Dinanukila—ndikengedibue bua bena nkristo
“Nusakidile ku ditabuja dienu . . . dinanukila.”—2 PETELO 1:5, 6.
1, 2. Bua tshinyi tuetu buonso tudi ne bua kunanukila too ne ku ndekelu?
MUTANGIDI kampanda muena-ngendu ne muena kuende bavua bakumbula muena nkristo nabo wa bidimu 90. Ukavua mupitshishe makumi a bidimu mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Mu diyukidilangana, muanetu eu mununu wakakula ne majiya pa bidi bitangila amue a ku masanka a mudimu avuaye nawu mu bidimu bishale. “Kadi,” wakadiabakena ne binsonji ku mêsu ne: “mpindieu, tshiena nkumbana kabidi mua kuenza tshintu nansha tshimue.” Mutangidi muena-ngendu wakunzulula Bible wende ne kubala Matayi 24:13 mudibo batela miaku ya Yezu Kristo eyi: “Eu wananukila too ne ku ndekelu, au ke wapandishibua.” Pashishe, mutangidi muena-ngendu, wakatangila muanetu musuibue ne kuamba ne: “Nansha bituenza bikese anyi bivule, mudimu wetu munene utudi ne bua kukumbaja nkunanukila too ne ku ndekelu.”
2 Eyowa, tuetu buonso bena nkristo tudi ne bua kunanukila too ne ku ndekelu wa bulongolodi ebu bua malu anyi too ne ku ndekelu kua muoyo wetu. Kakuena njila mukuabu wa kupetela dianyishibua dia kudi Nzambi bua dipandishibua. Tudi mu lubilu bua muoyo, ne tudi ne bua “kunyema ne dinanukila” too ne patuafika pa mulongo wa ndekelu. (Ebelu 12:1) Mupostolo Petelo wakanzangika mushinga wa tshikadilu etshi pakadimuijaye bena nkristo nende ne: “Nusakidile ku ditabuja dienu . . . dinanukila.” (2 Petelo 1:5, 6) Kadi dinanukila ntshinyi menemene?
Dinanukila—Tshididi diumvuija
3, 4. Ntshinyi tshidi kunanukila kumvuija?
3 Ntshinyi tshidi kunanukila kumvuija? Muaku wa tshiena-Greke (hy·po·meʹno) udi mukudimuna “dinanukila,” udi ku muaku ku muaku umvuija “kushala anyi kuikala muinshi.” Udi usanganyibua misangu 17 mu Bible. Bilondeshile bashikuluji ba miaku, W. Bauer, F. Gingrich ne F. Danker, muaku eu udi umvuija “kushala pamutu pa kunyema . . . , kukuata bikole, kukandamana.” Tshibikidilu tshia bena-Greke tshidibu bakudimuna “dinanukila” (hy·po·mo·neʹ) tshidi tshisanganyibua misangu 30 mu Bible. William Barclay, mu mukanda wende wa New Testament Wordbook, udi wamba ne: “Ngikadilu wa tshieledi tshia lungenyi ke udi wambuluisha bua kutantamena malu, kabiyi amu pa kualekela patupu, kadi ne ditekemena dia mpatshi . . . Ntshikadilu tshidi tshiambuluisha muntu bua kushala mutue makasa panshi, mpala mutangija ku lupepele kayi utenkakana. Mbuimpe budi mua kukudimuna diteta dikole pa kudivuija tshikondo tshia butumbi, pa kumusha makenga, mêsu mmatangija ku tshipatshila.”
4 Nenku, dinanukila didi dituambuluisha bua kutantamena ntatu yetu ne kubenga kujimija ditekemena kumpala kua bipumbishi anyi mateta. (Lomo 5:3-5) Kupita ne pa makenga adiku mpindieu, mêsu mmatangija ku tshipatshila—difutu, anyi dipa dia muoyo wa kashidi mu diulu anyi pa buloba.—Yakobo 1:12.
Bua tshinyi kunanukila?
5. (a) Bua tshinyi bena nkristo buonso “badi bakengela dinanukila”? (b) Mmu mishindu kayi ibidi idi mateta etu mua kuabanyibua?
5 Bu mutudi bena nkristo, tuetu buonso “tudi tukengela dinanukila.” (Ebelu 10:36) Mbua tshinyi? Bualu tudi menemene “tupetangana ne mateta kabukabu.” Tshiambilu etshi tshidi mu Yakobo 1:2, tshidi mu tshiena-Greke, tshidi tshileja disangakena divua kadiyi ditekemena ne kadiyi dijinga, amu bu patu muntu utuilangana mpala ne mpala ne muivi. (Fuanyikija ne Luka 10:30.) Tudi tupetangana ne mateta adi mua kuabanyibua mu mishindu ibidi: aa adi afuma ku mpekatu mupiana, adi bantu buonso baakamangana nawu; ne makuabu adi adiunda bua ditshina dietu dia Nzambi. (1 Kolinto 10:13; 2 Timote 3:12) Tutelayi amue a ku mateta aa.
6. Mmunyi muakananukila Ntemu kampanda mu kusama kuende kukole?
6 Disama dikole. Amu bu Timote, bamue bena nkristo badi ne bua kunanukila “masama adi kaayi ajika.” (1 Timote 5:23) Nangananga padiku masama adi kaayi ajika, pamu’apa adi umvuija bisama bivule, masama atudi tukengela kunanukila, kutantamena, ne diambuluisha dia kudi Nzambi ne katuyi tujimija mu lungenyi ditekemena dietu dia bena nkristo. Tuanjibi kuangata tshilejilu tshia umue wa ku Bantemu ba Yehowa wa mvula mitue ku 50, wakaluangana mvita mikole ne disama dia kansere divua dienda disambuluka ne lukasa luonso [munda muende]. Pakamupandabu misangu ibidi, wakashala mulamate bikole ku dipangadika diende dia kubenga kuedibua mashi mu mubidi. (Bienzedi 15:28, 29) Kadi, disama diende dia kansere diakapatuka tshiakabidi mu tshifu tshiende, diya ditangila mu manungu a muongo wende. Kadi, abi biakakebesha bisama bia ku mubidi kabiyi kufuanyikija bivua buanga nansha bumue kabuyi bukumbane mua kutuuyisha. Kadi, kupitshisha ne pa bisama bivuaye nabi tshikondo atshi, mêsu ende avua matangija ku difutu dia muoyo mu bulongolodi bupiabupia. Wakatungunuka ne kumanyisha ditekemena diende dia mpatshi kudi ba-doktere, ba-minganga bakaji ne kudi bamukumbudi bende. Wakananukila diteta too ne ku ndekelu—ku ndekelu wa muoyo wende. Pamu’apa, luebe lutatu lua disama kaluena lubueja muoyo webe mu njiwu anyi kaluena lukumvuija bisama bu bia muanetu wa balume eu musuibue, kadi ludi mua kubueja dinanukila diebe mu diteta dikole.
7. Mbisama bia mushindu kayi bidi bamue bana betu ba balume ne ba bakaji ba mu nyuma bananukila?
7 Bisama bia mu mpampakenu. Ku musangu ne ku musangu, bamue Bantemu ba Yehowa batu bumvua “bisama bia mu mutshima” bidi bifumina ku “lungenyi ludi mu kanyinganyinga.” (Nsumuinu 15:13) Masama makole a mu lungenyi mmavulangane mu “bikondo ebi bikole ne bia ku nshikidilu.” (2 Timote 3:1) Mbafunde mu tshikandakanda tshia Science News tshia mu dia 5 Décembre 1992 ne: “Masama a mu lungenyi, adi afikisha too ne ku dipanga kukumbana bua kutumika, adi enda avulangana ku tshipungu ne ku tshipungu bituadijile mu 1915.” Biledi bia masama a mu lungenyi a mushindu’eu bidi kabukabu; amue mmalela kudi mushindu udi bitupa bia mubidi wetu bitumika, makuabu kudi mianda mibi idi itondesha. Bua bamue bena nkristo, dinanukila mmvita ya buatshia buila bua kushala kabayi batenkakana mu nyuma nansha bikalaku bisama bia mu mpampakenu. Kadi, kabena balekela to. Badi bashala ne lulamatu kudi Yehowa nansha mudibo bapuekesha binsonji.—Fuanyikija ne Musambu wa 126:5, 6.
8. Nntatu kayi ya mfranga itudi mua kupetangana nayi?
8 Mu mateta kabukabu atudi mua kupetangana nawu mudi ntatu mikole ya mianda ya mpetu. Pakashala muanetu kampanda wa ku New Jersey ku Etats-Unis mulofu, abi anu mutudi mua kubijingulula bimpe, biakamulelela tunyinganyinga pa bidi bitangila mushindu uvuaye ne bua kupetesha bena dîku diende biakudia ne kubenga kulopodibua ku nzubu kuvuaye ufutshila. Kadi, kakajimija nansha kakese ditekemena dia Bukalenge bua Nzambi. Eku wenda ukeba mudimu mukuabo, wakababidila tshikondo atshi bua kusadila bu mpanda-njila muambuluishi. Pashishe, wakalua kupeta mudimu.—Matayi 6:25-34.
9. (a) Mmunyi mudi dijimija dia munangibue kampanda mu lufu dikengela dinanukila? (b) Mmvese kayi ya mu Bible idi ileja bua se: kakuena bualu bubi nansha bumue bua kupuekesha binsonji bia tunyinganyinga?
9 Biwikala mujimije munanga kampanda mu lufu, udi ukengela dinanukila didi ne bua kushala mutantshi mule kunyima kua aba bavua badisangishe nebe mu tshinyongopelu bamane kupingana ku mabo. Pamu’apa, udi nansha mua kujingulula bua se: ku tshidimu tshionso, tshikondo kampanda tshikole tshidi tshikufikila, tshikondo tshifuile munanga webe kansanga. Kunanukila dijimija dia mushindu’eu kakuena kumvuija bua se: kupuekesha binsonji bia kanyinganyinga mbualu bubi nansha. Kudila munanga kampanda ufuile mmuanda wa ku tshilelelu, ebi ki ntshimanyinu tshia dijimija ditabuja mu dilaya dia dibiishibua ku bafue nansha. (Genese 23:2; fuanyikija ne Ebelu 11:19.) Yezu “wakapuekesha binsonji” kunyima kua Lazare mumane kufua; pende ne dishindika dionso wakambila Marte ne: “Muanenu wa balume neabiishibue ku lufu.” Ne Lazare wakabiishibua ku lufu!—Yone 11:23, 32-35, 41-44.
10. Bua tshinyi bena tshisamba tshia Yehowa badi ne dikengedibua dia pa buadi dia dinanukila?
10 Pa kumusha dinanukila mateta adi bantu buonso bapetangana nawu, bena tshisamba tshia Yehowa badi, bua kabingila ka pa buaku kadi kabatangila amu buobo nkayabu, bakengela dinanukila. “Nenuikale bintu bia kukina kudi matunga wonso bua dîna dianyi,” ke mumanyishile Yezu. (Matayi 24:9) Wakamba kabidi ne: “Biankengeshabu, nebanukengeshe penu.” (Yone 15:20) Bua tshinyi dikinangana ne makengeshibua? Bualu, muaba wonso utudi bu basadidi ba Nzambi pa buloba, Satana udi uteta mua kunyanga lulamatu luetu kudi Yehowa. (1 Petelo 5:8; fuanyikija ne Buakabuluibua 12:17.) Bua tshipatshila etshi, Satana udi misangu mivule ujudija dikengeshibua dikole, didi dibueja dinanukila dietu mu diteta dikole.
11, 12. (a) Mu bidimu bia 1930 ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1940, Bantemu ba Yehowa ne bana babu balela bakapetangana ne diteta dia dinanukila dia mushindu kayi? (b) Bua tshinyi Bantemu ba Yehowa kabatu bakosela dibendele dia ditunga mpala?
11 Tshilejilu, pankatshi pa 1936 ne 1943, Bantemu ba Yehowa ne bana babu balela ba ku Etats-Unis ne ku Canada, bakalua bintu bia kukengesha bualu kabavua bakosela dibendele dia ditunga mpala bua kabingila ka kuondo kabo ka muoyo. Bantemu ba Yehowa badi banemeka dibendele dia ditunga didibu basombele, kadi badi batumikila Mukenji wa Nzambi udi mu Ekesode 20:4, 5: “Kuena ne bua kudisongela lupingu luikale ne tshifuanyikiji tshia tshintu tshia mu diulu anyi tshia tshintu tshia panshi pa buloba peshi tshia tshintu tshia mu mâyi muinshi mua buloba. Kuena ne bua kubiinamina, peshi kudilekela usakibua ku dibisadila, bualu meme Yehowa Nzambi webe ndi Nzambi udi ulomba lulamatu lukena kuabanyangana.” Pakipatabo bamue bana ba Bantemu ba Yehowa mu bilongelu bualu bavua batendelela amu Yehowa, Bantemu bakasa bilongelu bia Bukalenge bua kulongeshibuabu muomu. Balongi aba bakapingana mu bilongelu bia mbulamatadi tshikondo tshiakanyisha Kabadi kakulu ka ku Etats-Unis mmuenenu wabu pa bidi bitangila malu a Nzambi, amu bu mudibi bimueneke patoke lelu’eu mu matunga mashidimuke. Kadi, dinanukila ne dikima bia bansonga aba ntshilejilu tshimpe tshitambe, nangananga bua bansonga bena nkristo lelu’eu badi basekibua bualu badi benza madikolela bua kushala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a mu Bible.—1 Yone 5:21.
12 Ku mateta kabukabu atudi tupetangana nawu—kudi amue adi afikila bantu buonso ne makuabu atudi tupetangana nawu bua ditabuja dietu dia bena nkristo—adi aleja bua tshinyi tudi tukengela dinanukila. Kadi, mmunyi mutudi mua kunanukila?
Mmunyi mua kunanukila too ne ku ndekelu?
13. Mmunyi mudi Yehowa utupetesha dinanukila?
13 Bena tshisamba tshia Nzambi mbapite aba badi kabayi batendelela Yehowa. Bua kupeta diambuluisha, tudi mua kudilomba kudi “Nzambi udi upetesha dinanukila.” (Lomo 15:5) Kadi, mmunyi mudi Yehowa upetesha dinanukila? Udi wenza nunku ku diambuluisha dia bilejilu bia dinanukila bidi bifunda mu Dîyi diende, Bible. (Lomo 15:4) Patudi tueleelapu meji, bilejilu ebi bidi bitukankamija bua kunanukila; kadi, ku lukuabu luseke, bidi bitulongesha malu mavule pa bidi bitangila mushindu wa kunanukila. Tukonkonone bilejilu bibidi bidi bilenga ku muoyo—dinanukila dia dikima dia Yobo ne dinanukila dipuangane dia Yezu Kristo.—Ebelu 12:1-3; Yakobo 5:11.
14, 15. (a) Mmateta kayi avua Yobo munanukile? (b) Mmunyi muakakumbana Yobo bua kunanukila mateta avuaye mupete?
14 Mmalu kayi akabueja dinanukila dia Yobo mu diteta? Wakapeta ntatu pa bidi bitangila bubanji pakajimijaye bintu biende bia ku mubidi pabuipi ne bionso. (Yobo 1:14-17; fuanyikija ne Yobo 1:3.) Yobo wakapeta dikenga dikole pafuile bana bende dikumi mu tshimpitshimpi. (Yobo 1:18-21) Wakakenga bua disama dikole ditambe diakamujudila bisama bivule. (Yobo 2:7, 8; 7:4, 5) Mukajende wakamusaka bua kuela nyima kudi Nzambi. (Yobo 2:9) Balunda bende ba pa muoyo bakamuambila malu avua atapa ku mutshima, a muoyo mubi ne a dishima. (Fuanyikija ne Yobo 16:1-3 ne Yobo 42:7.) Kadi, nansha mu nsombelu yonso eyi, wakalama amu muoyo wende mutoke. (Yobo 27:5) Malu akananukilaye mmafuanangane ne mateta adi bena tshisamba tshia Yehowa bapetangana nawu lelu’eu.
15 Mmunyi muakakumbana Yobo bua kunanukila mateta wonso aa? Tshintu tshimue tshia pa buatshi tshiakamukuatshisha tshivua ditekemena. “Kudi ditekemena bua mutshi,” ke muakambaye. “Biawukosabu, neusampile tshiakabidi, ne lutonga luawu kaluakujimina to.” (Yobo 14:7) Nditekemena kayi divua Yobo nadi? Udi udimanyisha mu mvese idi ilonda kuinshi ne: “Biafua muntu wa dikanda, udi mua kuikala ne muoyo tshiakabidi anyi? . . . Neumbikile, ne meme nenkuandamune. Bua mudimu wa bianza biebe, newikale ne dijinga dikole [anyi, kutekemena ne muoyo kulu kulu].” (Yobo 14:14, 15) Eyowa, Yobo wakatangija mêsu ende dia muamua dia bisama bivuaye nabi tshikondo atshi. Uvua mumanye bua se: mateta ende kaavua ne bua kushala kashidi nansha. Kupita bionso, uvua ne bua kunanukila too ne ku lufu. Ditekemena diende divua dia se: ne dinanga dionso, Yehowa udi ujinga bua kubiisha bafue ku lufu, neamupingaje ku muoyo.—Bienzedi 24:15.
16. (a) Tshilejilu tshia Yobo tshidi tshitulongesha tshinyi pa bidi bitangila dinanukila? (b) Ditekemena dia Bukalenge didi mua kuikala muanda kayi mulelela kutudi, ne mbua tshinyi?
16 Ntshinyi tshitudi tulongela ku dinanukila dia Yobo? Bua kunanukila too ne ku ndekelu, katuena ne bua kujimija ditekemena dietu nansha. Tuvuluijanganayi kabidi muanda eu: bu mutudi ne dishindika dia ditekemena dia Bukalenge, dikenga kayi dionso ditudi tupeta didi anu “dia katupa kîpi.” (2 Kolinto 4:16-18) Ditekemena dietu dia mpatshi ndiashila pa dilaya dia Yehowa dia tshikondo tshilualua tshidi tshienda tshisemena pabuipi paluaye “kukupula tshinsonji tshionso ku mêsu [kuetu], ne lufu kaluakuikalaku kabidi, nansha madilu, nansha didiabakena, nansha bisama kabiakuikalaku kabidi.” (Buakabuluibua 21:3, 4) Ditekemena edi “didi kadiyi dishima,” didi ne bua kulama lungenyi luetu. (Lomo 5:4, 5; 1 Tesalonike 5:8) Didi ne bua kuikala dilelela kutudi—mu mushindu utudi mua kudifuanyikija mu bulongolodi bupiabupia ku diambuluisha dia mêsu a ditabuja, mutuikala katuyi kabidi tuluangana ne masama a ku mubidi ne a mu lungenyi, kadi, tujuka ku tulu dituku dionso ne makanda a mubidi malenga ne tshieledi tshia lungenyi tshikezuke; katuyi kabidi tuditatshisha bua ntatu ya mfranga, kadi bikale ne muoyo mu dikubibua; katuyi kabidi tudila bua lufu lua banangibua betu; kadi tubandila muanda wa dikema: dibiishibua diabu ku lufu. (Ebelu 11:1) Kakuyi ditekemena dia mushindu’eu, mateta atudi tupeta mpindieu adi mua kutuina ne kasuki, bifuana kutufikisha ku dilekela. Ne ditekemena dietu, mmushindu kayipu bunene utudi tudiumvua basakibue bua kutungunuka ne kuluangana, kutungunuka ne kunanukila bimpe too ne ku ndekelu!
17. (a) Mmateta kayi avua Yezu munanukile? (b) Mmunyi mutudi mua kudifuanyikijila bisama bivua Yezu munanukile? (Tangila note kuinshi kua dibeji.)
17 Bible udi utulomba bua “kutangila ne ntema” kudi Yezu ne ‘kumutangidila pabuipi.’ Mmateta kayi akananukilaye? Amue akafuma ku mpekatu ne dipanga bupuangane bia bantu bakuabu. Yezu kakananukila amu “miaku ivua itapa ku muoyo ya kudi benji ba mpekatu,” kadi, kabidi bilumbu bivua bijuka ku musangu ne ku musangu munkatshi mua balongi bende, bu mudi mpata ya kumanya wa munkatshi muabu uvua mutambe bunene. Kabidi, ditabuja diende diakabuejibua mu ditetshibua dikole ditambe. “Wakananukila mutshi wa tshinyongopelu.” (Ebelu 12:1-3; Luka 9:46; 22:24) Mbikole bitambe bua kudifuanyikijila bisama bia ku mubidi ne mu lungenyi bidi bifuma ku diowa muntu ku mutshi ne bundu bua kushipibua bu mupendi wa Nzambi.a
18. Bilondeshile mupostolo Paulo, mmalu kayi abidi akambuluisha Yezu?
18 Ntshinyi tshiakambuluisha Yezu bua kunanukila too ne ku ndekelu? Mupostolo Paulo udi umanyisha malu abidi avua makuatshishe Yezu: ‘mitendekenu ne milombo’ ne kabidi “disanka divua dimutekela kumpala kuende.” Yezu, Muana wa Nzambi mupuangane, kakumvua bundu bua kulomba diambuluisha. Wakasambila “ne mbila mikole ne binsonji.” (Ebelu 5:7; 12:2) Nangananga pakavua diteta diende dikole dienda disemena pabuipi, wakajingulula bua se: bivua bikengela kusambila misangu mivule, bua kukoleshibua ku muoyo. (Luka 22:39-44) Mu diandamuna ku milombo ya Yezu, Yehowa kakumusha diteta to, kadi, wakakolesha Yezu ku muoyo bua kuditantamena. Yezu wakananukila kabidi bualu wakatangija mêsu ende kupita ne pa mutshi wa tshinyongopelu, ku difutu diende—disanka divuaye ne bua kupeta bu muvuaye ne bua kutumbisha dîna dia Yehowa ne kupikula dîku dia bantu ku lufu.—Matayi 6:9; 20:28.
19, 20. Mmunyi mudi tshilejilu tshishiya kudi Yezu tshituambuluisha bua kuikala ne mmuenenu muimpe wa tshidi dinanukila diumvuija?
19 Ku tshilejilu tshia Yezu, tudi tulongelaku mulongolongo wa malu adi atuambuluisha bua kuikala ne mmuenenu muimpe wa tshidi dinanukila diumvuija menemene. Njila wa dinanukila ki mmutekete nansha. Bituamona bitukolela bua kunanukila diteta kampanda disunguluke, abi nebitukoleshe ku muoyo bua kumanya se: bivua bia muomumue nansha bua Yezu pende. Bua kunanukila too ne ku ndekelu, tudi ne bua kuikala tusambila ku musangu ne ku musangu bua kukoleshibua mu nyuma. Mu diteta, tudi pamu’apa mua kudiumvua katuyi bakanyine bua kusambila. Kadi, Yehowa udi utulomba bua kunzulula mitshima yetu kudiye, ‘bualu udi utukuba.’ (1 Petelo 5:7) Ne bua kabingila ka bivua Yehowa mulaye mu Dîyi diende, udi udienzeja yeye muine bua kusakidila “bukole budi bupita bua ku tshifukilu” kudi aba badi bamubila ne ditabuja.—2 Kolinto 4:7-9.
20 Imue misangu tudi ne bua kunanukila ne binsonji. Bua Yezu, dikenga dikebesha kudi mutshi wa tshinyongopelu kadivua muanda wa disanka nansha. Kadi, disanka divua mu difutu divua dimutekela kumpala kuende. Tuetu petu, patudi mu diteta, katuena mua kutekemena bua se: tudi ne bua kuikala anu ne disanka ne musangelu dîba dionso nansha. (Fuanyikija ne Ebelu 12:11.) Kadi, pa kushindika mêsu ku difutu, tudi mua kukumbana bua “kuangata bionso bu disanka” nansha patudi tupetangana ne mateta makole matambe. (Yakobo 1:2-4; Bienzedi 5:41) Tshidi ne mushinga ntshia se: tudi tushala katuyi tutenkakana—nansha bikalabi ne bua kuikala ne binsonji. Ndekelu wa bionso, Yezu kakamba ne: ‘Eu wapuekesha binsonji nansha bikese neapandishibue to,’ apo, “Eu wananukila too ne ku ndekelu, au neapandishibue.”—Matayi 24:13.
21. (a) Mu 2 Petelo 1:5, 6, ntshinyi tshidibu batulombe bua kusakidila ku dinanukila dietu? (b) Nnkonko kayi yakonkononyibua mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?
21 Dinanukila ndikengedibue bua kupandishibua. Kadi, mu 2 Petelo 1:5, 6, mbatutumine dîyi dia kusakidila ditshina dia Nzambi ku dinanukila dietu. Kadi, ditshina dia Nzambi mene ntshinyi? Ndiumvuangana kayi didi pankatshi padi ne dinanukila, ne mmunyi mutudi mua kudipeta? Nkonko eyi nebayikonkonone mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi adi kuinshi]
a Kudi mushindu wa kudifuanyikijila bisama bivua Yezu mumvue pa kuela meji bua se: ku mutshi wa tshinyongopelu, mubidi wende mupuangane wakafua kunyima kua mêba makese, pabi bivua bikengela kutshibula mikolo ya benji ba malu mabi bavua basuikibue ku mitshi ku luseke luende, bua kumonabu mua kufua lukasa. (Yone 19:31-33) Kabavua buobo bapete bisama bia ku mubidi ne mu lungenyi bu bivua Yezu mumvue butuku buvuaye kayi mulale tulu nansha tukese, butuku bua muladilu wa lufu luende, pamu’apa, kavua kabidi mukumbane mua kuambula mutshi wende wa tshinyongopelu.—Mako 15:15, 21.
Newandamune munyi?
◻ Ntshinyi tshidi kunanukila kumvuija?
◻ Bua tshinyi bena tshisamba tshia Yehowa badi ne dikengedibua dia pa buadi dia dinanukila?
◻ Ntshiyi tshiakambuluisha Yobo bua kunanukila?
◻ Mmunyi mudi tshilejilu tshishiya kudi Yezu tshituambuluisha bua kuikala ne mmuenenu muimpe pa bidi bitangila dinanukila?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Bilongelu bia Bukalenge, bu etshi, biakenjibua mu bidimu bia 1930 ne bia 1940 bua kulongesha nkama ne nkama ya bana bakipatshibua mu tulasa bualu bavua batendelela anu Yehowa nkayende
[Tshimfuanyi mu dibeji 12]
Nangananga pakasemena lufu luende pabuipi, Yezu wakasambila bua kupeta bukole bu kunanukila mu diteta