Dikenga dia bantu: Bua tshinyi Nzambi mmudilekelele?
KU NTUADIJILU wa malu a bantu, kakuvua binsonji patupu bia dibungama anyi bia dikenga. Dikenga dia bantu kadivuaku to. Bukua-bantu bakapeta ntuadijilu mupuangane. “Nzambi wakamona bintu bionso biakenzaye ne biakadi bimpe be!”—Genese 1:31.
Kadi bakuabo batu batontolola ne: ‘Muyuki wa Adama ne Eva mu budimi bua Edene udi amu lusumuinu patupu.’ Bia luse, bamfumu ba bitendelelu bavule ba bukua-buena-nkristo badi pabo bamba nunku. Kadi, Yezu Kristo, udi ne bukenji butambe bunene wakashindika nkayende malu akenzeka mu Edene bu malelela. (Matayo 19:4-6) Ne kabidi, mushindu umuepele wa kujingulula bua tshinyi Nzambi mmulekelele bantu bakenga ng’wa kukonkonona malu aa a kale a muntu a ku tshibangidilu.
Adama, mulume wa kumpala wakapeshibua mudimu wa disanka wa kulama budimi bua Edene. Kabidi, Nzambi wakateka kumpala kuende tshipatshila tshia kualabaja tshisombedi tshiende tshia Edene bua kuluatshi budimi bua pa buloba bujima bua masanka. (Genese 1:28; 2:15) Bua kupetesha Adama mushindu wa kukumbaja mudimu eu munene, Nzambi wakamupa muena dibaka nende, Eva, ne kubambilaye bua buobu kulelangana ne kuvulangana ne kukokesha buloba. Kadi tshikuabo tshintu tshivua tshikengedibua bua kukumbaja tshipatshila tshia Nzambi bua buloba ne bukua-bantu. Mufukibua ku tshimfuanyi tshia Nzambi, muntu uvua ne budikadidi bua kudisunguila; nansha nanku, bivua bikengela ne: disua dia muntu nansha bia munyi kadilu kufuilakana ne dia Nzambi. Patupu, kuvua kuikala dikodiakana pa buloba bujima, ne dilongolola dia Nzambi dia kuuja buloba ne dîku dia bantu bena ditalala kadivua mua kukumbajibua nansha.
Dikokela ku bumfumu bua Nzambi kadivua ne bua kudiluila nkayadi to. Divua ne bua kuikala dileja dia ku budisuile dia dinanga dia muntu. Tshilejilu, tudi tubala ne: pavua Yezu Kristo muakamangana ne diteta dikole, wakalomba ne: “Tatu, biwasua, ungumushile luhanza elu; kadi bualu buenjibue bu mûdi musue, kabuenjibu bu mundi musue.”—Luka 22:42.
Bia muomumue, bivua bitangila Adama ne Eva bua kulejabo patoke né: bavua basue kukokela ku bumfumu bua Nzambi. Bua bualu ebu, Yehowa Nzambi wakalongolola diteta ditekete. Umue wa ku mitshi ya mu budimi uvua ubikidibua ne: “mutshi wa lungenyi lua kujingulula malu mimpe ne malu mabi.” Uvua tshimanyinu tshia bukokeshi budi nabu Nzambi bua kusunguluja mêyi-maludiki a nsombelu muakane. Mu ngakuilu mutoke, Nzambi wakakandika didia dia tshimuma tshia ku mutshi eu wa pa buawu. Bu Adama ne Eva ne mua kubenga kutumikila, bivua ne bua kubafikisha ku lufu.—Genese 2:9, 16, 17.
Ntuadijilu wa dikenga dia bantu
Dimue edi, umue muana wa Nzambi wa mu nyuma wakatontolola nkokeshilu wa Nzambi. Pa kutumika ne nyoka bu tshintu tshia kumanyisha natshi malu, wakakonka Eva ne: “Nzambi wakamba ne, Kanudi mamuma a mitshi yonso idi mu budimi, anyi?” (Genese 3:1) Nunku, mpata yakakunyibua mu lungenyi lua Eva pa kudiebeja bua kumanya nkokeshilu wa Nzambi né uvua muakane.a Mu diandamuna, Eva wakamuambila bimpe, muvuaye mulongela kudi bayende. Kadi, pashishe tshifukibua tshia mu nyuma etshi tshiakatontolola mêyi a Nzambi ne tshiakashima pa bidi bitangila bipeta bia bupidia, pa kuamba ne: “Kanuena nufua bulelela; bualu bua Nzambi udi mumanye ne, Hanuadia mamuma au, mesu enu neabuluke, nenuikale bu Nzambi, nenumanye malu mimpe ne malu mabi.”—Genese 3:4, 5.
Bia luse, Eva wakadidinga pa kuela meji se: bupidia nebufikisha, ki nku dikenga dia bantu to, kadi ku nsombelu muimpe mutambe. Bu muakatungunukaye ne kubandila tshimuma atshi, tshiakatamba kumulengelela ku mêsu, ne wakabanga kutshidia. Pashishe, wakafikisha Adama ku ditshidia pende. Bia dibungama, Adama wakasungula kupambelela dianyisha dia mukajende, kubenga dia Nzambi.—Genese 3:6; 1 Timote 2:13, 14.
Pa kujula buntomboji ebu, tshifukibua etshi tshia mu nyuma tshiakadivuija nkayatshi tshitontolodi tshia Nzambi. Bua bualu ebu, tshiakalua kubikidibua ne: Satana, muaku udi ufumina ku wa tshiena-Ebelu udi umvuija: “mutontolodi.” Bu muakashiminyinatshi kabidi Nzambi malu, tshiakadienza tshishiminyinyanganyi. Nunku, udi kabidi ubikidibua ne: Diabolo, muaku udi ufumina ku wa tshiena-Greke udi umvuija: “mushiminyinyanganyi.”—Buakabuluibua 12:9.
Nunku, dikenga dia bantu diakatuadija. Basatu ba ku bifukibua bia Nzambi bakakuata bibi mudimu ne tshipedi tshiabo tshia kudisunguila malu ku budisuile, e kusungulabo njila wa budisui-nkaya mu ditombokela Mubafuki. Lukonko e kujuka ne: Mmunyi mualua Nzambi kujikija buntomboji ebu mu njila muakane wikala ne bua kupingajulula dieyemena kudi bifukibua biende bikuabo bia meji, pamue ne banjelo ba lulamatu mu diulu ne ndelanganyi ya Adama ne Eva ivua ne bua kulua?
Diandamuna dia meji dia Nzambi
Bakuabo badi mua kuamba ne: bivua mua kuikala bimpe bitambe bu Nzambi mubutule amu pinapu Satana, Adama, ne Eva. Kadi abi kabivua mua kuandamuna nkonko ivua buntomboji bujudije. Satana uvua mutontolola nkokeshilu wa Nzambi, usua kuamba ne: bantu bavua mua kuikala ne nsombelu muimpe mutambe kakuyi bukokeshi bua Nzambi. Ne kabidi, ditshimuna diende mu dipambula bantu babidi ba kumpala ku bukokeshi bua Nzambi diakajula nkonko mikuabo. Bu muakenza Adama ne Eva mpekatu, ebi bivua biumvuija ne: kuvua tshintu kampanda tshibi mu mushindu uvua Nzambi mufuka muntu anyi? Nzambi uvuaku mua kupeta muntu nansha umue pa buloba uvua mua kumulamata anyi? Ne kabidi netuambe tshinyi pa bidi bitangila banjelo ba Yehowa bavua badimuenene buntomboji bua Satana? Bavua mua kubingisha buakane bua bukokeshi Buende bukena mikalu anyi? Eyowa, bivua bikengela tshikondo tshikumbanyine bua kuandamuna kashidi nkonko eyi. Ke bualu kayi Nzambi mmulekelele Satana bua ikaleku too ne lelu.
Bua Adama ne Eva, mu dituku dia bupidia buabo, Nzambi wakabafundila lufu. Nunku lufu luakatuadija. Ndelanganyi yabo, yakaledibua kunyima kua Adama ne Eva bamane kuenza mpekatu, yakapiana mpekatu ne lufu kudi baledi babo bapange bupuangane.—Lomo 5:14.
Satana wakabanga ne bantu babidi ba kumpala bakaditeka ku luseke luende mu bualu ebu. Satana e kukuata mudimu ne dîba dimushila bua kuteta kuteka ndelanganyi yonso ya Adama muinshi mua bumfumu buende. Wakafika kabidi ku dipambula bungi kampanda bua banjelo bua kudituabo pabo mu buntomboji buende. Kadi, bungi buvule bua banjelo mbalamate ku mikenji mu dibingisha bukokeshi buakane bua Yehowa.—Genese 6:1, 2; Yuda 6; Buakabuluibua 12:3, 9.
Dikokangana ku mêyi divua pankatshi pa bukokeshi bua Nzambi ne bua Satana ditshivua anu dikole mu tshikondo tshia Yobo. Muntu wa lulamatu eu wakaleja ku nsombelu wende ne: uvua munange bukokeshi buakane bua Nzambi pamutu pa budishikaminyi bua Satana, anu bu balume batshinyi ba Nzambi ba mushindu’eu bu Abele, Enoke, Nowa, Abrahama, Izake, Yakoba, ne Yozefe bamane kuenza. Yobo wakalua tshiena-bualu tshia diyukidilangana diakenzeka mu diulu ku mêsu kua banjelo ba lulamatu ba Nzambi. Bua kubingisha bukokeshi Buende buakane, Nzambi wakambila Satana ne: “Wakumona muntu wanyi Yobo, anyi? Kakuena muntu mukuabo bu yeye ha buloba; bu mudiye muntu wa mutshima mutoke ne wa malu makane, udi utshina Nzambi ne udi wehuka ku malu mabi.”—Yobo 1:6-8.
Ubenga kuitabija ditshimunyibua, Satana wakamba ne: Yobo uvua usadila Nzambi amu bua tubingila tua budisui-nkaya, bualu Nzambi uvua mubeneshe Yobo ne bubanji bua bungi bua bintu bia ku mubidi. Pa nanku Satana wakamba ne: “Kadi mpindiu olola tshianza tshiebe, lenga bintu bionso bidiye n’abi, ne yeye neakudiule ku mesu kuebe.” (Yobo 1:11) Satana wakafika too ne kule, ku ditontolola muoyo mutoke wa bifukibua bionso bia Nzambi. “Bulelela, bionso bidi muntu n’abi yeye neabifile bua kusungila muoyo wandi,” ke muakambaye. (Yobo 2:4) Ditumpilangana edi kadivua ditangila amu Yobo nkayende to, kadi kabidi ne batendeledi buonso ba lulamatu ba Nzambi ba mu diulu ne ba pa buloba. Satana wakafuna ne: nebashipe malanda abo ne Yehowa bu mioyo yabo mua kuikala mu njiwu.
Yehowa Nzambi uvua muteka muoyo mujima ku muoyo mutoke wa Yobo. Bua kuleja patoke bualu ebu, wakalekelela Satana bua atuadila Yobo makenga a bantu. Ku ditabuja diende Yobo kavu’anu mudibingishe nkayende, kadi kupita bionso, wakabingisha buakane bua bukokeshi bukena mikalu bua Yehowa. Diabolo e kulejibua muena mashimi.—Yobo 2:10; 42:7.
Kadi, tshilejilu tshitambe buimpe tshia lulamatu mu ditetshibua ntshia Yezu Kristo. Nzambi wakasambuluja muoyo wa Muanende muanjelo kumbukila mu diulu too ne munda mua nsongakaji kampanda utshivua kamama. Pa nanku, Yezu kavua mupiana mpekatu ne dipanga bupuangane. Pamutu pa nanku, wakakola bua kulua muntu mupuangane, muakanangane menemene ne muntu wa kumpala diambedi kayi muanji kujimija bupuangane buende. Satana wakenza Yezu tshiludikilu tshia pa buatshi, pa kumukebela matetshibua ne mateta mavule, ndekelu wa bionso lufu lua bundu. Kadi Satana kakakumbana bua kujimijila Yezu lulamatu to. Mu mishindu yonso, Yezu wakabingisha buakane bua bukokeshi bua Tatuende. Wakaleja kabidi patoke ne: muntu mupuangane Adama kavua ne kabingila ka kutua Satana mu nyima mu buntomboji buende to. Adama uvua mua kushala ne lulamatu mu diteta diende dikese ditambe.
Ntshinyi tshikuabo tshidi tshijadikibua?
Bidimu bitue ku 6 000 bia makenga a bantu mbimana kupita bituadijile ku buntomboji bua Adama ne Eva. Mu tshikondo etshi, Nzambi mmulekelele bukua-bantu bua kuenzabu mishindu mishileshilangane ya mbulamatadi. Bungi bukuatshishe buôwa bua makenga a bantu budi bushindika ne: muntu ki muakanyine kudikokesha nkayende nansha. Bulelela, dibondakana dia malu didi miaba mivule pa buloba. Budishikaminyi kudi Nzambi, buvua Satana mufuna, mbua njiwu.
Yehowa kêna ne bua kukeba kudibingisha nkayende to. Mmumanye ne: nkokeshilu wende udi muakane ne mmutambe buimpe bua diakalenga dia bifukibua biende. Kadi, bua kuandamuna nkonko yonso mijula kudi buntomboji bua Satana kakuyi kadiwu, wakashiila bifukibua biende bia meji njila bua kulejabi dinanga diabi bua bukokeshi buende buakane.
Kunanga Nzambi ne kuikala bamulamate kudi ne mabenesha adi matambe tshikondo tshîpi tshia makenga a kudi Diabolo. Bivua bifikile Yobo ntshilejilu pa muanda eu. Yehowa Nzambi wakondapa disama dia Yobo dimutue kudi Diabolo. Kupita apu, Nzambi “wakasankisha Yobo mu matuku andi a kunshikidilu ne disanka dihite diakadiye n’adi mu matuku a ku tshibangidilu.” Ndekelu wa bionso, kunyima kua disakidila bidimu 140 ku bikavuaye nabio, “Yobo wakafua, muntu mununu, matuku andi mûle tente ne disanka.”—Yobo 42:10-17.
Mufundi wa Bible muena nkristo Yakobo udi ukoka ntema pa bualu ebu, wamba ne: “Nuakunvua lumu lua kudikankamika kua Yobo, nuakutangila bu muakamuenzela Mukelenge kunshikidilu, ne bu mudi Mukelenge mûle tente ne [disuangane ne luse, NW]”—Yakobo 5:11, note kuinshi kua dibeji,mu NW.
Mpindieu tshikondo ntshimana kuakana bua Satana ne bulongolodi buende. Mu katupa kîpi emu, Nzambi neumushe makenga wonso adi buntomboji bua Satana butuadila bukua-bantu. Nansha bafue nebajudibue. (Yone 11:25) Apu, bantu ba lulamatu bu mudi Yobo nebapete mushindu wa kuikala ne muoyo wa tshiendelele mu mparadizu pa buloba. Mabenesha aa atshilualua alua Nzambi kupumuna pa basadidi bende neamubingishe bua kashidi ne kashidi bu Mukalenge muakane, udi bushuwa “mûle tente ne disuangana ne luse.”
[Mêyi adi kuinshi]
a Mulumbuluidi kampanda ne mufundi wa ku ntuadijilu wa siekele wa 20, Philip Mauro, wakakonkonona muanda eu mu tshiena-bualu tshiende tshia “Ntuadijilu wa bubi,” wakakoma ne: etshi ke tshivua “tshiledi tshia dilubakana dionso dia bukua-bantu.”
[Kazubu/Bimfuanyi mu dibeji 8]
NZAMBI YA TSHIKISU YA BANTU
NZAMBI ya kale bavua misangu mivule bayileja bu miena nyota ya mashi ne buendenda. Bua kuyituyisha, baledi bavua nansha buosha bana babo ne muoyo mu kapia. (Dutelonome 12:31) Ku lukuabo luseke, bena nkindi bampangano bakalongesha se: Nzambi kavua ne nyanji bu mudi tshiji tshikole anyi luse to.
Mmuenenu mijudija kudi ba-demon ya bena nkindi aba ivua ne buenzeji pa tshisamba tshivua tshidiamba muvuatshi tshia Nzambi, bena Yuda. Muena nkindi Philo muena Yuda, wa mu tshikondo tshitshivua Yezu pa buloba, wakamba ne: Nzambi “katu ne didiumvua nansha dimue.”
Katendelelu ka Bafarizeya kakakepuka buenzeji bua nkindi wa bena Greke to. Bakangata malongesha a Platon a se: muntu udi muenjibue ne anyima ukena-ufua udi mu mubidi wa muntu. Kabidi, bilondeshile Josèphe muena mianda ya kale wa mu siekele wa kumpala, Bafarizeya bavua bitabuja se: anyima ya bantu babi idi “mu dinyoka dia tshiendelele.” Pabi, Bible kêna ufila tshijadiki nansha tshimue pa bidi bitangila mmuenenu wa mushindu’eu.—Genese 2:7; 3:19; Muambi 9:5; Yehezekele 18:4.
Netuambe tshinyi bua balondi ba Yezu? Bakashiyaku mpunga bua nkindi ya bampangano kuikalayi ne buenzeji kudibo anyi? Pa kumanya njiwu eyi, mupostolo Paulo wakadimuija bena nkristo nende ne: “Nudimuke bua muntu kavu kunubueja mu bupika ne meji a tshianana a dishima, malondeshe ngenyi ya bantu patupu ne malu a panu adi kaayi a Kristo.”—Bena Kolose 2:8, Mukenji Mulenga; tangila kabidi 1 Timote 6:20.
Diakabi, bavule ba ku aba bavua badiamba muvuabo bantangidi bena nkristo ba mu siekele muibidi ne muisatu kabakangata didimuija adi ne mushinga ne bakalongesha se: Nzambi katu ne nyanji to. Tshibungu tshia Encyclopedia of Religion tshidi tshiamba ne: “Mu kabujima, ngikadilu ya Nzambi ivua itamba kumvuijibua anu muvuayi yumvuijibua mu ngenyi ya bena Yuda ne ya nkindi bia mu tshikondo atshi . . . Lungenyi lua se: Nzambi Tatu udi mua kuikala ne nyanji bu mudi luse . . . bavua pa tshibidilu baluangata bu muanda udi kauyi mua kuitabibua too ne mu siekele wa 20.”
Nunku, Bukua-buena-nkristo buakanyisha dilongesha dia dishima dia nzambi wa tshikisu udi unyoka benji ba mpekatu pa kubakengesha tshiendelele mu mushindu muena dîna. Ku lukuabo luseke, Yehowa Nzambi udi wamba patoke mu Dîyi diende, Bible ne: “difutu dia mpekatu ndufu,” kadi ki ndinyoka diena dîna dia kashidi to.—Lomo 6:23.
[Mêyi a dianyisha]
Kuulu: Acropolis Museum, Greece
Courtesy of The British Museum
[Tshimfuanyi mu dibeji 7]
Dilongolola dia Nzambi dia kukudimuna buloba mparadizu wa Edene didi ne bua kukumbajibua!