‘Bakenza anu nanku’
“Kunanga [Nzambi, NW] nkukumbaja meyi ende.”—1 YOWANESE 5:3, MMM.
1. Ntshinyi tshidi mua kuambibua pa bidi bitangila bualabale bua dinanga dia Nzambi?
“NZAMBI UDI DINANGA.” Buonso badi bafika ku dimanya Nzambi ne bakumbaja mêyi-matuma ende badi bapeta dianyisha diondoke bua buondoke bua dinanga adi. “Dinanga diende didi nunku: ki ntuetu bavua banange [Nzambi, NW], apo yeye ke uvua mutunange, kutumaye Muanende bua adifile bu mulambo bua kutujimijila mibi yetu.” Patudi tuenza midimu ya ditabuja mu mulambu wa mushinga mukole wa tshia-bupikudi, tudi ‘tushala mu dinanga dia Nzambi.’ (1 Yowanese 4:8-10, MMM; 1 Yone 4:16, NW) Nunku tudi mua kulabula mabenesha mavule a mu nyuma mpindieu ne mu ndongoluelu wa malu utshilualua, muoyo wa kashidi.—Yone 17:3; 1 Yone 2:15, 17.
2. Mmunyi mudi dikumbaja mêyi-matuma a Nzambi dipeteshe basadidi bende bipeta bimpe?
2 Miyuki ya mu Bible mmiûle ne bilejilu bia aba badi bakumbaje mêyi-matuma a Nzambi ne badi bu tshipeta babeneshibue bivule. Munkatshi muabu mudi bantemu ba kumpala kua buena-nkristo, bavua mupostolo Paulo mufunde pa bidi bitangila bamue ba kudibu ne: ‘Mu ditaba ke mudibo bafuile bonso kabayi bapete tshivuabo babalaye, kadi bavua batshimone pa bule, kuanyishabo, kutondabo ne: mbenyi ne [mbasombi ba mutantshi kampanda mu ditunga, NW].’ (Bena Hebreyi 11:13, MMM) Kunyima, basadidi bena nkristo badifile ba Nzambi bakababidila “bulengele ne bulelela [bidi] bifumine kudi Yezu Kristo.” (Yowanese 1:17, MMM) Mu kupita kua bidimu bu 6 000 bia miyuki ya bantu, Yehowa mmubeneshe bantemu ba lulamatu badi batumikile mêyi-matuma ende, adi bushuwa ‘kâyi atunemena bujitu.’—1 Yone 5:2, 3.
Mu matuku a Nowa
3. Mmu mishindu kayi muvua Nowa muenze ‘anu nanku’?
3 Muyuki wa mu Bible udi wamba ne: ‘Bua ditabuja Nowa, pakadimuijibuaye bua malu avua kâi manji kumuenebua, muenzejibue ku ditshina dia Nzambi, wakalongolola buatu bua kusungila n’abu ba mu nzubu muende; bua bualu ebu wakapisha ba pa buloba, wakalua mupianyi wa buakane budi bua ku ditabuja.’ Bu “muambi wa buakane,” Nowa wakatumikila Nzambi mu malu wonso, pa kudimuija bulongolodi bua kumpala kua Mvula wa Kabutu pa bidi bitangila dilumbuluisha dia Nzambi dikavua pa kudituta. (Ebelu 11:7; 2 Petelo 2:5, NW) Pa kuibaka buatu ebu, wakalonda ne ntema yonso tshimuenekelu tshimupa kudi Nzambi. Pashishe wakabuejamu nyama misungula ne biakudia. ‘Nowa wakenza anu nanku; wakenza mianda yonso yakamuambila Nzambi.’—Genese 6:22.
4, 5. (a) Mmunyi mudi bukua-bantu buakame buenzeji bubi too ne ku lelu? (b) Bua tshinyi tudi ne bua kuenza ‘anu nanku’ mu ditumikila mêyi-mashidimunyi a Nzambi?
4 Nowa ne dîku diende bavua ne bua kuakama buenzeji bubi bua banjelu bena bupidia. Bana balume aba ba Nzambi bakavuala mubidi wa bantu ne kusomba pamue ne bakaji, kulelabu bana ba bidika ba mashi masanga bavua banyawula bukua-bantu. “Bantu bakadi babi ku mesu kua Nzambi ne buloba buakadi bûle tente ne malu mabi.” Yehowa wakatuma Mvula wa Kabutu bua kubutula tshipungu atshi tshibi. (Genese 6:4, 11-17; 7:1) Bituadijile ku matuku a Nowa banjelu ba-demon ki mbapeshibue bukenji bua kuvuala mubidi wa bantu. Nansha nanku, ‘bena panu bonso mbatungunuke ne kuikala mu bianza bia Muena bubi,’ Satana Diabolo. (1 Yowanese 5:19, MMM; Buakabuluibua 12:9) Bu muprofete, Yezu wakafuanyikija tshipungu atshi tshitomboke tshia matuku a Nowa ne tshipungu tshia bukua-bantu tshidi tshimubenge kumbukila ku 1914 pakatuadija kumueneka patoke tshimanyinu tshia “dikalaku” diende.—Matayo 24:3, 34, 37-39, NW; Luka 17:26, 27.
5 Lelu’eu, anu bu mu matuku a Nowa, Satana udi wenza madikolela bua kufikisha bukua-bantu ne dibulunge dietu edi ku kabutu. (Buakabuluibua 11:15-18) Nunku bidi bikengela bua tutumikile ne lukasa dîyi-dituma edi difundisha ku spiritu: “Nuvuale bia mvita bionso bia kudi Nzambi bua numone mua kutantamena bienzedi bia budimu bia Diabolo.” (Note kuinshi kua Efeso 6:11, NW) Mu muanda eu, tudi tukoleshibua pa kulonga Dîyi dia Nzambi ne kuditumikila mu nsombelu yetu. Kusakidila apu, tudi ne bulongolodi bua Yehowa budi butabalelangana, ne “mupika [wabu] wa lulamatu ne wa budimu” muela manyi ne bakulu babu bena dinanga, bua kutudiisha ne lutulu mu njila utudi ne bua kuendela. Pa buloba bujima tudi ne mudimu wa buambi wa kukumbaja. (Matayo 24:14, 45-47) Anu bu Nowa, wakatumikila ne ntema yonso mêyi-mashidimunyi a Nzambi, tudi petu ne bua kuikala misangu yonso tuenza ‘anu nanku.’
Mozese—Mudipuekeshi kutamba bantu buonso
6, 7. (a) Ndisungula kayi difutshi diakenza Mozese? (b) Ntshitembelu kayi tshia dikima tshivua Mozese mutushiile?
6 Anjibi kuangata tshilejilu tshia muntu mukuabu muena ditabuja—Mozese. Uvua ne mushindu wa kulabula nsombelu wa didisankisha munkatshi mua dibodiama dia bintu bia Ejipitu. Kadi wakasungula bua “kukengeshibua ne tshisamba tshia Nzambi pamutu pa kuikala ne disanka dia tshitupa tshîpi dia mpekatu.” Bu musadidi muteka wa Yehowa, “uvua muludike mêsu ende ku difutu [ne] uvua utungunuka ne kutantamana bu uvua umona eu ukena-umueneka.”—Ebelu 11:23-28, NW.
7 Mu Nomba 12:3 (NW), tudi tubala ne: “Mulume eu Mozese uvua mudipuekeshi kutamba kule bantu buonso bavua pa tshipaapu tshia buloba.” Bishilangane, Faraone wa Ejipitu wakenza malu bu muditambishi kutamba kule bantu buonso. Pakatumina Yehowa Mozese ne Arona dîyi bua kumanyishabu Faraone dilumbuluishibua diende, mmunyi muakandamunabu? Badi batuambila ne: ‘Mozese ne Arona bakenza anu bu muakamba Yehowa; bakenza anu nanku.’ (Ekesode 7:4-7) Ntshitembelu kayipu tshia bukitu kutudi tuetu bàdì bamanyisha malumbuluisha a Nzambi lelu’eu!
8. Mmunyi muvua bena Izalele balombibue bua kuenza ‘anu nanku,’ ne mmunyi muikala disanka edi divuabu bapete mua kufuanyikijibua ne diapetshibua mu matuku makese atshilualua?
8 Bena Izalele bakatua Mozese nyama ku mikolo anyi? Kunyima kua Yehowa mumane kuvuija bipupu tshitema bia ku dikumi pa Ejipitu, wakapesha Izalele mêyi-mashidimunyi mumvuija ne mu tunungu pa disekelela dia Pasaka. ‘Bantu bakinamija mitu yabo, bakatendelela Yehowa. Bena Izalele bakaya, bakenza anu nanku, bu muakambila Yehowa Mozese ne Arona, mbu muakenzabo.’ (Ekesode 12:27, 28) Munda-nkulu mua dituku adi dia kuvuluka, dia 14 Nizan 1513 K.B.B., muanjelu wa Nzambi wakaditua mu dishipa banabute buonso bena Ejipitu kadi kupita pa mutu pa nzubu ya bena Izalele. Bua tshinyi banabute bena Izalele bakapanduka? Bualu bakapeta bukubi ku mashi a muan’a mukoko wa Pasaka, malaaba ku mishiku ya mbelu. Bakenza anu bu muvua Yehowa mutumine Mozese ne Arona dîyi. Eyowa, “bakenza anu nanku.” (Ekesode 12:50, 51, NW) Ku Mbuu Mukunze, Yehowa wakenza tshishima tshia pa mutu bua kupandisha tshisamba tshiende tshiena butumike eku ubutula Faraone ne biluilu biende bia bukole. Mmushindu kayipu wakasanka bena Izalele! Bia muomumue lelu’eu, bavule bàdì batumikila mêyi-matuma a Yehowa nebasanke bua kuikala bamonyi ba dibingishibua diende ku Armagedon.—Ekesode 15:1, 2; Buakabuluibua 15:3, 4.
9. Mmiabi kayi ya lelu ivua mileja mu bindidimbi kudi bena Izalele mu dienza ‘anu nanku’ pa bidi bitangila tabernakle?
9 Pakatuma Nzambi dîyi kudi Izalele bua kufila dipa bua kuibaka tabernakle mu tshipela, bantu bakafila dikuatshisha diabu dijima ne kalolo. Pashishe, too ne mu tunungu tukesekese, Mozese ne benji nende ba mudimu badisuile bakalonda plans ya diibaka mifila kudi Yehowa. ‘Nunku bakajikija mudimu wonso wa tabernakle, ntenta wa kusambakena; Bena Izalele bakenza malu wonso akambila Yehowa Mozese. Bakenza anu nanku.’ Bia muomumue, ku dibanjijibua dia buakuidi, ‘Mozese wakenza anu nanku; wakenza malu wonso akamuambila Yehowa.’ (Ekesode 39:32; 40:16) Mu bikondo bia lelu, tudi ne mushindu wa kufila dikuatshisha dia muoyo mujima ku mudimu wa buambi ne ku programe mivule bua dialabajibua dia Bukalenge. Mmuabi wetu bua kudisangisha mu dienza ‘anu nanku.’
Yoshua—Muena dikima ne bukole buvule
10, 11. (a) Ntshinyi tshiakavuija Yoshua mukumbane tshishiki bua dilubuluka? (b) Mmunyi mutudi mua kukoleshibua bua kuakama mateta a lelu’eu?
10 Pakatekibua Yoshua bua kulombola Izalele mu buloba bulaya kudi Mozese, pamu’apa Dîyi dia Yehowa difunda ku spiritu divua disanganyibua anu mu mikanda itanu ya Mozese, musambu umue peshi ibidi, ne mukanda wa Yobo. Mozese wakatumina Yoshua dîyi bua kusangisha bantu pavuabu ne bua kufika ku Buloba Bulaya ne ‘kubadila Bena Izalele bonso mikenji eyi mu matshi abo.’ (Dutelonome 31:10-12) Kupita’apu, Yehowa yeye muine wakatumina Yoshua dîyi ne: “Mukanda eu wa mikenji yanyi kaumuki mukana muebe; kadi welangane meji a mukanda eu munya ne butuku, udimuke mua kuenza malu onso adi mafundamu; [p]ashishe neutute dikasa dimpe, newikale ne diakalengele.”—Yoshua 1:8.
11 Dibala dia ku dituku ku dituku dia “mukanda” wa Yehowa divua divuija Yoshua mukumbane tshishiki bua kumona mua kupita ne mateta avua kumpala, anu bu mudi dibala dia ku dituku ku dituku dia Dîyi dia Yehowa, Bible, dikolesha Bantemu Bende ba lelu bua kuakama mateta a ‘matuku aa a ku nshikidilu’ a malu makole. (2 Timote 3:1) Bu mutudi banyungulula kudi bulongolodi ebu bua tshikisu, tuvulukayi kabidi mubelu eu wa Nzambi kudi Yoshua: “Ikala ne bukole ne mutshima wa dikima; kutshinyi, kukuatshiki buowa, bualu bua Yehowa, Nzambi webe, udi n’ebe kuonso kuwaya.” (Yoshua 1:9) Kunyima kua kutshimuna Kanana, bisa bia Izalele biakabeneshibua bia bungi pakasabu mu bumpianyi buabu. “Bena I[z]alele bakenza bu muakambila Yehowa Mo[ze]se.” (Yoshua 14:5) Difutu dia muomumue ndituindile tuetu buonso badi babala Dîyi dia Nzambi ne baditumikila mu nsombelu yetu, pa kuenza ne butumike buonso ‘anu nanku.’
Bakalenge—Bena lulamatu ne bena bupidia
12. (a) Ndîyi-dituma kayi diakapeshabu bakalenge mu Izalele? (b) Dipangila kutumikila dia bakalenge diakapatula bipeta kayi?
12 Netuambe tshinyi bua bakalenge mu Izalele? Yehowa wakenzeja mukalenge bua kutumikila dilomba edi: “Pasombaye mu nkuasa wende wa bukalenge, atentule meyi aa mu mukanda bualu buende, bu mudiwo mafunda mu mukanda udi nawo bakuidi bena Levi. Alame mukanda ewu, aubale matuku onso atshidiye ne muoyo, bua amanye mua kutshina [Yehowa Nzambi, NW] wende, alame tunungu tuonso ne meyi onso bia mu Diyi edi, abikumbaje.” (Diyi Dielulula 17:18, 19, MMM) Bakalenge ba Izalele bakatumikila dîyi-dituma adi anyi? Bua bavule, bakapangila mu mushindu mukuate luse, ke bua tshinyi bakapetangana ne diakabi didianjila kumanyisha mu Diyi Dielulula 28:15-68 (MMM). Ndekelu wa bionso, Izalele wakatangalajibua “ku ditengu dia buloba ne ku dikuabo.”
13. Mmunyi mutudi mua kupeta bipeta bimpe, bu muakapeta Davidi, pa kuleja dinanga bua Dîyi dia Yehowa?
13 Kadi, Davidi—mukalenge-muntu wa kumpala muena lulamatu mu Izalele—wakaleja budiambiki bua pa buabu kudi Yehowa. Wakajadika muvuaye ‘muana wa nyama wa ntambue mu Yuda,’ uvua mundidimbi wa Kristo Yezu, ‘ntambue [mutshimunyi] wa tshisa tshia Yuda, muji wa Davidi.’ (Genese 49:8, 9; Buakabuluibua 5:5) Nkuepi kuvua Davidi upetela bukole? Uvua ne dianyisha diondoke bua Dîyi difunda dia Yehowa ne uvua uditumikila mu nsombelu wende. Mu Musambu wa 19, “musambu wa Davidi,” tudi tubala ne: “Mikenji ya Yehowa idi miakane tshishiki.” Kunyima kua kutela mavuluija, mêyi-maludiki, dîyi-dituma, ne mapangadika a bu-nzuji a Yehowa, Davidi udi utungunuka ne: ‘Kubinanga kudi kupita kunanga or buimpe; e, kudi kupita kunanga or wa mushinga mukole wa bungi buimpe. Bidi bipita buitshi ne mamata a buitshi a ku dipula kushemakana. Muntu webe udi mudimuijibue kabidi kudibi; ne mu kutumikila kuabi mudi bukenji bunene.’ (Musambu wa 19:7-11) Bikala dibala dia ku dituku ku dituku dia Dîyi dia Yehowa ne dieleelapu meji bivua bifuta kukadi bidimu 3 000, mmushindu kayipu udibi bifuta lelu’eu kupita ne kule!—Musambu 1:1-3; 13:6; 119:72, 97, 111.
14. Mmu mushindu kayi mudi bienzedi bia Solomo bileja dikengedibua dia tshintu kampanda kupita dimanya?
14 Kadi, kupeta dimanya nkayaku ki nkukumbanyine nansha. Bidi kabidi bikengela bua basadidi ba Nzambi benze malu mu diumvuangana ne dimanya adi, kuditumikila bilondeshile disua dia Nzambi—eyowa, kuenza ‘anu nanku.’ Ebi bidi mua kulejibua mu tshilejilu tshia Solomo muana wa Davidi, uvua Yehowa musungule ‘bua kushikamaye mu nkuasa wa bukalenge bua Yehowa ku mutu kua bena Izalele.’ Solomo wakapeshibua mudimu wa kuibaka ntempelo, pa kutumika ne plans ya diibaka ivua Davidi mupete ku “meji a kudi Nzambi.” (1 Kulondolola 28:5, 11-13, NW) Mmunyi muvua Solomo mua kukumbaja mudimu eu munenanenayi? Mu diandamuna ku disambila kampanda, Yehowa wakamupa meji ne dimanya. Ne bintu [bibidi] ebi, ne pa kulamata ku plans mifila kudi Nzambi, Solomo wakapeta mushindu wa kuibaka nzubu au wa mpatshi, wakalua kuwujibua ne butumbi bua Yehowa. (2 Kulondolola 7:2, 3) Kadi, kunyima, Solomo wakapangila. Mmu malu kayi? Mikenji ya Yehowa ivua yamba pa bidi bitangila mukalenge mu Izalele ne: ‘Yeye kena ne bualu bua kudiangatshila bakaji ba bungi bua kukudimunaye mutshima wende.’ (Dutelonome 17:17) Pabi Solomo ‘wakasela bakaji nkama muanda mutekete, bana ba bakalenge ne bakaji bapika bakabakaye nkama isatu; . . . bakaji bende bakakudimuija mutshima wende bua kulondaye nzambi mikuabo.’ Mu bidimu biende bia ndekelu, Solomo wakasesuka ku dienza ‘anu nanku.’—1 Bakelenge 11:3, 4; Nehemiya 13:26.
15. Mmunyi muakenza Yoshiya ‘anu nanku’?
15 Kuvua anu bakalenge bakese bena butumike mu Yuda, wa ndekelu wa kudibu uvua Yoshiya. Mu tshidimu tshia 648 K.B.B., wakatuadija kukezula ditunga edi pa kumbusha ditendelela dia mpingu ne kuakajilula ntempelo wa Yehowa. Mu muaba eu ke muvua muakuidi munene mupete “mukanda wa mikenji wakafundabo kudi Mo[ze]se.” Ntshinyi tshiakenza Yoshiya pa muanda eu? ‘Mukalenge wakabuela mu nzubu wa Yehowa ne Bena Yuda bonso ne bantu ba mu Yeruzaleme ne bakuidi ne Bena Lewi ne bantu bonso, ne banene ne bakese; yeye wakababadila mêyi onso a mu mukanda wa tshipungidi wakasanganabo mu nzubu wa Yehowa. Mukalenge wakimana mu muaba wende, wakapunga ne Yehowa tshipungidi bua kulonda ku nyima kua Yehowa ne bua kutumikila mikenji yende ne mêyi ende ne malu adiye musue muntu enze, ne mutshima wende wonso ne muoyo wende wonso, ne bua kutumikila mêyi a tshipungidi avua mafunda mu mukanda eu.’ (2 Kulondolola 34:14, 30, 31) Eyowa, Yoshiya ‘wakenza anu nanku.’ Bu tshipeta tshia bienzedi biende bia lulamatu, dikumbajibua dia dilumbuluisha dia Yehowa pa Yuda mubule ditabuja diakimanyikibua too ne ku matuku a bana bende ba balume bena bupidia.
Ditumikila Dîyi dia Nzambi
16, 17. (a) Mmu malu kayi mutudi ne bua kulonda dikasa dia Yezu? (b) Mbasadidi ba Nzambi ba lulamatu kayi bakuabu badi bafila tshilejilu kutudi?
16 Ku bantu bavua ne muoyo katshia ne katshia, tshilejilu tshitambe bionso bulenga tshia dieleela meji pa Dîyi dia Nzambi ne diditumikila m’Mukalenge Yezu Kristo. Dîyi dia Nzambi divua biakudia buende yeye. (Yone 4:34) Wakambila bamuteleji ne: “Muana kena mumanye mua kudienzela bualu, utu wenza anu budiye umona Tatu w[ende] wenza; malu onso adi Tatu wenza Muana utu wênza muomumue.” (Yone 5:19, 30; 7:28; 8:28, 42) Yezu ‘wakenza anu nanku,’ pa kuamba ne: “Tshiakufuma mu diulu bua kuenza bu mundi musue, [kadi] anu bu mudi wakuntuma musue.” (Yone 6:38) Tuetu badi Bantemu ba Yehowa baditshipe tudi ne bua kuenza ‘anu nanku’ pa kulonda dikasa dia Yezu.—Luka 9:23; 14:27; 1 Petelo 2:21.
17 Kuenza disua dia Nzambi kuvua pa muaba wa kumpala mu tshieledi tshia lungenyi tshia Yezu. Uvua muibidilangane menemene ne Dîyi dia Nzambi ne nanku uvua mukumbajibue tshishiki bua kufila mandamuna mashila pa Mifundu. (Matayo 4:1-11; 12:24-31) Pa kuteya misangu yonso ntema ku Dîyi dia Nzambi, tudi petu mua kulua ‘bakumbane tshishiki, balongolola biakane bua mudimu wonso muimpe.’ (2 Timote 3:16, 17, NW) Tulondayi tshilejilu tshia basadidi ba Yehowa bena lulamatu ba mu bikondo bia kale ne ba mu bikondo biakalonda ne kupita bionso etshi tshia Mfumu wetu, Yezu Kristo, wakamba ne: “Bua bena panu bamanye ne: ndi munange Tatu, kabidi ndi ngenza muvua Tatu muntumine diyi.” (Yowanese 14:31, MMM) Tulejayi petu dinanga dietu bua Nzambi pa kutungunuka ne kuenza ‘anu nanku.’—Mâko 12:29-31.
18. Ntshinyi tshidi ne bua kutusaka bua ‘kuvua benji ba dîyi,’ ne ntshinyi tshiakonkononyibua musangu walonda?
18 Patudi tueleela meji pa bienzedi bia butumike bia basadidi ba Nzambi ba mu bikondo bifundilebu Bible, katuenaku bakankamijibue bua kuenza mudimu ne lulamatu mu kupita kua matuku aa a ku nshikidilu a ndongoluelu eu mubi wa Satana anyi? (Lomo 15:4-6) Tudi bushuwa ne bua kuikala basakibue bua ‘kuvua benji ba dîyi’ mu ngumvuilu wa tshishiki, anu bu muakonkononyibuabi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.—Yakobo 1:22, NW.
Udi muvuluke anyi?
◻ Ntshinyi tshidi “dinanga dia Nzambi” ne bua kumvuija kutudi?
◻ Ntshinyi tshitudi tulongela ku bilejilu bia Nowa, Mozese ne Yoshua?
◻ Mmu bualabale kayi muvua bakalenge mu Izalele batumikile “dîyi” dia Nzambi?
◻ Mmunyi mudi Yezu Tshitembelu tshietu mu dienza ‘anu nanku’?
[Bimfuanyi mu dibeji 15]
Nowa, Mozese, ne Yoshua ‘bakenza anu nanku’