa Leza.—Div. 17:9-13.
11. Lelo i muswelo’ka otukabwanya mwingilo ujila pamo bwa Yoshua?
11 Mwenda mafuku Yoshua, “muyule mushipiditu wa ñeni,” wāpingakene Mosesa. (Kup. 34:9) Mushipiditu sandu kewālupwilepo mwadi bwino bwa kufumika nansha bwa kulonga bingelengele na mwālongele Mosesa, inoko wāmukweshe Yoshua aludike Isalela mu bulwi ne kunekenya bānekenya Bene Kenani. Dyalelo nadyo, tubwanya kwimona bu ketudipo na bwino nansha ketubwanyapo kufikila pa mingilo kampanda mu mwingilo wetu ujila. Inoko, pamo bwa Yoshua, tukulupijibwe amba tukabwanya shi tulonde kakasa-kakasa buludiki bwa bwine Leza.—Yos. 1:7-9.
“Mushipiditu wa Yehova Wamutentama Ngideoni”
12-14. (a) Kunekenibwa kwa kibumbo kikatampe kya Bene Midyana na bantu 300, kwitufundija bika? (b) I muswelo’ka Yehova waākulupije Ngideoni pa kupwa kwa kutyepejibwa kwa basola bandi? (c) Le i kikulupiji’ka kyotudi nakyo dyalelo?
12 Kupwa kwa Yoshua kufwa, Yehova wāendelele kulombola bukomo bwandi mobukokeja kukwashisha boba ba kikōkeji. Mu mukanda wa Batyibi i muyule mānga ya bantu bāalamukile “abo badi babukōkekōke ke babukomo.” (Bah. 11:34) Kupityila ku mushipiditu sandu, Leza wāpele Ngideoni bukomo bwa kulwila bandi bantu. (Bat. 6:34) Inoko basola ba Ngideoni bākongakanibwe, bādi batyetye kupita Bene Midyana, ko kunena’mba sola umo wādi ufwaninwe kulwa na basola baná ba Midyana. Aye Yehova amba nansha ke bano batyetye bene bādi bakidi bangi bininge. Ngideoni pa kutyepeja musunsa wa bubidi, byāikala sola umo Mwine Isalela ekale kulwa na basola 450 Bene Midyana. (Bat. 7:2-8; 8:10) Yehova wāesela bano bantu. Shi kwāikele bushindañani, le i ani wādi wa kwianya amba bubaikala’ko ku bukomo nansha ku tunangu twa bantu?
13 Ngideoni ne kibumbo kyandi bādi beteakanye. Lelo shi nobe wādi mu bano batyetye, le wādi wa kwikala na mutyima-ntenke pa kumona amba bakwenu bavule badi na moyo kadi bampikwa kudyumuka abajokejibwa kwabo? Nansha wādi wa kutuyuka pa kulanga musa kupityila bulwi? Ketuyukilepo mwēimvwanine Ngideoni. Aye’ko wālongele byaādi unenwe kulonga! (Tanga Batyibi 7:9-14.) Yehova kātopekelepo Ngideoni pa kulomba kiyukeno kilombola amba Leza usa kumukwasha. (Bat. 6:36-40) Ino, wākomeje lwitabijo lwa Ngideoni.
14 Bukomo bwa Yehova bwa kupandija kebudi mfulo. Ubwanya kunyongolola bantu bandi ku ngikadilo yo-yonso ya malwa, na kwingidija padi bantu bamweka bu kebadipo na bukomo nansha kebabwanyapo kwitukwasha. Kyaba kimo tubwanya kwimona bu batyetye nansha bu badi mu ngikadilo ya kyaka. Ketukajikilapo kutambula kiyukeno mu kingelengele na mwātambwidile Ngideoni, inoko tubwanya kutana bwendeji buvule ne kikulupiji ku Kinenwa kya Leza ne ku kipwilo kyendejibwa na mushipiditu wandi. (Loma 8:31, 32) Milao ya Yehova ya buswe ikomejanga lwitabijo lwetu ne kwitukulupija amba Yehova i Mukwashi wetu!
“Mushipiditu wa Yehova Kadi Wamutentama Yefeta”
15, 16. Mwanda waka mwanā Yefeta mwana-mukaji wādi na mumweno muyampe, ne bambutwile bakokeja kukankamikwa na kino kimfwa namani?
15 Tala kino kimfwa kikwabo. Bene Isalela pa kutambwa divita kudi Bene Amona, mushipiditu wa Yehova “wamutentama Yefeta.” Yefeta na mutyima wa kusaka kutumbija Yehova, wāpikile mpiko yāmwekele bu mikomo kufikidija. Mpiko yandi yādi ya amba, shi Leza amupe Bene Amona mu kuboko kwandi, muntu mubajinji ukalupuka mu njibo yandi kumutundaila ukamupāna kudi Yehova. Paādi kajoka utamba ku kushinda Bene Amona, wandi mwana mwana-mukaji wāenda kukamutundaila lubilo lonka. (Bat. 11:29-31, 34) Lelo kino kyāmutulumwine Yefeta? Kebiyukenepo, mwanda wādi’nka na mwana umo kete. Wāfikidije mpiko yandi na kupāna wandi mwana mwana-mukaji akengile lonso mu kipango kya Yehova ku Shilo. Mwanā Yefeta byaādi mutōtyi wa Yehova wa kikōkeji, wāitabije amba mpiko ya shandi ifwaninwe kufikidila. (Tanga Batyibi 11:36.) Mushipiditu wa Yehova wēbakomeje abo bonso bubidi.
16 Le mwanā Yefeta mwana-mukaji wātamije mushipiditu wa kwipāna namani? Ne kutatana kwine mpika, lwitabijo lwandi lwākomejibwe paādi umona bupyasakane ne kwipāna kwa shandi mu mingilo ya Leza. Banwe bambutwile, kimfwa kyenu kimonwanga na benu bana. Butyibi bwenu bulombolanga amba mukulupile byomunena. Benu bana batalanga muswelo omwipēne mu milombelo, bufundiji bwenu kubadila’mo ne kimfwa kyenu shi bilombolanga amba mwingidilanga Yehova ne mutyima wenu onso. Bana kitatyi kyobatala bino, bakatamija mutyima wa kwipāna kudi Yehova ne kumwingidila. Uno i mwanda usangaja’po kashā!
“Mushipiditu wa Yehova Wamutentama” Samishoni
17. I bika byālongele Samishoni kupityila ku mushipiditu wa Leza?
17 Tala kimfwa kikwabo. Kitatyi kyāselelwe Bene Isalela bu misungi kudi Bene Fidishitia, “penepo mushipiditu wa Yehova waalula kumutununa” Samishoni kunyongolola Isalela. (Bat. 13:24, 25) Samishoni wāpelwe bukomo kebudingakanibwa bwa konakanya. Bene Fidishitia pobātonwene Bene Isalela banababo na Samishoni amba bamukwate, “penepo mushipiditu wa Yehova wamutentama byamwiko’tu, ne myonji yādi pa maboko andi yaalamuka bwa bukonge busōke mudilo, kabidi bikutwa byandi byapona ku makasa andi.” (Bat. 15:14) Nansha ke paājimije bukomo bwandi ku ngitu pa mwanda wa butyibi bufwe bwaālongele, Samishoni wākomejibwe “ponka pa kwitabija.” (Bah. 11:32-34; Bat. 16:18-21, 28-30) Mushipiditu wa Yehova wāmutentamine Samishoni mu muswelo wa pa bula mwanda wa ngikadilo ya pa bula yaātenwe’mo. Ino mānga ya kasekuseku itukankamika netu bininge. Mu muswelo’ka?
18, 19. (a) Myanda yātene Samishoni itukulupija bika? (b) Le i muswelo’ka owamwena mu kino kishinte mu kubandaula bimfwa bya bantu ba kikōkeji?
18 Netu tukulupile mu bukomo bwa mushipiditu sandu na mwālongele Samishoni. Tusakilwa’o kitatyi kyotuvuija mwingilo wāpele Yesu balondi bandi amba: “Kafundijei bantu, mwibasapwididile.” (Bil. 10:42) Uno mwingilo ulombanga bwino kebukokejapo kwiila abo bwine. Tudi na nsangaji mikatampe potumona Yehova wingidija mushipiditu wandi mwanda wa kwitukwasha tuvuije mingilo yandi mivule yaetupele! Nanshi, potuvuija mwingilo wetu, tukokeja kunena mwānenene mupolofeto Isaya amba: “Mfumwami Leza wantume ne Mushipiditu wandi.” (Is. 48:16) Bine, i mushipiditu wa Leza witutumanga! Twipānanga na mutyima umo mu mwingilo koku tukulupile amba Yehova usa kuvudija bwino bwetu na mwaālongele kudi ba Mosesa, Bezalela, ne Yoshua. Tuselanga “lupete lwa Mushipiditu, o mwanda mwine mwine wa Leza,” koku tukulupile amba uketupa bukomo na mwaāpelele’bo ba Ngideoni, Yefeta ne Samishoni. (Ef. 6:17, 18) Shi tukulupile Yehova amba etukwashe potukomena bikoleja, tukekala bakomo ku mushipiditu na mwākomene Samishoni ku ngitu.
19 Na bubine, Yehova wēselanga boba bonso bakwatakanya na kininga butōtyi butōka. Potwitabija mwingilo wa mushipiditu sandu wa Leza, lwitabijo lwetu lukomanga. Nanshi, kikekala kya nsangaji kubandaula nsekununi imo imo isonekelwe mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu. Mu uno muswelo, tukayuka mwāingidile mushipiditu wa Yehova pa bengidi bandi ba kikōkeji ba mu myaka katwa kabajinji, ba kumeso ne ba pa kupwa kwa Pentekosa 33 K.K. Ino nsekununi ikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko.
Le ubakankamikwa namani pa kuyuka mwāingidile mushipiditu wa Leza padi . . .
• Mosesa?
• Bezalela?
• Yoshua?
• Ngideoni?
• Yefeta?
• Samishoni?
[Bushintuludi pa paje 24]
Mushipiditu wa Leza ukokeja kwitukomeja ku mushipiditu na mwākomene Samishoni ku ngitu
[Kifwatulo pa paje 23]
Bambutwile, kimfwa kyenu kya bupyasakane kidi na lupusa pa benu bana