TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • Lmn dib. 3-30
  • “Monayi, ndi mvuija bintu bionso bipiabipia”

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • “Monayi, ndi mvuija bintu bionso bipiabipia”
  • “Monayi! Ndi mvuija bintu bionso bipiabipia”
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Mukanda udi wakula bua Mparadizu
  • Bible—Mukanda wa kudi dîba dipatukila
  • Nzambi udibo bamba mu Bible
  • Biakafuka Yehowa Ne Bishima Biakenzaye
  • Bua tshinyi Nzambi mmulekele makenga?
  • Muluishi wetu—Lufu
  • Dipikudibua ku lufu
  • Muoyo wa tshiakabidi
  • Mbulamatadi Mupuangane Wa Ditalala
  • Malongesha bua kubuela mu Mparadizu
  • Nzambi mmulongolole tshinyi bua buloba?
    Bible utu ulongesha tshinyi menemene?
“Monayi! Ndi mvuija bintu bionso bipiabipia”
Lmn dib. 3-30

“Monayi, ndi mvuija bintu bionso bipiabipia”

1-4. (a) Mmasanka kayi adi maleja pa tshizubu etshi audi ujinga bua kupeta? (b) Mmalu kayi malenga a dikema adibo bakuleja apa? (c) Ditekemena edi ndishindamene pa mvese kayi?

MONA disanka didi nadi bantu badi pa tshizubu tshia broshire eu. Kuena musue kuikala wa kudibo anyi? Eyowa, bualu nnganyi udi kayi ujinga ditalala ne diumvuangana? Bantu ba bisamba bionso nansha bafike, nansha batoke ne ba mubidi wa lumbidi mbasangile apa bu dîku dimue. Ndisanka ne buobumue kayipu! Kakuena muntu udi utshina lupepele lubi lua nikleere nansha lua batshingishanganyi. Nansha basalayi, nansha bingoma, nansha tutumba tua mvita kabiena binyanga buimpe bua budimi ebu. Nansha kakombo kamue ka mpulushi kakena kakengedibua bua kulama bulongame. Mvita ne buenzavi kabitshienaku. Kakuena dipanga dia miaba ya kulala, muntu yonso udi ne wende nzubu mulenga.

2 Tangilaku bana. Manaya abo adi enza disanka! Nyama ke idibo banaya nayi. Kakuena dijinga dia tuzubu tua milonda bualu ditalala didi munkatshi mua nyama ne munkatshi mua mâyi ne bantu. Nansha nyama wa ntambue ne muana wa mukoko mbavue balunda. Mona bulengele bua nsala ya nyunyu, teleja mudi tusambu tuayi tuimpe tusambakana ne tuseku tua bana. Kayena mu tuzubu nansha, bualu mu budimi ebu mudi budikadidi ne disanka kabiyi mikalu. Nunkila mupuya mulenga wa bilongo, teleja mudi mâyi a musulu apueka, umvua mudi ka-munya kuosha pambidi. Labula bimuma bidi mu tshisaka etshi: mbisheme kupita bionso bivua buloba bukuama. Tshintu tshionso tshidi mu budimi ebu ntshilenga kupita bionso.

3 Kadi newambe ne: ‘Bakulakaje kabenaku mu nsangilu eu wa disanka anyi?’ Eyowa badimu, kadi mbavue bansonga. Mu budimi ebu muntu kena ufua bukulakaje. Bana badi bakola kadi kabatshiena bakulakaja. Nansha muikale ne bidimu makumi abidi anyi nkama ibidi, yonso wa ku miliyo ya bantu badi mu budimi ebu udi ne mubidi mupuangane ne bukole bua bunsonga. Tuambi ne: miliyo anyi? Bushuwa badi miliyo, bualu ku kakese ku kakese budimi ebu budi buenda bualabala pa buloba bujima. Muoyo, ditalala ne bulengele nebivulangane ku ntengu yonso ya buloba kubangila ku mukuna wa Fuji-Yama too ne ku mukuna wa Andes, kumukila ku Hong-Kong too ne ku Mbuu wa Méditerranée. Buloba bujima nebuandamuke budimi bua disanka, Mparadizu neapingane miaba yonso.

4 Imue misangu newambe ne: ‘Tshiena mua kuitaba bualu bua mushindu eu nansha.’ Kadi, kumpala kua kuamba nanku, bua tshinyi kubenga kukonkonona bijadiki bia malu atudi tuamba? Wewe ne dîku diebe, nudi ne mushindu wa kupanduka ku dibutudibua dia bulongolodi ebu bua malu ne kubuela mu Mparadizu udi tshizubu tshia broshire eu tshileja.a

Mukanda udi wakula bua Mparadizu

5. (a) Mmukanda kayi udi umvuija malu aa? (b) Mmushindu kayi udiwu mukanda wa dikema?

5 Mukanda udi utulaya bia dikema bionso ebi, utupesha ne bijadiki biabi mmukanda wa dikema ne dianyina wa katshia ne katshia. Mukanda eu mBible. mMukanda wa kale ne kale, bimue bitupa biawo mbifundibue kukadi mpindieu bidimu bitue ku 3 500. Kadi pinapo ku mikanda itudi nayi lelu’eu, mmukanda mupite yonso ku difila mibelu milenga bua kutantamena ntatu mu nsombelu wetu lelu’eu. Milayi yawo idi ifila ditekemena dia disanka. mMukanda udi mumuangalake kupita yonso mu bikondo bionso: kupita miliyare ibidi ya Bible anyi bitupa binene biawo mmiabanyibue mu miakulu mitue ku 1 810.

6. Ntshinyi tshidi tshileja dishilangana pankatshi pa Bible ne mifundu mikuabu idibu bangate bu minsantu?

6 Kakuena mukuabu mukanda munsanto udi muabanyibue bu Bible nansha, ne ya bungi kayena nansha imuipatshila ku bungi bua bidimu to. Coran udi ne bidimu bishadile ku 1 500. Buddha ne Confucius bavua ne muoyo pa buloba kukadi mpimdieu bidimu bitue ku 2 500 ne mikanda yabo mmifundibue mu tshine tshikondo etshi. Mfundilu mupiamupia wa Mifundu ya bena Shinto udi anu ne bidimu 160. Nansha umue wa ku mikanda eyi kawena ulonda ne dishindika dionso malu a bantu a kale mu bidimu 6 000 bu mudi Bible ualonda nansha. Bua kumanya tshitendelelu tshia ntuadijilu bidi bikengela kubala Bible. Anu Bible nkayende ke udi ne lumu lua kumanyisha bantu buonso.

7. Bena meji kampanda bakamba tshinyi bua Bible?

7 Bedi ba lungenyi ba mu bisamba bionso ne ba nsombelu yonso bakatumbisha meji ne bulengele bidi mu Bible. Muena meji muende lumu, Isaac Newton, mujandudi wa bukole budi buloba bukoka nabu bintu bilondeshile bujitu buabi wakamba ne: “Kakuena dimanya nansha dimue didi dijadikibue kupita Bible to.” Patric Henry, mfumu mukebi wa dishintulula dia mianda ya tshididi wa bena Amerike muende lumu bua mêyi ende aa: “Umpeshe budikadidi, kabiyi nanku unshipe,” wakamba kabidi ne: “Bible udi ne mushinga mupite wa mikanda yonso ifundilebo katshia.” Nansha Mohandas Gandhi, muena meji wa bena Hindu dikuabu dituku wakambila tshindondi tshia mukalenge wa bena Grande-Bretagne mu ditunga dia Inde ne: “Pafika ditunga diebe ne dianyi ku diumvuangana dishindamene pa malongesha a Kristo adi mu muyuki wa pa mukuna, katuakujikija anu ntatu ya matunga etu abidi nkayawo to, kadi netujikije ne ntatu ya buloba bujima.” Gandhi uvua wela meji ku nshapita 5, 6 ne wa 7 mu Evanjeliyo wa Matayo. Dibadila nkayebe nshapita eyi; lumu luayi lukole kaluakupanga kulenga muoyo webe.

Bible—Mukanda wa kudi dîba dipatukila

8, 9. (a) Bua tshinyi ki mbulelela bua kuamba ne: Bible Mmukanda wa bena kudi dîba dibuelela? (b) Mmushindu kayi wakafundabo Bible, ne munkatshi mua matuku bungi munyi? (c) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Bible mbiblioteke menemene? (d) Mbantu bungi munyi bavua bafunda Bible? (e) Bafundi bakuabo ba Bible bakamba tshinyi bua Mumufundishi?

8 Bishilangane ne bitu bantu bavule bitabuja, Bible ki mmupatuke ku dishidimuka dia batoke bena matunga a ku Mputu wa kudi dîba dibuelela, ki mmukanda udi utemba dishidimuka edi nansha. Mikanda ya mu Bible mitue ku yonso mmifundibue mu matunga a ku luseke ludi dîba dipatukila. Bidimu tshinunu kumpala kua Buddha, mu tshidimu tshia 1513 K.B.B., Mozese, uvua musombele mu matunga a ku Azie wa pankatshi ku luseke lua kudi dîba dipatukila, wakenzejibua ku spiritu wa nzambi bua kufunda mukanda wa kumpala wa mu Bible wa Genese. Biangatshile ku ntuadijilu wende, Bible udi ulonda anu tshiena-bualu tshimue tshilamatangane too ne ku mukanda wa ndekelu wa Buakabuluibua (anyi wa Dimanyisha). Difunda dia Bible diakajika mu tshidimu tshia 98 B.B., mbuena kuamba ne: bidimu bitue ku 600 panyima pa buddha. Utu mumanye ne: mu Bible mudi mikanda 66 anyi? Bushuwa, Bible ntshisumbu tshinene tshia mikanda!

9 Nanku, mu bidimu 1 600 kubangila ku tshikondo tshia Mozese, bantu batue ku 40 bakadifila mu difunda dia Mifundu Minsantu idi ilonda muyuki mukuatakane. Bafundi aba bakajadika ne: malu akafundabo avua menzeja kudi bukole butambe bua bantu. Paulo, mupostolo muena nkristo wakafunda ne: “Dîyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difuma munda mua Nzambi bu mupuya wende, ne didi ne mudimu wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuija, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi.” (2 Timote 3:16) Bia muomumue, mupostolo Petelo uvua pende mumvuije ne: “Muaku wa baprofeta mu Mikanda minsanto nansha umue, muntu kena mua kudiumvuijilawo nkayende to; bualu katshia muaku wa buprofeta ki mmufume ku disua dia muntu, apo bantu bavua bakule mu dîna dia Nzambi basaka kudi spiritu munsanto.”—2 Petelo 1:20, 21; 2 Samuele 23:2; Luka 1:70.

10. (a) Mmushindu kayi udi Bible mufike kutudi? (b) Bua tshinyi tudi mua kuikala bashindike se: tudi lelu’eu ne mifundu ya ntuadijilu?

10 Tshidi tshikemesha kabidi bikole mmushindu udi Bible mutufikile. Munkatshi mua bidimu binunu ne binunu too ne pakapatulabo mashinyi a kuenza nawo mikanda kukadi bidimu bitue ku 500, Bible uvua utentudibua ku bianza. Kakuena mukanda mukuabu wa tshikondo etshi tshia kale udibo bafundulule ne disuminyina dia mushindu’eu nansha. Bakautentulula ne kutentulula, kadi misangu yonso anu ne mankenda a bungi. Batentudi bakenza anu tulema tukese, ne difuanyikija dia malu mafundulula aa diakapingajija Mifundu ya diambedi muvuayo mienzeja kudi spiritu wa Nzambi. Mumanyi mupiluke wa mianda idi itangila malu mafundulula a mu Bible, Sir Frederic Kenyon, wakamba ne: “Nshindamenu ya ndekelu ivua ifila dielakana pa bujima bua Mifundu idi mitufikila kayitshienaku kabidi.” Lelu’eu, kutshidi kabidi mikanda mitentula ku bianza ya Bible mujima anyi bitupa biende mitue ku 16 000, ne imue ya kudiyo yakafundibua mu bidimu nkama ibidi kumpala kua Yezu Kristo. Ku lukuabo luseke, kubangila ku tshiena-Ebelu, tshiena-Araméen ne tshiena-Greke, miakulu ivuabo bafunde nayi Bible diambedi, nkudimuinu milelela ya Bible mmimane kuenjibua mu miakulu ya pa buloba pabuipi ne yonso.

11. Mmalu kayi mapiamapia adi ajadika mianda ya mu Bible?

11 Bakakeba kuangatshisha Bible ne mushinga mukese pa kuamba ne: maku adimu kaena malelela. Kadi bidimu bishale ebi, dikebulula dia bintu muinshi mua buloba divua dienzeke mu bibuwa bia bimenga bia kale mu matunga muakafundilabo Bible divua dipatule bifundilu bidi bijadika kakuyi mpata se: bantu ne miaba idi Bible utela mu miyuki idimu, nansha bia kale kale, bivuaku bulelela. Bakebuludi aba bakapeta bijadiki bivule bia mvula wa kabutu wa buloba bujima uvua muloke kukadi mpindieu bidimu bipite pa 4 000, mu matuku a Nowa bilondeshile Bible. Pa muanda eu, Mukalenge Mikasa, mukebuludi mumanyike wa malu adi atangila bintu biangula muinshi mua buloba, wakamba ne: “Mvula wa kabutu uvua muloke menemene anyi? . . . Bivua bijadikibue kakuyi mpata ne: mvula wa kabutu uvua muloke menemene.”b

Nzambi udibo bamba mu Bible

12. (a) Bamue baseki badi bamba Nzambi mêyi kayi? (b) Bua tshinyi Bible udi utuleja Nzambi Tatu? (c) Bilondeshile Bible, dîna dia Nzambi nganyi?

12 Bamue badi baseka Bible, kadi bakuabo badi bamona ne: mbia tuseku bua kuakula bua Nzambi wa Bukole Buonso. (2 Petelo 3:3-7) Badi bamba ne: ‘mMunyi mundi mua kuitabuja Nzambi, bualu katshia tshitu muanji kumumona? Kudi mushindu wa kujadiaka dikalaku dia Mufuki ukena kumona, mupite bantu anyi?’ Nzambi ki muase mu tshintu tshionso anyi?’ Bakuabo badi bamba ne: ‘Nzambi nansha Buddha kabatuku.’ Kadi Bible udi uleja ne: amu bu mutudi buonso buetu bapetele muoyo kudi ba-tatu ba pa buloba, bia muomumue kabidi baledi betu ba kumpala bapetele muoyo kudi Tatu wa mu diulu anyi Mufuki udi dîna ne Yehowa.—Misambo wa 83:18; 100:3; Yeshayi 12:2; 26:4.

13. Nzambi uvua mudimanyishe ku bantu mu mushindu kayi ibidi?

13 Yehowa wakadimanyisha kudi bantu mu mishindu ibidi ya dikema. Nangananga mu Bible ke mudiye mumanyishe bulelela buende ne mapangadika ende a kashidi. (Yone 17:17; 1 Petelo 1:24, 25) Kadi, mmudileje kabidi mu biakafukaye. Pa kutangila bintu bia dikema bidi bibanyunguluke, bantu ba bungi bakafika ku nkomenu wa se: kudi ne bua kuikala Nzambi Mufuki, muena bintu bidi bileja ngikadilu yende.—Buakabuluibua 15:3, 4.

14. Ntshinyi tshidi Bible utulongesha bua Yehowa?

14 Yehowa Nzambi udi mufundishi wa Bible. Udi Nyuma Munene udiku kashidi ne kashidi. (Yone 4:24; Musambo wa 90:1, 2) Dîna diende dia “Yehowa” didi dikoka ntema pa dipangadika didi ditangila bifukibua biende. Udi ne dijinga dia kubingisha dîna edi pa kubutula babi ne kusungila aba badi bamunange bua kumonabo mua kuikala ne muoyo mu mparadizu pa buloba. (Ekesode 6:2-8; Yeshayi 35:1, 2) Bu mudiye Nzambi wa Bukole Buonso, kakuena tshidi mua kumupumbisha bua kuenza nenku. Mufuki wa bionso, mmupite kule ne kule nzambi ya bukua-bisamba ne mpingu.—Yeshayi 42:5, 8; Musambo wa 115:1, 4-8.

15. Kunyima kua dilonga bifukibua, bena meji mbafike ku nkomenu kayi?

15 Mu bidimu nkama bia ndekelu ebi, bamanyi bapiluke ba malu a science bavua bapitshishe dîba dia bungi bua kulonga bintu bia bufuki. Bakafika ku nkomenu kayi? Umue wa ku bampanda-njila ba mianda ya nzembu, muende lumu mu mianda ya mbidi ya bintu (ya physique) wa ku ditunga dia Angletrre, Mukalenge Kelvin wakamba ne: “Ndi ngitabuja ne: patudi tuvudija mamanya a science tudi tudilamuna kakese ku ngelelu wa meji wa se: Nzambi kenaku.” Albert Einstein, muena meji uvuabo bamone bu mubengi wa dikalaku dia Nzambi wakitaba ne: “Bidi bikengela bua meme . . . kuela meji pa dienjibua dilenga dia bintu bidi biumvuilu bietu kabiyi bitamba kujingulula, ne kudifila ne bupuekele buonso bua kumvua nansha katupa kakese katambe ka lungenyi ludi lumueneka mu bifukibua.” Arthur Holly Compton, mumanyi mupiluke wa mianda ya science wa bena Amerike ne muena difutu dia Nobele wakamba nenku: “Bulongame budi mu bifukibua budi bujadika bulelela bua mêyi a mushinga mukole avua katshia kaayi manji kuambibua—‘Ku tshibangidilu Nzambi.’ ” Apa uvua utela miaku ya ntuadijilu ya mu Bible.

16. Mmushindu kayi udi bukua-bufuki butumbisha meji ne bukole bua Nzambi?

16 Baludiki ba matunga makole badi baditemba bua ngenyi yabu ne bua bintu biabu bia mamanya a science mu dikokesha tshibuashibuashi. Kadi, biamu biabu bia satellite ya mu tshibuashibuashi mbishadile menemene patudi tubifuanyikija ne ngondo udi unyunguluka buloba anyi ne mabulunge adi anyunguluka ku diba! Bintu bidibo benza kabiena ne mushinga patudi tubifuanyikija ne midimu ya Yehowa udi mufuke miliyare ya bisumbu bia mitoto, tshisumbu tshionso tshikale ne miliyare ya meba mafuane dietu ditudi tumona mulu. (Musambo wa 19:1, 2; Yobo 26:7, 14) Ki mbia dikema padi Yehowa umona bantu bu mpasu ne matunga makole “bu bintu bia patupu.”—Yeshayi 40:13-18, 22.

17. Bua tshinyi bidi bia meji bua kuitaba dikalaku dia Mufuki?

17 Tuangate tshilejilu tshia nzubu ûdi musombele. Imue misangu, ki ng’wewe muine wakamuasa to, ne pamue apa udi mupange mumuibaki. Kadi dipanga diebe dia kumanya mumuibaki kadiena mua kukupangisha bua kuitaba se: mmudimu wa muntu kampanda wa lungenyi. Ki mbia lungenyi bua kushindika se: nzubu eu mmudiase yeye nkayende. Kadi, bu mudi difuka dia bukua-bintu dikengela lungenyi lunene lutambe bua kubifuka, ki nkupanga meji pa kubenga dikalaku dia Mufuki wa lungenyi anyi? Bushuwa, mupote ke udi wamba mu muoyo wende ne: “Yehowa kenaku.”—Musambo wa 14:1; Ebelu 3:4.

18. Ntshinyi tshidi tshileja se: Nzambi udi ne bu-muntu ne bua tshinyi mmuakanyine butumbi?

18 Bilengele bionso bidi bitunyunguluke—bilongo, nyunyu, nyama, tshifukibua tshia dianyina tshidi tshibikibua ne: muntu, ne tshishima tshia muoyo ne tshia diledibua—bionso ebi bidi bishindika dikalaku dia Lungenyi Lutambe Bunene luakabifuka. (Lomo 1:20) Kadi udi wamba bua lungenyi udi umona meji. Kabidi, udi wamba bua meji udi umona muntu kampanda. Lungenyi lutambe bunene ndua muntu eu mutambe buonso, Mufuki wa tshintu tshionso tshidi ne muoyo, Mpokolo muine wa muoyo. (Musambo wa 36:9) Mufuki mmuakanyine bushuwa kupeta butumbi ne dikukuila dionso.—Musambo wa 104:24; Buakabuluibua 4:11.

19. (a) Bua tshinyi nansha tshisamba tshimue lelu’eu katshiena mua kuamba muditshi tshipete ditshimuna mu mvita ku diambuluisha dia Nzambi? (b) Bua tshinyi Nzambi kena mubuelakane mu mvita idi bisamba biluishangana?

19 Ditabuja dia bakuabo bantu kudi Nzambi ndinyanga kudi ntatu ya tshikisu tshia Mvita Mibidi ya buloba bujima. Mu mvita eyi, ditunga dionso divua ditendelela, dibikila dîna dia “Nzambi” wadi, nansha bena Katolike, bena mishonyi anyi bena bitendelelu bikuabu bia kudi dîba dipatukila. Tudi mua kuamba ne: “Nzambi” wakapa butshimunyi kudi amue a ku matunga aa, e kupangishayi makuabu mvita anyi? Bible udi uleja ne: nansha dimue dia ku matunga aa kadivua ditendelela Nzambi mulelela nansha. Yehowa Nzambi, Mufuki wa diulu ne buloba ki ngudi mujule tshimvundu ne bilumbu bia bukua-matunga nansha. (1 Kolinto 14:33) Meji ende mmatambe kupita meji a bisumbu bia tshididi ne bia basalayi. (Yeshayi 55:8, 9) Bia muomumue, tshitendelelu tshilelela tshia Yehowa katshiena mua kubuelakana mu mvita ya bisamba. Yehowa mmuimpe mupite kule ne kule Nzambi ya bukua-matunga. Udi Nzambi wa pa buende bualu udi Nzambi wa bantu balume ne bakaji badi banange ditalala mu matunga onso. Bible udi wamba ne: “Nzambi kena usungula bantu, apo, nansha mu tshisa kayi, muntu udi umutshina, ulonda buakane, mmuanyishibue kudiye.” (Bienzedi 10:34, 35) Lelu’eu, pa buloba bujima bantu badi banange buakane badi bafika ku dimanya “Nzambi mulelela udi udila ditalala,” Mufuki wa bukua-bantu.—Lomo 16:20; Bienzedi 17:24-27.

20. Mmalu kayi adi aleja se: bukua-bisumbu bia bena nkristo ku dîna ki mbiena nkristo to, kabidi bidi biluisha Nzambi?

20 Bamue bantu badi batela diabulukangana ne mpala-ibidi bidi mu bisumbu bia bukua-buena-nkristo bidi biditemba mudibi bilonda Bible. Badi kabidi bamba ne: “Mmunyi mundi mua kuitabuja Nzambi udibo bamba mu Bible, padi matunga adi ne Bible mikale munkatshi mua matunga adi enda avudija muawo muonso bingoma bia nikleere?” Eyowa, nansha mudi Bible katshia kayi mushintuluke, bisamba bidibo bamba ne: ke biena nkristo mbishilangane kule ne buena nkristo bua mu Bible, anu bu mudi ditengu dimue dia buloba dikale kule dikuabu. Mudimu wabi wa buena nkristo udi wa mpala-ibidi. Bualu bena bisamba ebi badi ne Bible, kadi kabena batumikila mikenji idimu nansha. Dimue dituku, mumu wa bena Amerike uvua mutume dîyi dia kuela bombe wa nikleere wa kumpala pa tshimenga tshia Hiroshima wakakema e kuamba ne: “Aa! bu tuetu nansha mua kuikala ne muntu bu Yeshayi anyi bu Paulo munsantu!”—bua kulombola bantu mu tshikondo etshi tshikole pa buloba bujima. Kadi, bu yeye mua kuitabuja muprofete eu wa mu Bible, kavua mua kuelesha bombe wa nikleere nansha, bualu Yeshayi wakalongesha bua kukudimuka kua miele mu nkasu ya kudima nayi ne mafuma mu tushola tua kukosa natu bilongo. Ku luende luseke, Paulo wa mu Bible wakamba ne: “Katuena tuluangana mvita ne bia mubidi to, bualu bia mvita bietu ki mbia mubidi to.” (Yeshayi 2:4; 2 Kolinto 10:3, 4) Kadi pamutu pa kulonda mibelu ya meji idi mu Bible, matunga a bukua-nzambi mmajinge kudiela mu lubilu lua dikeba dia bia mvita bia lufu. Adi adiamba mudiwo mena nkristo ne mudiwo alonda Bible, kadi diditemba diawo ki ndilelela to. Bu mudiwo abenga kulonda disua dia Nzambi mmindile mpindieu dibutudibua diawo.—Matayi 7:18-23; Sefanya 1:17, 18.

Biakafuka Yehowa Ne Bishima Biakenzaye

21. Bua tshinyi kabiena bia meji bua kuela bishima bia kudi Nzambi mpata?

21 Yehowa utu ufuka ne wenza kabidi bishima. Kutuku muanji kudikonka pa bimue bia ku bishima bidibo bamba mu Bible bu mudi dikudimuka dia mâyi e kulua mashi, dikosoloka dia Mbuu Mukunze mu bitupa bibidi, diledibua dia Yezu kudi muana mukaji utshivua kamama ne bikuabu anyi? Bu mudi lungenyi lua muntu lukese, imue misangu kena mua kumvua muvua bimue bishima mua kuenzeka, anu bu mudiye kayi umvua biakane tshishima tshia matuku wonso tshia dipatuka ne dibuela dia dîba. Difukibua dia muntu divua tshishima. Muntu wa mu tshikondo tshietu etshi kavua mumone tshishima etshi nansha, kadi mmumanye bimpe ne: tshivua tshienzeke, bualu dikalaku diende yeye muine ke tshijadiki. Bushuwa, bintu bionso bidi ne muoyo pamue ne bifukibua bionso bidi tshishima tshilungulukangane. Nanku, netuikale ne mpata bikala Bible ulonda muvua bimue bishima bia pa buabi bienzeke mu bikondo bia pa buabi, nansha mudi bishima bia muomumue kabitshiyi bikengedibua lelu’eu anyi?

22. Umvuija muvua tshifukibua tshia kumpala tshia Nzambi?

22 Biakafuka Yehowa bionso ntshishima ne mbualu budi bukemesha. Kadi tshifukibua tshia kumpala tshia Yehowa tshivua tshia dikema ne dianyina kupita bionso. Tshivua difukibua dia Muan’ende wa mu nyuma, “muan’a bute.” (Kolosai 1:15) Muana eu wa mu diulu wakinyikibua dîna dia “Dîyi.” Nkama ya bidimu kunyima kua difukibua diende, wakalua pa buloba ebu, e kubikidibua ne: “muntu Kristo Yezu.” (1 Timote 2:5) Pa nanku bakamba buende ne: “Dîyi kuangataye mubidi kusombaye munkatshi muetu, tuetu kumona lumu luende, lumu lua kudi Tatu, lumupa bu Muan’ende umue, muule ne bulengele ne bulelela.”—Yone 1:14, MN.

23. (a) Mmunyi mutudi mua kumvuija malanda adi pankatshi pa Nzambi ne Muan’ende? (b) Ntshinyi tshivua Yehowa mufuke ku butuangaji bua Muan’ende?

23 Diumvuangana didi pankatshi pa Yehowa ne Muan’ende didi mua kufuanyikijibua ne diumvuangana didi pankatshi pa mfumu wa mudimu ne muan’ende wa balume mu ditanda dia mudimu. Muana eu udi wambuluisha mu dienza dia bintu bifuka mu lungenyi kudi tatuende. Ku diambuluisha dia Muan’ende wa balume muan’a bute ne mumuenzeji wa mudimu, Yehowa wakenza bifukibua bikuabu bia bungi bia mu nyuma. Pashishe, bana balume ba nzambi aba ba mu nyuma, bakasanka pa kumona muvua Muana wa Yehowa, muena mudimu wende wa dilambu, wenza diulu ne buloba butudi basombe ebu. Udi wela mpata bua se: bintu bionso ebi ki mbifukibua anyi? Binunu bia bidimu kunyima, Yehowa wakakonka muena lulamatu kampanda ne: “Wewe wakadi kudi kunyi panakajadika bishimikidi bia buloba? Amba biebe, biwikala ne lungenyi lua kujingulula bualu ebu. Pakimba mitoto ya nkesha misambo diatshimue ne pakela bana balume buonso ba Nzambi mbila yabo ya disanka?”—Yobo 38:4, 7; Yone 1:3.

24. (a) Ntshifukibua kayi tshia pa buloba tshidi tshia pa buatshi, mmushindu kayi? (b) Bua tshinyi kabiena bia meji bua kuamba ne: muntu mmufumine ku nyama?

24 Munkatshi mua bidimu, Yehowa wakafuka bintu bia mubidi ne bintu bionso bidi ne muoyo pa buloba: bikunyibua, mitshi, bilongo, mishipa, nyunyu ne nyama mikuabo yonso. (Genese 1:11-13, 20-25) Pashishe Nzambi wakambila muena mudimu wende wa dilambu ne: “Tuenze ùuntu ne tshifuanyikiji tshietu, mufuanangane netu . . . Nzambi wakafuka muntu ne tshifuanyikiji tshiende; wakamufuka ne tshifuanyikiji tshia Nzambi; wakabafuka mulume ne mukaji.” (Genese 1:26, 27) Bu muvuaye mufukibue ne tshimfuanyi tshia Nzambi ne mufuanangane nende kabidi, muikale ne bikadilu binene bia Nzambi bia dinanga, meji, buakane ne bukole, muntu wa kumpala uvua mupite nyama ne kule. Muntu udi mu mulongo mushilangane ne wa nyama bualu udi mua kuela meji, kufuikakaja bidiye mua kuenza mu matuku atshilualua, kabidi udi ne mushindu wa kutendelela Nzambi. Nyama kayena ne lungenyi bua kuela meji to, kadi mmilombodibue kudi tshingenyingenyi. Mbudingidingi kayi bua kuvila dikalaku dia Mufuki, kadi kuitabuja ne: muntu wa lungenyi ne bikadilu bungi nenku, mmudipatukile kumbukila ku nyama, wenda ushintuluka ku kakese ku kakese too ne ku diandamuka muntu!—Misambo 92:6, 7; 139:14.

25, 26. (a) Nditekemena kayi dilenga divua nadi muntu ? (b) Bua tshinyi kakuvua tshilumbu tshia divulangana dipitshisha?

25 Nzambi wakateka muntu mu ‘budimi bua Edena, ku luseke ludi dîba dipatukila.’ Buvua budimi bua masanka bufuanangane ne budi pa tshizubu tshia broshire eu, mutshivua anu bantu babidi basombe, Adama ne mukajiende. Mparadizu wa ntuadijilu eu katshienaku to, wakabutuka mu mâyi a mvula wa kabutu mu matuku a Nowa. Kadi, kudi mushindu wa kutshinka muaba uvuaye ku Moyen Orient bualu bilondeshile Bible, imue ya ku misulu ivua ibukosolola itshidiku too ne lelu’eu. (Genese 2:7-14) Muntu uvua ne mushindu wa kudiundisha budimi ebu, kubudima ne kubukudimuna buonso Mparadizu.—Yeshayi 45:12, 18.

26 Bu mudi Nzambi ne Muan’ende bikale buonso benji ba mudimu, muntu uvua pende mupeshibue mudimu. (Yone 5:17) Nzambi wakambila Adama ne Eva, bena dîku dia ntuadijilu dia bantu ne: “Nulelangane, nukumbane ba bungi, nuuje buloba tente; nubukokeshe; nuikale ne bukokeshi ku mutu kua minyinyi ya mu mâyi, ne nyunyu ya mulu, ne tshintu tshionso tshidi ne muoyo tshidi tshiendakana pa buloba.” (Genese 1:28) Nanku, bidi bisua kuamba ne: muntu uvua ne bua kulelangana, kuwuja buloba e kupitshisha anyi? Too. Muntu kampanda yeye mukulombe bua kuwuja tshiayi mu dikopo, kuakuwuja dikopo tente too ne pitshikila tshiayi pa mesa nansha. Pawuuja dikopo neulekele. Bia muomumue, mu diambila bantu ne: “Nulelangane,” Nzambi uvua wela meji ku diwuja diakanyine dia buloba ne pashishe dilelangana divua ne bua kujika. Kabivua mua kuikala bualu bukole bua bantu bapuangane nansha. Kuvulangana kupitshisha ke kudi kutatshisha bukua-bantu bapange bupuangane ba mu bulongolodi ebu.

Bua tshinyi Nzambi mmulekele makenga?

27. Nkonko kayi idi ikengedibua mandamuna mpindieu?

27 Disua dia Nzambi diodi dikale dia kuenza Mparadizu pa buloba, bua tshinyi buloba mbuule nenku ne bubi, makenga ne ntatu? Bikala Nzambi Muena-Bukole-Buonso, bua tshinyi mmulekele malu mabi musangu bule nenku? Tudi mua kutekemena kumona dijika dia makenga etu anyi? Tshidi Bible wamba ntshinyi pa bualu ebu?

28. Mmuushindu kayi uvua buntomboji bubuele mu lupangu lua Edena?

28 Bible udi uleja ne: makenga adi nawo bukua-bantu atuadijile pavua umue wa ku bana ba Nzambi ba mu nyuma mutombokele bumfumu anyi bukokeshi bua Yehowa. (Lomo 1:20; Musambo wa 103:22, MN, mufunda mu 1984, miaku idi mifunda kuinshi kua dibeji.) Kabiyi mpata, muanjelo eu uvua munkatshi mua aba bavua ne disanka dia kumona difukibua dia muntu. Kadi, lukuka ne lutambishi biakela miji mu muoyo wende, dijinga dia kumona Adama ne Eva bamukukuila pa muaba wa Yehowa, Mufuki wabo e kumudinga. Wakuila mukana mua nyoka, anu bu mudi muntu udi wakuila mu difu umuenesha ne: tshimfuanyi ntshidi tshiakula, muanjelo eu wakakuila mukana mua nyoka bua kusaka Eva ku dibenga kutumikila Nzambi wa Bukole Buonso. Adama wakalonda mukajiende mu njila eu wa bupidia.—Genese 2:15-17; 3:1-6; Yakobo 1:14, 15.

29. (a) Mbilumbu kayi binene bivua bijuke? (b) Nzambi wakenza tshinyi bua kujikija bilumbu ebi? (c) Nudi mua kuenza tshinyi bua kuandamuna ku mabanda a Satana?

29 Muanjelo eu mutomboke wakamanyika pashishe mu dîna dia “nyoka wa kale.” (Buakabuluibua 12:9; 2 Kolinto 11:3) Udi kabidi muinyikibue dîna dia Satana, mmuomumue ne: “muluishi” ne dia Diabolo, mbuena kuamba ne: “mushiminyinyanganyi.” Wakela mpata pa buakane bua Yehowa ne buimpe bua dikokesha diende pa buloba. Wakela kabidi Nzambi mpata udiamba mudiye mua kupambula bantu buonso ku ntendelelu mulelela. Nenku, Nzambi wakalekela Satana bidimu bitue ku binunu bisambombo bua kuidikijaye mua kushindika malu avuaye uditemba nawo, ke tshivua mua kujikija musangu umue ne bua tshiendelele tshilumbu etshi tshia bukokeshi bua Yehowa. Bukokeshi bua bantu kabayi balombola kudi Nzambi buvua dipangila dinene dia dikema. Kadi, bena kuitabuja, balume ne bakaji, badi ne Yezu bu tshilejilu tshia dilambu, munkatshi muabo mbalame lulamatu ne muoyo mutoke kudi Nzambi nansha muvuabo bakengeshibue bikole, e kubingishabo Yehowa, kushindikabo se: Diabolo mmuena dishima (Luka 4:1-13; Yobo 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Wewe pebe, udi mua kuikala mulume anyi mukaji wa lulamatu ne wa muoyo mutoke. (Nsumuinu 27:11) Kadi muluishi wetu kena anu Satana nkayende to. Mmuluishi mukuabo kayi utudi basue kuamba?

Muluishi wetu—Lufu

30. Bible udi wamba tshinyi bua dinyoka divua muntu ne bua kupeta bua buntomboji buende?

30 Nzambi wakamba ne: dinyoka dia ditupa ku dîyi nedikale lufu. Mu dinyoka dia mukaji, Yehowa wakamba ne: “Nentambe kuvudija dikenga dia dîmi diebe, neulele bana anu mu ntatu; dijinga diebe nedikale anu kudi mulume webe, yeye neakukokeshe.” Wakambila Adama ne: “Neudie bidia ne luanga pa mpala pebe too ne pawapingana mu buloba kabidi; wewe wakumushibua mu buloba, wewe udi dimfuenkenya dia buloba, neupingane ku dimfuenkenya dia buloba kabidi.” (Genese 3:16-19, MN) Bena dibaka aba batomboke bakipatshibua mu Mparadizu wa disanka, e kuyabo kusomba pa buloba buvua kabuyi budima too ne dîba dia lufu luabo.—Genese 5:5.

31. Mpekatu ntshinyi ne wakatuadila bukua-bantu diakabi kayi?

31 Adama ne Eva bakatuadija kulela bana anu kunyima kua dijimija diabo dia bupuangane. Bantu buonso badi ndelanganyi mipange bupuangane ya Adama ne Eva, pa nanku, buonso badi bafua. Mufundi mukuabu wa Bible udi umvuija bualu ebu nenku: “Bu muakalua bubi pa buloba bualu bua muntu umue, ne nunku lufu luakafika kudi bantu buonso, bua buonso bakenza malu mabi.” “Bubi” budibo bamba apa budi bumvuija tshinyi? Nkupanga kupeta tshipatshila tshia bupuangane, ngikadilu wa tshidi tshijima. Yehowa kena wanyisha anyi ulama ne muoyo tshintu nansha tshimue tshidi katshiyi tshipuangane. Bu mudi bantu buonso bapiane bubi ne dipanga bupuangane kudi muntu wa kumpala Adama, ke bualu kayi lufu “luakabakokesha bu mukalenge.” (Lomo 5:12, 14) Muntu eu munyanguke udi ufua anu mushindu umue ne nyama.—Muambi 3:19-21.

32. Mmushindu kayi udi Bible umvuija lufu lutudi bapiane?

32 “Lufu” ntshinyi? Lufu ndipanga muoyo. Nzambi wakateka kumpala kua muntu ditekemena dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bu yeye mua kushala ne butumike. Kadi wakatupa ku dîyi e kunyokibua ne lufu, peshi dipanga kumanya bualu nansha bumue, dipanga kuikalaku. Nzambi kavua muakule bua kutumu muoyo wa muntu mu kaba ka mu nyuma anyi mu “iferno” wa kapia pikalaye mutupe ku dîyi ne mufue. Uvua mumane kumudimuija ne: “Neufue bulelela.” Diabolo mushipi wa bantu ke ushiminyine ne: “Kanuena nufua bulelela.” (Genese 2:17; 3:4; Yone 8:44) Tshiakapiana bantu buonso kudi Adama ndufu, dipingana mu dimfuenkenya.—Muambi 9:5, 10; Misambo 115:17; 146:4.

33. (a) Mmasanka kayi a buneme adi mindile muntu ne buloba mu matuku atshilualua? (b) Mmalu manene asatu kayi adi Nzambi ukumbaja ku butuangaji bua Muan’ende?

33 Mmuomumue ne: kakuena ditekemena nansha dimue bua bafue anyi? To. Ditekemena dilengele didiku! Bible udi uleja ne: Nzambi neakumbaje dipangadika dia kuasa Mparadizu pa buloba bua bantu buonso, nansha bavua bafue. Yehowa uvua muambe ne: “Diulu didi nkuasa wanyi wa bukalenge, ne buloba budi tshitekelu tshia makasa anyi.” “Nemvuije tshidiatshilu tshia makasa anyi muaba wa butumbi.” (Yeshayi 66:1; 60:13) Bua dinanga diende dipite bungi, Yehowa wakatuma muan’ende, Dîyi, pa buloba ebu bua bukua-bantu kupetabo muoyo kudiye. (Yone 3:16; 1 Yone 4:9) Bidi bikengela tutangile mpindieu malu asatu manene avua Yehowa mukumbaje ku diambuluisha dia Muan’ende: (1) kufila mushindu wa kupikula bantu ku lufu; (2) kubisha bafue ku lufu; (3) kuteka mbulamatadi mupuangane bua kukokesha bukua-bantu buonso.

Dipikudibua ku lufu

34, 35. (a) Nku diambuluisha kayi dimue patupu kuvua muntu ne bua kupikudibua ku lufu? (b) Tshia-bupikudi ntshinyi?

34 Kubangila ku kale, baprofete ba Nzambi bakaleja ditabuja diabo dia mulayi wa Nzambi wa “kupikula” ku lufu kadi ki ndia dipanga kufua dia muntu nansha. (Hoshea 13:14) Kadi, mmunyi muapikudibua muntu ku bisuikilu bia lufu? Buakane bupuangane bua Yehowa buvua bukengela “muoyo ku muoyo, disu ku disu, dinu ku dinu.” (Dutelenome 19:21) Adama uvua mupianyishe tunkanunuina tuende lufu bualu uvua mubenge kulonda dîyi dia Nzambi ku bukole, e kujimijaye bupuangane bua muoyo wa bu-muntu. Nenku, bivua bikengela bua mukuabo muntu mupuangane kuangataye muaba wende ne kufila muoyo wende mupuangane, bua kupikula tshivua Adama mujimije.

35 Dîyi-dikulu diakane edi dia ‘muoyo ku muoyo’ divua dianyishibue bikole mu bikondo bionso. Tshiambilu tshidibo bakula natshi misangu mivule ntshia “kufuta tshia-bupikudi.” Tshia-bupikudi ntshinyi? Mmushinga udibo bapikula nawo muntu udibo bakuate ku bupika anyi tshintu tshidibo balame. Nenku, basombele bamba ne: “Bena buloko ba mu mvita anyi bapika mbapikudibue padibo babalekela pa kubashintakaja ku mushinga kampanda. . . . Tshidibo bapingaja pa mutu anyi bashintakaja bua kupikula ke tshia-bupikudi.”c Kubangila ku mpekatu wa Adama, bukua-bantu badi bu bena buloko bakuata mu mvita anyi ku bupika, bakuata ku bupika kudi dipanga bupuangane ne lufu. Bua kubapikula, bivua bikengela kufuta tshia-bupikudi. Bua kuepuka mpata yonso ivua mua kujuka pa buakane bua mushinga wa tshia-bupikudi, bivua bikengela kulambula muoyo mukuabu wa muntu mupuangane, mbuena kuamba ne: muoyo wa muntu mukumbanangane bulelela ne wa Adama.

36. Mmunyi muvua Yehowa mukumbaje mushinga wa tshia-bupikudi, muoyo wa muntu mupuangane?

36 Kadi, muoyo wa muntu mupuangane wa mushindu’eu uvua mua kumueneka muaba kayi? Bantu buonso, bu mudibo ndelanganyi ya Adama, mbaledibue bapange bupuangane. “Nansha umue wa kudibo kena mua kupikula muan’abo anyi kupesha Nzambi tshia-bupikudi buende yeye.” (Musambo wa 49:7, MN) Ku dinanga diende diondoke dia bukua-bantu, Yehowa wakafila Muan’ende “muan’a bute” wa mushinga mukole bu mulambu bua kukumbaja muanda eu. Wakakudimuna muoyo mupuangane wa Muan’ende eu wa mu nyuma peshi Dîyi, e kuutuma munda mua muana wa bakaji utshivua kamama muena Yuda uvua ne dîna dia Mariya. Mukaji mutekete eu wakimita e kulela muana wa balume wakinyikibua dîna dia “Yezu.” (Matayi 1:18-25) Pa kuela meji biakane, Mufuki wa muoyo uvua mua kuenza tshishima etshi tshia dikema.

37. Mmunyi muvua Yezu muleje dinanga diende bua bantu bavua ne dijinga dia kupeta muoyo?

37 Pakaluaye muntu mukulumpe, Yezu wakadileja kudi Yehowa, e kutambushibuaye batismo. Nanku, ke muakamupesha Nzambi mudimu wa kukumbaja disua diende. (Matayi 3:13, 16, 17) Bu muvua muoyo wende mufumine mu diulu, Yezu uvua mupuangane. Nanku, uvua mua kulambula muoyo wende eu wa muntu mupuangane bua kupikula nawo bukua-bantu ku lufu. (Lomo 6:23; 5:18, 19) Yeye muine wakamba ne: “Ndi muvue bua kuikalabo ne muoyo, kuikalabo nawo mupite bungi.” “Kakuena muntu udi ne dinanga dipita edi: dia muntu ufila muoyo wende bua balunda bende.” (Yone 10:10; 15:13, MN) Pakamushipeshabo kudi Satana pa mutshi wa tshinyongopelu, Yezu wakitaba lufu elu lua tshikisu, mumanye bimpe se: bantu benza midimu ya ditabuja nebapete muoyo ku diambuluisha dia ndongoluelu eu wa tshia-bupikudi.—Matayi 20:28; 1 Timote 2:5, 6.

Muoyo wa tshiakabidi

38. Mmunyi muvua Muana wa Nzambi mupingaja ku muoyo ne ntshijadiki kayi tshitudi natshi?

38 Nansha muvuabo bamushipe kudi baluishi, Muana wa Nzambi kavua mujimije bukenji buende bua kuikala ne muoyo wa muntu mupuangane bualu uvua mushale ne lulamatu kudi Nzambi. Kadi, bu muvua Yezu mumane kufua, mujikibue, mmunyi muvuaye mua kuenza mudimu ne tshintu tshia mushinga mukole bu etshi: bukenji buende bua kuikala ne muoyo wa bu-muntu, bua diakalenga dia bukua-bantu? Apa ke pakenza Yehowa tshikuabu tshishima, tshia kumpala mu watshi mushindu. Dituku disatu kumbukila ku diakamujikabo, Yehowa wakamujula ku lufu bu tshifukibua tshia mu nyuma, tshidi katshiyi tshifua. (Lomo 6:9; 1 Petelo 3:18) Bua kushindika ditabuja dia dibika ku lufu, Yezu wakangata mibidi ya bu-muntu misangu mishilangane, e kumuenekelaye balongi bende; musangu kampanda wakamuenekela bantu bapite pa 500 ba munkatshi muabo. Nansha umue wa kudibo, nansha mupostolo Paulo mene wakafofomeshabo kudi bukenke bua dimueneka dia Yezu mutumbishibue, kavua ne pa kuelela mpata pa tshishima etshi tshia dibika diende ku lufu.—1 Kolinto 15:3-8; Bienzedi 9:1-9.

39. (a) Mmudimu kayi udi Yezu wenza ne mulambo, mbanganyi badi badianjila kupeta masanka aa kumpala? (b) Ntshishima kayi tshikuabu tshinene tshivua Yezu mumanyishe?

39 Kunyima kua matuku makumi anayi, Yezu mubishibue ku lufu, wakambanda mu diulu kumpala kua Nzambi bua kuleja mushinga wa mulambu wa muntu mupuangane wa kupikula nawo bukua-bantu. “Kadi yeye uvua mulambule bua kashidi mulambu umue bua mpekatu, e kusombaye ku dia balume dia Nzambi ne kushala muindile bua baluishi bende batekibue bu tshidiatshilu tshia makasa ende.” (Ebelu 10:12, 13, MN) Ba kumpala bakapikudibua ku diambuluisha dia tshia-bupikudi etshi mbena mu “kasumbu kakese” ka bena nkristo ba lulamatu badi “bantu ba Kristo.” (Luka 12:32; 1 Kolinto 15:22, 23) Mbasumbibue “munkatshi mua bukua-bantu” bua kuluabo bambuluishanganyi ne Kristo mu diulu ku dibishibua diabo. (Buakabuluibua 14:1-5) Kadi, tshienzekela miliyare ya bafue badi mu nkita ntshinyi? Patshivuaye pa buloba, Yezu wakambane: Tatuende uvua mumupesha bukokeshi bua kulumbuluisha ne kufila muoyo. Wakasakidila ne: “Kanukemi bua bualu ebu; bualu bua dîba nedilue diumvua buonso badi mu nkita [ya tshivulukilu] dîyi diandi, nebajuke mu dibika.” (Yone 5:26-29) Neabapeshe tshiakabidi muoyo mu Mparadizu pa buloba.

40, 41. (a) “Dibika ku lufu” didi diumvuija tshinyi menemene? (b) Bua tshinyi tudi ne bua kuikala ne ditabuja mu mulayi wa Nzambi wa kubisha bantu ku bafue?

40 Tangila ne ntema mêyi a Yezu aa: “Kanukemi bua bualu ebu.” Nansha nanku, mmushindu kayi udi muntu mufue kale mua kupeta muoyo tshia kabidi? Mubidi wende ki mmumane kupingana mu dimfuenkenya dia buloba anyi? Uvua muangatshibue bu biakudia bia bikuabu bintu bia muoyo bu mudi mitshi ne nyama. Kadi dibishibua ku lufu kadiena disua kumvuija disangisha pamue dia tutupa tua mubidi wa muntu tuvua tumane kudibua kudi bikuabu bintu bia muoyo nansha. Kadi ndifukulula kudi Nzambi dia muntu wa muomumue muikale ne bu-muntu bua muomumue. Nzambi neapatule mubidi mupiamupia ne bia mu buloba, wikalaye ne bua kupesha bimanyinu bia pa buabi bia muomumue, bikadilu bia muomumue bivua bimutapulule ne bakuabu bantu, tshivulukilu tshia muomumue mu lungenyi, mu tshikoso, nsombelu wa muomumue ne uvua muntu nende too ne dituku dia lufu luende.

41 Tuangate tshilejilu. Bikala nzubu weba uvua munange bikole mupie mu kapia. Ki mbikole bua wewe kuashilula nzubu eu to, bualu ngibakilu wa nzubu eu ne tutupa tuende tuonso biudi mumanye bidi bimueneka biakane mu lungenyi luebe. Nenku, Nzambi udi mupite bantu, Mufuki wa lungenyi, udi ne bukokeshi bua kufukulula bantu badiye muvuluke mu mêji ende, bualu uvua mubanange! (Yeshayi 64:8) Ke bua tshinyi Bible udi wangata tshiambilu tshia “nkita ya tshivulukilu.” Mu tshikondo tshijadika tshia dibika ku lufu, Nzambi neakumbaje tshishima etshi, anu bu muakenzaye tshishima mu difuka dia muntu wa kumpala; kadi musangu eu neatshienzulule misangu ya bungi.—Genese 2:7; Bienzedi 24:15.

42. Bua tshinyi tudi tushindika se: muoyo wa kashidi pa buloba mmulelela?

42 Nzambi neabishe bantu ku lufu, ne ditekemena dia kupanga kufua kashidi. Kadi, mmunyi mudi muoyo wa kashidi mua kuikala pa buloba ebu? Newikaleku bulelela, bualu ndisua dia Nzambi ne dilongolola diende. (Yone 6:37-40; Matayi 6:10) Padi muntu ufua bidi anu bua mpekato mupiana kudi Adama. Kadi, patudi tutangila bungi bua bia dikema kabukabu pa buloba bienza bua kusankisha bantu, tudi tumona se: muoyo bule bushadile pa bidimu lukama mmupite buipi. Mu difila diende dia buloba kudi bana ba bantu, Nzambi uvua musue kubamona basanka ne bifukibua biende bilenga, ki nganu bua bidimu lukama anyi tshinunu patupu to, kadi bivua bua kashidi ne kashidi!—Misambo 115:16; 133:3.

Mbulamatadi Mupuangane Wa Ditalala

43. (a) Bua tshinyi tudi dijinga ne bukalenge bupuangane? (b) Mmalongolola kayi adi Nzambi muangate pa bualu ebu?

43 Pakapidia baledi betu ba kumpala mikenji ya Nzambi, bikokeshi bua bantu buakatekibua ku bulombodi bua Satana, “nzambi wa bulongolodi ebu bua malu.” (2 Kolinto 4:4, MN) Mvita, tshikisu, dinyanguka dia bantu ne dipanga kushindama dia makalenge a bantu bidi bijadika bualu ebu. Nsangilu wa bisamba (Société des Nations) ne Bulongolodi bua bisamba bisanga (Organisation des Nations Unies) mbipangile mua kupingaja ditalala pa buloba ebu bua tshimvundu. Bukua-bantu budi ne dijinga dinene dia mbulamatadi wa ditalala. Bu mudi Mufuki mulongolole bua kupingaja Mparadizu pa buloba ebu, kabiena bikumbane bua kujadikayepu kabidi mbulamatadi mupuangane udi mua kukokesha muine Mparadizu eu anyi? Ke dilongolola diende menemene. Mukalenge muena-mpala wende mu mbulamatadi eu ke Kristo Yezu, “Mukalenge wa ditalala,” “bukokeshi buende bua bumfumu ne ditalala kabiena ne ndekelu.”—Yeshayi 9:6, 7.

44. (a) Bukalenge ebu nebuikale penyi? (b) Nebuikale ne bantu bungi munyi?

44 Bible udi utumanyisha ne: mbulamatadi mupuangane eu neikale mu diulu. Kumbukila ku muaba eu mutambe bulenga, Mukalenge Yezu Kristo nealombole buloba bujima bimpe bitambe kakuyi lutatu, mu buakane. Kabidi, bakuabo bantu nebadie nende bumfumu mu mbulamatadi eu wa mu diulu, ukena kumona. Bantu aba mbasungula munkatshi mua balongi ba Yezu, bena lulamatu bakananukila nende mu makenga, bakambilaye ne: “Ndi ndia n’enu tshiovo anu bu muvua Tatu wanyi mudie nanyi tshiovo, bua bukalenge.” (Luka 22:28, 29, MN) Anu kasumbu kakese ka bantu ke kadi kanyishibue mu diulu bua kukosha pamue ne Yezu Kristo. Mbifuanangane ne bukua-bisamba bia mpindieu bidi bisungula anu bantu bakese bua kukokesha mu tshisumbu tshia bedi ba mikenji. Bible udi uleja ne: Yezu Kristo neadie bumfumu anu ne bantu 144 000. Bukalenge anyi mbulamatadi wa mu diulu wa Nzambi, mbuenza ne Yezu Kristo ne bantu 144 000 bangata mu ba pa buloba. (Buakabuluibua 14:1-4; 5:9, 10) Kadi, pa buloba? Musambo wa 45:16 udi umvuija ne: Mfumu neateke “bakokeshi” pa buloba bujima. “Bakokeshi” aba anyi batangidi ba mbulamatadi eu nebasungudibue mu diulu bilondeshile lulamatu luabo luondoke ku mêyi a nsombelu muakane.—Tangila Yeshayi 32:1.

45, 46. (a) Ntshiena-bualu kayi tshivua tshia nshindamenu mu dilongesha dia Yezu pa buloba? (b) Bua tshinyi Bukalenge ebu kabuvua bujadikibue popamue apo? (c) Mushindu kayi uvua tshidimu tshia 1914 tshikale tshia pa buatshi mu milayi ne mu mianda ya buloba bujima?

45 Mmu tshikondo kayi ne mmushindu kayi wajadikibua mbulamatadi mupuangane eu? Pa tshivua Yezu ne muoyo pa buloba, bukalenge ebi ke buvua tshiena-bualu tshinene tshia dilongesha diende. (Matayi 4:17; Luka 8:1) Kadi, kavua mujadike bukalenge ebu mu tshikondo atshi anyi pakabishibuaye ku bafue nansha. (Bienzedi 1:6-8) Nansha pakabandaye mu diulu, uvua kabidi ne bua kuanji kuindila tshikondo tshijadika kudi Yehowa. (Musambo wa 110:1, 2; Ebelu 1:13) Milayi ya mu Bible idi ileja ne: dituku dijadika diakalua mu tshidimu tshia 1914 mu bikondo bietu ebi. Kadi, muntu udi mua kuamba ne: ‘Pamutu pa dijadikibua dia mbulamatadi mupuangane, tshidimu tshia 1914 ki ntshiakatuadija divulangana dia makenga pa buloba anyi?’ Ke kutudi basue kufika! Kudi diumvuangana dikole pankatshi pa dilua dia bukalenge bua Nzambi ne bimanyinu bia makenga bia tshikondo tshietu etshi. Ke tshitudi basue kumona mpindieu.

46 Mu bidimu bitue ku 35 kumpala kua 1914, tshibejibeji tshia La Tour de Garde (lelu’eu, ke tshibejibeji tshia malu a Nzambi tshidi tshiabanyibue kupita bikuabu bionso pa buloba bujima) tshiakakoka ntema ya batshibadi pa 1914 bu tshidimu tshitua tshimanyinu mu milayi ya mu Bible. Milayi eyi yakatuadija kukumbana bikole mu tshidimu tshia 1914. Tutele mulayi wakambabo kudi Yezu muine, kukadi mpindieu bidimu bipite pa 1 900, pa bidi bitangila “tshimanyinu” tshivua ne bua kumueneka ku nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu, ne kushindika dikalaku diende dikena kumona mu bukokeshi bua bukalenge. Mu diandamuna diende ku lukonko luvuabo bamuele kudi balongi bende pa “tshimanyinu” etshi, Yezu wakamba ne: “Tshisamba tshikuabo netshiluangane ne tshinga, bukalenge bukuabo nebuluangane ne bunga, biyole nebikaleku ne buloba nebukanke ku nseke ne ku nseke. Kadi malu aa adi tshibangidilu tshia kanyinganyinga.” (Matayi 24:3, 7, 8) Mêyi aa akakumbana mu mushindu wa dikema bualu mvita ya kumpala ya buloba bujima yakabudika mu tshidimu tshia 1914 e kubutuisha bantu misangu muanda-mutekete kupita mu mvita 900 yonso misangu yakaluanganabo mu bidimu 2 500 kumpala kua 1914! Too ne mpindieu tunyinganyinga etu ki ntuanji kujika. Ukadiku mumone dibutuka dia bantu mu mvita, mukenge bua biyole bia nzala ne bikumina binene bidi binyanga buloba kubangila ku tshidimu tshia 1914 anyi? Pikalabi nanku, udi umue wa ku bamonyi ba “tshimanyinu” tshia “tshikondo tshia nshikidilu” wa bulongolodi ebu bua malu.—Danyele 12:4.

47. Mmunyi mudi mianda idi ikumbaja “tshimanyinu” mijadikibue bidimu bidi panshi ebi?

47 “Tunyinganyinga” tuakavulangana bikole mu Mvita Mibidi ya buloba bujima yakabutula bantu misangu inayi kupita ya kumpala, tudi tutungunuka too ne lelu’eu mu tshikondo tshia bingoma bia nikleere. Nenku mulayi mukuabu eu wa Yezu udi ukumbana: “Pa buloba, dikengakana nedikuate bukua-bisamba, bapampakana . . . Bantu nebume ne buowa, batshina bidi biamba kuenzeka pa buloba.” (Luka 21:25, 26) Divulangana dia buenzavi ne bubi, tshitu ne ditomboka munkatshi mua bana, divulangana dia dipidia Nzambi ne masandi; malu aa wonso a dibungama avua kabidi mamanyishibue bu tshimanyinu tshia “matuku a ku nshikidilu” wa bulongolodi ebu bubi.—2 Timote 3:1-5; Matayi 24:12.

48. Nganyi udi muji wa makenga adi pa buloba ne bua tshinyi makenga aa mmavulangane kubangila ku tshidimu tshia 1914?

48 Kadi, bikala mbulamatadi wa mu diulu mujadikibue mu 1914, bua tshinyi kudi makenga a mushindu’eu pa buloba? Mmafumine kudi Satana Diabolo. Pakashikama Kristo mu nkuasa wa bukalenge, wakanji kuluisha Satana mvita mu diulu. Satana, “mupambuishi wa ba pa buloba buonso” bakamuela panshi ne banjelo bende pabuipi ne buloba. Bu mudiye mumanye ne: dibutudibua diende dikadi pabuipi, udi ujula ntatu mikole pa buloba. Mbafunde ne: “Diakabi ndienu nuenu buloba ne mbuu, bualu Diabolo wapueki muenu, udila ne tshiji [tshikole], mumanye ne: matuku ende mmabadika.”—Buakabuluibua 12:7-9, 12.

49. (a) Ntshinyi tshienzekela badi “banyanga buloba”? (b) Mmunyi muakumbaja Yehowa “dipangadika” diende “dia buakane” pa bisamba?

49 Makenga aa neajike dimue dituku anyi? Eyowa, pikala mbulamatadi wa mu diulu yeye muine, peshi Bukalenge bua Nzambi wa Bukole Buonso, mua kubanga midimu yende ne ‘kubutula badi banyanga buloba.’ (Buakabuluibua 11:18; Danyele 2:44) Yehowa kena mua kuanyisha nansha kakese bua makokeshi a tshididi, nansha bena nkristo ba mafi anyi muntu kayi mukuabo kubutulabo buloba ne bia mvita biabo bia nikleere, bualu mmudimu wende. Bishilangane ne mmuenenu eu, Yehowa udi ujadika ne: “Dipangadika dianyi dia bu-nzuji ndia kukungija bukua-bisamba bia bantu bua meme kusangisha makalenge, bua meme kuupumuna tshiji tshianyi pambidi pabo, tshiji tshianyi tshionso tshikole.” (Sefanya 3:8, MN) Yehowa, ku butuangaji bua Kristo wende, neakuate mudimu ne makole manene adiye ulombola mu biakafukibua bua kuzaza mu kabutu kanene katambe aba buonso badi batue Satana munyima pa buloba. Dibutudibua edi nedienzeke pa buloba bujima ne mukitshi mufuane wa mvula wa kabutu wa mu tshikondo tshia Nowa.—Yelemiya 25:31-34; 2 Petelo 3:5-7, 10.

50. (a) “Harmaguédon” ntshinyi? (b) Mbantu kayi bapeta lupandu?

50 Mu Bible, dibutudibua edi dia matunga mabi didi dibikibua ne: mvita ya Har-maguédon. (Buakabuluibua 16:14-16) Anu bapuekele badi bakeba Yehowa ne bipatshila ngikadilu muakane ke badi mua kupanduka ku mvita ya Nzambi eyi ne kubuela mu bulongolodi bupiabupia bua ditalala. (Sefanya 2:3; Yeshayi 26:20, 21) Bua bantu aba mene, Bible udi wamba ne: “Bapuekele nebapiane buloba, nebasanke bushuwa bua bungi bua ditalala.” (Musambo wa 37:​11, MN) Ke mudimu munene wa dipingaja Mparadizu pa buloba kutuadijawo.

Malongesha bua kubuela mu Mparadizu

51. Bua tshinyi bidi bikengedibua bua wewe kuangata dipangadika mpindieu?

51 Udi musue kuikala mu Mparadizu anyi? Pikalabi nanku, neusanke bikole pa kumanya ne: pavua Yezu wakula bua bulongolodi ebu bua tshimvundu ne bua “tshimanyinu” tshia disemena dia dibutudibua diabo, wakasakidila ne: “Bantu ba tshikondo etshi kabena bajika too ne pajika malu aa wonso.” Munkatshi mua bantu ba tshikondo etshi bakamona “mbangilu wa tunyinganyinga” mu 1914, bamue ba kudibo nebikale ne muoyo bua kumona dijadikibua dia Mparadizu pa buloba. (Matayi 24: 3-8, 34) Kadi, mbia dibungama pa kumona bantu bapite bungi balonda lelu’eu njila munene udi ufikisha ku kabutu. (Matayi 7: 12, 14) Nkubashaile anu dîba dikese bua kushintulula njila. Ndisakidilapu bungi kayi dinudi ne bua kuela Yehowa bua mudiye munumanyishe pa dîba! Yehowa mmusue bua nupete muoyo, neanuambuluisha bua kuenza bidi bikengedibua bua kuupeta.—2 Petelo 3:9; Yehezekele 18:23.

52. Pa bidi bitangila ntendelelu, udi ukengela tshinyi bua wewe kuenza disungula dia meji?

52 Mpindieu bidi bikukengela kupeta dimanya dilelela ne lukasa luonso. (1 Timote 2:4; Yone 17:3) Udi mua kudipeta anyi? Tudi mua kudipeta mu tshisumbu tshia Nzambi tshionso anyi? Bamue badi bamba ne: bisumbu bia Nzambi bionso bidi bifikisha ku kipatshila ka muomumue, anu bu mudi tujila tuonso tua mukuna tufikisha ku mutu kuawo. Kadi, mbadidinge bikole! Bua kumanya njila muimpe, babandi ba pa mikuna batu batangila tuarte ne bafuta babaludiki. Bia muomumue, anu tshisumbu tshia Nzambi tshia bulelela ke tshidi mua kukufikisha ku muoyo wa kashidi, udi ne dijinga dia kuludikibua bua kutshipeta.—Bienzedi 8:26-31.

53. (a) Biwikala musue kupeta muoyo wa kashidi, bidi bikengela bua utungunuke ne kuenza tshinyi? (b) Mmateyi kayi a Satana awikala misangu mikuabu ne bua kuepuka?

53 Kakanda aka kavua kapatula kudi bantemu ba Yehowa bua kukuambuluisha. Bushuwa nkamane kukuambuluisha bua kumanya amue malelela a nshindamenu a mu Bible, ki mmuomu’anyi? Kabiyi mpata, uvua mudijadikila wewe muine ne: bualu buonso mbushindamene pa Dîyi difundisha ku nyuma wa Nzambi. Mpindieu, bua wewe kufika ku kipatshila kebe, udi ne bua kutungunuka ne kulonga. Anu bu mutudi dijinga ne dimanya dia mukanda bua kupeta muaba mu bulongolodi ebu, bia muomumue, dimanya diakanyine dia Bible didi dikengedibua bua kudilongolola bua kunbuela munkatshi mua bantu bapanduka bua kuikala mu Mparadizu. (2 Timote 3:16, 17) Imue misangu, Satana neatete bua kukupambuisha pa kukujudila ntatu ne balela peshi ne balunda bebe anyi pa kukuteta bua kudikebela masanka mu bubanji anyi mu masandi. Kushidi Satana muaba nansha. Bupole buebe ne bua bena diebe ne diakalenga dienu mu matuku atshilualua nenubipete mu ditungunuka ne kulonga makuabu malu a mu Bible.—Matayi 10:36; 1 Yone 2:15-17.

54. Ndilongolola kayi dikuabu didi Yehowa muangate bua kukulongesha mu muaba uudi musombele?

54 Pa kumusha ditungunuka diebe mu dilonga dia Bible, udi mua kuvudija dimanya diebe mu mushindu mukuabu. Pabuipi ne kuebe, kudi bantu badi balonga malu a mu Bible ne basangila ku musangu ne ku musangu mu nzubu wa Bukalenge muaba uudi musombele. Bantu buonso badi basangilamu bua kulongeshibua malu a mu Bible, ne bakeba ne muoyo umue bua kuandamuka bantu bimpe. Badi bakidila ne musangelu bantu bapiabapia mu mêyi aa: “Luayi bienu tubande ku mukuna wa Yehowa [muaba wende wa tshitendelelu]; . . . bua yeye atuyishe bienzedi biende, ne bua tuetu tuende mu njila yende.” (Yeshayi 2:3) Mbafile kabuelela kimpe ka mu bine bisangilu ebi mudibo bumvuija Bible mu Ebelu 10:24, 25 (MN) mutudi tubala nenku: “Tutangilanganyi bua kusakangana ku dinanga ne ku midimu mimpe, katuyi tulekela bisangilu bietu bu mudi tshibidilu tshia bakuabo, kadi mu dikoleshangana munkatshi muetu, abi nangananga bualu tudi bamone dituku disemena pabuipi.”

55. (a) Mmalu kayi adi aleja dishilangana pankatshi pa bulongolodi bua Yehowa ne malongolodi makuabu? (b) Mmushindu kayi udi Bantemu ba Yehowa bikale mu buobumue bapite bisamba bionso?

55 Mu ditantshila bulongolodi bua Yehowa, neudimone se: nsombelu udimu mmushilangane kule ne udi mu ntempelo ne nzubu mikuabu ya Nzambi. Kamuena dilombangana dia makuta, anyi bijanu, anyi matandu, anyi kansungansunga bua nsombelu wa muntu, bua dîku dikulelela anyi bua biuma. Ngikadilu udi umueneka bikole mu Bantemu ba Yehowa ndinanga. Kumpala, mbanange Yehowa ne pashishe mbanange bantu nabo. Ebi ke bimanyinu bidi bisunguluja bena nkristo balelela. (Matayi 22: 37-39; Yone 13:35) Tudi tukubikila bua kubuela mu bisangilu biabo ne kudijadikila wewe muine nkayebe buine bualu ebu. Kabiyi mpata, buobumue buabo nebukukemeshe. Pa buloba padi Bantemu bungi bupite pa miliyo inayi, mu matunga mapite pa 200. Kadi, bantemu badi balonda malongesha a muomumue mu bisangilu biabo pa buloba bujima. Bu mudi mikanda yabo mivule ifundibua ku biamu musangu umue mu miakulu mivule, Bantemu ba Yehowa ba bungi pa buloba bujima badi balonga ku lumingu luonso, biena-bualu bia mu Bible bia muomumue, ne dishilangana anu dia mêba makese. Buobumue budi mu bulongolodi bua Yehowa ntshishima munkatshi mua bena buloba ebu batapulukangane.

56. (a) Mmabenesha kayi audi mua kupeta mu ditantshila dia bulongolodi bua Yehowa? (b) Bu ntatu mua kupatuka, udi ne bua kuenza ntshinyi? (c) Bua tshinyi udi ne bua kulambula muoyo webe kudi Yehowa?

56 Mu ditantshila diebe dia batendeledi ba Yehowa ku misangi ne ku misangu, nebikengele bua wewe kuvuala “bu-muntu bupiabupia” ne kulonga mua kudiundisha mamuma a nyuma wa Nzambi a “dinanga, disanka, ditalala, muoyo mule, buimpe, bulenga, ditabuja, bupole, didikanda.” (Kolosai 3:10, 12-14; Galatia 5:22, 23, MN) Nebikupeteshe disanka diondoke. Imue misangu neutantamene ntatu idi mua kukufikila ku tshikondo ne ku tshikondo bua dinyanguka dia bena buloba ebu buudi musombe, ne bua dipanga bupuangane diebe wewe muine. Kadi, Yehowa neakuambuluishe. Kudi aba badi baditatshisha ne muoyo umue bua kumusankisha udi ufila mubelu eu mu Dîyi diende: “Kanubungami bua bualu kampanda anyi kansangan kadi mu malu wonso, mu masambila ne mitendelelu, manyishayi Nzambi malomba enu; ne ditalala dia Nzambi didi dipite meji onso nedilame mioyo yenu ne makole enu a mu lungenyi ku butuangaji bua Kristo Yezu.” (Filipoi 4:6, 7, MN) Dinanga dia Yehowa nedikusemeje kudiye, nenku neujinge bua kumuenzela mudimu. Bantemu ba Yehowa nebikale ne disanka dia kukuleja mua kulambula muoyo webe kudi Nzambi eu wa dinanga ne mua kupeta dia kalenga dia kuikala umue wa ku bantemu bende. (Musambo wa 104:33; Luka 9:23) Bushuwa, ndiakalenga. Anji kuelaku meji! Pa kuikala mutendeledi wa Yehowa, udi mua kuipatshila e kupeta muoyo wa kashidi mu Mparadizu pa buloba ebu mene.—Sefanya 2:3; Yeshayi 25:6, 8.

57. (a) Mu bulongolodi bupiabupia bua malu, mmalanda kayi makole ikala pankatshi pa Nzambi ne bukua-bantu? (b) Nenku, mmabenesha kayi awikala mua kupeta?

57 Suminyina mu dilonga, uditatshishe bua kuvudija kunanga ne kuanyisha Nzambi ne Muan’ende ne mbulamatadi wa buakane wa mu diulu. Bua kumvuija tshidi mbulamatadi wa Nzambi ne mabenesha ende wupuluinaye bukua-bantu, Bible udi umanyisha ne: “Tangilayi, ntenta wa Nzambi udi munkatshi mua bukua-bantu, ne yeye neikale nabo, ne bobo nebikale bantu bende; ne Nzambi muine neikale nabo.” Mu bulongolodi ebu bupiabupia bua malu, “Nzambi muine,” udi mutumbishibue bikole kupita mbulamatadi midinangi ne mibutudianganyi, neikale bu Tatu wa luse, pabuipi menemene ne aba buonso badi bamunange ne bamutendelela. Bushuwa, nekuikale anu tshitendelelu tshimue, tshilelela tshia Yehowa, ne bamutendeledi nebadie nende malanda masheme a buena adi pankatshi pa bana ne tatuabo. Neadileje bulelela Tatu wa dinanga bunenepu kayi! “Neakupule binsonji bionso ku mesu abo; lufu kaluakuikalaku kabidi, miadi, mbila ne makenga kabiakuikalaku kabidi, bualu bintu bia kale mbimane kujimina.”—Buakabuluibua 21:3, 4, MN.

58. Bua tshinyi udi ne bua kuikala mujadike se: Yehowa ‘neavuije bintu bionso bipiabipia’?

58 Nenku, ke muakumbana tshishima tshinene tshia kujadika Mparadizu pa buloba, ku bukokeshi bua mbulamatadi mupuangane wa mu diulu. Netshikumbane bulelela anu bu muapatuka dîba ne muabueladi makelela. Bualu, milayi ya Yehowa, Mufuki wa diulu ne buloba nya “kueyemenyibua ne mmilelela.” Yeye ke udi wamba kumukila ku nkuasa wende wa bukalenge mu diulu ne: “Monayi, ndi mvuija bintu bionso bipiabipia.”—Buakabuluibua 21:5, MN.

Kunyima kua wewe mumane kubala broshire eu, mmunyi muwandamuna ku nkonko idi ilonda eyi?

Mmushindu kayi udi Bible mukanda wa pa buawu?

Udi mulonge tshinyi pa bidi bitangila Nzambi?

Yezu Kristo nnganyi?

Satana Diabolo nnganyi?

Bua tshinyi Nzambi mmulekele malu mabi?

Bua tshinyi muntu udi ufua?

Nnsombelu kayi udi nende bafue?

Tshia-bupikudi ntshinyi?

Dibishibua ku lufu nedienjibue penyi, mushindu kayi?

Bukalenge ntshinyi ne nebukumbaje tshinyi?

“Tshimanyinu” tshia “nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu” ntshimanyinu kayi?

Mmunyi muudi mua kudilongolola bua luikala ne muoyo wa kashidi mu Mparadizu?

[Mêyi adi kuinshi]

a Mvese ya mu Bible idi ijadika bitudi tufuma ku diakula: (1) Bienzedi 17:26; Musambu wa 46:9; Mika 4:3, 4; Yeshayi 65:21-23; (2) Yeshayi 65:25; 11:6-9; 55:12, 13; Musambu wa 67:6, 7; (3) Yobo 33:25; Yeshayi 35:5, 6; 33:24; Musambu wa 104:24; (4) Yeshayi 55:11.

b Monarchs and Tombs and Peoples​—⁠The Dawn of the Orient, dibeji dia 25.

c Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, mufunda kudi J. McClintock ne J. Strong, mukanda wa 8, dibeji dia 908.

[Bimfuanyi mu dibeji 13]

Muntu mmupite nyama kule kutambe

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Yezu uvua muomumue ne muntu mupuangane Adama

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu