LUFUNGULO LWA BŪMI BWA NSANGAJI MU KISAKA

Mwa Kwikadila na Boba Badi Panja pa Kisaka Kyobe Kidi’mo Bana ba Mwinē Pobe

MARGARET,a INABANA WA MU OSTRALI ULELELE BANA BA MWINĒ PANDI: “Mukaji mubajinji wa wami mulume walombwele bana baleke kwivwana kintu kyo-kyonso nkyonena—enka ne kintu kipēla pamo bwa ‘kwibavuluja kusuka mukanwa.’” Margaret wamwene amba wāsusukile mu busongi bwandi mwanda wa buno bunwa bwa nkalañani.

Bisaka bilelelwe’mo bana ba mulume nansha ba mukaji bilwanga divule na bikoleja bya pa bula bya kupwana na boba badi panja pa kyabo kisaka.b Bambutwile bavule balelele bana ba benē pabo bafwaninwe kwisamba na bambutwile bene bana, pa mwanda utala kupempula, kulemununa ne kwibakwatakanya na lupeto. Balunda ne babutule nabo babwanya kulwa pa kwiibidila na bantu bakwabo ba mu kisaka. Tala muswelo ubwanya kukukwasha madingi a mu Bible ulwe na ano makambakano mu kisaka kyolelele bana ba mwinē pobe.

KIPWANO 1: MBUTWILE MUKWABO WA MWANA

Judith inabana wa mu Namibi ulelele bana ba mulume unena amba: “Inandya bana ba wami mulume webalombwele amba ne mukaja shabo ne amba bana bonso botwabutwile nandi ke banababopo. Binenwa byandi byaunsense, mwanda nādi nsenswe bana ba mulume pamo bwa bami bana.”

Bashayuka betabija amba, kipwano kidi pa bukata bwa mbutwile mukwabo wa mwana, kibwanya kwikala bu kikoleja kileta nkalañani mu kisaka mudi bana ba mulume nansha ba mukaji. Divule dine, i inandya mwana ne mukaji ulelele mwana mwinē pandi bekolejanga bininge. Le i bika bibwanya kukwasha?

Lufungulo lwa mwa kunekenenya: Tūla mikalo mifwaninwe. Shi upela mbutwile mukwabo kwikuja mu būmi bwa bobe bana, bana bakokeja kususuka mu ñeni.c Bambutwile ba mwana, bene ‘bamubutwile’ badi na kifuko kya pa bula mu būmi bwandi. (Nkindi 23:22, 25) Ku mutamba mukwabo kadi, shi upe mwinē pobe mubajinji lupusa lukatampe mu kisaka kyobe, ubwanya kufityija nansha kukalabaja mwinē pobe mupya. Longa bukomo bwa kwikala na bujalale, tūla mikalo mifwaninwe mwanda wa kukinga busongi bwenu koku wiivwana nyeke na mbutwile mukwabo shi bibwanika.

MADINGI KU BAMBUTWILE

▪ Kitatyi kyowisamba na mwinē pobe mubajinji, imanina pa bobe bana ne kuleka kwisambila bininge pa myanda mikwabo. Kimfwa, ubwanya kwipangula na bunwa shi bibwanika kutūla’ko mpangiko ya kwisamba ku telefone mu bula bwa difuku. Ino mpangiko ya kwiita ku telefone ikendeka biyampe shi kemwiitepo kitatyi kyonso kyomusaka nansha ke mubukata bwa bufuku.

▪ Shi kudipo na wa kulama bobe bana, padi ubwanya kwingidija telefone, kulemba mikanda, misapu ya ku telefone nansha ku Entelenete mwanda wa kwisamba nyeke. (Kupituluka 6:6, 7) Bamo besambanga bemwene kupityila ku video. Ubwanya kujingulwila’ko myanda mivule itala bobe bana—ne kwikala na lupusa luyampe pobadi—kupita’nka ne mowadi ulangila.

MADINGI KU BAINABANA BALELELE BANA BA BALUME

▪ Lombola ‘kisanso’ kudi inandya bana na kulombola patōka’mba kwiilepo kumupingakana. (1 Petelo 3:8) Kitatyi kyodi na bana mulombole mobekadile, na kwimanina bininge pa bintu biyampe. (Nkindi 16:24) Mulombe madingi, ne kumufwija’ko shi wakupe’o.

▪ Lombola na mikalo buswe boswele bana kitatyi kīya inabo. Beverly, inabana wa mu États-Unis ulelele bana ba mulume unena amba: “Bana ba mwinē pami bādi basaka kungita bu Mama. Twaitabije amba i BIYAMPE bangite namino ku njibo, ino kebabwanyapo kungita bu Mama kitatyi kyobadi na inabo Jane, nansha na kyabo kisaka. Ami ne Jane twadi’tu biyampe pa uno mwanda. Na bubine, mwenda mafuku twakweshe bana pamo mu myanda ya masomo ne mwa kwendela’ko.”

MADINGI A KUKWASHA BAMBUTWILE BA BANA NE BOBA BALELELE BANA BA BENĒ PABO

▪ Kokesambila nansha dimo bibi mbutwile kadi’popo nansha bumtwile ulelele bana ba mwinē pandi bana bene bevwene. I bipēla kuponena mu bino binenwa bibi, ino bibwanya kunyoñamija mwana pa mutyima. Kadi kuyukilepo muswelo ne kitatyi kibwanya kupitulukwa binenwa byobe. (Musapudi 10:20) Shi mwana wanena’mba mbutwile mukwabo nansha mbutwile ulelele bana ba mwinē pandi ukunenenanga bibi, ta mutyima ku milangwe ya mwana. Ubwanya kunena bintu pamo bwa bino: “Bibansansa abe pa kwivwana byabyo bintu. Inobe i mundobele, kadi kyaba kilobanga bantu, kebesambengapo na kanye.”

▪ Tūla’ko mbila mipotoloke ne bulemununi mu bisaka byonso bibidi. Shi kebibwanikapo, shintulula makambakano adi’po kwakubulwa kupēlula mbutwile mukwabo. Tala uno mwanda mumweke:

Inabana ulelele bana ba mulume: Tim, anika’po bidi bipeta bibombe’byo.

Tim: Kwa Mama, twibishiyanga panshi aye mwine waanika’byo.

Inabana ulelele bana ba mulume (na bulobo): Biyampe, wemufundije’tu kwikala bankope.

Le ano malondololo i mayampe?

Inabana ulelele bana ba mulume (na butūkanye): Ō, BIYAMPE. Kuno twanikanga’byo batwe bonso.

▪ Leka kutūdila’ko bobe bana mpangiko ya kwingila pa kitatyi kyobakapityija pamo na mbutwile mukwabo. (Mateo 7:12) Shi kubwanyapo kujadika mingilo, lomba mbutwile mukwabo lupusa kumeso kwa kusapwila bana byoteakenye kulonga.

PIMA BIDI: Londa ano matabula musunsa mukwabo oketana na wādi mwinē pobe mubajinji nansha mwinē pandi:

1. Mutale ne kumungamunga. Epuka kwiikijaikija, kuyembeja mapui, nansha kulengula meso.

2. Mwimune pa dijina. Kimfwa’mba, “a Jane wakomapo.”

3. Mutweje mu mwisambo shi udi mu kibumbo.

KIPWANO 2: BANA BATAME

Dibuku dimo (Step Wars) ditela mwana-mukaji umo wadi utompola pangala pa wandi mulume witabilanga bandi bana batame ne kupela kwitabija amba kebamulēmekelepo. Unena’mba, “bulobo bwami bwakanda bukidibukidi.” Le i muswelo’ka obwanya kulama kipwano na bana batame kutyina kona busongi bobe?

Lufungulo lwa mwa kunekenenya: Lombola lusa. Bible unena amba: “Kekukēkala muntu, nansha umo, wakwisakila bya aye mwine, poso byonka bya mukwabo.” (1 Kodinda 10:24) Tompa kwivwanija ne kuyuka milangwe ya mukwenu. Bana batame ba mwinē pobe babwanya kwivwana moyo wa kujimija kisanso kya mbutwile wabo. Nansha padi babwanya kulanga’mba shi mbutwile wa kwibalela waiya, kebakekalapo na mobadi bekadile mu kisaka kyabo kibajinji. Pano’ko bidi, bambutwile babwanya kuzumbija mutyima’mba, kufutulula babo bana kukebapalula.

Pa kyaba kya kwibaningila bapwane nobe, leka kipwano kyopwene na bana ba mwinē pobe kitame akyo kine. Divule dine, ke biyampepo kutompa kuningila nansha kutonona muntu alombole buswe bwa binebine. (Lwimbo lwa Ñimbo 8:4) Nanshi ikala na ndiñamano, na kikulupiji kya binebine kitatyi kyoshikete na bana ba mwinē pobe.

Kokanena kintu kyonso kyolanga, nansha shi bakususula. (Nkindi 29:11) Shi kubeja ludimi lobe i kukomo, lombela na mwālombedile Davida Mulopwe wa Isalela amba: “Tūla mulami, abe Yehova, pa kyakanwa kyami; lama kibelo kya milomo yami.”—Mitōto 141:3.

Shi ubakwata butyibi bwa kushikata mwinjibo mutamīne bana, ubwanya kutulumuka muswelo obasangedile’yo. Tompa kuleka kushinta, na kampata byumba byabo bya kala. Ubwanya ne kulangulukila pa kuvilukila kungi.

PIMA BIDI: Shi bana ba mwinē pobe batame bendelela na kukupunika nansha kubulwa kukulēmeka, lombola mwinē pobe milangwe yobe ne kuteja na katentekeji milangwe yandi. Kokaningila mwinē pobe alemunune bana. Ino, tompa’tu kutamija kwiivwanika pa bukata bwa banwe bubidi. Shi mubaikala “ne mutyima umo” pa mwanda, mubwanya kwingidila pamo mwanda wa kulumbulula’o.—2 Kodinda 13:11.

KIPWANO 3: BABUTULE BAKWABO NE BALUNDA

Marion, inabana wa mu Kanada ulelele bana ba mulume unena amba: “Bambutwile bami badi bapa divule wami mwana byabuntu, ino kupa’byo bana ba wami mulume mpika. Twādi tulonga bukomo wa kwibapotela’byo batwe bene, ino kyaba kimo twādi tukomenwa.”

Lufungulo lwa mwa kunekenenya: Tūla kisaka kyobe kipya pa kifuko kibajinji. Lombola babutule ne balunda nobe mpiko biselwa byodi nabyo mu kisaka kyobe kipya. (1 Temote 5:8) Byokubwanyapo kutengela ku babutule ne balunda bonso basanswe bininge bantu ba mu kisaka kyobe kipya, ubwanya kwibanena bekale na bulēme kadi boloke. Shintulula muswelo ubwanya kufitwa bana, shi i basūlwe kitatyi kyobasakilwa kutebwa mutyima ne kumonwa na kanye na bakwabo.

Leka bankambo ba bobe bana ba mu busongi bobe bubajinji bekale na kifuko mu būmi bwa bobe bana. Susan inabana wa mu Angeletele unena amba: “Nāsongelwe myeji 18 pa kupwa kufwa kwa wami mulume mubajinji, bambutwile bandi bālwile pa kwitabija wami mulume mukwabo. Bintu byālumbulukile kitatyi kyotwēbatele mutyima bininge, tutuma bana bakebapempule, ne kwibafwija’ko pa bukwashi bwabo.”

PIMA BIDI: Jingulula mulunda nansha mubutule okemupwenepo nandi biyampe, kupwa wisambile na mwinē pobe pa muswelo omubwanya kulumbulula kino kipwano.

Kupwana na bantu ba panja pa kyobe kisaka kubwanya kukambakanya kisaka kyobe kidi’mo bana ba mwinē pobe. Ingidija madingi a mu Bisonekwa, ne kisaka kyobe kikatambula madyese alaile Bible amba: “Pa ñeni njibo ishimikwa; kadi pa kwivwanija ikomejibwa.”—Nkindi 24:3.

[Kunshi kwa dyani]

WIIPANGULE AMBA . . .

▪ Le i muswelo’ka ombwanya kwikala biyampe na mwinē pami wa kala?

▪ Le i muswelo’ka otukokeja kukwasha babutule ne balunda baleke kusanshija kyetu kisaka pampikwa kuyuka?

[Kifwatulo pa paje 10]

[Bifwatulo pa paje 11]

Ubwanya kwikala na lupusa lukatampe pa bobe bana kupita ne molangila

[Kifwatulo pa paje 12]

Kalēmo ne bulēme byendelanga pamo

[Kifwatulo pa paje 13]

Longa bukomo bwa kusanswa bana bonso ba mu kisaka