Bakaji pa buloba bujima
BANTU babidi ba kumpala pakatombokelabo Nzambi, Yehowa wakadianjila kulaya bipeta bia kabutu bivua ne bua kubapulumukila bubidi buabo ne ndelanganyi yabo. Yehowa wakambila Eva ne: “Mutshima webe newikale kudi mulume webe; yeye neikale ne bukokeshi ku mutu kuebe.” (Genese 3:16) Bible udi ne dinanukila dionso ukankamija kanemu kuondoke bua bakaji, ne miliyo mivule ya bakaji badi balabula nsombelu wa disanka dinene, mulenga bualu badi pamue ne mêku abo batumikila mêyi-maludiki a Bible.
Pabi, bilondeshile luapolo lua matuku adi panshi aa pa manême a muntu, bakaji bakuabo bavule badi bapuekeshibua milongo, bakengeshibua, ne bavuambudibua. Pa kumvuija luapolo elu, tshikandakanda tshia International Herald Tribune tshidi tshiamba ne: “Ne mbabi yonso mu bule ne mu butshiama, luapolo pa matunga 193 . . . ludi luleja nsombelu wa dibungama wa kansungansunga ne kanyawu bienzela bakaji dituku dionso.”
Bilejilu bikese: Mu Afrike wa pankatshi, bana ba bakaji mbuomekela mivule ya ku midimu mikole ya madimi, ne bungi bua bana ba bakaji badi babuela mu kalasa mbupuekele ku bua ba balume misangu isatu. Mu dimue ditunga dia muaba awu, tshiendenda ntshikandika kudi mêyi ne mikandu bua bakaji kadi ki mbua balume. Mikenji ya ditunga dikuabo dia Afrike itu ifuila mulume udi ushipa mukajende luse bikalaye mumujikile wenda masandi, kadi mikenji kayitu ifuila mukaji udi ushipa bayende luse mu nsombelu ya muomumue nansha.
Luapolo ludi luamba ne: mu bitupa bia Amerike wa ku Sud, bampulushi kabatu bumvuila bakaji batapa mputa [kudi ba bayabo] luse. Ne bakaji bena mudimu batu pa tshibidilu ne bua kudikuatshisha ne difutu dipuekele ku dia balume ne bia pa lukama 30 anyi 40.
Mu bitupa kampanda bia Azi, bakaji mbakengeshibue kudi dibenga kulela ne dituula mafu bia ku bukole. Mu dimue ditunga, mùdì bandumba bapite pa 500 000, bavule ba kudibo mbapana ku kumpanyi wa bandumba kudi baledi badi bakeba mfranga bua kumona mua kusumba nzubu mipiamipia yabo nkayabo. Bampulushi mu dikuabo ditunga badi ne bua kuakamangana ne dimuangalaka dia “lufu bua biuma bia dibaka mulume”—mukaji kampanda udi ushipibua kudi bayende anyi dîku [dia bayende] bualu biuma biende kabivua bikumbane.
Pa bidi bitangila Yezu Kristo, Bible udi utujadikila ne: “Neasungile mupele udi ubilangana, kabidi ne muena tshinyongopelu ne yonso udi kayi ne muntu wa kumuambuluisha. Neafuile mutekete ne mupele luse, neapandishe anyima ya bapele. Neasungile anyima yabo ku tshinyangu ne ndululu, ne mashi abo neikale ne mushinga munene ku mêsu kuende.” (Musambu wa 72:12-14, NW) Nunku tudi ne kabingila bua kubenga kuteketa mu mikolo; bakaji pa buloba bujima badi mua kuindila nsombelu muakaja wikalaku tshikondo atshi.