‘Ditabalela bena dîku dietu’—Diakama lutatu elu mu matunga adi alumbila dilubuluka
“BUSHUWA eu udi kayi utabalela bena diende, ne nangananga bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja.” Ke muakamba mupostolo Paulo. (1 Timote 5:8, NW) Padi kukolesha dîku kulue bualu bukole mu matunga mabanji, kuenza nunku mu ditunga didi dilumbila dilubuluka kudi misangu mivule kumueneka lutatu lupite bukole lua dikema.
Tshilejilu, mu Afrike, lutatu lua malu a bubanji lukaadi muanda wa pa tshibidilu. Midimu mmikese, ne padiyiku, mulume ne mukaji bonso badi mua kukengela kuenza mudimu bua kupetesha bena diabu bia kudikuatshisha nabi patupu. Bamfumu ba mêku badi pamu’apa mua kuenza ngendu mile bua kuya kupeta mudimu, bashiya bakaji babu ne bana nkayabu munkatshi mua ngondo mivule—peshi bidimu. Nzubu ya nsongo idi mua kuikala mikole bua kuyipeta. Mêku a bungi a mu Afrike adi ne bantu bavule; basombele mu miaba idi yamba kuula, bapange nsombelu mimpe ya nshindamenu. Pa tshibidilu, nsombelu ikena ya mankenda mmitangalake.
Kusakidil’apu, bibidilu bia muaba udibu, bilele biele miji bia kale, ne mmuenenu mitangalake idi mua kupambuisha ku mmuenenu wa Dîyi dia Nzambi, Bible. Tangila imue mmuenenu idi mitambe kumuangalaka pa bidi bitangila dibaka ne bana. Bamue bamfumu ba mêku badi bitaba ne: badi ne bujitu anu bua kufuta nzubu ne makuta adibu balomba mu tulasa. Bakaji babu—ne imue misangu bana babu bakâdi bakole—badi bashala ne mudimu wa kupetesha bintu bia nshindamenu bu mudi biakudia ne bilamba.
Kabidi, bamue balume badi ne mmuenenu wa se: “mfranga yanyi nyanyi meme, kadi yebe mfranga idi kabidi yanyi.” Ebi bidi bijula njiya kudi bakaji benji ba mudimu. Mukaji kampanda muena Tanzanie uvua udiabakena wamba ne: “Mfranga idi itudibua ku maluvu, kabiyi buetu tuetu peshi bua bana. Tudi tuenza mudimu pamue, peshi tuenza bipite apu, kadi udi wangata mfranga yonso utuambila mudiyi yende yeye—muvuaye muyipete.”
Nansha nanku, bena nkristo badi bateka Dîyi dia Nzambi kumpala kua bilele anyi mmuenenu mitangalake ya muaba udibu. Bible udi ufila buludiki bukuatshishi pa malu a ditabalela bena dîku dietu. Tshilejilu, udi wamba ne: “Bana kabena ne bualu bua kubutshila batatu ne bamamu bintu; kadi batatu ne bamamu badi babutshila bana bintu.” (2 Kolinto 12:14) Pa nanku, balume batshinyi ba Nzambi bàdì ne bukole bua kuenza mudimu kabena, bua bufuba, bashiila bakaji babu peshi bana babu bakâdi bakole bujitu bua kupetesha dîku biakudia ne bilamba; bujitu abu budi anu pa makaya a mfumu wa dîku.—1 Kolinto 11:3.
Bushuwa, lupetu lua mulume kaluena pamu’apa mua kuikala lukumbane bua kukumbaja majinga onso a dîku diende. Kadi bikala mukaji upeta mfranga ku mudimu wende, mulume muena nkristo kakuteka njiya nansha. Kadi, neamuangate anu bu ‘muena kuende’ wa kunemeka. (Malaki 2:14) Nunku, kakuangata kabiyi dimumvuila luse mfranga yende mipeta mu lutatu ne kuyitulakaja pa kuangata majinga ende a munda ne mushinga mukese. Apu, yeye ne mukajende ‘nebayukidilangane pamue’ ne kujadika mushindu udibu mua kutumika bimpe ne lupetu luabu bua diakalenga dia dîku dijima. (Nsumuinu 13:10, NW) Padiku mushindu, mulume udi nansha mua kushiila mukajende ndambu wa budikadidi mu ntudilu wa lupetu luabu, bu ebu buvua nabu “mukaji wa tshitembu” mu bikondo bifundilebu Bible. (Nsumuinu 31:10, 11, 16, MMM) Kulonda mibelu ya Bible mu malu aa kudi kulubuluja diakalenga ne disankishibua mu dîku.
Dituilangana ne ntatu ya bulofua
Tutangilayi muanda wa bulofua. Padi midimu mikese ne mafutu mashadile, bamfumu ba mêku bavule ba mu Afrike mbakebe midimu ku miaba mile—mu bina bia tubanda, mu biapu, ku ferme, ne mu madimi. Bikala muena nkristo mu nsombelu wa mushindu’eu, neadimone ukaadi muditapulule ne bana babu ne mudianyike ku njiwu ya malunda mabi menemene. (Nsumuinu 18:1; 1 Kolinto 15:33) Padi bena dîku diende mua kuikala baluijakana bua kupita ne nsombelu eu, badi pamu’apa mua kukenga bua dipangila tatu ku nzubu bua kulombola malu a mu nyuma peshi kufila dikuatshisha dia mu mpampakenu. Mu mushindu mukudimuna, dibenga kuikalaku dia mutantshi mule didi mua kufikisha ku tshintu tshine tshivua tshielela meji bua kutshijikija—ntatu ya makuta.
Mamu kampanda wakamba ne: “Bayanyi wakaya bua kumbula or. Uvua mulongolole bua kualukila kunyima kua ngondo umue anyi ibidi pikalabi bikole. Biakenza tshidimu tshijima! Meme kushala ne bana basambombo ba kutabalela. Pashishe tuvua tufutshila nzubu. Bu mumvua tshiyi ne makanda a mubidi mimpe, mvua ne bua kufuta mfranga ya lupitadi. Tuvua tukengela bilamba, ne tuvua ne bua kudia dituku dionso. Tshivua ne mudimu. Bivua bualu bukole. Lutatu lutambe bukole luvua lua ditabalela bana mu nyuma—dilonga dia mu dîku, bisangilu, ne mudimu wa buambi. Ne dikuatshisha dia Yehowa, mu mushindu kampanda tuakapanduka.”
Nansha bamue bamamu bavua badiumvue benzejibue bua kushiya mêku abu kunyima bua ngondo mivule bua kuya kuenza mudimu. Bamue mbavuije nsombelu wabu bu wa bangenda-mushinga ne kabena batamba kumueneka kumbelu. Nunku bana bakâdi bakole badi benzejibue bua kuambula majitu a baledi ne kufila biakudia, kukumbaja midimu ya ku nzubu, ne nansha mene kubela ne kunyoka bakunyi babu. Didifila mu midimu ya mu nyuma didi dilua lutatu. Eyowa, difinakajibua dia dîku didi mua kuikala dinene be!
Bushuwa, padi ntatu ya malu a bubanji itamba kukola, muledi kampanda kêna mua kuikala ne mushindu mukuabu wa kuenza bua kupetesha bena dîku bintu bia ku mubidi padiwu kauyi wa kuya kukeba mudimu mutantshi mule. Mu bikondo bifundilebu Bible, mbimueneke se: bana ba Yakoba bavua ne bua kushiya mêku abu kunyima bua kupeta biakudia mu Ejipitu. (Genese 42:1-5) Nunku padi nsombelu ya muomumue ijuka lelu’eu, bamfumu ba mêku badi ne bua kutshinka bintu kayi bionso bia ku mubidi bìdì mua kupeteka ku mudimu wa kule pa kutangila dinyanguka dia mu nyuma ne dia mu mpampakenu dikeba kudi dishiyangana dia mutantshi mule. Bena mêku bavule badi banyisha bua kutantamena ntatu ya malu a bubanji pamutu pa kushiyangana munkatshi mua matuku mavule. Badi bavuluka mêyi a Paulo adi mu 1 Timote 6:8: ‘Patuikala ne biakudia ne bia kuluata, netuikale ne mitshima mipole ne bintu ebi.’—Fuanyikija ne Nsumuinu 15:17.
Misangu mivule kutu mishindu mikuabu ya kuenza kabiyi amu dienza dia ngendu. Mu dileja dia difuka dia ngenyi ne dimanya-kuenza, bamue mbafike ku didienzela mudimu pa kupetesha midimu idi ne dikuatshisha.a (Fuanyikija ne Nsumuinu 31:24.) Peshi bidi mua kuikala bualu bua kuitaba midimu mikese idi bakuabu bamona bu mipuekele. (Efeso 4:28) Mupostolo Paulo muine wakenza ‘mudimu mukole ne mu lutatu butuku ne munya’ bua kubenga kuikala bujitu mu malu a mpetu kudi bakuabu. (2 Tesalonike 3:8) Balume bena nkristo lelu’eu badi mua kulonda tshilejilu atshi.
Ntatu ya dilongeshisha tulasa
Lutatu lukuabu ludi lutangila dilongeshisha tulasa. Mu bitupa bikuabu bia kule kule, baledi batu pa tshibidilu batuma bana babu kule kudi balela babu bua matuku a bungi bua kubalongeshishabu tulasa tudi tukumbanyine. Batapulula ne baledi babu, bana ba nunku batu misangu mivule bapeta lutatu bua kubuela mu bisangilu anyi kudifila mu mudimu wa budimi. Bapangile mibelu ne manyoka bidi bikengedibua, badi bakuatshibua bipepele mu buteyi bua malunda mabi. Bu tshipeta, bavule mbalekele njila wa Buena-nkristo.
Kakuena mpata bua se: malonga a mu bulongolodi ebu adi ne mushinga wawu. Kadi Bible udi ufila mushinga mubandile ku dilongesha dia mu nyuma, ne Nzambi mmupeshe baledi bujitu bua kufila dishidimuna edi. (Dutelonome 11:18, 19; Nsumuinu 3:13, 14) Kadi, kutuma muana kule munkatshi mua matuku mavule, nekuikale pamu’apa mua kupangisha madikolela a muledi bua kumukolesha “mu mibelu ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.”—Efeso 6:4, NW.b
Padi mishindu ya ndongeshilu ya mu muaba udibu kayiyi miakanyine, baledi kabena ne tshikuabu tshia kuenza kadi anu kuenza tshionso tshidibu mua kuenza buobu bine bua kulongesha bana babu malu a nshindamenu a mushinga. “Mushidimunyi [wetu] Munene,” Yehowa, udi ufila kabidi diambuluisha. (Yeshaya 30:20, NW) Bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bia muaba uudi bidi bifila mishindu mivule ya malongesha. Bisumbu bivule bidi bilombola tulasa tua dimanya kubala ne kufunda. Bia muomumue, Kalasa ka mudimu wa teokrasi kadi diambuluisha dikumbane didi mua kusakisha makokeshi a muana a kubala ne kufunda bimpe.
Mmuenenu wa nkatshinkatshi bua lulelu
Kutabalela bana kudi mua kulua bualu bukole menemene padibu ba bungi. Misangu mivule baledi bena Afrike nebambe mudibu banange bana; nunku, badi nabu bungi ntunda ne ngenena! Nansha mudi bana mua kuangatshibua bu mpokolo wa bubanji, baledi ba bungi kabena ne mushindu wa kupetesha bavule ba kudibu mu mushindu muakanyine bionso bidibu bajinga.
Bushuwa, Bible udi wamba ne: ‘bana badi bumpianyi bufume kudi Yehowa.’ (Musambu wa 127:3) Kadi, umanye ne: miaku ayi yakafundibua mu tshikondo tshivua nsombelu mimpe mikale mu Izalele. Pashishe, nzala mikole ne mvita yakavuija lulelu lutatu lukole. (Muadi wa Yelemiya 2:11, 20; 4:10) Pa kutangila nsombelu mukole udiku mu matunga adi alumbila dilubuluka, bena nkristo bakumbaji ba majitu abu badi ne bua kuela meji bimpe menemene pa bungi bua bana badibu bushuwa mua kudiisha, kuvuadika, kupetela muaba wa kulala, ne kulongeshisha. Bamane kuenza makumi, bena mabaka ba bungi batu bapangidija se: bidi mua kuikala bitambe buimpe bua kubenga kulonda tshilele ne kuimanyika bungi bua bana badibu nabu.c—Fuanyikija ne Luka 14:28.
Mbimueneke patoke se: tudi mu “bikondo bia njiwu ne bikole mua kupita nabi.” (2 Timote 3:1-5, NW) Bu mudi bulongolodi ebu bua malu butangile lubilu ku kabutu kabu kakena buepuki, kakuena mpata bua se: bifinakaji bia mêku mu matunga adi enda alubuluka nebidiunde bikole. Kadi, pa kulamata mêyi-maludiki a Dîyi dia Nzambi, bamfumu ba mêku badi mua kulubuluka pa kutuadila mêku abu bidiwu akengela mu nyuma ne ku mubidi, bualu Yehowa udi ulaya aba badi bamusadila ne bulamatshi buonso mushindu’eu: ‘Tshiena nkulekela, nansha kakese, tshiena nkushiya tshianana.’ (Ebelu 13:5) Eyowa, nansha mu matunga mapele, bena nkristo badi mua kutshimuna mu diakama lutatu elu lua ditabalela mêku abu!
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila tshiena-bualu tshia “Dipeta midimu mu matunga adi alumbila dilubuluka” (Mfualanse) mu Réveillez-vous! wa mu dia 22 Kasuamansense 1994, tshibejibeji tshidi tshienda pamue ne tshiudi natshi etshi.
b Bua mumvuija a pa mutu, tangila “Nkonko ya babadi” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Kasuabanga 1982.
c Mamanyisha mambuluishi avua mafidibue mu mulongolongo wa biena-bualu bia “Ditshintshikila bunene bua dîku—Muanda udi utangila buloba bujima,” (Mfualanse) bipatula mu Réveillez-vous! wa mu dia 22 Luishi 1993.