Shapita 8
Mwanda’ka Leza ulekele masusu?
PALUPUKANGA bimpengele byonakanya mobo ne kwipaya bantu, bavule beipangulanga mwanda’ka kudi bintu bileta musala mukatampe uno muswelo. Bakwabo ñeni i mibavutakane pa kumona kwilundilako kwa buñonaona, bukalabale, ne muswelo ususulwa bantu pakubulwa mwanda. Padi nobe wīipangulanga, ‘Mwanda’ka Leza ulekele masusu?’
2 Pa kubulwa kutana malondololo malumbuluke ku bino bipangujo, bavule kebakikulupilepo mudi Leza. Bamwene’mba katelepo bantu mutyima. Bakwabo betabije masusu bu kipindi kya umbūmi, bakalelanga Leza ne kumutopeka pamwanda wa bibi byonso bilongeka umbantu. Shi kidi namino ku obe mutamba, padi ukasangela binena Bible pa ino myanda.
MASUSU KEATAMBENGAPO KUDI LEZA
3 Bible wituyukija’mba masusu otumona koku ne koku kealetwangapo na Yehova. Kimfwa, Yakoba mukristu mwana-bwanga, wāsonekele’mba: “Pa kutompibwa kekukinena nansha umo’mba: Natompibwa na Leza; mhm; ke-muntu Leza kayukilepo kutompibwa ne bubi, ne aye mwine mo monka katompangapo muntu, mhm.” (Yakoba 1:13) Nanshi, Leza kakokejapo kwituletela tuno tusuwa tususula bantu mhm. Kaletelangapo bantu matompo mwanda wa kwibapima shi i bafwaninwe būmi bwa momwa mūlu, kadi kasusulangapo bantu pamwanda wa bilongwa bibi byobālongele umbūmi bwabo pakala.—Loma 6:7.
4 Kadi, nansha byokudi bintu bibi bilongwa mu dijina dya Leza nansha dya Kristu, i kutupu kisonekwa nansha kimo mu Bible kilombola’mba bebitabije. Leza ne Kristu kebetabijepo boba betela bu bengidi babo, ino abo babudimbidimbi, bipolapola, bantapañani, bangivi bamanyengenyenge, ne balonga bintu bikwabo bivule bisusula bantu. Bine, “dishinda dya mupupakane i kyamunyanji kudi Yehova.” Leza “udi kulampe na bapupakane.”—Nkindi 15:9, 29.
5 Bible wisambilanga padi Yehova’mba i “muyule kanye ne lusa.” (Yakoba 5:11) Amba “Yehova uswele [boloke, NW].” (Mitōto 37:28; Isaya 61:8) Kadipo na kinongo mhm. Utele bipangwa byandi mutyima, kwitula pa kyabyo kyaba ne kwibipa bintu bilumbuluke bya kamweno umbūmi. (Bilongwa 14:16, 17) Yehova wikiloñanga tamba ku ngalwilo kwa būmi pano pantanda.
NGALWILO MIBWANININE
6 Batwe bonso twibidile kumona nansha kwivwana masusu ne mutyima kupepa. Kikekala kikomo kulanga’mba kukekalanga kitatyi kyakubulwa’ko masusu. Ino yuka’mba ye mwādi mwikadile bintu kungalwilo kwa mānga ya muzo wa muntu. Nansha ke mfumo ya mu matanda amo-amo mine nayo isambilanga pa kitatyi kyādiko nsangaji ya uno muswelo. Mu mfumo ya Bangidiki, mu “Kongo Itano ya Bantu,” lukongo lubajinji lwa kungalwilo lwādi lutelwa bu “Kitatyi kya Ntundubuko.” Umbula bwa kino kitatyi bantu bādi na būmi bwansangaji, bwakubulwa kukusa byanga, bisanso ne bununu. Bene Shine banenanga’mba mu umbikalo wa mu lufumo wa Mfumu Wakimandyano (Huang-Ti), bantu bādi bashikete mu ndoe, bashikete mu kipwano senene na banyema bantanda nansha ke na kivula kine. Bene Peleshia, bene Edipito, bene Tibetane, bene Peru, ne bene Mexico, abo bonso badi na mfumo isambila pa kitatyi kyādiko nsangaji ne ngikadilo mibwaninine kungalwilo kwa mānga ya bantu.
7 Mfumo ya mizo mivule ipitulukanga’nka mu mānga ya pakala kene yāsonekelwe mu Bible. Itusapwila’mba Leza wātudile ba mulume ne mukaji babajinji, Adama ne Eva, mu paladisa, Budimi bwa Edena, wēbapa ne mbila’mba: “Butulai; mwivudijei, muyujei panopanshi ne kwipanekenya.” (Ngalwilo 1:28) Bambutwile betu babajinji bādi babwaninine ne bādi na madyese a kukamona ntanda yonso ikekale ke paladisa ishiketwepo na kisaka kya bantu babwaninine bekele mu ndoe ne mu nsangaji nyeke ne nyeke. Ino yo yādi mpango ya Leza pa kupanga ntanda ne bantu.—Isaya 45:18.
LONJI LUBI
8 Ba Adama ne Eva bādi bafwaninwe kupela kudya “ku mutyi wakuyukanya buya ne bubi” mwanda wa kwikala nyeke betabijibwe na Leza. (Ngalwilo 2:16, 17) Shi bākokele ku kijila kya Yehova, longa kekudipo ano masusu akambakanya bantu umbūmi. Bādi ba kulombola buswe ne kikokeji kyabo kudi Yehova na kukokela ku kijila kyandi. (1 Yoano 5:3) Ino mungya motwēkimwenine mu shapita wa 6, kekyāpityilepo uno muswelo. Pa kuningilwa na Satana, Eva wādile kipa kya ku uno mutyi. Kupwa, Adama nandi wādya kipa kya kijila.
9 Lelo ubajingulula’mba bine wādi mwanda mukatampe? Satana wādi usaka kushetula Yehova pa kitenta kyandi kya bu Mwine-Mukatakata-Mwine. Pa kunena’mba “Binebine kemukafupo,” Dyabola wāpatenye binenwa byānene Leza’mba “Mwiko, kufwa ukafwanga.” Binenwa byābwejeje’ko Satana bilombola’mba Yehova wādi ufidile ba Adama ne Eva madyese makwabo a kwikala pamo bwa Leza, a kwityibila mbila abo bene itala pa biyampe ne bibi pakubulwa kutala kudi Leza. Luno lonji lwa Satana lwāfikije bantu ku kwalakana lupusa lwa Yehova ne kufwaninwa kwa kitenta kyandi kya bu Mulopwe Mukatampe ubikele peūlu pa bintu byonso.—Ngalwilo 2:17; 3:1-6.
10 Kadi Satana Dyabola wānene’mba bantu kebakokejapo kushala nyeke bakokele kudi Yehova shi kebadipo na kamweno nansha kamo mu kikokeji kyabo kudi Leza. Mu muneneno mukwabo, wāalakene bululame bwa bantu. Satana wēbalamakeninye’mba kebakokejapo kukokela Leza ku kusaka kwa abo bene. Ino mifwatakanyo imbi ya Satana i misokokele patōka mu nsekununi ya Bible itala padi Yoba, mwingidi wa Yehova wakikokeji, wāuminine mu matompo makomo mu kitatyi kampanda kumeso kwa mwaka wa 1600 K.K.K. Shi utange mashapita abidi mabajinji a mukanda wa Yoba, ukokeja kwivwanija senene kine kisusukila bantu ne mwanda’ka Leza ulekele masusu.
11 Yoba “muntu moloke” wātompelwe na Satana. Dibajinji, Satana wāfwatakeninye Yoba milangwe imbi na kulupula kipangujo’mba “Lelo Yoba wakaminwe Leza bitupu?” Ebiya, Dyabola wāshilula kupunika Leza ne Yoba mwine’mba Yehova wāpotele kikokeji kya Yoba na kumusaila lusao ne kumwesela madyese. Kakolomona Yehova’mba “Nanshi ōlola kuboko kobe pano, utenge byonsololo byadi nabyo, penepa abulwepo kukakutuka ku mpala yobe?”—Yoba 1:8-11.
12 Lelo Yoba wādi wingidila Yehova’nka pamwanda wa biyampe byādi utambula kudi Leza? Lelo Yoba wādi ukokeja kulama bululame bwandi mu matompo? Pakwabo kadi, lelo Yehova wādi ukulupile nabubinebine mudi mwingidi wandi etabije kumuleka atompibwe? Bino bipangujo byādi bikokeja kulondololwa enka shi Yehova wālekele Satana aponeneje Yoba mu matompo makatampe. Bubinebine bwa Yoba mu matompo ālekele Leza amufikile, mobufumikilwe mu mukanda wa Yoba, bwālombwele patōka kubingijibwa kwa boloke bwa Yehova ne bululame bwa bantu.—Yoba 42:1, 2, 12.
13 Inoko, kyokya kyāpityile mu budimi bwa Edena ne kyāfikīle Yoba, bidi na buluji bukatampe. Bino bipangujo byālupwile Satana bitalanga dyalelo muzo onso wa bantu. Dijina dya Leza dyāfutulwilwe, bubikadi bwandi nabo bwāalakenwe. Boloke bwa muntu, kipangwa kya Leza, nabo bwāalakenwe. Bino bipangujo byādi bifwaninwe kulondololwa.
MUSWELO WA KUPWIJA INO MYANDA
14 Kimfwa, udi na bana bavule bosenswe, ne mushikete mu kisaka kya nsangaji. Mulondakani nobe umo wāshilula kusambakanya bubela’mba wi mbutwile umbi. Kikekala namani shi uno mulondakani nobe wanena’mba bobe bana kebakusenswepo, amba shi bashikete nobe i mwanda kebadipo na kukwabo kwa kwenda, ne bakokeja kukunyema shi muntu mukwabo ebape muswelo. ‘I mwiko!’ padi ye mokanenena. I amo, ino ukekilombola muswelo’ka? Bambutwile bakwabo padi bakalondolola na bulobo bukatampe. Kulondolola na bukalabale kukokeja kulupwilako myanda mikwabo, ne kupa bantu milangwe’mba padi i byabine. Muswelo mulumbuluke wa kupwija uno mwanda, i kumupa kyaba ashilakanye mifwatakanyo yandi, bobe bana nabo balombole nabubinebine’mba bakusenswe.
15 Yehova udi pamo bwa uno mbutwile wabuswe. Ba Adama ne Eva bakokeja kwenzankanibwa na bana, Satana bu uno mulondakani wabubela. Leza wāingidije tunangu, kāipailepo Satana ponka na ponka nansha ke ba Adama ne Eva bene, ino wālekele bano banongabibi bendelele na būmi umbula bwa kitatyi kampanda. Kino kyāpele bambutwile betu babajinji muswelo wa kubutula kisaka kya bantu, kadi kyāpele Dyabola muswelo wa kushilakanya mifwatakanyo yandi shi yādi yabine, mwanda wa kupwija uno mwanda. Inoko, tamba kungalwilo, Leza wādi uyukile’mba bantu bamo-bamo bādi bakushala bamukokele nyeke ne kulombola patōka’mba Satana i mbepayi. Bine tufwaninwe kulombola mutyima wa kufwijako pa kumona muswelo ukyendelela Yehova na kwesela ne kukwasha bantu bamusenswe!—2 Bilongwa 16:9; Nkindi 15:3.
KYĀLOMBWELE KIKA?
16 Umbula bwa mānga yonso ya bantu, Satana udi na bwanapabo bwa kwingidija manwa andi onso mwanda wa kubikala pa muzo wa muntu. Kadi wingidijanga lupusa pa maludiki makatampe a kipolitike ne manwa a munshimunshi pa bipwilo mwanda wa bamutōte aye kupitako kutōta Yehova. Omwanda Dyabola utelwanga bu “Leza wa panopantanda,” ne bu “mulopwe wa panopantanda.” (2 Kodinda 4:4; Yoano 12:31) Bine, ‘ntanda yonsololo ilele mu dikasa dya yewa umbi.’ (1 Yoano 5:19) Lelo kino kishintulula bubinga bwa mifwatakanyo ya Satana ya kubombola bantu bonso bavundamine kudi Yehova Leza? Nansha dimo! Pa kuleka Satana endelele na būmi, Yehova wādi usaka kufikidija mpango yandi. Shi kepano, lelo i kika kinena Bible kitala pa muswelo ulekele Leza bubi?
17 Bubi ne masusu kebiletwangapo na Yehova. Satana byadi mulopwe wa pano pantanda ne leza wa ino ngikadilo ya bintu, aye ne bantu bandi ye abo baleta ino ngikadilo idimo muzo wa muntu dyalelo ne bumonyamalwa bonso bukambakanya bantu. I kutupu udi na bubinga bwa kunena’mba i Leza uleta ano makambakano.—Loma 9:14.
18 Yehova i muleke bubi ne masusu byendelele mwanda wa kulombola’mba kwiludika pampikwa Leza kekuletelepo ngikadilo milumbuluke pano pantanda. Bine, mānga ya bantu i miyule enka tusuwa. Buluji i buno, mwanda bantu bātongele dishinda dya bwanapabo ne kubulwa kuta mutyima ku kinenwa kya Leza ne ku kiswamutyima kyandi. Pāshilwile bantu ba Yehova ba pakala, abo ne baludiki babo, ‘kwalamukila ku mashinda abo’ ne kuleka kulonda kinenwa kyandi, bipa byālupukileko byādi bibi. Yehova wēbalombwele kupityila mudi mupolofeto Yelemia’mba: “Bantu bañeni bafwijibwa bumvu, bakwatwa moyomoyo, bayatwa; talapo, bafutulula kinenwa kya Yehova; penepo le i muswelo ka wa bwino udi mwabo, a?” (Yelemia 8:5, 6, 9) Bantu dyalelo badi pamo bwa bwato bwakubulwa muntu wa kwiboba bwenda bweja pa dijiba palwa mwela mukomokomo, mwanda kebalondangapo misoñanya ya Yehova.
19 Kulekwa kwa bubi ne masusu na Leza, kadi i kulete bukamoni’mba Satana i mukomenwe kubombola bantu bonso bavundamine Yehova. Mānga ilombola’mba kwikalanga nyeke bantu bashalanga na kikokeji kudi Leza nansha shi abafikilwa na matompo ne masusu a muswelo’ka. Umbula bwa tutwa twa myaka, Yehova wālombwele bukomo bwandi mwanda wa kukinga bengidi bandi, ne dijina dyandi dyāsapwilwe ntanda yonso. (Divilu 9:16; 1 Samwele 12:22) Bahebelu shapita 11 utelanga mulongo mulampe wa bantu bakikokeji, kutentekelapo Abele, Enoke, Noa, Abalahama ne Mosesa. Bahebelu 12:1 wibatelanga bu ‘kibumbo kikatakata kya ba tumoni.’ Bādi bimfwa bilumbuluke bya lwitabijo lūmu mudi Yehova. Dyalelo nadyo, kudi bantu bavule bapityija būmi bwabo na kulamata pototo kudi Leza na bululame. Kupityila ku lwitabijo ne ku buswe bwabo, bālombwele’mba Satana kakokejapo kubombola bantu bonso bavundamine Leza.
20 Kumfulo, Yehova wālekele bubi ne masusu byendelele mwanda wa kulombola bukamoni’mba enka Yehova kete, Umpangi, ye aye udi na bukomo ne bubinga bwa kubikala pa muzo wa muntu mwanda wa madyese abo ne nsangaji yabo ya nyeke ne nyeke. Umbula bwa tutwa twa myaka, bantu bāpimine miswelo mivule ya maludiki. Ino lelo kino i kilupule kika? Kavutakanya ne tusuwa twikonda na bantu dyalelo tuno i bukamoni bulumbuluke bwikilombola patōka, nka na munenena Bible’mba ‘muntu ubikele pa muntu mukwabo mwanda wa kumusanshija.’ (Musapudi 8:9) Enka Yehova kete ye ukokeja kwitunyongolola ne kukafikidija mpango yandi imbajinji. Ukekiloñanga muswelo’ka ne kitatyi’ka?
21 Ba Adama ne Eva pa kupwa’tu kuponena mu dikinga dya Satana, Leza wālombwele mpango Yandi itala pa dishinda dya lupandilo. Yehova wānene Satana’mba: “Nkabikanga nshikani padi abe ne padi mwana-mukaji, kadi ne pa ntundu yobe ne yandi; aye ukakusanshija ku mutwe obe, nobe ukamusanshija ku kapondo kandi.” (Ngalwilo 3:15) Uno musapu ulombola’mba Dyabola kakalekwangapo endelele nyeke ne nyeke na kulonga bilongwa byandi bibi. Yesu Kristu, Mulopwe wa Bulopwe bwa Kimeshiasa, Lukunwa lwālailwe, ‘ukasonsakanyanga mutwe wa Satana.’ Eyo, ‘panopano ponka,’ Yesu ukapondakanyanga Satana ntomboki!—Loma 16:20.
ABE UKALONGA KIKA?
22 Shi kepano, lelo ulamete ku mutamba’ka? Lelo ukalombola na bilongwa byobe’mba ulamete kudi Yehova na kikokeji? Biyukile Satana’mba kubamushadila kakitatyi katyetye, ukalonga bukomo bwandi bonso mwanda wa kupungulwila bukalabale bwandi pa boba basaka kulama bululame bwabo kudi Leza. (Kusokwelwa 12:12) Ino ukokeja kukimba bukwashi kudi Leza mwanda “Yehova uyūkile mwakunyongolwela boba ba bwine-Leza mo batompibwa.” (2 Petelo 2:9) Kakakulekapo utompwe kutabuka pa bukomo bobe, ne ukakupa muswelo wa kūminina mu matompo.—1 Kodinda 10:13.
23 Tutengelei na kikulupiji kyonso kitatyi kikalwa Yesu Kristu Mulopwe na Satana ne bonso bamulonda. (Kusokwelwa 20:1-3) Yesu ukonakanyanga boba bonso badi na kipindi mu bino byamalwa ne tusuwa tususula bantu. Kintu kitususula nakampata i lufu lwa bakena betu. Tanga shapita ulondako uyuke kikebafikila.
[Bipangujo]
1, 2. Bavule banenanga kika pa kumona masusu a bantu?
3, 4. Mwanda’ka tufwaninwe kukulupila’mba bubi ne masusu kebitambengapo kudi Yehova?
5. Tela ngikadilo ya Yehova imo-imo, ne wivwaninanga bipangwa byandi kika?
6. Mfumo imo-imo inenanga kika kitala pa būmi bwādi na bantu kungalwilo?
7. I kika kyāpangile Leza ntanda ne bantu?
8. Ba Adama ne Eva bānenwe kukokela ku mbila’ka, ino i kika kyālongekele?
9. Satana wālupwile kipangujo’ka kitala padi Yehova?
10. Satana wānene kika pamwanda utala bantu?
11. Yoba wādi muntu wa muswelo’ka, ino i kika kyāmulamakeninye Satana?
12. (a) I bipangujo’ka byādi bikokeja kulondololwa enka shi Leza wālekele Satana atompe Yoba? (b) Matompo a Yoba āfudile muswelo’ka?
13. I muswelo’ka otutengelwe na byāpityile mu Edena ne byāfikīle Yoba?
14. I kika kikokeja kulonga muntu kitatyi kyobamulamakenya myanda ya bubela?
15. I muswelo’ka wāsakile Yehova kupwija myanda yāmulamakeninye Satana?
16. I muswelo’ka wāshilwile ntanda kwikala mu lupusa lwa Satana?
17. I kika kyotufwaninwe kulama muñeni pamwanda utala bubi ne masusu?
18. Kulekwa kwa bubi ne masusu na Yehova i kulombole kika kitala pa bwanapabo bwa kwiludika pakubulwa Leza?
19. I bukamoni’ka bulombola’mba Satana kakokejapo kukoka bantu bonso batombokele Leza?
20. Kulekwa kwa bubi ne masusu na Yehova i kulombole kika pamwanda utala Leza ne bantu?
21. I kika kikalongwa Satana, ne i ani ukengidijibwa mwanda wa kwikilonga?
22. (a) I bipangujo’ka byofwaninwe kulondolola? (b) Nansha Satana byapungulwila bukalabale bwandi pa boba bakokele kudi Leza, i kika kyobakokeja kukulupila?
23. I kika kyotufwaninwe kutengela na kikulupiji kyonso?
TOMPA BUYUKI BOBE
I kika kilombola’mba Yehova kasusulangapo bantu?
I bipangujo’ka byālupwilwe na Satana mu Edena byāmwekele patōka mu mafuku a Yoba?
Kulekwa kwa masusu na Leza i kulombole kika?