Badi balongesha ne dinanukila mu ditunga dia mabue a mashika ne kapia
DITUNGA dia Islande didi mu Océan Atlantike, ku Nord, pankatshi pa njila udi utuangaja Amerike wa ku Nord ne Mputu. Nansha mudidi pabuipi ne mushonyi wa ku Nord kua ditunga dia Equateur kudi mashika makole atua too ne ku degré 66 ne tshitupa muinshi mua tshijengu, mivu yadi mmimpe mitambe mushindu uvuabi kabiyi bielela meji, bualu didi dipeta mpepele ya luya ya Gulf Stream. Islande wakabikidibua ne: “ditunga dia mabue a mashika ne kapia,” bualu mudi mabue a mashika mavule ne kabidi mikuna mitumbuke mivule itshidi iluka kapia pa kufuanyikija ne idi pa buloba bujima. Nditunga didi diende lumu bua mishimi yadi mivule ya luya lukole ne solfatare, bitupa bia buloba bidi ne mikuna idi iluka kapia ne ipatula dibungi dia luya lukole dia gaze silfirike.
Bantu 260 000 badi base mu tshidiila etshi, tshidi ne muaba muibidi ku bidiila bionso bia Mputu mujima pa kutangila bualabale buatshi, mbafumine kudi ba-Viking bakasombelamu kukadi mpindieu bidimu bipite pa 1 100. Tshiena-Islande ntshitambe kufuanangana ne tshiena-Norrois wa kale, muakulu uvua ba-Skandinave ba mu tshikondo tshia Viking bakula. Muakulu eu, ki mbaushintulule to, bualu bena-Islande bavua batamba kunanga kubala sagas anyi miyuki ya bankabua babu ya kale, ivua pabuipi ne yonso mifundibue mu siekele wa 13.
Bituadijile mu siekele wa 16, bakatuadija kukudimuna Bible mu tshiena-Islande. Bakapatula “Tshiovo Tshipiatshipia” mu 1540 ne bakajikija kukudimuna Bible mujima mu 1584. Bantu 90 pa lukama badi basepu mbena Ekleziya wa bamuangalaji ba Evanjeliyo bena Luther, tshitendelelu tshia mbulamatadi. Nansha mudi Bible mu mêku pabuipi ne wonso, bantu bakese ke badi bamuanyisha bu Dîyi dia Nzambi. Bena Islande bavule badi ne mmuenenu wa budikadidi mu mianda idi itangila ntendelelu ne pa tshibidilu, mbadikadile mu diela dia meji.
Lumu luimpe ludi lufika mu Islande
Bena Islande ba kumpala bakumvua bakula bua lumu luimpe lua Bukalenge bavua basombele ku ditunga dia Canada. Umue wa kudibu, nGeorg Fjiölnir Lindal. Baledi bende mbafumine ku Islande, ne bavua bakula tshiena-Islande. Matuku makese kunyima kua yeye mumane kulambula muoyo wende kudi Yehowa Nzambi, wakalua mumanyishi wa ku dîba ne ku dîba wa lumu luimpe lua Bukalenge. Mu 1929, pakavuaye ne bidimu 40, wakaya kumanyisha lumu luimpe kudi bena ditunga edi dia mabue a mashika ne kapia.
Mmudimu kayipu bunene bua muntu umuepele! Bushuwa, Islande udi ne bualabale bua kilometre 320, kumbukila ku Nord too ne ku Sud, ne kilometre mitue ku 500 kumbukila ku Est too ne ku Ouest! Mielelu ya mbuu, fjords ne mitante idi ne bule bua kilometre 6 400. Ku kale, Njila minene kayivuaku, vwatire ivuaku mikese mitambe ne kabidi tudiendelandela tua buena-lelu katuvuaku. Kadi, mu bidimu dikumi, muanetu Lindal wakatambakana mu tshidiila tshionso ne kuabanya binunu bia mikanda. Uvua ulonda muelelu wa mbuu ne mazuwa a mâyi, ne pavuaye ukumbula madimi avua munkatshi mua ditunga, uvua wenza luendu ne mpunda ibidi: umue ke uvuaye ubanda yeye muine ne mukuabo bua kuambula mikanda ne bintu biende bikuabo.
Munkatshi mua bidimu 18, muanetu Lindal ke uvua Ntemu umuepele mu Islande. Nansha muvuaye ukuata mudimu wende mukole, kakamona muntu nansha umue uditeka ku luseke lua Bukalenge mu bidimu ebi biakapitshishaye. Didiendela-nkaya diende diakajika mu 25 Mars 1947, pafikile ba-misionere ba kumpala bena mapolome a Galaad, Kalasa ka dilongesha Bible ka Société Watchtower. Udi mua kufuanyikija disanka divuaye nadi pakamonaye bua se: ndekelu wa bionso, Yehowa wandamunyi ku masambila ende pa kutuma bena mudimu bavule bua kunowa. (Matayi 9:37, 38) Muanetu Lindal wakatungunuka ne mudimu wende mu Islande too ne pakaalukilaye ku Canada mu 1953.
Bena mudimu bavule batambe bua kunowa
Ba-misionere bakafika mu 1947 bavua bana betu ba balume bena ditunga dia Danemark. Bakabalonda bidimu bibidi pashishe kudi ba-misionere bakuabo. Bu muvuabo batungunuka ne kuenza mudimu mu buobumue ne balunda babu bakese bakamuangala ne kusombela mu Islande, binunu ne binunu bia mikanda yakabanyibua. Pa tshibidilu, bena-Islande bavule mbabadi ba dilambu, kadi bavule kabakasankidila lumu luimpe. Kunyima kua bidimu 27 bia kukuna ne kumiamina mâyi, bana betu bena kutukija bakatuadija kumona mamuma a mudimu wabo mukole. Mu 1956, bantu muanda-mutekete bapiabapia bakaditeka ku luseke lua Bukalenge ne kulambula mioyo yabo kudi Yehowa.
Mu bidimu dikumi bishale, bungi bua bamanyishi ba Bukalenge buakavula misangu ibidi. Mpindieu, bamanyishi ba lumu luimpe badi 280, babanya mu bisumbu muanda-mutekete ne kasumbu kamue kadi pankayaku. Mpindieu, tuendakanayi mu tshidiila bua kukumbula bisumbu ebi.
Tshimamuende wa bukalenge ne miaba idi mitshinyungulule
Bana betu aba ba balume ne ba bakaji bakananukila mu bidimu bionso ebi, bakapeta mabenesha mavule. Bushuwa, mpindieu mu Reykjavik, tshimamuende wa bukalenge, mudi bisumbu bibidi bidi bienda bidiunda. Bidi bienzela bisangilu mu Nzubu wa Bukalenge, tshimue tshia ku bibambalu bilenga bitambe bia nzubu wa filiale, wakabanjijabu mu 1975.
Fridrik ne Ada, bavua munkatshi mua bantu muanda-mutekete bakatambushibua mu 1956. Fridrik udi wamba ne: “Ndi muvuluke se: bisangilu bivua bienzekela mu tshibambalu tshikese tshia kulamina bintu muvua ba-misionere basombele. Tuvua mua kutekamu nkuasa 12, kadi, imue misangu, pavua bantu bapita bungi, tuvua tunzulula tshiibi tshia tshibambalu tshikuabo tshikese. Ndishilangana kayipu lelu’eu, pakumona bisumbu bibidi bia bantu bavule biuwuja bishilangane Nzubu wa Bukalenge!”
Fridrik uvua mupeshibue mudimu wa kutangila mianda ya cafétaria pakenzeka mpuilu ya kumpala. “Mvua nkumbaja midimu pabuipi ne yonso meme nkayanyi, kabidi, mvua ngenza miyuki isatu anyi inayi ya programme wa mpuilu dituku dionso. Mvua ndijingila tshilamba pa tshiadi bua kutumika ku tshikuku. Pavua tshikondo tshia kuenza muyuki tshikumbana, mvua mvuala kazaku kanyi ne nditapa lukasa lukasa mu Nzubu wa Bukalenge. Misangu mivule, bana betu bavu’anu bamvuluija bua kumbusha tshilamba tshimvua mudijingile pa tshiadi. Mpindieu, bantu 400 anyi 500 ke badi babuela mu mpuilu, munkatshi muabo mudi bakulu bena ngikadilu ya dimanya kuenza badi babanyangana bitupa bia programme wa mpuilu. Bena budisuile bavule badi kabidi balua kuambuluisha ku tshibambalu tshia cafétaria.”
Tshisumbu tshidi pabuipi ne Reykjavik ntshia Keflavik, tshidi mutantshi wa kilometre 50 ku Ouest. Bua kufikaku, tuvua tukosoluela mu madimi a bitotshi ne misonji bitu bipatuka mu mukuna udi uluka kapia. Dikumi pa lukama bia tshipapu tshijima tshia Islande mbibuikidija kudi bitotshi ebi. Mu madimi aa, lichen ne mousse ke bisosa bidi bidianjila kumenamu, kadi, mu madimi a kale adi mabuikidija kudi bitotshi, mudi mitshi ya bimuma bia mu mpata ne mitshi ya tumpatama.
Tshisumbu tshidi mu Keflavik tshidi ne bamanyishi 19 ne tshiakenjibua mu 1965. Tshipalu tshinene tshia ndeke ne kamponya ka biluilu bia ditunga dia Amerike bidi pabuipi ne muaba eu. Bantemu kabatu banji kuenza mudimu wa ku nzubu ne ku nzubu mu kamponya aka mene; kadi, bakalombola malonga a Bible mavule, nenku, bantu bavule bakalonga bulelela.
Tshikuabo tshisumbu tshidi mu Selfoss, mutantshi wa kilometre 55, ku Est kua tshimenga tshia Reykjavik. Muaba eu tudi tumona rejon wa madimi a mâyi a matamba mudibo badiishila ngombe ne mikoko; mudi kabidi tshiapu tshitambe bunene mudibo benza mabele mu Islande. Tudi tutungunuka ne luendu luetu, tukosoluela mu Hveragerdi, tshimenga tshikese tshiashila mu tshibandabanda tshilengele. Pa bule, tudi tubandila milanjilanji ya mabungi adi afumina mu mishimi ya luya lukole idi miasakane mu tshibandabanda. Eu ng’umue wa ku rejon ya ditunga idi ne minkoloji ya mâyi mivule ne yambuluisha bua kudima tumata, concombre ne mishindu mishilangane ya bilongo.
Mu rejon eu, mudi tshisumbu tshikese, kadi tshidi ne bamanyishi ba Bukalenge 19 bakuatshi ba mudimu ba dilambu. Pabuipi ne tshikondo tshiakenjibua tshisumbu etshi, mu 1988, Sigurdur Svava ne mukajende Gudrún bakamuangala bua kuya ku Reykjavik bua kukuatshisha tshisumbu etshi tshikese. Sigurdur ke mukulu umuepele udi muaba eu. Kukadi bidimu bitue ku dikumi, kumpala kua kuluabo Bantemu ba Yehowa, Sigurdur uvua muimbi wa mijiki wa kalanda musenga; uvua muimbi wa ngoma wa lundanda mu bisumbu bishilangane bia bimbi ba mijiki. Lelu’eu, udi musukudi wa mmuenu ya madidishi ne udi kabidi ulongesha mijiki bua kumona mua kupeta biakudikuatshisha nabi mu nsombelu. Uvua mumanye bimpe bitambe ntatu bu mudi kunua kua bintu bia lulengu, bukuatshiki bua maluvu, kushipa kua dibaka idi misuikakajaku patshivuaye muimbi wa mijiki. Ndisankishibua kayipu didiye nadi mpindieu, bu mudiye mupete nsombelu udi ne tshipatshila ne usadila Yehowa!
Batangile ku Est
Tudi tumuka ku Selfoss, bua kuenza luendu lule lua kilometre 680 mu njila mibumbakane ne ya nsakalabua. Tudi tuya batangila ku tshisumbu tshikuabo, mu tshimenga tshia Reydarfjördur, ku Est kua muelelu wa mbuu. Kunyima kua minute 30, tudi tumona Hekla, mukuna wa Islande muende lumu, wakaluka kapia misangu inayi mijima munkatshi mua siekele eu.
Mu 1973, mukuna wakaluka kapia mu mushindu wa njiwu pa tshidiila tshia Vestmannaeyjar. Munkatshi mua mêba makese, bantu bu 5 300 bavua basepu bakumushibua buonso nkong bua kubepula ku njiwu. Kunyima kua diasulula dia tshimenga, bantu pabuipi ne buonso bavua mu tshimenga etshi bakaalukilamu ku kakese ku kakese. Lelu’eu, Bantemu babidi badi mu musoko eu badi bamanyisha lumu luimpe lua Bukalenge kudi bantu bakese badi mu tshidiila etshi. Kunyima kua mêba makuabo abidi a luendu, tuakabandila Vatnajökull, mpata mulengele wa mabue a mashika udi mutambe kualabala mu Islande, mpata eu udi ne tshipapu tshia kilometre 8 300. Mu njila, tuakabandila bibila bilengele ne misulu mivule.
Kunyima kua mêba matue ku dikumi mu njila, tuakafika kutuvua tuya. Mu tshimenga tshia Reydarfjördur, tuakapetangana ne bamanyishi 12 ba mu tshisumbu tshipiatshipia tshia ku bisumbu bia mu Islande. Ntemu nansha umue kavua mu rejon eu too ne pabanjijilebu nzubu wa ba-misionere kudi Société ku ndekelu kua 1988. Kjell ne Iiris bena dibaka babidi bena ditunga dia Danemark, bavua basadile mu Islande katshia mu 1963, bakabatuma bua kutumika munkatshi mua bantu 15 000 mu rejon eu wa ku bamfumu. Bavule ba kudibo mbasombele mu misoko mikese ya balobi ba mishipa idi ku muelelu wa mbuu, mutantshi wa kilometre 500.
Kjell udi ulonda ne: “Bushuwa, Yehowa wakabenesha mudimu wa Bukalenge mu tshitupa etshi tshia Islande. Tshisumbu tshiakenjibua mu dia 1 Janvier 1993, ne tudi tulonga Bible ne bantu bavule badi benda badiunda bimpe mu nyuma. Bituadijile mu tshikondo tshivua muanetu Lindal wenzela ngendu pa mpunda wende, mbashidimune bikole mishindu ya tudiendelandela, nansha ne mashinyi a Jeep wa nkata inayi, kabitu misangu yonso bipepele bua kuendeshila mashinyi pa njila wa busenu, pa mukuna mubuikidija kudi mabue a mashika mu muvu wa Hiver. Dituku kampanda, bakaaselemuna kudi mabue a mashika ne kuabunguluja misangu ibidi anyi isatu pa matelu a mukuna. Ndisanka kayipu dituvua nadi bu mutuvua bapatukamu katuyi batapika mputa!”
Kunyima kua yeye mumane kupitshisha bidimu 30 mu Islande, Iiris udi wamba ne: “Mu kupita kua bidimu, Bantemu bavule bakafumina mu matunga makuabo bua kutuala diabu diambuluisha. Bavule ba kudibu bakamuangala bua mabingila kabukabu, bushuwa, bakadifila bikole mu mudimu wa kukuna ne kumiamina mâyi ku ntete ya bulelela. Tudi ne disanka dia kuikala muaba eu, bualu mpindieu tudi ne disanka dia kumona diedibua dia bia kunowa mu mayeba. Yehowa udi kabidi wendesha mudimu wende ne lukasa luonso muaba eu.”
Didiunda edi, ntshipeta tshidi tshifumina ku bumanyishi budi bamanyishi bapiabapia bafila kudi bena mudimu nabu wa ku mubidi. Alti wakamanya bulelela ku diambuluisha dia ba-misionere ne kubumanyisha kudi bena mudimu ba kumpanyi wa mianda ya luibaku muvuaye utumika. Mpindieu, babidi ba ku bena mudimu nende aba mbaditue mu mudimu wa buambi; mu Août 1992, umue wa kudibu pamue ne mukajende bakatambushibua. Muena mudimu nende muisatu udi pende ulonga Bible ne Bantemu.
Tuakangata njila wa ku Nord
Tudi tumuka mu Reydarfjördur, baye batangile ku Ouest. Tshisumbu tshidi tshilonda tshidi mutantshi wa kilometre 300 ne muaba eu, mu Akureyri. Ku ntuadijilu wa bidimu bia 1950, bakatuma bamanyishi ba pa buabu ba ku dîba ne ku dîba bua kuenza mudimu wa buambi mu teritware eu. Ku ntuadijilu, bakatuilangana ne buluishi bukole bua kudi bamue ba-pastere ba muaba eu. Tshikandakanda kampanda tshia muaba eu, tshiakapatula tshiena-bualu kansanga tshivua tshidimuija bantu bua Bantemu ba Yehowa. Kabidi, mu tshimenga etshi, bantu bavule badi bapaka manga anyi batempa mbuku. Kadi, ku diambuluisha dia dinanukila ne lutulu bia bampanda-njila kabukabu ne ba-misionere, lelu’eu, mudi tshisumbu tshia bakuatshi ba mudimu ba dilambu ne ba musangelu tshia bamanyishi ba Bukalenge 35.
Fridrik, umue wa ka bakulu [ba mu tshisumbu etshi], uvua mulobi wa mishipa. Kunyima kua yeye mumane kubuela mu mpuilu wa distrike mu 1982, wakapeta dishindika dia se: tshivuaye ulonga mbulelela. Wakumuka ku Akureyri, ne dipangadika dia kufila bumanyishi kudi bena dîku diende, balunda bende ne bena mudimu nende wa ku mubidi. Fridrik wakangata dipangadika bua kulekela mudimu wende wa ku mubidi bua kumona mua kupitshisha dîba diende mu midimu ya tshisumbu. Wakumvuija Helga, mulunda wende mukaji se: uvua ujinga kulua umue wa ku Bantemu ba Yehowa, pa nanku, kabavua ne bua kusangila to kumpala kua kabayi banji kubuela mu dîbaka. Fridrik uvua kabidi usua bua mulunda wende eu kulongaye Bible bualu kavua usua kuselangana ne ‘mukaji udi kayi muena kuitabuja.’ (1 Kolinto 7:39) Muanda uvuaye kayi muindila, Helga wakatuadija kulonga. Bakaselangana mu Avril 1983 ne kutambushibua lupolo luipi pashishe. Kunyima, mamuende wa Fridrik ne muanabu wa mukala wa bakaji, bakanyisha pabo bulelela.
Luendu luetu nelushikidile mu Akranes, tshimenga tshidi mutantshi wa kilometre 350 ne tshimenga tshia Akureyri, kuakafikabo kunyima kua bamane kujikija milongo isatu ya mikuna ne bibandabanda bivule bilengele. Njila mmulandakaja bimpe bitambe, ke tshidi tshivuija luendu lulenga lutambe pa kufuanyikija ne njila mibumbakane ya nsakalabua ituvua misangu mivule tupitshila. Ku bisumbu bidi mu Islande, tshisumbu tshia Akranes ke tshidi tshitambe bukese—tshidi ne bamanyishi ba Bukalenge batanu patupu, babidi ba kudibo badi basadila bu bakulu. Mu diandamuna ku ‘lubila lua muena Macedoine,’ bena mêku abidi adi enza tshisumbu etshi bakumuka mu Reykjavik, ne kusombela mu tshimenga etshi tshikese bua kusadila muaba udi dikengedibua dinene. (Bienzedi 16:9, 10) Bidimu bimane kupita pa bibidi mpindieu, bakamanyisha ne lutulu luonso lumu luimpe lua Bukalenge mu teritware eu, bashindika se: Yehowa nealue kukolesha bintu.—1 Kolinto 3:6.
Didiunda dilenga bua matuku atshilualua
Ba-bidime bena ditunga dia Islande bakalubuluka mu didima mitshi ya bimuma bishilangane, bisekiseki ne mitshi mu bimpokompoko bisaluja kudi mishimi ya luya lukole ne bikenkesha ne nzembu. Mushindu wa muomumue, Bantemu bakapatula bipeta bimpe bitambe mu Islande ku diambuluisha dia butoke bua mu nyuma, luya lua mêyi abu masheme ne adi asaka bantu ku dienza, ne dibenesha dia kudi spiritu munsantu wa Yehowa.
Tshidimu etshi, bantu 542 bakabuela mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu Kristo, ne malonga a Bible matue ku 200 adi mpindieu alombodibua. Ku lukuabo luseke, bamanyishi bavule mbanyishe ku budisuile bua kusadila mu teritware idi kayiyi ne bayikumbudi, ne abi bidi bitupetesha dishindika dia se: mu tshidiila etshi tshialabale, bantu buonso badi bafuanangane ne mikoko nebateleje dîyi dia Yezu Kristo, Mulami wa mikoko Mulenga. (Yone 10:14-16) Ntshipeta kayipu tshidi tshisankisha bua bamanyishi aba ba Bukalenge ba lulamatu, badi munkatshi mua bidimu 64 biashadi, bamanyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne lutulu ne dinanukila mu ditunga dia mabue a mashika ne kapia!
[Karte mu dibeji 24]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
Akureyri
Akranes
Keflavík
Selfoss
Vestmannaeyjar
Reyðarfjörður
Hekla
Geysir
VATNAJÖKULL
REYKJAVÍK
[Mêyi a dianyisha]
Based on map by Jean-Pierre Biard