Ubwanya Kukulupila’mba Yehova Ukakukwasha mu Bitatyi bya Makambakano

1-2. (a) Le i kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa ngikadilo yotudi’mo na yoya yādi’mo Bayuda bājokēle ku Yelusalema? (b) Lombola mu kīpi makambakano ēkondele na Bayuda. (Tala kapango “Mafuku a Hakai, Zekadia, ne Ezela.”)

LELO kyaba kimo uzumbijanga mutyima pa būmi bobe bwa kumeso? Padi wajimije kaji, ebiya pano uzumbijanga mutyima pa mwa kukwatakenya ba mu kyobe kisaka. Padi kadi uzumbijanga mutyima pa mwa kukingila kyobe kisaka pa mwanda wa tuvutakanya twa politike tudi’ko, kupangwapangwa, nansha kulwibwa kwa mwingilo wetu wa busapudi. Lelo wikondanga na mwanda umo pa ino’i? Shi i amo, usa kumwena bininge mu kubandaula mwākwashishe Yehova bene Isalela ba pa kala, kitatyi kyobātenwe na makambakano pamo bwa ano.

² Byālombele lwitabijo ku Bayuda bāpityije būmi bwabo bonso mu Babiloni pa kushiya būmi bulumbuluke bobādi nabo, ne kwenda ku ntanda keyādipo iyukile bavule mobadi. Pobāfikile, kepāijijepo bāshilula kwikonda na makambakano a misokwe, tuvutakanya twa politike, ne na kulwibwa na mizo yādi ibajokolokele. Bamo bāmwene amba i bikomo kuta mutyima ku kūbakulula tempelo ya Yehova. O mwanda dya mu mwaka wa 520 Y.K., Yehova wātumine bapolofeto babidi ba Hakai ne Zekadia, mwanda wa kukwasha bantu bajokeje bupyasakane. (Hak. 1:1; Zek. 1:1) Monka motusa kwibimwena, mwingilo wāingile bano bapolofeto wa kwibakankamika, wālupwile bipa biyampe. Inoko kintu kya myaka 50 pa kupita’po, bano Bayuda bājokele bāsakīlwe monka kukankamikwa. Ezela mutentudi wa bwino wa Bijila, wātamba ku Babiloni wāenda ku Yelusalema mwanda wa kukankamika bantu ba Leza batangidije kumeso butōtyi bwa bine.—Eza. 7:​1, 6.

3. Le i bipangujo’ka byotusa kulondolola? (Nkindi 22:19)

³ Monka mwākwashishe bupolofeto bwa Hakai ne bwa Zekadia bantu ba Leza ba pa kala bendelele kukulupila mudi Yehova kitatyi kyobādi bebalwa, ye mobubwaninya kwitukwasha netu dyalelo twendelele kukulupila mu bukwashi bwa Yehova nansha byokudi makambakano a mu būmi. (Tanga Nkindi 22:19.) Potubandaula musapu wa Leza wāletele ba Hakai ne Zekadia ne kwisambila pa kimfwa kya Ezela, tusa kulondolola bino bipangujo: Le makambakano ālengeje namani Bayuda bājokele bajimije bupyasakane? Mwanda waka tufwaninwe kwendelela kuta mutyima ku kulonga kiswa-mutyima kya Leza mu bitatyi bya makambakano? Ne i muswelo’ka otubwanya kukulupila mudi Yehova mu bitatyi bya makambakano?

MAKAMBAKANO ĀLENGEJE BAYUDA BĀJOKELE BAJIMIJE BUPYASAKANE

4-5. Le i bika padi byātyepeje bupyasakane bwa Bayuda ku mwingilo wa kūbakulula tempelo?

⁴ Bayuda bājokele pobāfikile mu Yelusalema, bādi na bivule bya kulonga. Bāubakile bukidibukidi kisōkelo ya Yehova ne kwāla kyalwilo kya tempelo. (Eza. 3:​1-3, 10) Inoko bukidi bonka bupyasakane bobādi nabo dibajinji bwātyepa. Mwanda waka? Kutentekela pa mwingilo wa kūbakulula tempelo, bādi bafwaninwe ne kūbaka mobo abo, kudima madimi, ne kudisha bisaka byabo. (Eza. 2:​68, 70) Kadi bēkondele ne na balwana bādi bebalwa, bene bākwete nkuku ya kwimika mwingilo wa kūbakulula tempelo.—Eza. 4:​1-5.

⁵ Kadi misungi yājokele yēkondele ne na makambakano a misokwe ne tuvutakanya twa politike. Mu kine kitatyi’kya ntanda yabo yādi yendejibwa na Umbikalo wa Peleshia. Mulopwe Kilusa wa Peleshia pa kufwa mu 530 Y.K., mpingakani wandi Kambize wāselele bibumbo byandi bya divita mwanda wa kukalwa na Edipito. Paādi wenda ku Edipito, basola bandi ye bano bādi balomba bene Isalela byakudya, mema, ne mwa kushikata, bine byēbabwejeje’ko makambakano. Pāshilwile kubikala Dadiusa I wāpingakenine Kambize pa bulopwe, mu Umbikalo wa Peleshia mwākidi makambakano mavule, pamo bwa butomboki ne tuvutakanya twa politike. Na bubine ano makambakano ālengeje misungi mivule yājokele izumbije mutyima pa mwa kukwatakenya bisaka byabo. Pa mwanda wa ano makambakano onso obātenwe nao, Bayuda bamo bālangile amba kekyādipo kitatyi kiyampe kya kūbakulula tempelo ya Yehova.—Hak. 1:2.

6. Le kukwatañana na Zekadia 4:​6, 7, i makambakano’ka makwabo ēkondele na Bayuda, ne Zekadia wēbakulupije namani?

⁶ Tanga Zekadia 4:​6, 7. Kutentekela pa makambakano a misokwe ne tuvutakanya twa politike, Bayuda bēkondele ne na makambakano a kupangwapangwa. Mu 522 Y.K., balwana nabo bābwenye kulengeja Umbikalo wa Peleshia ukankaje mwingilo wa kūbakulula tempelo ya Yehova. Inoko Zekadia wākulupije Bayuda amba, Yehova ukengidija mushipiditu wandi wa bukomo mwanda wa kutalula’ko bijika byo-byonso. Mu 520 Y.K., Mulopwe Dadiusa wātalula kukankajibwa kwa mwingilo wa kūbakulula tempelo, kadi wāpa enka ne Bayuda byabuntu bya lupeto ne kusoñanya bambikavu ba kwine’kwa bebakwatakanye.—Eza. 6:​1, 6-10.

7. Lelo Yehova wāesele namani Bayuda bājokele pobātangidije kumeso kulonga kiswa-mutyima kyandi?

⁷ Yehova wālaile bantu bandi kupityila kudi Hakai ne Zekadia amba, ukendelela kwibakwatakanya shi batūle mwingilo wa kūbakulula tempelo pa kifuko kibajinji. (Hak. 1:​8, 13, 14; Zek. 1:​3, 16) Bayuda bājokele byobākankamikilwe na bapolofeto, bāshilwile monka mwingilo wa kūbakulula tempelo mu 520 Y.K., kadi kepāpityilepo ne myaka itano mine bāvuya mwingilo. Bayuda byobātangidije kumeso kulonga kiswa-mutyima kya Leza nansha byokwādi makambakano, Yehova nandi wēbakwatakenye ku ngitu ne ku mushipiditu kwine. Kino kyālengeje batōte Yehova na nsangaji.—Eza. 6:​14-16, 22.

TÁ NYEKE MUTYIMA KU KULONGA KISWA-MUTYIMA KYA LEZA

8. Le binenwa bidi mu Hakai 2:4 bibwanya kwitukwasha namani twendelele kuta mutyima ku kulonga kiswa-mutyima kya Leza? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

⁸ Byenda bifwena bininge kyamalwa kikatampe, twi bajingulule amba pano po pene potufwaninwe kukōkela musoñanya wa kwingila mwingilo wa busapudi. (Mako 13:10) Inoko, tubwanya kumona’mba i bikomo kutangidija kumeso mwingilo wa busapudi shi twikondanga na makambakano a misokwe nansha na balwana balwa na mwingilo wetu wa busapudi. Le i bika bibwanya kwitukwasha tutūle tumweno twa Bulopwe pa kifuko kibajinji? I kukulupila’mba “Yehova wa bibumbo”b udi netu. Uketukwatakanya shi twendelele kutangidija kumeso tumweno twa Bulopwe. Nanshi ketudipo na bubinga bwa kukwatyilwa moyo.—Tanga Hakai 2:4.

9-10. Le ba mulume ne mukaji bamo bemwenine namani bubine bwa binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 6:33?

⁹ Twisambilei’ko pa kimfwa kya Oleg ne Irina,c ba mulume ne mukaji bengilanga bu bapania. Pobavilukile mwanda wa kukakwasha kipwilo kimo kya mu kifuko kikwabo, bajimije twabo twaji pa mwanda wa makambakano a misokwe a mu yabo ntanda. Nansha byokebaikelepo na kaji kapotoloke mu bula bwa mwaka mutuntulu, abo baendelele kushiya myanda mu makasa a Yehova kadi kyaba kimo badi bebakwasha kudi batutu ne bakaka. Le i bika byebakweshe balwe na ano makambakano? Oleg, mwine watyumukilwe mutyima dibajinji, unena’mba, “Kulonga nyeke bivule mu mwingilo wa busapudi kwetukweshe tute mutyima ku bintu bya mvubu mpata mu būmi.” Aye ne wandi mukaji pobadi bendelela kukimba kaji, bashele nyeke bavudilwe bya kulonga mu busapudi.

¹⁰ Difuku dimo pobajokēle kwinjibo kutamba mu busapudi, bajingulwile amba mulunda nabo wa pa mutyima waendele lwendo lwa kintu kya makilometele 160 mwanda wa kwibaletela bitunga bibidi bya byakudya. Oleg unena’mba: “Difuku’dya, twemwenine monka muswelo witukwatakanyanga Yehova ne kipwilo. Tukulupile amba Yehova kelangapo nansha dimo bengidi bandi, nansha shi abo balanga’mba makambakano abo keasapo kupwa.”—Mat. 6:33.

11. Le i bika byotubwanya kwimwena shi twendelele kuta mutyima ku kulonga kiswa-mutyima kya Leza?

¹¹ Yehova usakanga tutangidije kumeso mwingilo upandija būmi wa kulonga bana ba bwanga. Monka motwamwenanga mu musango 7, Hakai wākankamikile bantu ba Yehova bashilule monka mwingilo wabo ukola wa kūbakulula tempelo, pamo enka bwa abo bashilula monka kwāla kyalwilo kya tempelo. Yehova wēbalaile amba ‘ukebesela dyese’ shi balonge namino. (Hak. 2:​18, 19) Netu tubwanya kukulupila’mba Yehova uketwesela pa bukomo botulonga bwa kutangidija kumeso mwingilo waetupele.

MWA KWIKADILA NA KIKULUPIJI MUDI YEHOVA

12. Mwanda waka byālombele lwitabijo lukomo kudi Ezela ne misungi mikwabo?

¹² Mu 468 Y.K., Ezela wāendele na kisumpi kya bubidi kya Bayuda kutamba ku Babiloni kwenda ku Yelusalema. Pa kwenda luno lwendo, byālombele lwitabijo lukomo kudi Ezela pamo ne bantu baādi nabo. Bādi ba kwenda lwendo mu mashinda a kyaka, koku baselele olo ne ndalama mivule yātūdilwe bu kyabuntu kya kukwatakanya tempelo. Kino kyēbatūdile mu kyaka kya kutambwa na bangivi. (Eza. 7:​12-16; 8:31) Ne kadi, bājingulwile bukidi bonka amba ne mu Yelusalema mwine mudi kyaka. Mu kibundi kemwādipo bantu bavule, kadi mumbu ne bibelo bya kibundi byādi bifwaninwe kulongololwa. Lelo i ñeni’ka yotubwanya kuboila kudi Ezela mu mwanda utala kukulupila mudi Yehova?

13. Le Ezela wākomeje namani kikulupiji kyandi mudi Yehova? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹³ Ezela wāmwene muswelo wākwatakenye Yehova bantu bandi mu bitatyi bya makambakano. Myaka mivule kunyuma, Ezela ye uno wādi mu Babiloni mu 484 Y.K., pāletele Mulopwe Ahaswelusa musoñanya wa kukubija Bayuda mu Umbikalo onso wa Peleshia. (Ese. 3:​7, 13-15) Bine būmi bwa Ezela bwādi mu kyaka! Bayuda ba “mu ntanda yonso ya bubikavu” pobāivwene uno mwanda, bāshikīlwe na nzala ne kudila. Bine baābije Yehova mu milombelo ebaludike. (Ese. 4:3) Fwatakanya’po mwēivwanine Ezela pamo ne Bayuda bakwabo paālamukīle uno mwanda boba bākutyile nkuku ya kukubija Bayuda! (Ese. 9:​1, 2) Bintu byēmwenine Ezela mu bino bitatyi bya makambakano, ye bino byāmuteakenye ku makambakano a mu mafuku a kumeso, ne kukomeja kikulupiji kyandi mu bukomo bwa Yehova bwa kukinga bantu bandi.d

14. Le kaka umo paemwenine muswelo wamukwatakenye Yehova mu bitatyi bya makambakano, waboile’ko ñeni’ka?

¹⁴ Kitatyi kyotumona muswelo witukwatakanya Yehova mu bitatyi bya makambakano, kikulupiji kyetu mwadi kiningilanga’ko. Lekai twisambile’ko pa kimfwa kya Anastasia, ushikatanga mu Bulaya bwa Kutunduka. Walekele kandi kaji mwanda wa kuleka kwikuja mu bya ino ntanda. Unena’mba: “Uno o wadi musunsa wami umbajinji onabudilwe lupeto.” Kupwa ubweja’ko amba: “Nashile myanda mu makasa a Yehova ne kwimwena muswelo waadi unkwatakanya na buswe. Shi nkajimije monka kaji, nkikakwatwapo moyo. Shi Tata wami wa mūlu unkwatakanyanga dyalelo, ukankwatakanya ne kesha.”

15. Le i bika byākweshe Ezela endelele kukulupila mudi Yehova? (Ezela 7:​27, 28)

¹⁵ Ezela wēmwenine kuboko kwa Yehova mu bwandi būmi. Na bubine, kulangulukila pa kitatyi kyāmukweshe Yehova, kwākweshe Ezela endelele kumukulupila. Tala bino binenwa byaānenene: “Kuboko kwa Yehova Leza wami kwadi pondi.” (Tanga Ezela 7:​27, 28.) Ezela i mwingidije bino binenwa bimo byonka misunsa isamba mu mukanda uselele dijina dyandi.—Eza. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Le i mu myanda’ka imo motubwanya kwimwena kuboko kwa Leza mu bwetu būmi? (Tala ne kifwatulo.)

¹⁶ Yehova ubwanya kwitukwasha kitatyi kyotudi mu makambakano. Kimfwa, kitatyi kyotulomba mukulu wetu wa kaji konje mwanda wa tukatanwe ku kitango, nansha kitatyi kyotulomba betujadikile mpangiko yetu ya kaji mwanda wa tutanwe ku kupwila kwetu konso, tutūlanga’ko mukenga wa kwimwena kukobo kwa Yehova mu bwetu būmi. Bintu bibwanya kupita biyampe kutabuka motwadi twibilangila. Kino kiningijanga kikulupiji kyetu mudi Yehova.

17. Lelo Ezela wālombwele namani kwityepeja mu bitatyi bya makambakano? (Tala kifwatulo kya pa kibalu.)

¹⁷ Ezela wālombēle Yehova na kwityepeja amukwashe. Kitatyi kyonso kyaādi uzumbija mutyima pangala pa biselwa byandi, Ezela wādi ulomba Yehova na kwityepeja. (Eza. 8:​21-23; 9:​3-5) Ezela byaādi ukulupile mudi Yehova, wālengeje bantu bakwabo bamukwatakanye ne kwiula lwitabijo lwandi. (Eza. 10:​1-4) Kitatyi kyotuzumbija mutyima pa bisakibwa byetu bya ku ngitu nansha pa mwa kukingila kisaka kyetu, tunyemenei kudi Yehova mu milombelo na kikulupiji kyonso.

18. I bika bibwanya kwitukwasha tuningije kikulupiji kyetu mudi Yehova?

¹⁸ Shi tukimbe bukwashi bwa Yehova na kwityepeja ne kwitabija bukwashi bwa banabetu mu lwitabijo, kikulupiji kyetu mwadi kikaningila’ko. Erika, lolo mbutwile wa bana basatu, walamine kikulupiji kyandi mudi Yehova kitatyi kyaatenwe na myanda ya bulanda. Mu kitatyi’tu kityetye, wafwidilwe mwana wa mu dīmi ne wandi mulume muswe. Palangulukila pa bino byonso byamutene, unena’mba: “Kubwanyapo kuyuka kumeso kwa kitatyi muswelo ukakukwasha Yehova. Bukwashi bubwanya kwiya mu muswelo okwadipo ulangila. Najingulwile amba milombelo yami mivule yalondolwelwe kupityila ku binenwa ne bilongwa bya banabetu. Ponadi nsapwila banabetu makambakano ami, badi bankwasha bukidi bonka.”

KULUPILA NYEKE MUDI YEHOVA KUFIKA NE KU MFULO

19-20. Le i ñeni’ka yotuboila ku Bayuda kebābwenyepo kujokela ku Yelusalema?

¹⁹ Kadi tubwanya kuboila ñeni ya kamweno ku Bayuda kebābwenyepo kujokela ku Yelusalema. Bamo kebābwenyepo kujoka pa mwanda wa bununu, misongo mikomo, nansha biselwa byabo bya kisaka. Nansha nankyo, bākwatakenye na mutyima tō boba bājokele na kutūla byabuntu. (Eza. 1:​5, 6) Bimweka’mba kintu kya myaka 19 pa kupita’po na pāfikile kisumpi kibajinji kya Bayuda bājokēle ku Yelusalema, boba bāshele mu Babiloni bāendelele kutuma byabuntu bya na mutyima tō ku Yelusalema.—Zek. 6:10.

²⁰ Nansha shi ketukibwanyapo kulonga bivule mu mwingilo wa Leza, tubwanya kwendelela kukulupila’mba Yehova usangelanga bukomo bonso botulonga mwanda wa kumusangaja. Mwanda waka tubanena namino? Mu mafuku a Zekadia, Yehova wāsoñenye uno mupolofeto wandi alonge kilukwa kya olo ne ndalama yātuminwe na misungi yādi mu Babiloni. (Zek. 6:11) Kino “kilukwa kikatampe” kyādi kya kwikala bu “kivulujo” kya byabuntu byabo bya na mutyima tō. (Zek. 6:​14, kunshi kwa dyani.) Nanshi tukulupilei amba, Yehova kakelwapo nansha dimo bukomo bonso botulonga mwanda wa kumwingidila kitatyi kyotudi mu makambakano.—Bah. 6:10.

21. Le i bika biketukwasha tukulupile mudi Yehova nansha shi tutanwe na makambakano mu mafuku āya kumeso?

²¹ Na bubine, tukendelela kutanwa na makambakano mu ano mafuku a mfulo, kadi bintu bibwanya enka ne kubipila’ko bininge mu mafuku āya kumeso. (2 Tm. 3:​1, 13) Inoko, ketufwaninwepo kuzumbija mutyima bipitepite. Vuluka byāsapwidile Yehova bantu bandi mu mafuku a Hakai, amba: “Ami ngidi nenu . . . Kemwakakwatwai moyo.” (Hak. 2:​4, 5) Netu tubwanya kukulupila amba Yehova ukekala netu kitatyi kyonso kyotulonga bukomo bwa kulonga kiswa-mutyima kyandi. Shi twingidije ñeni yotwaboila ku bupolofeto bwa Hakai ne bwa Zekadia ne ku kimfwa kya Ezela, tukendelela kukulupila mudi Yehova nansha shi tutanwe na makambakano’ka mu mafuku āya kumeso.