Shapita 6
Mwanda’ka tununupanga ne kufwa?
BEFUNDI ba sianse kebayukilepo mwanda’ka bantu banunupanga ne kufwa. Bimweka bu bipindi byetu bya mungitu bikokeja kwendelela na kwialuja nyeke, ne twadi tufwaninwe kwikala na būmi bwanyeke. Dibuku dimo (Hyojun Soshikigaku) dinena’mba: “Muswelo ukwatañene kununupa kwa tubipindi twa mungitu na kununupa kwa muntu ne lufu lwandi, bine i kikomo kushintulula.” Befundi ba sianse bavule banenanga’mba kudi mikalo “ya kipangila, ya kibutwila” ifwaninwe kukadikilapo būmi. Lelo ulanga’mba badi na bubinga?
2 Bantu bakimbanga nyeke kulepeja mafuku a būmi bwabo ne kupima kufikila pa kubulwa kufwa. Tamba pakala, mu myaka tutwa tuná K.K.K., mu Shine, bantu ba pa bitenta bākokelwe bininge na malawa ālupukile obādi batela’mba shi muntu watome’o kakokejapo kadi kukafwa nansha dimo. Balopwe bamo-bamo ba pakala ba mu Shine bātomene ano malawa obādi batela bu bwanga bwa kulepeja būmi—mapungwe na mercure—ino bāfwile! Kujokoloka umbuo onso wa ntanda, bantu bakulupile’mba lufu kemfulopo ya būmi bwabo mhm. Bene Buddha, ba Hindu, ba Mizilima ne bakwabo, bonso bakulupile’mba kunyuma kwa lufu kudi būmi. Mu Bipwilo bya Ki-kristu, bavule batengele būmi bwa nsangaji momwa mūlu kunyuma kwa lufu.
3 Ino nkulupilo itala pa būmi bwa nsangaji kunyuma kwa lufu ilombolanga kilokoloko kya kwabila būmi bwanyeke. “Nansha ke kitatyi kyakubulwa mfulo kine, wēkitudile mu mityima yabo,” ye mushintulwila Bible dilango dya būmi bwanyeke dyātudile Leza munda mwetu. (Musapudi 3:11, NW) Wāpangile bantu babidi babajinji na kyepelo kya kwikala na būmi bwanyeke ne nyeke pano pantanda. (Ngalwilo 2:16, 17) Mwanda’ka kadi bantu bafwanga? I muswelo’ka wātwelele lufu pano pantanda? Buyuki bwa Leza buletanga kitōkeji pa ino myanda.—Mitōto 119:105.
KITUMBA KYA LUFU
4 Ntapañani wikalanga upima kujimankanya mayo andi. Kino i kyabine ne pamwanda utala ntapañani mukatampe wipaya tununu ne tununu twa bantu dyalelo. I mujimankanye bilongwa byandi mwanda wa lufu lwa bantu lumweke bu mwanda mukomo kushintulula. Yesu Kristu wālombwele dijina dya uno ntapañani kitatyi kyāsapwidile boba bādi bakimba kumwipaya’mba: “Banwe shenu mwine i dyabola, ne byamakomwameso bya shenu byo mutwelemo mityima yenu kulonga. Aye wadi ntapañani ne kungalwilo kwine, ne kwimanapo mu byabinebine, mpika, ke-muntu mwandi munda byabinebine mutupu’byo.”—Yoano 8:31, 40, 44.
5 Bine, Dyabola i “ntapañani” umbi nakampata. Bible ulombola patōka’mba i muntu udiko bine, ke bubipo bitupu budi mu mutyima wa muntu mhm. (Mateo 4:1-11) Nansha byāpangilwe bu mwikeulu waboloke, ‘kāimenepo mu bubinebine mhm.’ Omwanda i kyendelemo bininge kumutela bu Satana Dyabola! (Kusokwelwa 12:9) Utelwanga bu “Satana” nansha “kinkwa,” mwanda wātombokēle Yehova ne kwipatanya nandi. Uno ntapañani witwanga ne bu “Dyabola,” kokunena’mba “vubavuba,” mwanda wāpunikile Leza na kumulamakenya byabubela.
6 I kika kyākunkile Satana ku mutyima atombokele Leza? I lwīso. Wāikele na lwīso lwa kwabila butōtyi bwādi butōtwa Yehova na bantu. Satana kāfundwilepo mu mutyima wandi kino kilokoloko kya kusaka kutōtwa, kwādi kufwaninwe kutōtwa enka Umpangi kete. (Enzankanya na Ezekyele 28:12-19.) Ino, uno mwikeulu waikele ke Satana, wātamije kino kilokoloko kya lwīso kufikija ne pokyāadile miji kyābutula bubi.—Yakoba 1:14, 15.
7 Pano tubajingulula uno ñonaona mukatampe, wa bupolapola bwipaija bantu dyalelo. Ino i kika nakampata kifwila bantu? Bible unena’mba: “Lunonga lwa lufu i bubi.” (1 Kodinda 15:56) Le bubi i kika? Pa kwikivwanija senene, tubandaulei bidi buluji bwa kino kishima mu ndimi imbajinji yālembelwe’mo Bible. Bishima bya mu Kihebelu ne mu Kingidiki byalamwinwe pavule bu “kulonga bubi” bishintulula “kutupa,” mu buluji bwa kutupa mu kitondo nansha kukomenwa kufikila pa kitungo. I kitungo’ka kyotubudilwe kufikilapo batwe bonso? I kya kukokela Leza mu muswelo mubwaninine. I muswelo’ka, kadi, wātwelele bubi pano pantanda?
MWĀKUTYILWE KITUMBA
8 Satana wākutyile kitumba na budyumuku kyādi ulanga bu kyādi kikokeja kumufikija ku kubikala pa muzo onso wa bantu ne kutōtwa. Wātyibile mbila ya kōngola bantu babidi babajinji, ba Adama ne Eva balonge bubi kumeso a Leza. Yehova wāpele bambutwile betu babajinji buyuki bwādi bukokeja kwibatwala ku būmi bwanyeke. Bādi bayukile’mba Umpangi wabo i muyampe, mwanda wēbatudile mu kifuko kilumbuluke mu budimi bwa Edena. Nakampata Adama wājingulwile buyampe bwa Shandi wamūlu kitatyi kyāmupele Leza mukaji mupopoke ne wa kumwangulako. (Ngalwilo 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Kwendelela na būmi kwa bamulume ne mukaji babajinji kwādi kwimanine pa kikokeji kyabo kudi Leza.
9 Leza wāsoñenye Adama’mba: “Ku mityi yonso ya budimi kudya udyako bitupu kekudipo mwanda. Nanshi ku mutyi wakuyukanya buya ne bubi, kokadyako i kijila; mwanda difuku dyokadyako mwiko, kufwa ukafwanga.” (Ngalwilo 2:16, 17) Yehova Leza i Umpangi, udi na bubinga bwa kujidika bipangwa byandi bijila bitala pa biyampe ne bibi. Kijila kyandi kyādi kyendelemo, mwanda ba Adama ne Eva bādi na bwanapabo bwa kudya bipa bya ku mityi yonso ya mu budimi. Bādi bafwaninwe kulombola kufwijako pamwanda wa buludiki bwa Yehova boloke na kukokela ku kino kijila kyaba kya kwitudilako bijila byabo abo bene na kibengo.
10 Dyabola wāingidije manwa mwanda wa kusonsolola bantu babajinji kulampe na Leza. Satana wābepele mwanda wa kwibakokela ku wandi mutamba. Dyabola wāingidije nyoka bu kintu kya kwisambila’mo, ebiya wāipangula Eva’mba: “Nanshi Leza wanene’mba: Kemukadyako ku mityi yonso, shi mityi ka, shi mityi ka, idi mu budimi’ni, a?” Eva pa kutela kijila kya Leza, Satana wanena’mba: “Mhm, binebine kemukafupo.” Penepo walamakenya Yehova milangwe ya bubela’mba: “Leza uyukile’mba difuku dyo mukadyako ponkapo meso akemuputuka. Kabidi mukekalanga bwa Leza, kuyuka biya ne bibi.” (Ngalwilo 3:1-5) Mu uno muswelo, Satana wēbapele milangwe’mba Leza wādi mwibasuminwe kintu kampanda kilumbuluke. Bwādi bubela bukatampe bwa bukavube bwālamakaninye Yehova, Tata wetu wabuswe wa momwa mūlu, ne wabubinebine!
11 Eva watala ku mutyi dikwabo, bipa byao byamumwekela bu bilumbuluke bininge. Waposola’ko kipa ne kudya wadya’kyo. Kupwa, wandi mulume nandi na kiswamutyima kyandi kyonso wēlunga kwadi mu kino kilongwa kya bubi kya kutombokela Leza. (Ngalwilo 3:6) Nansha byāongwelwe Eva, aye ne Adama, bākwatakenye mulangwe wa Satana wa kusaka kuludika muzo wa muntu. Nabubine, bālamete ku mutamba wandi.—Loma 6:16; 1 Temote 2:14.
12 Ba Adama ne Eva bādi bafwaninwe kufikilwa na tusuwa tulupukile pamwanda wa bilongwa byabo. Kebāikelepo pamo bwa Leza, na buyuki bwa pabula. Ino bāivwene bumvu ne kwifya abo bene. Yehova wāityile Adama mwanda wa kumutuluja, kupwa wāmutyibila nsambu’mba: “Ukamwena bidibwa byobe ku byanga bya ku mpala yobe, poso’nka ne byojoka ku biloba; mwanda e mo walupwilwe, ke-wi-muntu wi biloba, kabidi i kubiloba konka kokajokela.” (Ngalwilo 3:19) “Difuku” dyādile bambutwile betu babajinji ku uno mutyi wa kuyuka biyampe ne bibi, bātyibilwe nsambu na Leza ne bāfwile mungya butyibi bwandi. Penepo bapangwa mu Paladisa, bashilula kusuba kufikija’nka ne ku lufu.
MUSWELO WĀSAMBAKENE LUFU
13 Bimweka bu Satana i mubwanye kukoka bantu na manwa andi bashilule kumutōta. Inoko kakokejapo kulama batōtyi bandi umbūmi nyeke. Bubi pobwāshilwile kwingila mu ngitu ya bantu babidi babajinji, kebākidipo kadi na muswelo wa kubutula bana babwaninine. Bubi bwālamete mu mashi a bambutwile betu babajinji, pamo’nka na bilembwa bikololwe pa dibwe. Omwanda badi ba kubutula’nka lukunwa lwakubulwa kubwaninina. Byābutwilwe babo bana bonso kunyuma kwa bubi bwa ba Adama ne Eva, lukunwa lwabo i lupyane bubi ne lufu.—Mitōto 51:5; Loma 5:12.
14 Inoko dyalelo bavule kebakulupilepo’mba i babubi. Mu bipindi bimo-bimo bya pano pantanda, mulangwe wa kunena’mba twibapyane bubi kebeuyukilepo. Inoko kino kekilombolapo’mba bubi i kutupu’bo mhm. Nsongwalume udi na biko mu mpala, padi ukokeja kunena’mba kadipo na busala, ne ukokeja kukekitabija enka pa kupwa kwitala mu dikalashi. Bene Isalela bakala bādi pamo’nka bwa uno nsongwalume kitatyi kyobātambwile Mukanda-wabijila bya Leza kupityila kudi mupolofeto wandi Mosesa. Mukanda-wabijila wālombwele kwikalako kwa bubi. Mutumibwa Polo ushintulula’mba: “Shi ke mukanda-wabijila, longa nkyayukilepo bubi.” (Loma 7:7-12) Pamo’nka na nsongwalume witala mu dikalashi, bene Isalela bāingidije Mukanda-wabijila mwanda wa kwitala abo bene, ne kujingulula’mba bādi na biko kumeso a Yehova.
15 Na kwitala mu dikalashi dya Kinenwa kya Leza ne kujingulula misoñanya idimo, tukokeja kumona’mba twi bakubulwa kubwaninina. (Yakoba 1:23-25) Kimfwa, jingulula mu Mateo 22:37-40 kyānene Yesu ku bandi bana-babwanga pamwanda utala kusanswa Leza ne balunda nabo. Bantu batupanga divule mu bino bipindi! Bavule kebekalangapo batenekwa nansha na mutyima wabo wa mundamunda mwine pa kukomenwa kulombola buswe padi Leza nansha ku balondakani nabo.—Luka 10:29-37.
DYUMUKA MAKINGA A SATANA!
16 Satana usakanga kwitukoka tushilule kulonga bubi ku kusaka. (1 Yoano 3:8) Lelo kudi muswelo wa kwepuka manwa andi a munshimunshi? Eyo, ino kilombanga kulwa na milangwe yetu itukokela ku kusanswa bubi. Uno ke mwandapo upēla, ke-pantu kilokoloko kyetu kya kibutwila kitukokela ku bubi kidi na bukomo bukatampe. (Efisesa 2:3) Polo wādi ulwa bulwi bwabinebine. Mwanda’ka? Mwanda bubi bwādi munda mwandi. Shi tusaka kwitabijibwa na Leza, netu tufwaninwe kulwa divita na milangwe ya bubi idi munda mwetu.—Loma 7:14-24; 2 Kodinda 5:10.
17 Bulwi bwetu botulwa na bubi i bukomo bininge, mwanda Satana wingidijanga miswelo yonso mwanda wa kwitukoka tujilule bijila bya Leza. (1 Petelo 5:8) Pa kutompola pamwanda wa balunda nandi bakristu, Polo wānene’mba: “Nkwetwe moyo mwanda wa kutyina na’mba; padi shi pa ka, shi pa ka mwakongolwa ku uno mutyima umo, o mutele mudi Kidishitu, monka mwāongwelele nyoka Eva ku bukosoke bwandi.” (2 Kodinda 11:3) Satana wingidijanga manwa a muswelo umo onka ne dyalelo. Upimanga kukuna mu mityima ya bantu milangwe ya kwalakana buyampe bwa Yehova ne kamweno ka kukokela ku mbila ya Leza. Dyabola upimanga kwingidija ngikadilo yetu ya bubi botwāpyene ne kwitupa mutyima wa kibengo, wa lwīso, wa shinkani, ne wa mfwatakanyi.
18 Kimo kya mu byambo bingidija Dyabola i ntanda, ilele mu dikasa dyandi. (1 Yoano 5:19) Shi ketudyumukilepo, bantu babupolapola ne babudimbidimbi ba mu ino ntanda itujokolokele, bakokeja kwitukokela mu mashinda a bubi ajilula misoñanya ya Leza. (1 Petelo 4:3-5) Bavule kebasakengapo kulonda bijila bya Leza, bapelanga nansha kuteja mutyima wabo wa mundamunda mwine, bomijanga mutyima pototo. (Loma 2:14, 15; 1 Temote 4:1, 2) Bakwabo i bafike ne ku kulonga bintu bibatopeka ne mutyima wabo wa mundamunda mwine nansha byoudi wakubulwa kubwaninina.—Loma 1:24-32; Efisesa 4:17-19.
19 Kwikala na mwiendelejo wa umbūmi utōka i kilongwa kya kutendelwa mu ino ntanda. Inoko pa kusangaja Umpangi wetu, kudi bintu bikwabo bisakibwa. Tufwaninwe ne kwikala na lwitabijo mudi Leza ne kwīmona bu tudi na kiselwa kikatampe kumeso andi. (Bahebelu 11:6) Yakoba mwana-bwanga wāsonekele’mba: “Yewa uyukile kulonga kiyampe ino kulonga’kyo mpika nabya wapi mambo.” (Yakoba 4:17, MB) Kupela kuyuka Leza ne mbila yandi kukusaka, i bubi.
20 Satana ukokeja kupima kukukalakanya mu bukomo bolonga mwanda wa kutambula buyuki bwa Leza kupityila ku kifundwa kyobe kya Bible. Nabubine, kufwaninwepo kuleka bino bijika bikukankaje kulonga kyokya kyoyukile bu kyoloke. (Yoano 16:2) Nansha baludiki bavule byobaitabije Yesu umbula bwa mwingilo wandi, ino kebēkilombwelepo patōka mwanda bādi batyina kupangwa mu bipwilo byabo. (Yoano 12:42, 43) Satana uzakajanga bantu bonso bakimba buyuki bwa Leza. Inoko ufwaninwe kuvuluka nyeke ne kutendela bintu bitulumukwa byālongele Leza. Ukokeja kukwasha ne boba bakupangapanga bene bashilule kwibisangela mu muswelo umo onka.
21 Byotudi bakubulwa kubwaninina, tukokeja kulonga bubi. (1 Yoano 1:8) Inoko, tudi na bukwashi bwa kwitukwasha mu buno bulwi bwetu. Eyo, tukokeja kushinda mu bulwi bwetu botulwa na yewa umbi, Satana Dyabola. (Loma 5:21) Kumfulo kwa mwingilo wa Yesu pano pantanda, wākankamikile balondi bandi’mba: “Panopantanda mukamonanga byakwimususula byamalwa, nanshi komejai’nka mityima yenu, ami uno napu kunekenya panopantanda.” (Yoano 16:33) Nansha ke bantu bakubulwa kubwaninina bene, bakokeja kunekenya ino ntanda na bukwashi bwa Leza. Satana kakokejapo kubwanya boba bamukomena ne ‘bakokele kudi Leza.’ (Yakoba 4:7; 1 Yoano 5:18) Nka na motusa kwikimwena, Leza i mwitusawile dishinda mwanda wa kwitunyongolola mu bupika bwa bubi ne lufu.
[Bipangujo]
1. I kika kikomenwe kushintulula befundi ba sianse pamwanda utala būmi bwa bantu?
2. I kika kyālongele bantu bamo-bamo mwanda wa kulepeja būmi bwabo?
3. (a) Mwanda’ka bantu babilanga būmi bwanyeke? (b) I bipangujo’ka bitala pa lufu byotufwaninwe kulondolola?
4. I muswelo’ka wātelele Yesu ntapañani mukatampe wipaya bantu?
5. (a) Kino kipangwa kyāikele ke Satana Dyabola, kyātambile kwepi? (b) Bishima “Satana” ne “Dyabola” bishintulula kika?
6. Mwanda’ka Satana wātombokele Leza?
7. (a) I kika kiletela bantu lufu? (b) Bubi i kika?
8. I muswelo’ka wāpimine Satana kusompola Leza butōtyi bwādi bumutōta bantu?
9. I mbila’ka yāpelwe muntu umbajinji na Leza, ne mwanda’ka kyādi kyendelemo?
10. (a) Satana wefwenyenye muswelo’ka kudi bantu mwanda wa kwibakokela ku wandi mutamba? (b) Satana wālamakaninye Yehova milangwe’ka ya bubela? (c) Abe udi na milangwe’ka pamwanda utala kino kilongwa kya Satana kudi Leza?
11. I muswelo’ka wālamete ba Adama ne Eva ku mutamba wa Satana?
12. I bipa’ka byālupukile ku butomboki bwa bantu bobatombokele Leza?
13. Bubi bwasambukile bantu bonso muswelo’ka?
14. (a) Boba batuna bubi bwabo tukokeja kwibenzankanya na ani? (b) Bene Isalela bājingulwile muswelo’ka ngikadilo yabo ya bubi?
15. Kwitala mu kitalo kya Kinenwa kya Leza kusokola kika?
16. I kika kyotufwaninwe kulonga mwanda wa kuleka kukokwa na makinga a Satana, ne mwanda’ka i kikomo?
17. I kika kilengeja bulwi bwetu botulwa na ngikadilo yetu ya bubi bwikale bukomo bininge?
18. Satana wingidijanga ntanda muswelo’ka mwanda wa kusambakanya bubi?
19. Mwanda’ka kekifwaninwepo enka kwikala na mwiendelejo wa umbūmi utōka kete?
20. I muswelo’ka ukokeja kupima Satana ku kukankaja uleke kulonga kyokya kyoyukile bu kyoloke, ino i kika kikakukwasha ukomene ano makambakano?
21. I muswelo’ka otukokeja kunekenya ino ntanda ne kilokoloko kyetu kitutonwena ku bubi?
TOMPA BUYUKI BOBE
Satana Dyabola i ani?
Mwanda’ka bantu banunupanga ne kufwa?
Bubi i kika?
I muswelo’ka ukokelanga Satana bantu mu bubi bwa kutombokela Leza?
[Kifwatulo pa dyani dituntulu pa paje 54]