Ditabuja didi ditusaka ku dienza!
“Se udi mumone ne: ditab[uj]a [dia Abrahama] divua dienda pamue ne bienzedi, kuenzadio dipuangane anu bua bienzedi.”—YAKOBE 2:22, MMM.
1, 2. Mmunyi mutuenza malu bituikala ne ditabuja?
BANTU bavule badi bamba mudibu ne ditabuja kudi Nzambi. Pabi, ditabuja dia mukana patupu ndifue anu bu tshitalu. Muyidi Yakobo wakafunda ne: “Ditab[uj]a, diodi kadiyi ne bienzedi, ndifue.” Wakamba kabidi ne: Abrahama mutshinyi wa Nzambi uvua ne ditabuja “divua dienda pamue ne bienzedi.” (Yakobe 2:17, 22, MMM) Mêyi bu aa adi ne diumvuija kayi buetu tuetu?
2 Bituikala ne ditabuja dilelela, katuakuitaba patupu bitudi tumvua mu bisangilu bia bena nkristo. Netufile tshijadiki tshia ditabuja bualu tudi Bantemu ba Yehowa bazanzamuke. Eyowa, ditabuja neditusake ku ditumikila Dîyi dia Nzambi mu nsombelu ne mu bienzedi kabidi.
Disungulula kadiena diumvuangana ne ditabuja
3, 4. Mmunyi mudi ditabuja ne bua kuikala ne buenzeji pa mushindu utudi tuangata bakuabu?
3 Bituikala ne ditabuja dia bushuwa kudi Nzambi ne kudi Kristo, katuakusungulula bantu nansha. (Yakobo 2:1-4) Bamue bavua Yakobo mufundile kabavua baleja dipanga kansungasunga didibu balomba bena nkristo balelela. (Lomo 2:11) Pa nanku, Yakobo udi webeja ne: “Kanuena ne ditabuja dia Mukalenge wetu Yezu Kristo, butumbi buetu, ne bienzedi bia disungulula, ki mmuomu anyi?” (NW) Pavua mubanji uvua kayi muena kuitabuja, muvuale mpeta ya ngolo ne bilamba bilengele ulua mu tshisangilu, pamue ne ‘mupele muluate bilulu bibi,’ bavua ne bua kuakidila bonso babidi bimpe, kadi bavua bikale baleja ntema ya pa buayi kudi babanji. Bavua babapesha nkuasa mu “muaba muimpe,” eku bapele bavua kabayi bena kuitabuja babambila bua kuimana kuulu anyi bua kusomba panshi ku makasa a muntu kampanda.
4 Yehowa wakafila mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu Kristo bua babanji ne bapele. (2 Kolinto 5:14) Pa nanku, bituasungulula bantu babanji, tudi bikale tusesuka ku ditabuja dia Kristo, eu ‘wakalua mupele bua tuetu tulue babanji ku bupele buende.’ (2 Kolinto 8:9) Katuangatshi bantu mu mushindu’eu—tutumbisha bantu bua tubingila tubi. Nzambi kêna ne kansungasunga, kadi bituikala ne kansungasunga, netulue ‘balumbuluishi badi ne meji mabi.’ (Yobo 34:19) Bu mutudi ne dijinga dia kusankisha Nzambi, bushuwa katuakupona mu buteyi bua kusungulula anyi ‘kuanyisha bantu bua kuangata difutu.’—Yuda 4, 16.
5. Mbanganyi badi Nzambi musungule bua kuikala ‘babanji mu ditabuja,’ ne pa tshibidilu mmunyi mutu bantu babanji ku mubidi benza malu?
5 Yakobo udi uleja patoke badi bushuwa babanji, ne udi ubela bua kuikala ne dinanga kudi bantu bonso kakuyi kansungasunga. (Yakobo 2:5-9) ‘Nzambi wakasungula bapele ba mu bintu bia pa buloba bua kuikalabu babanji mu ditabuja ne bapianyi ba bukalenge.’ Ebi mbilelela bualu bapele batu misangu mivule banyisha lumu luimpe. (1 Kolinto 1:26-29) Bu kasumbu, babanji mu bintu bia ku mubidi badi bakengesha bakuabu pa bidi bitangila mabanza, mafutu, ne bilumbu bikuabu ku tubadi. Badi bapenda Kristo ne batukengesha bualu tudi ne dîna diende. Kadi tuikalayi ne dipangadika dia kutumikila ‘mukenji wa butumbi,’ udi ulomba bua kunanga muntu netu—kunanga babanji ne bapele mushindu wa muomumue. (Lewitiki 19:18; Matayo 22:37-40) Bu mudi Nzambi ulomba bualu ebu, kusungulula ‘nkuenza bualu bubi.’
‘Luse ludi lutamba dilumbuluisha’
6. Mmunyi mutudi mua kuikala bashipi ba mikenji bituapanga kuleja bakuabu luse?
6 Bituasungulula katuyi ne luse, tudi bashipi ba mikenji. (Yakobo 2:10-13) Mu dienza bibi mu bualu ebu, tudi tulua bashipi ba mikenji yonso ya Nzambi. Bena Izalele bavua kabayi bende masandi kadi bavua bivi bakalua bashipi ba Mikenji ya Mozese. Bu mutudi bena nkristo, badi batulumbuluisha kudi ‘mukenji wa [“bantu bena,” NW] budishikaminyi,’ mbuena kuamba ne: bena Izalele wa mu nyuma badi mu tshiovo tshipiatshipia, bikale ne mikenji yatshi mu mitshima yabu.—Yelemiya 31:31-33.
7. Bua tshinyi aba badi batungunuka ne kusungululangana kabena mua kutekemena luse lua kudi Nzambi?
7 Bituamba mutudi ne ditabuja kadi tutungunuka ne kusungulula, tudi mu njiwu. Aba badi kabayi ne dinanga ne luse nebapete dilumbuluisha diabu kakuyi luse. (Matayo 7:1, 2) Yakobo udi wamba ne: ‘Luse ludi lutamba dilumbuluisha kutumba.’ Bituitaba bulombodi bua spiritu munsantu wa Yehowa pa kuleja luse mu malu etu onso, kabakutupisha padibu batulumbuluisha. Kadi, nebatufuile luse ne nunku kabakutubenga.
Ditabuja didi dipatula bienzedi bilenga
8. Nsombelu udi munyi bua muntu udi wamba mudiye ne ditabuja kadi mupangile bienzedi?
8 Kusakidila ku dituvuija bena dinanga ne bena luse, ditabuja didi dipatula bienzedi bikuabu bilenga. (Yakobe 2:14-26, MMM) Bushuwa, ditabuja dia mukana patupu ne kadiyi ne bienzedi kadiakutupandisha. Bulelela, katuena mua kupeta lumu luakane ku mêsu kua Nzambi bua bienzedi bia mikenji. (Lomo 4:2-5) Yakobo udi wakula bua bienzedi bisonsola kudi ditabuja ne dinanga, ki nkudi mikandu ya mikenji nansha. Bituikala basonsola kudi ngikadilu ya nunku, katuakuambila patupu mutendeledi netu udi mu dikenga mêyi malenga. Netufile diambuluisha dia ku mubidi kudi muanetu wa balume anyi wa bakaji udi musunsuke anyi muikale ne nzala. Yakobo udi ukonka ne: ‘Biwambila muanetu udi mu dikenga ne: Ndaku bimpe, uye kuota kapia, ukute, kuyi umupa tshidi mubidi wende ukengela, nebimuambuluishe ku tshinyi?’ Nansha tshimue. (Yobo 31:16-22) ‘Ditabuja’ dia nunku ndifue!
9. Ntshinyi tshidi tshileja ne: tudi ne ditabuja?
9 Tudi mua kuikala tudisangisha ne bantu ba Nzambi mu bualabale kampanda, kadi anu bienzedi bia muoyo umue ke bidi mua kunemesha mêyi etu a se: tudi ne ditabuja. Mbimpe patuikala tukadi balekele dilongesha dia Busatu Bunsantu ne bitabuje ne: kudi Nzambi umuepele mulelela. Pabi, kuitaba patupu ki nditabuja nansha. “[“Ba-demon,” NW] badi bitabuja,” ne badi “bazakala” ne buôwa bualu kabutu nkabindile. Bituikala bushuwa ne ditabuja, neditusake ku dipatula bienzedi bu mudi diyisha lumu luimpe ne diambuluisha bena kuitabuja netu bakengi ne biakudia ne bilamba. Yakobo udi ukonka ne: ‘Muntu mubule meji we [udi kayi ne dimanya dijalame dia Nzambi], udi musue kumanya ne: Ditabuja kadiyi ne bienzedi didi tshianana anyi?’ Eyowa, ditabuja didi dilomba kuenza.
10. Bua tshinyi mbabikile Abrahama bu ‘tatu wa bonso badi bitabuja’?
10 Ditabuja dia nkambua Abrahama munemeki wa Nzambi diakamusaka ku dienza. Bu muvuaye ‘tatu wa bonso badi bitabuja,’ uvua “mupete buakane ku bienzedi biende pavuaye mulambule muanende Izake pa tshilambuilu.” (Lomo 4:11, 12; Genese 22:1-14) Bivua mua kuikala munyi bu Abrahama mupange kuitabuja ne: Nzambi uvua mua kubiisha Izaka ne kukumbaja dilaya Diende dia dimiinu ku butuangaji buende? Nenku Abrahama kavuaku mua kuikala mutete bua kulambula muanende nansha. (Ebelu 11:19) Bua bienzedi bia butumike bia Abrahama, “ditabuja diende . . . kuenzadio dipuangane,” anyi dijima. Pa nanku, ‘[“Mufundu,” NW] eu [Genese 15:6] kukumbanawo wa ne: “Abrahame [“kulejaye ditabuja kudi Yehowa,” NW], kumutangilabo bu muntu muakane.”’ Bienzedi bia Abrahama mu dipima bua kulambula Izaka biakashindika mêyi a Nzambi a kumpala a se: Abrahama uvua muntu muakane. Ku diambuluisha dia bienzedi bia ditabuja, wakaleja dinanga diende bua Nzambi ne bakafika ku dimubikila ne: “Mulunda wa [“Yehowa,” NW].”
11. Ntshijadiki kayi tshia ditabuja tshitudi natshi mu muanda wa Rahaba?
11 Abrahama wakajadika ‘ne: muntu udi upeta buakane ku bienzedi, ki nku ditabuja nkayadi nansha.’ Abi bivua kabidi bilelela bua Rahaba, ndumba wa mu Yeriko. “uvua mupete buakane ku bienzedi; bualu uvua muakidile batentekedi [bena Izalele], kubayisha njila mukuabo” bua banyeme baluishi babu bena Kanana. Kumpala kua kupetangana ne batentekedi bena Izalele, Rahaba wakanyisha Yehowa bu Nzambi mulelela, ne mêyi ende akalonda ne dilekela diende dia bundumba biakafila tshijadiki tshia ditabuja diende. (Yoshua 2:9-11; Ebelu 11:31) Panyima pa tshilejilu etshi tshibidi tshia ditabuja dileja ku bienzedi, Yakobo udi wamba ne: “Bu mudi mubidi mufue wowo kauyi ne [“spiritu,” NW], ke mudi ditab[uj]a kadiyi ne bienzedi dikale difue.” Padi muntu mufue, kakuena bukole buenzeji, anyi “spiritu,” munda muende, ne kêna wenza tshintu nansha tshimue. Ditabuja diamba patupu mukana ndifue ne kadiena ne mushinga anu bu tshitalu. Kadi bituikala ne ditabuja dilelela, neditusake ku bienzedi bia buena Nzambi.
Tabalela ludimi luebe!
12. Ntshinyi tshidi bakulu ne bua kuenza mu tshisumbu?
12 Kuakula ne kuyisha bidi kabidi mua kufila tshijadiki tshia ditabuja, kadi bidi bikengela kudikanda. (Yakobe 3:1-4, MMM) Bu mudibu balongeshi mu tshisumbu, bakulu badi ne bujitu bua bungi ne dibanza dinene kudi Nzambi. Bua nenku, ne bupuekele buonso badi ne bua kukonkonona bipatshila ne makokeshi abu. Kusakidila ku dimanya ne mbabi, balume aba badi ne bua kuikala ne dinanga diondoke bua Nzambi ne bua bena kuitabuja nabu. (Lomo 12:3, 16; 1 Kolinto 13:3, 4) Bakulu badi ne bua kuashila mibelu yabu pa Mifundu. Bikala mukulu mupambuke mu dilongesha diende ne bualu ebu bujudije bilumbu kudi bakuabu, Nzambi neamulumbuluishe bikole ku butuangaji bua Kristo. Pa nanku bakulu badi ne bua kuikala badipuekeshi ne badifile mu dilonga, balamate bikole ku Dîyi dia Nzambi.
13. Bua tshinyi tudi tutupakana ku mêyi?
13 Nansha balongeshi binenke—bushuwa, buonso buetu—“misangu ya bungi tudi tuenza bilema” bua dipanga bupuangane. Kutupakana ku mêyi ndimue dia ku mapanga matambe kuikala a pa tshibidilu ne adi mua kufila bipeta bibi. Yakobo udi wamba ne: “Pikala muntu kayi utupakana mu diakula, awu mmuntu mupuangane, udi ne bukole bua kukokesha mubidi wende mujima.” Tudi bashilangane ne Yezu Kristo bualu katuena mua kulama ludimi mu mushindu mupuangane. Bu tuetu mua kuenza nanku, tuvua mua kukanda bitupa bikuabu bia mubidi wetu. Tuamba eku, tuela kuaka, nkanu ne mikaba bidi bienzeja kabalu bua kuya kutudi tukalombola, ne ku diambuluisha dia tshidimba tshikese, nansha buatu bunene bupusa kudi mpepele mikole badi mua kubulombola mudi muendeshi musue.
14. Mmunyi mudi Yakobo wela kashonyi pa mushinga wa kuenza madikolela bua kulama ludimi?
14 Mu bululame buonso, tuetu bonso tudi ne bua kuitaba ne: bidi bikengela kuenza madikolela malelela bua kukanda ludimi luetu. (Yakobe 3:5-12, MMM) Patudi tulufuanyikija ne kabalu, lukanu lua dilombola nalu kabalu ndukese; ke mudi kabidi tshidimba pa kutshifuanyikija ne mazuwa a mâyi. Ne patudi tulufuanyikija ne mubidi wa muntu, ludimi ndukese “kadi ludi [lufunafuna] malu manene.” Bu mudi Mifundu ileja patoke ne: kuditambisha kakuena kusankisha Nzambi, tukebayi diambuluisha diende bua kukukandamena. (Musambu 12:3, 4; 1 Kolinto 4:7) Tudi mua kukanda kabidi ludimi luetu padibu batuyobole, tuvuluka ne: bidi bilomba patupu kadilu kakese bua kutua ditu kampanda mudilu. Anu bu mudi Yakobo uleja, “ludimi palu nkapia” kadi ne bukokeshi bua kukeba tshinyangu tshinene. (Nsumuinu 18:21) Eyo, ludimi lulekelela “ke nsangilu wa bubi”! Ngikadilu yonso mubi wa mu bulongolodi ebu bupetudi bua Nzambi mmusuikakaja ku ludimi lulekelela. Ludimi ndukebeshi lua malu a tshinyangu bu mudi dishiminyinangana ne malongesha a dishima. (Lewitiki 19:16; 2 Petelo 2:1) Udi wela meji kayi? Ditabuja dietu kadienaku ne bua kutusaka ku didienzeja bua kukanda ludimi luetu anyi?
15. Mbubi kayi budi ludimi lulekelela mua kuenza?
15 Ludimi kaluyi lukanda “ludi lunyanga mubidi mujima.” Tshilejilu, biatukuatabu tushima misangu ne misangu, tudi mua kumanyika bu bena mashimi. Kadi, mmunyi mudi ludimi lulekelela “luela mudilu ku nkata wa muoyo wa tshifukilu”? (NW) Mpa kuvuija muoyo bu nsombelu wa njiwu udi kayi kupatukamu. Ludimi lumue lulekelela ludi mua kulubakaja tshisumbu tshijima. Yakobo udi utela “Ngena,” (NW) Tshibandabanda tshia Hinoma. Bavua balambuilamu bana tshikondo kampanda, kadi tshiakalua diala dia kapia bua bintu bia bukoya bia mu Yeruzaleme. (Yelemiya 7:31) Nenku Ngena udi tshimfuanyi tshia kabutu. Mu ngumvuilu kampanda, Ngena udi ufila bukole buende bubutudi kudi ludimi lulekelela. Bituabenga kulama ludimi luetu, tuetu bine netupete bipeta bibi bia ludimi luetu lulekelela. (Matayo 5:22) Badi mene mua kutuipata mu tshisumbu bua dipenda muntu kampanda.—1 Kolinto 5:11-13.
16. Pa kutangila tshinyangu tshidi ludimi lulekelela mua kuenza, ntshinyi tshitudi ne bua kuenza?
16 Anu muudi mua kumanyina ku dibala dia Dîyi dia Nzambi, Yehowa wakatuma dîyi bua muntu kukokeshaye nyama. (Genese 1:28) Ne bantu mbatekeshe mishindu yonso ya bifukibua. Tshilejilu, mbatumike ne nyunyu ya tubemba milongesha mu mudimu wa bulembi. “Bilandadi” bidi Yakobo utela bidi mua kukonga nyoka mitekesha kudi bena majimbu a nyoka. (Musambu 58:4, 5) Muntu udi mene mua kutekesha mishipa minene, kadi bu mutudi bantu bena mpekatu, katuena mua kutamba kutekesha ludimi. Nansha nanku, tudi ne bua kuepuka diambangana malu mabi, adi abungamija, anyi a dishiminyinangana. Ludimi lulekelela ludi mua kuikala tshia-mudimu tshia njiwu tshiûle tente ne lulengu lua lufu. (Lomo 3:13) Bia dibungama, ndimi ya balongeshi ba dishima yakapambuisha bamue bena nkristo ba kumpala kule ne Nzambi. Nenku katulekedi ngenyi ya batontolodi—miamba mukana nansha mifunda—miûle tente ne lulengu itutshimuna.—1 Timote 1:18-20; 2 Petelo 2:1-3.
17, 18. Nditumika kayi ne ludimi dienza mu mishindu idi ibengangana didi dileja patoke mu Yakobo 3:9-12, ne ntshinyi tshitudi ne bua kuenza mu bualu ebu?
17 Ditabuja kudi Nzambi ne dijinga dia kumusankisha bidi mua kutukuba ku butontolodi ne bidi mua kutukanda ku ditumika ne ludimi mu mishindu idi ibengangana. Muikale wakula bua ditumika ne ludimi dia mushindu’eu, Yakobo udi wamba ne: “tudi tutumbisha nalu Mfumu ne Tatu wetu, tutshipa nalu kabidi bantu badi [“Nzambi,” NW] mufuke pa tshimfuanyi tshiende.” (Genese 1:26) Yehowa udi Tatu wetu mu ngumvuilu wa se: utu ‘wapa bantu bonso muoyo ne mupuya ne bintu bionso.’ (Bienzedi 17:24, 25) Udi kabidi Tatu wa bena nkristo bela manyi mu ngumvuilu wa mu nyuma. Buonso buetu tudi mu “tshimfuanyi tshia Nzambi” ku ngikadilu ya mu lungenyi ne ya mu tshiumvuilu, kusakidila ne dinanga, buakane, ne meji bidi bitusunguluja ne nyama. Bua nenku, mmunyi mutudi mua kuenza malu bituikala ne ditabuja kudi Yehowa?
18 Bituela bantu mulawu, abi bidi biumvuija ne: tudi tubalombela, anyi tubajingila diakabi. Bu mutudi katuyi baprofete benzeja kudi spiritu wa Nzambi, bapesha bukenji bua kujingila muntu kampanda diakabi, mêyi a nunku adi mua kuikala tshijadiki tshia lukuna ludi mua kuvuija tshianana ntendelelu wetu kudi Nzambi. Ki mbiakanyine bua “miaku ya dijingilangana diakalenga ne ya mulawu” kupatukayi mukana mumue nansha. (Luka 6:27, 28; Lomo 12:14, 17-21; Yuda 9) Kuimbila Nzambi misambu mu bisangilu ne pashishe kutshipa bena kuitabuja netu mmpekatu! Mâyi matalale ne a bululu kaena mua kupatuka ku mushimi umue. Anu bu mudi ‘mutshi wa mfiku kauyi mua kukuama bimuma bia olive, nansha mutshi wa mvinyo bimuma bia mfiku,’ mâyi a luepu kaena mua kupatula mâyi matalale. Kudi tshilema kampanda tshia mu nyuma bituikala tuetu, bantu badi ne bua kuamba malu mimpe, tuamba misangu ne misangu mêyi adi abungamija. Bituikala bapone mu tshilele atshi, tusambilayi bua kulomba diambuluisha dia Yehowa bua kulekela diakula mushindu’eu.—Musambu 39:1.
Enze malu ne meji a muulu
19. Bituikala balombola kudi meji a muulu, mmunyi mutudi mua kuikala ne buenzeji kudi bakuabu?
19 Buonso buetu bidi bitukengela kupeta meji bua kuakula ne kuenza malu adi makumbanyine aba badi ne ditabuja. (Yakobo 3:13-18, NW) Bituikala ne ditshina dia kanemu kudi Nzambi, udi utupesha meji a mu diulu, bukokeshi bua kutumika biakane ne dimanya. (Nsumuinu 9:10; Ebelu 5:14) Dîyi diende didi ditulongesha mushindu wa kuleja “bupuekele bua meji.” Ne bualu tudi ne bupuekele, tudi tukeba ditalala mu tshisumbu. (1 Kolinto 8:1, 2) Bonso badi baditumbisha mudibu balongeshi banene ba bena kuitabuja nabu badi ‘bashima bulelela bua bena nkristo,’ budi bubenga diditumbisha diabu. (Galatia 5:26) “Meji” abu ng’a “pa buloba”—ngikadilu wa bantu bena mpekatu badi kule ne Nzambi. Ng’a “bu-nyama,” mikale tshipeta tshia lungenyi lutangija ku malu a mubidi. Eyo, adi mene a “ba-demon,” bualu spiritu mibi idi ne lutambishi! (1 Timote 3:6) Pa nanku tuenzayi malu ne meji pamue ne budipuekeshi bua se: katuenji tshintu nansha tshimue bua kukeba nsombelu udi mua kulubuluja ‘malu mabi’ bu mudi dishiminyinangana ne disungulula bakuabu.
20. Mmunyi muudi mua kumvuija meji a muulu?
20 “Meji a muulu adi diambedi a budipope,” adi atuvuija bakezuke mu ngikadilu ne mu nyuma. (2 Kolinto 7:11) Adi “a ditalala,” atusaka ku dipatshila ditalala. (Ebelu 12:14) Meji a muulu adi atuvuija “batshintshikidi,” ki mbena mmuenenu mukolakane ne bena malu makole. (Filipoi 4:5) Meji a muulu adi “madiakaje bua kutumikila,” alubuluja butumike ku dilongesha dia Nzambi ne dikuatshishangana ne bulongolodi bua Yehowa. (Lomo 6:17) Meji a mu diulu adi atuvuija kabidi bena luse ne baditeki pa muaba wa bakuabu. (Yuda 22, 23) Bu mudiwu mûle ne “mamuma mimpe,” adi asaka ku diditatshisha bua bakuabu ne ku bienzedi biumvuangane ne buimpe, buakane, ne bulelela. (Efeso 5:9) Ne bu mutudi bakebi ba ditalala, tudi tupeta “dimuma dia buakane” didi dikola mu nsombelu ya ditalala.
21. Bilondeshile Yakobo 2:1–3:18, ditabuja dietu kudi Nzambi didi ne bua kutusaka ku bienzedi kayi?
21 Nenku kakuyi mpata, ditabuja didi ditusaka ku dienza. Didi dituvuija katuyi ne kansungasunga, bena luse, ne bazanzamuke mu midimu milenga. Ditabuja didi dituambuluisha bua kulama ludimi ne bua kuenza malu ne meji a mu diulu. Kadi abi ki mbionso bitudi mua kulonga mu mukanda wende. Yakobo udi ne mibelu mikuabu idi mua kutuambuluisha bua kuikala ne ngikadilu idi mikumbanyine aba badi ne ditabuja kudi Yehowa.
Newandamune munyi?
◻ Bua tshinyi kusungulula nkubi?
◻ Mmunyi mudi ditabuja ne bienzedi bisuikakane?
◻ Bua tshinyi mbia mushinga mukole bua kulama ludimi?
◻ Meji a mu diulu ntshinyi?