Buena-nkristo budi buenza mudimu​—Munkatshi mua tshimvundu

MALU onso akatuadija diakamue dituku kampanda mu Tshisanga 1994. Dikuluka dia ndeke diakashipa mfumu wa ditunga dia Burundi ne wa ditunga dia Rwanda. Mu mêba makese tshinyangu tshikuate buôwa tshiakatangalaka mu Rwanda mujima. Mu ngondo mitue ku isatu tshianana, bena Rwanda bapite pa 500 000​—balume, bakaji ne bana—​bakafua. Bamue bantu badi bafunkuna tshikondo atshi bu tshia “dibutula dia tshisa.”

Tshia bibidi tshimue tshia bena Rwanda 7 500 000 tshivua ne bua kunyema. Munkatshi muabu bantu 2 400 000 bakanyemena mu matunga a pabuipi. Tshivua tshimuangi tshitambe bunene ne tshia tshimpitshimpi mu mianda ya buena lelu. Bakasa ne lukasa luonso tumponya tua bena tshimuangi mu Zaïre (udi mpindieu République démocratique du Congo), mu Tanzanie, ne mu Burundi. Tumue tua ku tumponya etu​—tutambe bunene pa buloba bujima—​tuvua ne bantu 200 000.

Munkatshi mua bena tshimuangi muvua Bantemu ba Yehowa bavule, bantu banangi ba ditalala badi batumikila mêyi-maludiki a mu Bible mu nsombelu wabu. Mu ditunga dionso mudibu basombe, badi balama ndubidilu mukole ne batumikila dîyi-diludiki didi disanganyibua mu mêyi aa a Yeshaya 2:4 (Mukanda wa Mvidi Mukulu): “Nebatshibule miele yabo ya mvita, bayenze bikasu; nebatshibule mafuma abo, baenze miele ya kudima nayo. Tshisamba katshiakutudila tshikuabo muele wa mvita; bantu kabakulonga mua kuluangana mvita kabidi.” Bantemu ba Yehowa mbamanyike bikole bu tshisumbu tshia malu a Nzambi tshivua katshiyi tshibuelakane mu dishipangana dia mu Rwanda.

Yezu Kristo wakamba ne: bamulondi bende “ki mba mu bulongolodi ebu.” Kadi, bualu badi “mu bulongolodi ebu,” kabena misangu yonso mua kuepuka bimvundu bia bisamba. (Yone 17:11, 14, NW) Mu dishipangana dia mu Rwanda, Bantemu batue ku 400 bakajimija mioyo yabu. Bantemu ne basankididi ba mukenji wa Bukalenge bu 2 000 bakalua bena tshimuangi.

Kubenga kuikala bena mu bulongolodi ebu kudi kumvuija ne: Bantemu ba Yehowa kabatu ne tshidibu benza padi tshipupu tshienzeka anyi? Tòo. Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: “Pikala muanetu wa balume nansha wa bakaji kayi tshilamba, kayi ne tshiakudia tshia matuku onso, umue wa kunudi umuamba ne: ‘Ndaku bimpe, uye kuota kapia, uukute,’ kayi umupa tshidi mubidi wende ukengela, nebimuambuluishe ku tshinyi? Bia muomumue kabidi ne ditab[uj]a; diodi kadiyi ne bienzedi, ndifue kashidi.” (Yakobe 2:15-17, MMM) Dinanga dia muntu netu didi kabidi disaka Bantemu bua kuambuluisha aba badi ne mitabuja mashilangane ne abu mu malu a Nzambi.​—Matayo 22:37-40.

Nansha muvua Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima bajinga bikole bua kuambuluisha bena kuitabuja nabu bavua mu nsombelu wa dikenga mu Rwanda, bulombodi bua difila dikuatshisha buvua buomekela matunga a Mputu wa ku Ouest. Mu muvu wa été wa 1994, kasumbu ka Bantemu bena budisuile bafume ku Mputu kakadifila ne lukasa bua kuambuluisha bana babu bena nkristo ba mu Afrike. Bakashila bena tshimuangi ba mu Rwanda tumponya ne biondapidi bilongolola bimpe. Bakabatumina ku ndeke anyi ku diambuluisha dia minga mishindu mishiki ya bilamba, mbulankete, biakudia, ne mikanda miumvuiji ya Bible. Bena dikenga bapite pa 7 000​—bu misangu isatu bungi bua Bantemu ba Yehowa mu Rwanda mu tshikondo atshi—​bakapeta dikuatshisha. Mu Tshisua-munene wa tshidimu atshi, bena tshimuangi binunu ne binunu, kukonga ne bavule ba ku bavua Bantemu ba Yehowa, bakapingana mu Rwanda bua kuibakulula nzubu yabu ne kubangulula midimu yabu ya pa tshibidilu.

Mvita mu Congo

Mu 1996, mvita yakabudika mu rejon wa ku Est kua République démocratique du Congo. Tshitupa etshi tshidi mutumba ne Rwanda ne Burundi. Kuvua kabidi dibambidika bakaji bua masandi ne dishipa dia bantu. Munkatshi mua miadi ya masashi ne diosha dia misoko, bantu bakanyema bua kupandisha mioyo yabu. Tshimvundu etshi tshiakajikila Bantemu ba Yehowa, ne bamue ba kudibu batue ku 50 bakafua. Bamue bavua bashipa kudi masashi a mu lupitapita. Bakashipa bakuabu bualu bavua bena tshisa kampanda tshisunguluke anyi bualu bavua babamone bu baluishi. Mudilu wakabutula musoko kampanda uvua ne Bantemu 150. Mu misoko mikuabu bakosha makumi ne makumi a nzubu ya bantu ne imue Nzubu ya Bukalenge. Kabayi nzubu ne bintu, Bantemu bakanyemena mu bitupa bikuabu ne kuinaku batendeledi nabu bakabambuluisha.

Nzala itu ilonda kunyima kua mvita, bualu bia pa madimi mbinyangakaja, bilaminu bia biakudia mbipawula, ne njila ya dipetela biakudia ne binga bintu mmikosa. Biakudia bidi bimueneka bidi mushinga mukole. Mu Kisangani, ku ntuadijilu kua Lumungulu 1997, kilo umue wa bilunga uvua ne mushinga wa dolare mitue ku isatu, mushinga mukole bua bantu bavule. Bantu ba bungi bavua badia anu mpungi umue ku dituku. Bushuwa, masama atu alonda kunyima kua biyole bia nzala. Didia dibi didi ditekesha bukole budi nabu mubidi bua kuepela disama dia malaria, munda mua diupa ne masama a tshifu. Nangananga bana ke badi bakenga ne bafua.

Ditshinka bungi bua bidi bikengedibua

Bantemu ba Yehowa ba ku Mputu bakafila kabidi ne lukasa luonso bivua bikengedibua. Mu Tshisanga 1997 kasumbu ka Bantemu kafidi ka dikuatshisha kavua ne ba-doktere babidi kakafika ne manga ne mfranga. Bantemu ba ku Goma bakavua balongolole komite mifidi ya dikuatshisha bua kutshinka nsombelu bua se: bafile diambuluisha dia lukasa. Kasumbu aka kakakonkonona tshimenga ne miaba ivua mitshinyunguluke. Bakatuma batuadi ba mukenji bua kupeta luapolo ya mitantshi mile. Bakapeta kabidi mamanyisha a ku Kisangani, tshimenga tshidi mutantshi wa kilometre mipite pa 1 000 ku Ouest kua Goma. Bana betu bena ditunga bakambuluisha bua kulombola midimu ya difila dikuatshisha mu Goma, muaba udi Bantemu batue ku 700 basombele.

Umue wa ku bakulu bena nkristo mu Goma wakamba ne: “Tuvua ne disanka divule bua kumona bana betu bavua bafume mutantshi mule bua kutuambuluisha. Kumpala kua kuluabu, tuvua tuambuluishangana. Bana betu bavua ne bua kunyema ku misoko batangile mu Goma. Bamue bavua bajimije nzubu yabu, ne bakashiya madimi abu. Tuakabakidila ku nzubu yetu ne tuakabapa bilamba bietu ne biakudia bikese bituvua nabi. Bituvua mua kuenza tuetu nkayetu bivua bikese. Bamue ba kutudi kabavua ne didia dimpe.

“Kadi, bana betu ba ku Mputu bakalua ne mfranga yakatuambuluisha bua kusumba biakudia, bivua bia lukengelu ne bikale mushinga mukole. Biakudia biakalua mu tshikondo tshiakanyine, bualu bavule kabavua ne kantu ka kudia nansha kamue mu nzubu yabu. Tuakabanya biakudia ebi kudi Bantemu ne kudi bantu ba tshianana. Bu tshikondo atshi biakudia kabiyi bifike, bantu bavule bakuabu bavua ne bua kuikala bafue, nangangana bana. Yehowa wakapandisha bantu bende. Bantu bavua kabayi Bantemu bakakema bikole. Ba bungi bakakula bua buobumue ne dinanga dietu. Bamue bakitaba ne: tshitendelelu tshietu ke tshilelela.”

Nansha muvuabu basumba biakudia muaba au ne bafila manga, kuvua kukengela bintu bivule. Kuvua dijinga dia bilamba ne mbulankete, pamue ne biakudia bivule ne manga. Bivua bikengela kabidi dikuatshisha bua kuibakulula nzubu ivuabu bupule.

Bantu badi bafila ne kalolo

Bana betu ba ku Mputu bavua kabidi ne dijinga dikole dia kuambuluisha. Biro bia Bantemu ba Yehowa mu tshimenga tshia Louviers, mu France, biakamanyisha bua dikuatshisha divua dikengedibua mu bisumbu bia ku Vallée du Rhône pamue ne mu Normandie, ne mu bimue bisumbu bia mu tshimenga tshia Paris. Apa bakatumika ne dîyi-diludiki dikuabu dia mu Mifundu: ‘Udi ukuna mamiinu mabale neapole mabale; ne udi ukuna mamiinu a bungi neapole a bungi. Nunku muntu ne muntu afile bintu bu muakadisunguileye mu mutshima wende: kafidi ne kanyinganyinga, anyi bu muenzeja ku bukole, bualu bua Nzambi mmusue muena kupa udi ufila ne disanka.’​—2 Kolinto 9:6, 7.

Bantu binunu ne binunu bakapeta mushindu wa kufila. Turton ne bibuta bia bilamba, bisabata ne bintu bikuabu biakuula mu Nzubu ya Bukalenge ne pashishe bakabifikisha ku biro bia filiale wa Bantemu ba Yehowa mu France. Kuinaku bena budisuile 400 bavua badiakaje bua kudifila mu tshitupa tshivua tshilonda tshia mudimu wa “Diambuluisha Zaïre.” Bu muvua bintu bifila bikale bia bungi, bena budisuile aba bakateka bilamba mu bulongame, kubibunya ne kubikangila mu turton tuvuabu bateka mu mishiki ya turton 30 pa tusasa tua mabaya. Bana bakavuluka bana babu ba balume ne ba bakaji batekete ba mu Afrike ne bakatuma bintu bia kunaya nabi​—tu-mashinyi tulenga, bana ba popi, tu-nyama tuenza ne bilamba, ne tuntu tukuabu. Bavua bele bintu ebi pamue ne bintu bidi ne diambuluisha ku mubidi. Bakabiuuja buonso buabi mu kontenere tshitema ya metre 12 ne kubituma mu Congo.

Mbintu bungi munyi bia dikuatshisha bivuabu batume mu Afrike wa Pankatshi ku diambuluisha dia Bantemu binunu ne binunu ba mu ditunga dia Belgique, dia France, ne dia Suisse? Pabuipi ne mu Kabalashipu 1997 bungi buonso bua bintu buvua bua kilo 500 ya manga, tone 10 ya bisukuita bia vitamine, tone 20 ya biakudia bikuabu, tone 90 ya bilamba, mikolo ya bisabata 18 500, ne mbulankete 1 000. Bavua kabidi batume mikanda miumvuiji ya Bible. Bakanyisha bikole bintu ebi bionso, biakasamba bena tshimuangi ne kubambuluisha bua kutantamena mateta abu. Bintu bionso ebi bivua bia mushinga mutue ku 1 000 000 mujima wa dolare. Mapa bu nunku avua tshijadiki tshia buena-muntu ne dinanga munkatshi mua aba badi basadila Yehowa.

Diabanya dia bintu mu Congo

Pakatuadija bintu kufika mu Congo, bana betu ba balume babidi ne wa bakaji umue bakafuma mu France bua kuenza mudimu ne komite mifidi ya dikuatshisha ya muaba eu. Bua dianyisha dileja kudi Bantemu ba mu Congo, Joseline wakamba ne: “Tuakapeta mikanda mivule ya dileja nayi dianyisha. Muanetu wa bakaji kampanda mupele wakampesha tshilengejilu tshia malakite. Bakuabu bakatupesha foto yabu. Patukavua tumbuka, bana betu ba bakaji bakantua mishiku, kungupukila ne kudila. Ngakadila panyi. Bantu ba bungi bakamba mêyi aa: ‘Yehowa mmuimpe. Yehowa mmutuvuluke.’ Nenku bakitaba ne: lumu lua difila edi luvua luambika Nzambi. Patuvua tuabanya biakudia, bana betu bavua basamuna Yehowa ne misambu ya Bukalenge. Bivua bilenga bikole ku muoyo.”

Doktere kampanda uvuabu babikila ne: Loic uvua umue wa ku bavua mu kasumbu ka bavua balue kuambuluisha. Bantu bavule bakuula mu Nzubu wa Bukalenge ne bakindila ne lutulu luonso tshiabu tshikondo bua kukeba diambuluisha dia doktere eu. Bu muvuaye musue bua kuenza pende tshintu kampanda, muanetu mukuabu wa bakaji wa mu Congo wakalamba ne kuabanya bitumbula bitue ku 40 bua aba bavua bindile bua kumonangana ne doktere. Bu muvua bantu bavua bindile batue ku 80, muntu yonso wakapeta tshipesa tshia tshitumbula.

Diambuluisha dipesha badi kabayi Bantemu

Diambuluisha edi bua bantu kadivua dipesha anu Bantemu ba Yehowa nkayabu nansha. Bakuabu pabu bakadipeta anu bu muakapeta ba bungi mu 1994. Ebi bidi mu diumvuangana ne Galatia 6:10, udi wamba ne: ‘Nunku patudi bamanye mua kuenza, tuenzelayi bantu bonso bimpe, kadi tutambe kuenzela bena dîku dia bena kuitabuja bimpe.’​—Disendamija miaku ndietu.

Bantemu bakabanya manga ne bilamba mu bilongelu bivule bia tulasa tupuekele ne mu nzubu wa bana ba nshiya pabuipi ne Goma. Nzubu wa bana ba nshiya eu udi ne bana 85. Mu luendu lua kumpala bua kukonkonona nsombelu, kasumbu kafidi ka dikuatshisha kakakumbula nzubu wa bana ba nshiya eu ne kakabalaya turton 50 tua bisukuita bia vitamine, turton tua bilamba, mbulankete 100, manga ne bia dinaya nabi. Bana bakela milongo mu lubanza ne kuimbilabu bakumbudi aba misambu. Pashishe bakenza dilomba dia pa buadi​—bavuaku mua kupeta ndundu wa kunaya anyi?

Panyima pa mbingu mivule bena kasumbu kafidi ka dikuatshisha bakakumbaja dilaya diabu dia kufila bintu. Ukema bua kalolo ne bua bivuaye mubale mu mikanda miumvuiji ya Bible ivuabu bamupeshe, direktere wa nzubu eu wa bana ba nshiya wakamba ne: uvua mutangile ku dilua Ntemu. Ne bakapesha bana ndundu wa kunaya anyi? Claude, mulombodi wa kasumbu kafidi ka dikuatshisha ka mu France kuandamuna se: “Tòo. Tuakabapesha ndundu ibidi ya kunaya.”

Tumponya tua bena tshimuangi

Diambuluisha edi kadivua anu bua Congo. Bena tshimuangi binunu ne binunu bavua banyeme miaba ivua mvita ne baye mu ditunga dia pabuipi muvuabu base ne lukasa luonso tumponya tusatu tua bena tshimuangi. Bantemu bakaya kuinaku kabidi, bua kumona tshivuabu mua kuenza. Pavuabu benza luapolo elu, tumponya etu tuvua ne bena tshimuangi 211 000, ba bungi bafume mu Congo. Bantu batue ku 800 bavua Bantemu ne bana babu ne basankididi ba lumu luimpe lua Bukalenge. Lutatu lua kumpala mu tumponya etu luvua dipangila dia biakudia. Mu kamue kamponya, muvua biakudia bikumbane anu bua matuku asatu tshianana, ne muvua nkunde ya kale mimane kuenza bidimu bisatu.

Nansha nanku, Bantemu bavua ne mmuenenu muimpe. Nansha muvuabu ne mikanda mikese miumvuiji ya Bible, bavua balombuela bisangilu bia pa tshibidilu pambelu bua kudikolesha mu nyuma. Bavua kabidi ne mudimu wa bungi wa kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi kudi bantu bakuabu bavua mu tumponya.​—Matayo 24:14; Ebelu 10:24, 25.

Kasumbu ka Bantemu bakonkononyi ba majinga a bana betu kavua ne doktere. Nansha muvua bakokeshi babitabile bua kuenza anu matuku makese mu kamponya konso, bakateta bantu. Bakashiya manga ne mfranga kudi bakulu bena nkristo. Nenku, bana betu bavua ne mushindu wa kushala ne muoyo. Bakatekemena kabidi se: Bantemu bavua mu tumponya nebalukile ku mabu mu katupa kîpi.

Netuambe tshinyi bua matuku atshilualua? Yezu wakadianjila kuamba ne: matuku etu aa avua ne bua kuikala a tshimvundu tshikole, tshikondo tshia mvita ne biyole bia nzala. (Matayo 24:7) Bantemu ba Yehowa mbamanye se: Bukalenge bua Nzambi nkayabu nebujikije makenga adi pa buloba lelu’eu. Mu bukokeshi buabu, buloba butudi basombele ebu nebulue mparadizu wa ditalala divule, ne diakalenga dia kashidi bua bukua-bantu buena butumike. (Musambu 72:1, 3, 16) Mu dindila tshikondo etshi, Bantemu nebamanyishe lumu luimpe lua Bukalenge abu bua mu diulu ne kabidi nebatungunuke ne kuambuluisha batendeledi nabu ne bantu bakuabu mu bikondo bia dikenga.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 4]

Kubangila mu 1994, Bantemu ba Yehowa ba ku Mputu nkayabu mbatume tone mipite pa 190 ya biakudia, bilamba, manga ne bintu bikuabu bia dikuatshisha Matunga a Majiba Manene a mu Afrike

[Kazubu mu dibeji 6]

Dinanga dia Buena-nkristo ndileja mu bienzedi

Munkatshi mua aba bakenza mudimu wa “Diambuluisha Zaïre” mu France muvua Ruth Danner. Patshivuaye muana, bakamuela mu buloko mu tumponya tua disubishilangana tua bena Nazi bua ditabuja diende dia Buena-nkristo. Wakamba ne: “Tuvua ne disanka divule dia kuenzela bana betu ba mu Afrike tshintu kampanda! Kadi kuvua bualu buakatamba kunsankisha bikole. Mu 1945, patuakapingana kumbelu tufuma ku Allemagne, katuvua ne kantu nansha kamue. Nansha bilamba bituvua bavuale bivua bisomba. Kadi, mutantshi mukese, tuakapeta diambuluisha dia ku mubidi dia kudi bana betu ba mu nyuma ba mu Amerike. Nenku mudimu eu wa difila dikuatshisha wakampesha mpunga wa kualuja bulenga butuleja kukadi matuku mulongo. Ndisanka kayipu dia kuikala mu dîku dialabale bu nunku dia bana betu badi baleja dinanga dia Buena-nkristo!”​—Yone 13:34, 35.

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Mu katupa kîpi emu​—mparadizu wa pa buloba ne bintu bivule bua bantu bonso