Le Tubwanya Kufudija Mavita ne Bya Lūma?

MALUDIKI ATOMPANGA KULUMBULULA MISOKWE

Kitungo: Kulumbulula būmi bwa bantu. Kino kibwanya kupwija nansha kutyepeja’ko makambakano a misokwe mene alengeja kwikale tuvutakanya.

Mwanda waka i bikomo: Bilombanga maludiki ashinte muswelo oengidija lupeto. Mu 2022, kintu kya madolala 34 aingidijibwe ku bintu bibwanya kuleta ne kulama ndoe mu bifuko bivule kujokoloka ntanda yonso. Inoko kino kibalwa i kityetye bininge shi twikidingakanye na kibalwa kyaingidijibwe mwanda wa kukwatakanya bulwi enka mu mwine mwaka’wa.

“Lupeto ne bintu byaingidijibwe mwanda wa kukwasha boba batenwe na tuvutakanya, byadi bivule bininge kupita byaingidijibwe mwanda wa kupwija tuvutakanya twine, ne kuleta ndoe.”—António Guterres, mulembi wa Bumo bwa Mizo.

Binena Bible: Maludiki a pa ntanda ne malongolodi abwanya kukwasha balanda, inoko keabwanyapo kupwija lonso bulanda.—Kupituluka mu Bijila 15:11; Mateo 26:11.

IMBIKALO ITOMPANGA KUPWIJA MAVITA KUPITYILA KU KUMVWAÑANA

Kitungo: Kupwija tuvutakanya mu ndoe kupityila ku kwisambila pamo ne ku kumvwañana, mwanda wa mitamba yonso imwene’mo.

Mwanda waka i bikomo: Mutamba umo nansha mivule ibwanya kupela kwisambila pamo, kupela kumvwañana, nansha kuleka kufikidija byobaumvwañene. Mu uno muswelo, bikomanga kumvwañana mwanda wa kuleta ndoe.

“Kumvwañana ke kwendekangapo nyeke. Kumvwañana kumo kubwanya kumweka bu kwampikwa kwendela’mo, kupwa kwabutula tuvutakanya tukwabo.”—Raymond F. Smith, Kumvwañana kwa Mizo mu Amerika.

Binena Bible: Bantu bafwaninwe ‘kukimba ndoe.’ (Ñimbo ya Mitōto 34:14) Inoko bantu bavule dyalelo i “ba kubulwa lulamato, . . . bapela kumvwañana ko-konso, . . . ba kwaba bakwabo.” (2 Temote 3:​1-4) Tuto twa uno muswelo tulengejanga baludiki ba politike bayampe bakomenwe kupwija tuvutakanya.

MALUDIKI ETELEKANGA MWANDA WA ALEKE KWINGIDIJA MATA NANSHA KWIATYEPEJA

Kitungo: Kutyepeja nansha kuleka kwingidija byabulwi bimo pamo bwa mata a nyukilia, ne mata makwabo a kyonakanya (armes biologiques et chimiques).

Mwanda waka i bikomo: Divule dine mizo ipelanga kutūla mata, mwanda batyinanga kujimija bukomo ne kumona amba bikapēla kwibanekenya shi abatambwe. Ino nansha shi mizo ibaitabija kutūla byabulwi, keikabwanyapo kutalula’ko bubinga bwine bulengejanga bantu balwe.

“Imbikalo mivule yalaile konakanya byabulwi byayo kupwa kwa mwaka wa 1991, kubadila’mo ne kulonga bintu kampanda bipotoloke mwanda wa kutyepeja byaka ne kutalaja tuvutakanya pa ntanda amba twikale na mutyima-ntenke. Inoko keyafikidijepo byoyalaile .”—Dibuku, “Mānga Itala Kuleka Kwingidija Byabulwi Mwanda wa Mafuku a Kumeso Ekale a Mutyima-Ntenke” dya mu Angele.

Binena Bible: Bantu bafwaninwe kuleka kwingidija byabulwi ne kufula “bipete byabo ke nkasu.” (Isaya 2:4) Ino kekupwilepo, bilomba kulonga bivule pa kusaka amba mavita apwe, mwanda bya lūma bishilulanga mu mutyima wa muntu.—Mateo 15:19.

MALUDIKI ATOMPANGA KWIKUTA MU KIMO MWANDA WA KWIKŪKILA

Kitungo: Maludiki ekalanga eteleka kwikwasha abo bene na bene pa kunekenya balwana. Mungya buluji, shi balwana bayukile amba kukatamba muzo umo divita kukebalomba kulwa na mizo mivule, kino kibwanya kwibalengeja baleke kukatambañana.

Mwanda waka i bikomo: Kwikuta mu kimo mwanda wa kwikūkila kekukankajangapo mavita. Mwanda mizo keifikidijangapo nyeke byoilayanga, kadi ke bonsopo betabijanga bitala kitatyi ne muswelo wa kutamba balwana.

“Nansha Kitango kya Mizo ne Bumo bwa Mizo byo byaingidile bininge pamo mwanda wa kukwasha maludiki ekale mu bumo, kino kipwano kekyapwijijepo mavita.”—“Encyclopedia Britannica.”

Binena Bible: Divule dine bintu byendekanga shi kudi kwingidila pamo. (Musapudi 4:12) Inoko ketubwanyapo kukulupila amba maludiki ne malongolodi a bantu akaleta ndoe ya endaenda ne mutyima-ntenke. “Kemwakikulupilai bamfumu nansha mwanā muntu kabwanyapo kuleta lupandilo. Mushipiditu wandi utambanga, aye wajokela ku biloba; enka mu dine difuku’dya milangwe yandi yaoneka.”—Ñimbo ya Mitōto 146:​3, 4.