BUALU 5
Mushinga udi nawu buludiki bua bantu bakole
BULUDIKI BUA BANTU BAKOLE NTSHINYI?
Bana badi dijinga ne bantu bakole badi mua kubalombola ne kubapesha mibelu. Bu muudi muledi, wewe ke udi mukumbane menemene bua kuenza mudimu eu. Kadi bantu bakole bakuabu badi pabu mua kuambuluisha bana bebe.
BUA TSHINYI BULUDIKI BUA BANTU BAKOLE BUDI NE MUSHINGA?
Mu matunga a bungi bana kabatu batamba kusomba ne bantu bakole to. Mona tshitu tshienzeka:
Bana batu batamba kupitshisha mêba a bungi mu kalasa mudibu ne balongi ba bungi kupita balongeshi ne bantu bakole bakuabu.
Padi mêba a kalasa ajika, bamue bana batu bapingana ku mabu ne bakusangana kakuyi muntu bualu baledi bonso babidi batu baya ku mudimu.
Bilondeshile makebulula adibu benze mu États-Unis, bana badi ne bidimu pankatshi pa 8 ne 12 batu bapitshisha dituku dionso mêba matue ku asambombo ku TV, mu diteleja mijiki ne mu dinaya manaya a video.a
Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bansonga badi baya kudi bena mulongo nabu bua kulomba mibelu ne buludiki pamutu pa kuya kudi bamamuabu, batatuabu, balongeshi peshi bantu bakole bakuabu.”—Hold On to Your Kids.
MUA KULUDIKA BANA
Ikala usomba ne bana bebe.
DÎYI DINENE DIA MU BIBLE: “Longesha muana wa balume njila udiye ne bua kulonda; nansha padiye ukola kakumbukamu to.”—Nsumuinu 22:6, dimanyisha.
Pa tshibidilu bana batu bakeba buludiki kudi baledi babu. Bamanyi bapiluke badi bamba ne: pakadi bana bakumbaja bidimu bia bunsonga, batu basue kuangata mibelu ya baledi babu ne mushinga kupita ya bansonga nabu. Doktere Laurence Steinberg udi wamba pende ne: “Baledi batu ne buenzeji bua bungi mu ngelelu wa meji wa muana ne mu bienzedi biende, mu bunsonga buende ne padiye ukola.” Udi usakidila ne: “Bansonga batu basue kumanya muudi wela meji ne kuteleja biudi wamba, nansha bobu kabayi babitaba bionso.”—You and Your Adolescent.
Bu mudi bana bebe basue bua ubapeshe buludiki, enza tshionso tshiudi mua kuenza bua kubapeshabu. Ikala usomba ne bana bebe, ubaleja mmuenenu webe wa malu, malu audi wangata ne mushinga, ne malu audi mumonemone mu nsombelu webe.
Bakebela muntu udi mua kubapesha buludiki.
DÎYI DINENE DIA MU BIBLE: “Muntu udi wenda ne bena meji nealue muena meji.”—Nsumuinu 13:20.
Udiku mumanye muntu mukole kampanda udi mua kuikala tshilejilu tshimpe bua muanebe utshidi nsonga anyi? Kuenaku mua kuenza bua muntu au ikala usomba ne muanebe anyi? Kabiena biumvuija ne: neangate muaba webe wa buledi to. Kadi mubelu udi ufumina kudi muntu mukole wa kueyemena uudi mumanye ne: kena mua kuenzela muanebe bibi, udi mua kuambuluisha kabidi muanebe. Bilondeshile Bible, nansha mukavua Timote muntu mukole, bulunda buvuaye mudie ne mupostolo Paulo buakabambuluisha bikole bubidi buabu.—Filipoyi 2:20, 22.
Mu bidimu lukama bishale ebi, mêku a bungi kaatshiena kaba kamue to, bualu bakaku, bamanseba, batatu mukaji ne balela bakuabu mbaye kusombela miaba mikuabu. Biobi nanku buebe wewe, dienzeja bua kutuangaja bana bebe badi bansonga ne bantu bakole badi ne ngikadilu iudi musue bua bana bebe bikale nayi bua babalongeshe.
a Makebulula aa adi aleja ne: bana batu benza mêba matue ku tshitema dituku dionso mu dijikija lutetuku ku TV, mu diteleja mijiki ne mu dinaya manaya a video. Mu mêba aa kabena babala adibu bapitshisha ku Enternete padibu mu kalasa anyi benza midimu yabu ya mu tulasa nansha.