Udiku ne mmuenenu wa dipangana anyi?
UDIKU mumone se: kudi mmuenenu mivule idi isaka bantu bua kupangana anyi? Dipa didi mua kuikala tshimanyinu tshia dinanga, tshia kalolo, tshia dianyisha. Kadi kuenaku muanji kumona se: dipa kampanda didi kabidi mua kufumina ku dijinga dia muntu dia kukeba bulenga anyi? Peshi didi mua kufidibua anu bualu ndisaka kudi nyanji ya didiumvua mubambidika anyi bualu mupeshanganyi mmusue bua bamupingajile tshintu kampanda.
Dipa didi mua kuikala mu dibuki disuika ne mionji milengele. Kadi kabienaku bilelela se: dipa dilenga didi kabidi mua kuikala kasumbu ka bilongo, dilonga dia biakudia, peshi tshienzedi kampanda tshia kalolo anyi? Bushuwa, mapa àtù atamba kuanyishibua ng’adi muntu nkayende udifidila.
Kudiku muntu kampanda uudi ukeba kulengelela anyi?
Pa tshibidilu muntu utu ufila dipa kudi udiye ukeba kulengelela. Mu amue matunga nsongalume udi ukeba bua anangibue kudi nsongakaji wa kubangila udi mua kumutuadila bilongo. Kadi mukaji muena meji kêna uzukila anu dipa to. Udi ukonkonona bua kumanya bikala mmuenenu udi panyima pa dipa dia nsongalume eu udi wa dinanga wenza bua ikale kabidi mulume muimpe. Dipa dia mushindu’eu, biafidibuadi ne mmuenenu wa buena Nzambi, didi mua kufikisha ku disanka divule bua mupeshanganyi ne mupeshibue.
Bible udi utulondela muyuki wa tshikondo tshivua Abigaile, mukaji wa Nabale, mulongolole ne lukasa dipa dia kalolo bua Davidi, wakasungulujaye bu eu musungula kudi Nzambi bua kuikala mukalenge wa matuku avua ne bua kulua mu Izalele. Yeye pende uvua ukeba bulenga. Bayende wakapetula Davidi ne kukanyina bantu ba Davidi. Ku mutu kua tshisumbu tshia bantu batue ku 400 bavua ne bia mvita, Davidi wakaditua mu luendu bua kuya kubutula Nabale ne dîku diende. Abigaile wakabuela mu bualu ebu, pa kutumina Davidi ne lukasa dipa dia kalolo dia biakudia bua bantu bende. Yeye nkayende wakalua ulonda dipa diende, ne kunyima kua kulomba luse ne budipuekeshi bua tshivua bayende muenze, wakafila tshijadiki tshia busunguluji buvule pakeleshishaye Davidi meji.
Tshipatshila tshiende tshivua tshia bunême, ne tshipeta tshivua tshimpe. Davidi wakitaba dipa diende ne kumuambila ne: “Pingana kuebe bimpe, ndi muitabe diyi diebe, mukufuile luse.” Kunyima kua lufu lua Nabale, Davidi wakebeja mene Abigaile bua kumusela, ne wakitaba ne disanka.—1 Samuele 25:13-42, MMM.
Kadi, mu imue nsombelu, bulenga budi muntu ukeba budi mua kulomba dileja kansungasunga, nansha dipetudibua dia buakane. Mu nsombelu wa mushindu’eu, dipa didi nkosa-mishiku. Mupeshanganyi udi wela meji ne: neababidile tshintu kampanda, kadi udi udijimijila yeye nkayende ditalala dia mu lungenyi. Misangu yonso kutu njiwu ya kusokolodibuabi kudi bakuabu, ya kuangatshibua muenzejibue bua kuandamuna bua bienzedi biende. Nansha biapetshibua bulenga buipatshila, eu uvua ubukeba neamone pamu’apa ne: udi mpindieu ne lumu lua muntu muena bisonsodi bidi bijudisha mpata. Pa kuleja meji a Nzambi, Bible udi utudimuija bua mapa a mushindu’eu.—Dutelonome 16:19; Muambi 7:7.
Dipa ndifumine mu mutshima mudisuile anyi?
Kakuena mpata ya kuela pa muanda eu—kupa muntu uudi munange bualu údí musue kuenza nunku kudi kutuala disanka divule kupita kupa bualu bakuabu badi benza bua udiumvue ne: udi ne bua kupangana.
Pa bidi bitangila disangisha dia bintu bia diambuluisha nabi bena nkristo nende bavua bakengela bintu bia ku mubidi, mupostolo Paulo wakafila amue mêyi-maludiki a tshishiki a dipangana dia buena Nzambi. “Paudi ne dijinga dikole dia kupa,” ke muakafundaye, “[Nzambi, NW] udi wanyisha tshiudi natshio; kena ukeba tshiudi kuyi natshio nansha.” Wakasakidila ne: “Muntu yonso afile tshidiye mufunde mu muoyo wende, kayi ne dibungama; kayi muenzeja ku bukole, bualu [Nzambi, NW] mmusue muntu udi upa ne disanka.” (2 Bena Korente 8:12; 9:7, MMM) Nunku, malu mavule adi mu bianza biebe. Pamutu pa kupia mabanza bua mapa a kufila tshikondo tshia difesto, utuku utula mfranga bilondeshile dimona diebe anyi? Pamutu pa kudiumvua mubambidika bua kupangana anu bua bifimpakaji bia mu nsangilu wa bantu anyi bungenda, utuku wenza tshiudi mupangadije mu mutshima webe anyi? Pa bidi bitangila bena nkristo ba kumpala bakatumikila mêyi-maludiki a Nzambi a mushindu’eu, Paulo wakafunda ne: ‘Mbatulombe dianyisha ne muoyo mujima bua kusangishabo pabo bintu bia kuambuluisha nabio [bansantu, NW].’—2 Bena Korente 8:4, MMM.
Bishilangane ne nsombelu au, mukanda wa Royal Bank Letter wa Kasuabanga/Tshisua-munene 1994 wakamba pa bidi bitangila mbingu idi ifikisha ku Nowele ne: “Tshikondo etshi tshidi mua kuangatshibua bu musangelu wa tshidimbu musonsola kudi bipatshila bia bungenda bua kusaka basumbi mu disumba bintu bidibu kabayi mua kusumba mu nsombelu mukuabu.” Bienjibua disumba edi pa kupia dibanza, disanka kayi dionso didi difumina ku difila mapa aa didi kakuyi mpata mua kubuitshidijibua ne lukasa padi dîba dia kufuta dibanza dikumbana.
Diditatshisha diebe dinene—Ntshikondo anyi? Peshi ndileja dinanga?
Udiku mumone se: dipangana diebe dia mapa ditu dienjibua nangananga bikondo bididi dimueneka se: didi dikengedibua anyi? Bikalabi nanku, udi mua kuikala mudibudishe disanka didi dipangana dia ku budisuile dituala.
Kudi bantu ba bungi badi kabayi basankishibua kudi bipeta bia dipangana dia mapa matuku masunguluke. Mamu kampanda údí kabidi mufundi wa mikanda wakatonda ne: lukuka luakatundubuka mu bana bende pavua dituku divuabu batekemena dipa dienda disemena. Wakatonda ne: disanka diende nkayende dia ku dipa dimpe diakabuitshidijibua bualu uvua mutekemene tshintu tshikuabu. Luapolo mivule idi yamba ne: mekisha adi azangika mafesto ne dishintakajangana dia mapa atu kabidi bikondo bia dilubakana divule dia mu mpampakenu ne bunuavi bua maluvu.
Pa kumona se: dizangika dia dipangana dia mapa tshikondo tshia difesto ditu imue misangu ne buenzeji bubi pa bana, profesere kampanda wa malu a bikadilu mutela mu tshikandakanda tshia The New York Times udi ubela ne: “Angata dipangana amue mapa matuku makuabu bu mushindu wa kukepesha disumpakana.” Udiku wela meji ne: abi nebikale ne buenzeji buimpe anyi?
Tammy, muana wa bidimu 12 mu dîku kampanda dikena disekelela Nowele ne matuku a diledibua, wakafunda ne: “Bidi bitamba kusankisha paudi upeta dipa kampanda didi kadiyi ditamba kutekemena.” Wakamba ne: pamutu pa kubapesha mapa amu musangu umue anyi ibidi ku tshidimu, baledi bende batu bamupa yeye ne muanabu wa balume mapa a mushindu’eu mu bule bua tshidimu tshijima. Kadi buende yeye kudi tshintu kampanda tshidi ne mushinga kupita mapa aa. Anu bu mudiye umvuija: “Ndi ne nsombelu wa mu dîku wa disanka divule.”
Mukanda wa Secrets of Strong Families (Sekré ya mêku makole) udi wamba patoke ne: “Bavule ba kutudi batu bajimija dîba ne mfranga misangu ya bungi ku tshidimu bua kusungula mapa mapuangane bua matuku a diledibua, mifikilu, anyi mafesto bua bantu batudi banange. Dipa dipite wonso buimpe kadiena ditudisha mfranga nansha. Ne kabiena bikengela bua udisuike. Bu bantu bavule, bu wewe mua kuitabuja se: muoyo ke tshintu tshia mushinga mupite ne kule bionso biudi nabi, nunku tshitupa kampanda tshia muoyo webe ke dipa dipite bionso mushinga diudi mua kufila. Tudi tufila dipa adi dia mushinga mukole ku bungi bua dîba ditudi tufila kudi banangibue betu.”
Udi mua kuenza bua dipangana adi kadishiikidi anu mu dîku diebe wewe muine. Dipa dia ku budisuile bua kukumbaja dijinga kampanda dimueneka patoke dìdì bakuabu nadi didi mua kutuala disankishibua dia pa buadi. Yezu Kristo wakatubela bua kuleja diditatshisha dia dinanga dia mushindu’eu bua bapele, batebuki, ne bafofo, ne kusakidilaye ne: ‘Nebakutumbishe, bua bobo kabena ne bia kukupingajila kabidi.’—Luka 14:12-14.
Tshikandakanda tshia Rockland Journal-News (Etats-Unis) ntshifile matuku adi panshi aa tshilejilu kampanda tshia mushindu au wa dipangana. Pàkupukà nzubu wa mukaji mukulakaje kampanda mufofo, balunda bakamuibakila nzubu mupiamupia. Mapa akafidibua kudi kumpanyi mivule ya bungenda ya muaba au, ne dipa dia mfranga diakapeshibua kudi ajanse kampanda wa mbulamatadi wa muaba au. “Kadi, kupita bionso mushinga,” ke muakamba tshikandakanda etshi, “bantu batue ku 150, bavule ba kudibu bena mu tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa tshia Haverstraw, bakafila dîba bua kuibaka nzubu eu.”
Tshiena-bualu etshi tshiakatungunuka ne: “Ku muaba wa diibaka kuvua mishiki ya bintu bia luibaku pabuipi ne mesa mûle ne biakudia. Mu matuku abidi benji ba mudimu bakibaka nzubu údí mêku abidi mua kusombela, wa bisasa bisatu. . . . Bantemu ba Yehowa mbende lumu bua bukokeshi buabu bua kuibaka nzubu ne lukasa. . . . Kadi, lukasa lua mushindu’eu, ndushilangane ne ngikadilu wa dikalaku kashidi wa mudimu wabu: kupetesha tshintu tshidi tshinenga mu mudimu wa dinanga. Mamu Blakely kêna ne mushindu wa kumona nzubu wende mupiamupia, kadi bianza biende bidi mua kumulenga, ne mutshima wende mmumanye buondoke bua mpampakenu mijula munda muawu kudi tshienzedi etshi tshikena tshia budisui.”
Mmuenenu wa kalolo mu bule bua tshidimu tshijima
Aba badi bulelela ne mmuenenu wa kalolo kabena bindila matuku a pa buawu. Nsombelu yabu kayena mishindamene pa budisui. Padibu bapeta tshintu kampanda tshimpe, badi basanka bua kutshiabanyangana ne bakuabu. Ebi kabiena biumvuija ne: mbapeshanganyi ba mapa babambidika. Kabiena biumvuija ne: badi bapeshangana mu mushindu udi mêku abu afika too ne ku dibula to. Kabiena biumvuija ne: badi bapeshangana kakuyi diela meji ku buenzeji budibi nabi kudi bapeshibue. Kadi, mbantu badi ‘bikale bapangana,’ anu bu muakalongesha Yezu bapostolo bende bua kuenza.—Luka 6:38, NW.
Mbamanye nsombelu ya balunda ne bena mutumba badi bakulakaje, basama, anyi badi mu mushindu mukuabu bakengela dikankamijibua. “Dipa” diabu didi mua kuikala diya kusumbila muntu bintu anyi kuambuluisha ku midimu ya ku nzubu. Didi mua kuikala dipanda dia nkunyi anyi diumbusha neje ne tshikasu. Didi mua kuikala tshibakudi tshia biakudia bilamba anyi tshikondo tshia dîba dimue tshia dikumbulangana ne dibala pamue. Nsombelu yabu nkayabu idi mua kuikala ne bivule bia kuenza kadi ki nne bivule bipitshidile bua kubapumbisha bua kuambuluishangana. Mbalonge ku dimonamona se: bulelela “disanka dia kupa ndipite dia kupeta.”—Bienzedi 20:35, NW.
Bushuwa, Mupeshanganyi mutambe buonso, m’Mutufuki, Yehowa Nzambi. Udi “upesha bukua-bantu buonso muoyo ne mupuya ne bintu bikuabu bionso.” (Bienzedi 17:25, NW) Mu Bible, udi kabidi utupetesha busunguluji pa bidi bitangila dilongolola diende dia kujikija bubi, masama, ne lufu, ne dia kuvuija buloba ebu mparadizu. (Musambu wa 37:10, 11; Buakabuluibua 21:4, 5) Kunyima kua dilonga mianda eyi, aba badi ne mmuenenu wa kalolo kabena balama lumu luimpe alu anu buabu nkayabu. Dimue dia ku masanka abu matambe bunene ndia kuluabanyangana ne bakuabu. Mmuenenu wabu wa dipangana bushuwa ng’wa buena Nzambi. Ke mmuenenu ûdi pebe udima anyi?
[Bimfuanyi mu dibeji 7]
Amue a ku mapa a mushinga mutambe bukole kaena atudisha mfranga