Shapita 11

Ano otudimo i mafuku a kumfulo!

I MUSWELO’KA ufikile ntanda yetu ku kōneka uno muswelo? Lelo kino kiketufikijanga kwepi? Le kweipangwile kashāa bino bipangujo? Bavule bavutakanibwanga ñeni pa kutala ngikadilo idi pano pantanda. Malwi, nzala ne buñonaona bifikijanga bantu ku kwīipangula i kika kikebafikila kumeso. Baludiki ba ino ntanda kebaletangapo kikulupiji kikatampe. Inoko, pa myanda itala ano mafuku a imbinzo, kudi bushintuludi buleta kikulupiji butamba kudi Leza, budi mu Kinenwa kyandi. Bible witukwashanga na kwitupa kikulupiji tuyuke kitatyi kyotudimo. Witulombola’mba pano tudi mu ‘mafuku a kumfulo’ kwa ino ngikadilo ya bintu.​—⁠2 Temote 3:⁠1.

² Kimfwa, tubandaulei kilondololwa kya Yesu ku bipangujo bimo-bimo bya bandi bana-babwanga. Mafuku asatu kumeso kwa lufu lwa Yesu, bāmwipangwile’mba: “I kika kikekala bu kiyukeno kya kwikalapo kobe ne kya mfulo ya ngikadilo ya bintu?”a (Mateo 24:⁠3, NW) Pa kulondolola, Yesu wātelele myanda ne ngikadilo mipotoloke ya pano pantanda yādi ya kukalombola’mba ino ngikadilo imbi ya bintu ibatwela mu mafuku ayo amfulo.

³ Enka na mokilombwedilwe mu shapita udi kunyuma’u, kwilonda kwa bitatyi kudi mu Bible kulombola’mba ketudi kumfulo, Bulopwe bwa Leza kebushilule kubikala. Ino le kidi muswelo’ka? Bintu byendanga bibipilako nyeke, kebyendangapo bilongoloka. I bine, kino i kiyukeno kikatampe kilombola’mba Bulopwe bwa Leza kebushilule kubikala. Mwanda waka? Eyo, Mitōto 110:2 witusapwila’mba mu kitatyi kampanda Yesu wādi ufwaninwe kubikala ‘umbukata mwa balwana nandi.’ Kilongwa kyandi kibajinji kya bu Mulopwe wa momwa mūlu i kwela Satana ne bamwikeulu bandi, bandemona, kufula-kufula kwa pano pantanda. (Kusokwelwa 12:⁠9) Kyālupwile kika? Kyādi pamo’nka na mokyātobelwe mu Kusokwelwa 12:12 amba: “Yō! malwa obe, abe pano panshi, ne abe mema mwine; mwanda dyabola watūkila po mudi ne bukalabale bukatampe bwine, pa kuyūka’mba: Ngidi ne kakitatyi katyutyu.” Pano tudi mu kano “kakitatyi katyutyu.”

⁴ Kepadipo ne kya kutulumuka kine, paipangwilwe Yesu kiyukeno kya kwikalapo kwandi ne kya mfulo ya ngikadilo ya bintu, kilondololwa kyandi kyādi kilanguluja. Bipindi bishileshile bya kino kiyukeno bidi mu kapango kadi pa paje 102. Bakristu batumibwa Polo, Petelo, ne Yoano ibalombwele’ko myanda mikwabo itala pa mafuku a kumfulo. Bine, bipindi bivule bya kiyukeno ne bya mafuku a kumfulo bidi enka na myanda ya bulanda. Ino, kufikidila kwa buno bupolofeto kufwaninwe kwitupwa lupata, twitabije’mba ino ngikadilo imbi ya bintu ibafika kumfulo. Tujingululei pano tuyukeno tumo-tumo tukatampe twa mafuku a kumfulo.

TUYUKENO TWA MAFUKU A KUMFULO

⁵ “Muzo ukataluka kukatamba muzo mukwabo, ne bulopwe nabo monka.” (Mateo 24:⁠7; Kusokwelwa 6:⁠4) Mulembi umo, Ernest Hemingway, wāityile Divita I Dyantanda-yonso bu “divita dipite bukata, dya kituki kikatampe, dyākubije bantu mu muswelo kewamwekele kashāa pano pantanda.” Kukwatañana na dibuku Ntanda ya Mitabakano​—⁠1914-1919 (Angele), dyādi “divita dya muswelo umpya, dibajinji ku kusambakana ntanda yonsololo mu mānga ya bantu. Ditabukile onso ābadikile ne akalondako mene ku kwija, ku kukoma, ne ku kusambakana’dyo konso-konso.” Kupwa pālonda Divita II Dyantanda-yonso, dyākubije bantu kutabuka Divita I Dyantanda-yonso. Mufundiji umo wa mānga, Hugh Thomas, unena’mba: “Kino kipindi kya myaka ya tutwa 20, i kibikalwe na byabulwi bikomokomo, mata a bulende, tumbela twela mabombe makomokomo (B-52), mabombe a niklere, ne ma misile. I kitatyi kya mavita onka-onka, amwanga mashi bikomo ne kukubija bantu kutabuka a bitatyi bikwabo byonso.” Eyo, bantu bānene myanda mivule itala pa kutūla mata, pakupwa kwa Divita dya Munshi-munshi. Ino, lapolo imo ilombola’mba nansha shi abatula mitwe ya mabombe 10 000 ku 20 000 mungya kumvwañana kwabo, ino kukashalanga kadi mabombe a niklere mavule bininge​—⁠misunsa 900 ne kupita, kutabuka mata a mudilo onso obāingidije pa Divita II Dyantanda-yonso.

⁶ “Kukekalanga bimpengele bya nzala.” (Mateo 24:7; Kusokwelwa 6:​5, 6, 8) Tamba 1914, kekupite bipupo bikatampe bya nzala 20. Byākubije bantu bininge mu Bangladesh, Burundi, Etyopi, Grèce, India, Kambodia, Nijeria, Rusi, Rwanda, Shine, Somali, ne mu Sudan. Ino bipupo bya nzala kebilupukangapo enka ku kubulwa bidibwa, mhm. Kibumbo kya bantu bañeni befunda myanda ya lupeto ne bidimibwa bānene’mba: “Kushilwila umbula bwa myaka mivule kunyuma’ku, pano bidibwa byendanga bivudilako kutabuka buvule bwa bantu babutulwa pano pantanda. Ino kudi kubwipi kwa bantu midiyo 800 badi mu bulanda bukomo, . . . kebadipo na muswelo wa kupota ino milwi ne milwi ya bidibwa mwanda wa kwinyongolola mu misongo ilupuka ku kubulwa kudya biyampe.” Pakwabo, ne myanda ya kipolitike nayo’nka ikolomwena bantu bikambija. Doktere Abdelgalil Elmekki wa ku Nivelesite ya Toronto utela bimfwa bibidi bya matanda mufwa tununu twa bantu nzala, koku matanda abo alupula bidibwa bivule byendako mu matanda angi. Maludiki amweka bu meele bininge mu kukimba lupeto mu matanda abweni lwa kukwatakanya nalo mavita, kyaba kya kudisha bekadi ba mu abo matanda. Lelo Doktere Elmekki imufudije binenwa byandi namani? Unena’mba bipupo bya nzala pavule i “myanda itamba ku mwiabidilo ne ku muludikilo wa Leta.”

⁷ “Bipupo bya mba.” (Luka 21:11; Kusokwelwa 6:⁠8) Kipupo kya manzamba kyālupukile mu Espanye mu 1918-1919, kyāipaile kubwipi kwa bantu midiyo 21. A. A. Hoehling wāsonekele, mu dibuku dyandi Kipupo Kikatampe (Angele), amba: “Ntanda keyaponenwe kashāa na kipupo kya kwipaya bantu bavule bukidi-bukidi uno muswelo.” Dyalelo, bipupo bya mbá bikikubija bantu. Mwaka ne mwaka: luba lwa dyaya lwipayanga bantu midiyo itano, lwa munda-kupita​—⁠bana ne bankasampe midiyo isatu, lwa mushinga​—⁠bantu midiyo isatu. Misongo ya mu mayumba, nakampata kikofolo, ipayanga ku mwaka ne mwaka midiyo 3,5 ya bankasampe bana ba munshi mwa myaka itano. Kadi kudi kibalwa kilenga moyo kya bantu miliyare 2,5​—⁠kubwipi kwa bekadi ba pano pantanda yonso kwabanya pabidi​—⁠basusuka na misongo itamba ku kubulwa mema mayampe, ne ku kubulwa bukundwe. Kipupo kya SIDA nakyo i mwanda mukwabo wituvuluja’mba bantu, nansha byōbalupula malawa makomokomo, kebakokejapo kupwija bipupo bya misongo.

⁸ ‘Bantu bakekala basanswe lupeto.’ (2 Temote 3:⁠2) Kujokoloka ntanda yonso, bantu bamweka bu badi na kyaka kya lupeto kekikokejika kupwa. “Ntumbo” ya muntu ilondanga mungya lupeto lwatambulanga, “kubwina” nako kupiminwanga mungya buvule bwa bintu bidi na muntu. Mu 1989, mwimaniji umo, mpingakani, wa mwingilo wa kwityila bansunga bampotyi wānene’mba: “Kusanswa byabupeta kukendelelanga na kukoka bantu nyeke mu Amerika . . . kadi i kipupo kyenda kitama lubilo-lubilo mu mansoko makwabo makatampe.” Lelo bino bipitanga ne mu kifuko kyoikele’mo?

⁹ “Bampikwa kukōkela bakwibabutula.” (2 Temote 3:⁠2) Dyalelo, bambutwile, badimu, ne bakwabo bemwenanga abo bene’mba bana bavule i bampikwa buleme ne kikokeji. Bamo bafitwanga nansha kwiula mwikadilo umbi wa bambutwile babo. Bana bavule kebakisenswepo masomo, bijila, myanda ya Leza ne bambutwile babo​—⁠i bantomboki. Mwadimu umo kemwije myaka mivule mu mingilo unena’mba: “Bana bamweka bu kekukidipo ne kyobalemekele kine.” Ino i kyadyese, kudi bana bavule bakaminwe Leza badi na mwikadilo mulumbuluke.

¹⁰ “Ba bukalabale bwa malwa.” (2 Temote 3:⁠3) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “ba bukalabale bwa malwa” kishintulula ‘kebaleleka, ba ñeni ya bunyema, bakubulwa kanye, ne milangwe ya bumuntu.’ Bine ye mwikadile bantu balonga bilongwa byabukalabale dyalelo! Mulembi umo wa julunale wānene’mba: “Pano būmi bubashilula kulenga moyo, i buyule enka kumwanga mashi, kilomba kūmija mutyima pa kutanga myanda isonekwa difuku ne difuku.” Sadija umo wa bampulushi wānene’mba bankasampe bavule i bapute meso ku byaka bikokeja kukebaletela bilongwa byabo. Unena’mba: “Kidi pamo bwa abo banena’mba, ‘Nkiswele kulanga ku bikamfikila kensha. Mfwaninwe kulonga monso monsakila dyalelo.’ ”

¹¹ “Bampikwa lusa lwa bu-butule.” (2 Temote 3:⁠3) Bino binenwa i byalamunwe ku kishima kya Kingidiki kishintulula “mujendakane, wakubulwa bumuntu” ne kilombola “kubulwa lusa lwa kibutwila, kisanso kya bubutule.” (Dibuku Dipya Dishintulula Bishima bya Teoloji bya mu Kipwanino Kipya, Angele) I amo, kisanso i kibulwe mu kifuko mokyadi kifwaninwe kutyita bininge​—⁠mu kisaka. Misapu ya muswelo ususulwa bantu mu busongi, bana, ne bambutwile ke banunu, pano ibasambakana bilenga moyo. Kibumbo kimo kya babandaudi kyānene’mba: “Bukalabale bwa bantu​—⁠bwikale bwa kukupilwa mapi nansha bikoni, kutumpwa mpete nansha kwaswa​—⁠bulupukanga divule mu bantu ba mu kisaka kimo kutabuka mu bifuko bikwabo.”

¹² “Kwidingakanya bu-bwine Leza e ko kwabo, ino bukomo bwa bu-bwine Leza bafutulwile’bo.” (2 Temote 3:⁠5) Bible udi na bukomo bwa kwalamuna būmi ke bulumbuluke. (Efisesa 4:​22-24) Ino, bantu bavule dyalelo bengidijanga bipwilo byabo bu bifyamino bitupu mobalongela mingilo yabo yabukondame, ifityija Leza mutyima. Bwivi, bubela ne busekese bitalwanga na meso bitupu na bendeji ba bipwilo. Bipwilo bivule bifundijanga buswe, ino abyo koku bikwatakenye mavita. Mulembi umo wa julunale India Today wānene’mba: “Pano bantu basusulanga bakwabo bininge mu dijina dya Umpangi Mukatakata.” Eyo, mavita abidi āmwangile mashi mavule mu myaka ya kunyuma’i​—⁠Divita I ne dya II Dyantanda-yonso⁠—⁠ātulukile mu Bipwilo bya Ki-kristu.

¹³ “Bonakanya pano panshi.” (Kusokwelwa 11:18) Befundi ba sianse 1 600 ne kupita, kwelapo ne babingwa 140 ba Prix Nobel, bātambile ku mitamba yonso ya ntanda, bāshinyinye mukanda wa kidyumu wāsonekelwe na Kitango kya Befundi ba Sianse (UCS), bānene’mba: “Bantu ne ntanda pano bifwilanga kwikonga. . . . Kubashala’tu makumi matyetye a myaka kete, muswelo wa kwiepeja na kino kyaka ukajiminanga.” Uno lapolo ushintulula’mba pamwanda wa bilongwa bya bantu bitula būmi mu kyāka, “ntanda ikakomanga kwikalwapo.” Kupeluka kwa kilenda kya ozone, kōneka kwa mema, kutukija mató na bitema, kubulwa nshi yabumeni, ne kukubija misaka mivule ya banyema ne mityi, byātelelwe bu myanda ifwaninwe kulwa nayo bukidibukidi.” Bano befundi ba sianse bānene’mba: “Konakanya kwetu kwa bintu bikwatakenye būmi, kukokeja kuleta musala mukatampe, kukokeja kukubija bintu byūmi bivule byoketuyukidije mutamino wabyo.”

¹⁴ “Myanda Miyampe ino’i ya Bulopwe ikasapulwa panopantanda ponso.” (Mateo 24:​14, MB) Yesu wātobele butobo’mba myanda miyampe ya Bulopwe ikasapulwa kujokoloka ntanda yonso, ikale bukamoni ku bantu bonso. Na bukwashi ne madyese a Leza, midiyo ya ba Tumoni twa Yehova bapityijanga midiyo ya ma nsaa mu uno mwingilo wa busapudi ne wa kulonga bana-babwanga. (Mateo 28:​19, 20) I bine, ba Tumoni bajingulwile’mba shi kebasapwilepo myanda miyampe, nankyo bakalandulwanga mashi a bantu. (Ezekyele 3:​18, 19) Ino badi na nsangaji pa kumona tununu twa bantu betaba mwaka ne mwaka ku lwabo lwito na mutyima wa kufwijako, ne kutongela kwikala bakristu babine, ba Tumoni twa Yehova. Kwingidila Yehova ne kusambakanya buyuki bwa Leza i madyese malumbuluke. Pakasambakana busapudi bwa ino myanda miyampe pantanda yonso, popakafikidila ne mfulo mine ya ino ngikadilo imbi ya bintu.

UKALONDOLOLA NAMANI KU BUNO BUKAMONI

¹⁵ Lelo ino ngikadilo ikafula namani? Bible wātobele’mba kukekalanga “kyamalwa kibūke” kikashilula na “Babiloni Mukatakata,” umbikalo wantanda wa mitōtelo yabubela ukatambwa divita na baludiki ba kipolitike. (Mateo 24:21; Kusokwelwa 17:​5, 16) Yesu wānene’mba umbula bwa kine kitatyi’kya, “dyuba nadyo dikafīta fututu, ne kweji mwine kutema mpika, ne ñenyenye ikapona mūlu, ne byabukomo bya momwa mūlu bikatenkana.” (Mateo 24:29) Kino kikokeja kufunkila pa kutenkana kwa binebine kwa bintu bya mūlu. Inoko mu miswelo yonso, bakulumpe nansha bimuni bya mitōtelo ya bwine-ntanda bakajingululwanga ne konakanibwa. Ebiya Satana, witwa dya bu “Koka, wa ntanda ya Makoka,” ukengidija bantu bamilongelo ya munyanji mwanda wa kutūla bantu ba Yehova mu matompo amfulo. Ino Satana kakebanekenyangapo, mhm, mwanda Leza ukebapandijanga. (Ezekyele 38:​1, 2, 14-23) “Kyamalwa kibūke” kikafikilanga pa mutwe wakyo pa Amakedona, “divita dya difuku dikatakata dya Leza Mwinebukomobonso.” Dikakombanga bipindi byonso bya bulongolodi bwa Satana bwa pano pantanda, ne kukashitula kibelo kya madyese akubulwa mfulo ku bantu bakapanda.​—⁠Kusokwelwa 7:​9, 14; 11:15; 16:14, 16; 21:3, 4.

¹⁶ Myanda imo-imo ya bupolofeto butala pa mafuku a kumfulo, pa kwiibandaula pala pala, imweka bu ifunkilanga pa bitatyi bikwabo bya mu mānga. Ino pa kwiikumankanya pamo, yonso ifunkilanga pa kino kyetu kitatyi. Kimfwa: Mishinko ya mu kikasala kya muntu ne muntu idi na tuyukeno twa pabula ketukokeja kwikala na muntu mukwabo nansha umo. Mafuku a kumfulo nao adi na tuyukeno twao nansha myanda iashiyañanya. Tuno “tuyukeno twa mu kikasala” ketukokejapo kutanwa mu kitatyi kikwabo nansha kimo. Shi twikale kwibibandaula kukwatañana na biyukeno bidi mu Bible bilombola’mba Bulopwe bwa Leza pano bubabikala, bukamoni bulombola patōka’mba bine, ano otudimo i mafuku a kumfulo. Kadi, kudi bukamoni bwa Bisonekwa bulombola patōka’mba, ino ngikadilo ya bintu ikonakanibwanga pano-pano ponka.

¹⁷ Ukalondolola namani ku buno bukamoni bulombola’mba ano otudimo i mafuku a kumfulo? Langa bidi pa kino: Kitatyi kyotumonanga’mba kivula kikomokomo kekidi pabwipi, twiteakanyanga na kampeja-bukidi. Bine, byonso byātobelwe na Bible bitala pa kino kyetu kitatyi bifwaninwe kwitukunka ku mutyima twilongolole. (Mateo 16:​1-3) Pano tubamone patōka’mba tudi mu mafuku a kumfulo a ino ngikadilo ya bintu. Kino kifwaninwe kwitutonona twilemunune, tukatambule buntu bwa Leza. (2 Petelo 3:​3, 10-12) Pakwitela bu nsulo ya lupandilo, Yesu wāelele lwito lwa bukidi-bukidi’mba: “Mwikale kudyumuka banwe bene, mwanda wa kunena’mba mityima yenu yakaīle kulemenenwa, ne mudyopolo, ne bunkolwankolwa, ne byakūmininwa bya buno būmi ino dyodya difuku dikemupulumukila bitupu, enka na lufimbo lwa kwimuponena. Ke-pantu i yenka nabya dikaponena bonso bakwikala panopanshi ponso. Dyumukai mafuku onso, ne kulombela’mba mukafwaninwa kupanda ku byobya byonso bisa kufika, kadi mukemana ku meso a Mwana muntu.”​—⁠Luka 21:​34-36.

[Kapango pa paje 102]

TUYUKENO TWA MAFUKU A KUMFULO

• Mavita akubulwa oenzankene nao.​—⁠Mateo 24:​7; Kusokwelwa 6:⁠4.

• Nzala.​—⁠Mateo 24:7; Kusokwelwa 6:​5, 6, 8.

• Bipupo bya mbá.​—⁠Luka 21:11; Kusokwelwa 6:⁠8.

• Kwilundilako kwa kujilula kwa bijila.​—⁠Mateo 24:⁠12.

• Koneka kwa ntanda.​—⁠Kusokwelwa 11:⁠18.

• Bintenshi.​—⁠Mateo 24:⁠7.

• Myaka ya malwa.​—⁠2 Temote 3:⁠1.

• Kusanswa lupeto byamwiko.​—⁠2 Temote 3:⁠2.

• Kubulwa kukokela bambutwile.​—⁠2 Temote 3:⁠2.

• Kubulwa lusa lwa bubutule.​—⁠2 Temote 3:⁠3.

• Kusanswa byamazua kupita Leza.​—⁠2 Temote 3:⁠4.

• Kubulwa kwifula.​—⁠2 Temote 3:⁠3.

• Kubulwa kusanswa bilumbuluke.​—⁠2 Temote 3:⁠3.

• Kubulwa kuta mutyima ku kyamalwa kidi pabwipi.​—⁠Mateo 24:⁠39.

• Kufutulula bukamoni bulombola mafuku a kumfulo.​—⁠2 Petelo 3:​3, 4.

• Busapudi bwa Bulopwe bwa Leza ntanda yonso.​—⁠Mateo 24:⁠14.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1. Mwanda’ka bavule ñeni ibavutakananga pa kutala bipita pano pantanda, ino i kwepi kutanwa shintulwilo ikulupilwa?

2. Bana-babwanga ba Yesu bāmwipangwile kipangujo’ka, ne wālondolwele namani?

3. Mwanda’ka ngikadilo ya pano pantanda yābipile pāshilwile Yesu kubikala?

4. I tuyukeno’ka tulombola mafuku a kumfulo, ne tufunkilanga pa kika? (Tala mu kapango.)

5, 6. Bupolofeto butala pa mavita ne nzala bufikidilanga muswelo’ka?

7. I myanda’ka ipita dyalelo itala pa bipupo bya mbá?

8. I kika kilombola’mba bantu ‘basenswe lupeto’?

9. I kika kyotukokeja kunena pa mwanda utala kubulwa kukokela bambutwile kwātobelwe?

10, 11. I bukamoni’ka bulombola’mba bantu badi na bukalabale bukomo ne kubulwa lusa lwa bubutule?

12. Mwanda’ka tukokeja kunena’mba bantu badi na mumwekelo wa bwine-Leza bitupu?

13. I bukamoni’ka bulombola’mba ntanda yendanga yonakanibwa?

14. Mateo 24:14 ufikidilanga mu ano etu mafuku muswelo’ka?

15. Ino ngikadilo imbi ya bintu lelo ikafulanga muswelo’ka?

16. I kika kilombola’mba tuyukeno twa bupolofeto bwa mafuku a kumfulo tufunkilanga pa kino kyetu kitatyi?

17. Buyuki bulombola’mba ano otudimo i mafuku a kumfulo bufwaninwe kwitutonona tulonge kika?

TOMPA BUYUKI BOBE

Bible wātobele myanda’ka ya mwādi mwakwikadila ntanda pa kushilula kwa buludiki bwa Kristu?

I tuyukeno’ka tumo-tumo twa mafuku a kumfulo?

I myanda’ka ikukulupije’mba ano otudimo i mafuku a kumfulo?

[Kifwatulo pa dyani dituntulu pa paje 101]