Udi muena mmuenenu mulenga wa malu anyi muena mmuenenu mubi?
“TSHIVUA tshikondo tshitambe buimpe tshia ku bikondo bionso, tshivua tshikondo tshitambe bubi tshia ku bikondo bionso, . . . tshivua tshikondo tshia didiunda dia ditekemena, tshivua tshia dipanga ditekemena, tuvua ne bintu bionso kumpala kuetu, katuvua ne kantu nansha kamue kumpala kuetu.” Ne mbabi yonso mêyi a mbangilu a mukanda wa pa buawu wa Charles Dickens (A Tale of Two Cities) adi asulakaja mushindu udi malu mua kuikala ne buenzeji pa meji etu, nyanji yetu, ne mmuenenu wetu.
Bimenga bibidi bitela muaba eu bivua Londres ne Paris mu tshikondo tshia tshimvundu tshia Dishintuluka dinene dia bena France. Bua bena muabu bafinakaja ba mu siekele wa 18 mu France, dimanyisha dia manême a bantu dienzeja kudi Dishintuluka dinene divua bushuwa “tshikondo tshia didiunda dia ditekemena.” Kadi bua bakokeshi ba kale, anyi ndongoluelu wa tshididi wakashiya nkuasa, tshivua “tshikondo tshia dipanga ditekemena,” tshifikisha ku lufu ne kabutu.
Mmuenenu mulenga wa malu anyi mubi? Bionso bivua bilondeshile luseke luuvua. Ne bitshidi nanku.
Tshikondo tshia didikonkonona
Utu muena mmuenenu mulenga wa malu anyi? Utu umona luseke lulenga lua muoyo, misangu yonso udianjila kumona tshidi tshitambe buimpe anyi? Anyi utu mutangile ku dikala ne mmuenenu mubi wa malu, kuyi wangata bimpe matekemena ebe, muindile nsombelu udi mutambe buimpe kadi eku muikale mutekemene udi mutambe bubi?
Kukadi bidimu makumi asambombo, James Branch Cabell, mufundi wa mikanda muena Amerike wakaleja nunku mu tshikoso bua ngenyi eyi ibidi idi iluishangana: “Muena mmuenenu mulenga wa malu udi wamba ne: tudi mu nsangilu wa bantu mutambe buimpe wa ku yonso idi mua kuikalaku; ne muena mmuenenu mubi wa malu udi utshina bikala bualu ebu bulelela.” Biwamona se: mmuenenu eu udi anu dipanga tshianana dieyemena, konkonona malu mimpe ne mabi mu bitupa bisatu tshianana bia bulongolodi bua lelu bu mudibi bileja kuinshi eku. Pashishe ukonkonone mandamuna ebe, ne udiebeje ne: ‘Ndi muena mmuenenu mulenga wa malu anyi muena mmuenenu mubi?’
Ditalala didi dinenga: Udi mua kutela miaba bungi munyi pa buloba idi ne ndululu ne bimvundu? Irlande, Yougoslavie wa kale, Moyen-Orient, Burundi, Rwanda—eyi idi ilua pa lukasa mu lungenyi. Badiakujikijaku mvita eyi ne mikuabu bua kujadika ditalala dia kashidi ne dia buloba bujima anyi? Bulongolodi ebu mbutangile ku ditalala anyi?
Dishindama dia malu a lupetu: Matekemene buobumue mu malu a mfranga mu 1999, matunga a mu Nsangilu wa ku Mputu adi apeta ntatu mikole ya divulangana ne ya disomba dia mfranga ya bantu kudi mbulamatadi. Miaba mikuabu, nkosa-mishiku udi ubutula ndongoluelu wa malu a lupetu wa matunga mavule a mu Amerike ne mu Afrike, miaba idi divulangana dia mfranga difila lutatu ludi kaluyi kutua tshiadi ne bilumbu pankatshi pa bisa bitungunuka ne kukosolola bantu. Dishindama dia bulongolodi ebu mu malu a lupetu didiku kumpala eku anyi?
Bulofua: Mu masungulangana a mu ditunga menza mu 1997, ekleziya ya mu Grande-Bretagne yakadisanga bua kubela bisumbu bionso bia tshididi bua kuteka dipetesha bantu bonso mudimu bu tshipatshila tshia kumpala mu programe yabi. Kadi mudiku pa buloba bujima bia pa lukama bitue ku 30 bia bantu badi kabayi ku mudimu anyi kabayi ne mudimu wa nsongo, kudiku mua kupeteka mudimu udi unenga bua bantu bonso—nangananga bua bansonga anyi?
Mbipepele bua kuikala ne mmuenenu mubi wa malu! Nansha nanku, kudi nshindamenu mulenga bua kuikala ne mmuenenu mulenga wa malu, ne tudi tukulomba bua kumona mudibi mua kuenzeka bua kudima mmuenenu mulenga wa malu.
[Tshimfuanyi mu dibeji 3]
Dishintuluka dinene dia bena France
[Mêyi a dianyisha]
Biangata mu mukanda wa Pictorial History of the World