Ku nzubu ya bisasa bivule ya mu tshimenga too ne mu tshipela tshia tundra—Ndayi kudi bantu
NANSHA mvula nansha neje anyi mvula wa mabue nansha mibuabua anyi nyama ya puma nansha teritware ya baluishi kabivua mua kutekesha lungenyi luabu lua tshisumi. Ne lukasa lua dikema, bavua benda kilometre 3 000, bakosolola mpata, benda basabuka misulu ya mavuala makole ne bibandabanda biondoke bua kuya ne mikanda ya lukasalukasa ku Muelelu wa ku Ouest. Bavua banganyi abu?
Bavua bansonga ba bukitu babandi ba pa tubalu bena pony express.a Ntshinyi tshiakajula tshisumi tshikole tshia mushindu’eu kudi bansongalume aba? Imue misangu mmudimu wa madikolela, ditaba malu a njiwu ne disanka dia kufikisha mikanda. Tshidi tshikoka ntema ntshia se: mubandi yonso wa pa kabalu uvua muambule Bible mu tshibuta tshiende pamue ne mikanda ya mushinga.
Matuku mapite pa siekele mujima pashishe, lungenyi lukole lua tshisumi, musangelu ne didifila nduleja kudi bamanyishi ba Bukalenge bena bulamate bapite pa 113 000 mu ditunga dia Canada. Ntshinyi tshidi tshibasonsola? Dinanga bua Nzambi ne bua muntu nabu didi dibenzeja bua kumanyisha bulelela bua Bukalenge ku diambuluisha dia mikanda ne dia dîyi dia mukana. Bulelela ebu bufidi bua muoyo budi bulomba ntema mikole kupita mikanda yonso mifila kudi bena pony express. Eyowa, mmukenji wa Bukalenge wa mushinga mukole wa mu Bible Munsantu, mukanda mene uvua mu bibuta bia babandi ba pa tubalu bena pony-express.—Nsumuinu 2:21, 22; Yeshaya 2:2-4; 61:2; Matayo 22:37-39; 24:14.
Basonsola kudi dinanga bua Yehowa ne bua bantu
Bantemu ba Yehowa mbanange bua kuakula ne bantu bua Bukalenge. Neubamone benza nunku mu nzubu ya bisasa bivule ya mu tshimenga, mu binsanga bia kulekule bia mu mpata wa tundra, ku bipalu bia ndeke, mu misesu ne miaba mikuabu ya patoke ne ku telefone. Bua tshinyi mu miaba mishilangane nunku?
Dishintuluka dia nsombelu dienzeja kudi malu a mpetu ne a bungi bua bantu didi difila lutatu lukole bua kupeta bantu kumbelu. Mu nsombelu mivule, mulume ne mukaji badi bonso babidi benza mudimu bua kupeta bintu bia mushinga bidi dîku dikengela, misangu mivule balengulula malu a mu nyuma adi akengedibua. Mu bifinakaji ne lunsuya bia mushindu’eu, badi bajinga bikole mukenji wa ditekemena udi usanguluja mutshima. Ne disanka dionso Bantemu ba Yehowa kabatu bapanga kuenza bualu bua nsombelu eu. Mu ditumika ne budimu ne bulenga, badi bakeba mpunga ya difidila lumu luimpe kudi bantu ba mishindu yonso mu mushindu udi ukoka ne udi welesha meji.—1 Timote 2:3, 4.
Mu miakulu mikuabu: Pavua Yezu mutumine balondi bende dîyi bua ‘kuya ne kuenza bayidi,’ wakafila mpunga bua muntu amone tshia kuenza ne ikale ne tshisumi mu dituadila bantu ba miakulu yonso mukenji wa ditekemena. (Matayo 28:19, NW) Anu bu mudibi bua matunga a bungi, Canada mmulue nsangilu wa nshidimukilu ne miakulu bishilangane, ne bamanyishi bavule ba Bukalenge mbadiakaje pa kulonga miakulu mipiamipia.
Tshilejilu, bena dibaka kampanda, badi ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba mu tshimenga tshia Edmonton, mu Alberta, bakamona se: bivua bikengela kupetangana ne bantu bavua bakula tshiena-Mandarin tshia mu Chine mu tshimenga tshiabu. Kadi, tshia kumpala bena dibaka aba bavua ne bua kulonga muakulu eu, nenku bakamonangana ne mulongi kampanda wa mu université uvua wakula tshiena-Mandarin. Wakitaba bua kubalongesha muakulu ne pinapu ulongela malelela a mu Bible kudibu. Nnsombelu kayipu mulenga! Mu ngondo 24 bamanyishi aba ba Bukalenge badifile bavua bakumbane bua kulongesha mu tshiena-Mandarin. Pinapu, mulongeshi/mulongi wabu wakakumbaja malu-malomba bua batismo wa bena nkristo.
Bu mudi bamanyishi ba Bukalenge, basaka kudi dinanga, balonga miakulu bu mudi tshiena-Pologne, tshiena-Russie ne tshiena-Viêt-nam, badi benda bamona malu a muomumue mu bimenga bikuabu.
Mu njila: Anu bu babandi ba pa tubalu bena pony-express ba mu siekele mushale bavua benda pa tubalu nkayabu, bamue bamanyishi ba Bukalenge ba mu Colombie Britannique badi bendesha mashinyi nkayabu. Badi bapitshisha tshitupa tshinene tshia dîba diabu mu mudimu wabu wa ku mubidi wa diendesha mashinyi a bukole atu ambula mitshi umbuka nayi mu tshisuku matangile mu matanda. Muanda eu udi ulomba dipetangana ku musangu ne ku musangu ne bendeshi bakuabu ba mashinyi ku diambuluisha dia tshisanji tshia CB (citizens band), bamanyishangana bungi bua mashinyi adi enda ne njiwu ya mu njila.
Ne mbabi yonso, bamanyishi ba Bukalenge aba badi benza mudimu ne bisanji biabu bia CB mu mushindu wa pa buawu. Badi batuadija mayuki ku CB pa kuakula bua malu adi menzeke. Pashishe ne budimu buonso badi batela Bible. Umue musangu munga muendeshi wa mashinyi wakitaba tshidi Bible wamba bua ditekemena dia bafue. (Yone 5:28, 29; Bienzedi 24:15) Lufu lua muendeshi nende wa mashinyi lupetela mu njiwu ya mu njila munene luakamutonda bikole. Ne dianyisha dionso wakitaba dilonga dia Bible ne mpindieu tudi mua kumumvua umanyisha lumu luimpe kudi bena mudimu nende ne balunda. Kabidi, tshiakamusankisha, dilonga dia Bible diakatuadija ne mukamba wa mulunda wende ukadi mufue. Ndifutu kayipu bua dikeba mpunga wa kulejila mukenji wa bulelela mufidi wa muoyo mu mushindu’eu ukena wa pa tshibidilu!
Mu ndeke: Padibi bitangila difila dia mukenji wa bulelela wa mushinga mukole, bamanyishi ba Bukalenge ba lukunukunu badi baya muaba udi bantu, ‘babuela mu misoko’ ku diambuluisha dia tu-ndeke tukese. (Matayo 10:11, 12) Kukadi mutantshi mukese, bantu bisumbu bibidi bikale ne ndeke, basaka kudi lukunukunu lua kumanyisha lumu luimpe, bakaya ne ndeke ku mfranga yabu nkayabu kudi bantu batangalake ba mu tshipela tshialabale tshia tundra. Tshisumbu tshionso tshia bantu bavua mu ndeke tshiakenza kilometre mitue ku 3 000 ne tshivua tshituluke mu binsanga 14 bishilangane, tshibuela mutantshi wa kilometre 250 munda mua Tshijengu tshia Arktike. Bamanyishi aba bakena batshioka bakatungunuka munda mua matuku muanda-mutekete bua kufika kudi bantu bakosolola kudi mitantshi mile.
Ne bivua biakanyine madikolela onso anyi? Elabi meji bua buenzeji buimpe buvua nabu mukenji wa mu Bible pa binsanga ebi. Ba-ministre bakumbudi bakambuluisha bua kukumbaja dijinga dinene dia mu nyuma pakalejabu patoke dilongolola dia Yehowa bua buloba bua mparadizu mu matuku makese adi kumpala aa. (Matayo 5:3) Matuku mavule panyima pa batuadi ba mukenji aba bamane kumbuka, bantu bena mitshima milulame ba mu binsanga ebi bakabala Bible 542 ne mikanda miambuluishi ya Bible ne bibejibeji 3 000 bivuabu babashile.—Fuanyikija ne Bienzedi 12:24.
Ku telefone: Bena mu tshimenga binunu ne binunu mbasombe mu bibambalu bia nzubu idi mikuba kudi bia-bukubi bibandile. Nansha nanku, bamanyishi ba Bukalenge badifile badi benza malu ne lukunukunu ne budimu. Mmunyi mudibu bapeta mushindu wa kuya muaba udi bantu aba? Nansha mudi dipetangana dia mpala ne mpala dimpe, misangu mivule batu benza mudimu bimpe ne telefone ya mu nzubu idi ku tshibueledi. Padiku kakuyi mushindu, badi benza nimero ne babikila bantu ku telefone.
Dinga dinda mukaji kampanda mukulakaje wakandamuna ku telefone wende. Panyima pa dielangana muoyo wa tshikoso ne wa bukalanga, bakamukonka né uvua wela meji bua se: nekuikale tshikondo tshiendakana bantu kakuyi njiwu mu misesu butuku. Bakabala Mifundu bua kumujadikila ne: mu matuku atshilualua nekuikale ditalala divulavulayi. (Musambu 37:10, 11; Danyele 2:44; Matayo 6:9, 10) Wakitaba diyuki dia ku telefone bua lumingu luvua lulonda pa dîba dimuedimue adi bua kukonkonona bua tshinyi tudi mua kuitaba malaya a Nzambi. Kunyima kua dilonga dia Bible ku telefone munkatshi mua ngondo mujima, ubala bikoso mu mukanda udi wambuluisha bua kulonga Bible ne wela nkonko miakanyine, mumanyishi wa Bukalenge eu wakapeta dianyisha dia kudi mukaji eu bua mayuki mashilashilangane mamuenzela ku lumingu luonso. Tshikondo tshiakakumbana bua kumvuija mukanda wa dilonga ne kumupesha wende kopi. Pashishe bakaji babidi aba bakadilongolola bua kupetangana mpala ne mpala. Bushuwa, Bantemu ba Yehowa mbaleje dinanga diabu bua bantu, ne bantu badi bitaba ku dinanga edi, bajingulula se: Yehowa udi ne bayishi aba bena nkristo.—Fuanyikija ne 1 Kolinto 14:25.
Ku diambuluisha dia mikanda: Bamanyishi ba Bukalenge ba mu provense wa Québec mudibu batamba kuakula Mfualansa badi pabu baya muaba udi bantu basanganyibua. Ministre kampanda muena ngendu wakamba ne: “Munkatshi mua bidimu bivule bana betu bakamona ne: kabavua balubuluka bua buluishi bukole bua ekleziya. Kadi mu mudimu mukole wa bana betu ne makumbula abu a ku musangu ne ku musangu, Bible, uvua bu mukanda kauyi mumanyike ne mubala anu kudi bantu bakese, mpindieu udi mu nzubu mivule.”
Badi bapeta bipeta bidi bisankisha padi bamuangalaji bapiabapia ba evanjeliyo bafumina mu nsombelu yonso ya mu Québec, pamue ne bena malu a luondapu. Ke mudibi bua doktere kampanda. Mukajende, muikale mumanyishi wa Bukalenge, uvua uyukila nende misangu yonso pa ditekemena dia mu Bible. Mukulu kampanda muzanzamuke wa mu tshisumbu wakangata dipangadika dia kubikila doktere eu mu tshisangilu tshia tshisumbu mu tshikondo tshivuabu balonga broshire wa Comment le sang peut-il vous sauver la vie? Wakalua ne kufilaye mene mandamuna. Mukemesha kudi ngikadilu ne buondoke bua mu nyuma bua mayuki, wakitaba dilonga dia Bible diende nkayende. Mpindieu udi pende mumanyishi wa Bukalenge.
Dienza mudimu biakane ne bibejibeji didi ne mushinga wa bungi mu dikoka bantu ku Bible. Muntu nansha umue ki mmumanye tshiena-bualu tshikale ne buenzeji bua kukoka muntu kampanda ku bulelela. Umue mumanyishi wa Bukalenge wakafila nimero wa Réveillez-vous! kudi muena mutumba nende uvua kayi musue kuteleja mukenji, kadi uvua musue malu a bîshi. Tshimfuanyi tshidi mu tshiena-bualu tshia “La maladie de Chagas: un baiser de mort” mu Réveillez-vous! wa dia 22 Kasuabanga 1992 tshiakakoka ntema yende. Mukemesha kudi bivuaye mubale, wakalomba bibejibeji bikuabu. Bakatuadija dilonga dia Bible, ne mu ngondo isambombo ukavua ufila bumanyishi kudi bakuabu.
Mu miaba ya patoke: Mikenji ya mu Canada idi ifila budikadidi bua kuakula mu miaba ya patoke, bu mudi ku bipalu bia ndeke. Ku Tshipalu tshia ndeke tshia Bukua-matunga tshidi ne dîna se: Halifax, ne budimu buonso bamanyishi ba Bukalenge badi bayukila ne bena ngendu padibu bindile ndeke, bababueja mu muyuki. Badi benza mudimu ne nkonko miludika miela pa dîba diayi bua kutangija muyuki ku Bible. Bu mutubu bambula Bible ne mikanda idi ikumbana mu mpaya, badi mua kufila bidi bikengedibua mu nyuma. Bapandianganyi, bena sianse, balumbuluidianganyi, bendeshi ba ndeke, bamfumu ba bitendelelu, bampulushi, bendeshi ba taksi, ba-enjenyere, balongeshi, bena mudimu wa busalayi ne bena malu a tshididi ba mu matunga a ku ba bende badi munkatshi mua aba badi bumvue mukenji wa Bukalenge mu mushindu’eu ne mbambule ntete ya bulelela yamena mu miaba ya kulekule.—Kolosai 1:6.
Patshiatshia mu dinda kampanda ku tshipalu tshia ndeke, munga muntu wakitaba bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous! Pashishe wakamba ne dîyi dikese ne dia panshipanshi ne: “O, tòo, Bantemu ba Yehowa to!” Bua tshinyi diandamuna dia mushindu’eu? Muntu eu uvua Mizilman mudifile uvua muikale usambila mu muaba wa ditendelela ku tshipalu tshia ndeke. Uvua muikale usengelela Nzambi bua amuleje meji, busunguluji ne bulelela. Lungenyi lua se: Bantemu ba Yehowa bavua diandamuna dia lukasa ku disambila diende luakamukemesha.
Bushuwa, bamanyishi ba Bukalenge bena dikima mu Canada kabena balekela tshintu nansha tshimue tshibapangisha dileja diabu dia mukenji wa Bukalenge wa mushinga mukole. Kabena balekela nansha miakulu ya ku ba bende, njila ya binina ne ya manyanu, binsanga bia kulekule, nansha nzubu ya bisasa bivule ya mu tshimenga mikuba bikole bibatekesha mu mikolo. Mbapangadije bua kufila mukenji wa Nzambi mufidi wa muoyo kudi bakebi ba bulelela ba muoyo mululame. Pamue ne buena-muntu buabu bua buloba bujima bua benzejanganyi nabu ba mudimu, badi batumikila kakuyi budisui dîyi-dituma dia Yezu dia ‘kuya ne kuenza bayidi.’—Matayo 28:19, NW.
[Mêyi adi kuinshi]
a Pony express uvua mudimu wa diabanya mikanda mu États-Unis uvuaku bua tshikondo tshîpi tshia ngondo 18 kumbukila mu 1860 too ne mu 1861.
[Kazubu mu dibeji 27]
Bamanyishi ba Bukalenge bapatudi ba bipeta badi batumika ne telefone
Bamue mbambe ne: “Muoy’au. Dîna dianyi [tela dîna]. Ndi muikale nyukila mu tshikoso ne bantu ba mu nzubu wenu bua mutudi mua kupeta ditalala. Udi wela meji ne: nekuikaleku ditalala pa buloba bujima anyi? [Indila diandamuna.] Bua kubenga kukulubakaja, tshiena ngenza dikonkoloja anyi nsumbisha tshintu. Kadi, ndi muikale mmanyisha lungenyi lua mu Mifundu Minsantu lua se: bushuwa Nzambi neafile ditalala.” Pashishe diyuki divua mua kutungunuka ne dikonkonona Mifundu mu tshikoso.
Bakuabu mbambe ne: “Muoy’au. Dîna dianyi [tela dîna]. Ndi muena budisuile mu tshitupa tshienu. Ndi muikale mpeta mmuenenu ya bantu badi basombele mu nzubu wenu. Bantu ba bungi badi baditatshisha bua bukubi buabu pa kumona divula dia tshinyangu ne dibunda dia bibawu mu tshitupa tshietu. Bualu ebu budiku bukutatshisha pebe anyi? [Indila diandamuna.] Udiku wela meji ne: nekulueku tshikondo tshikala buloba bujima mua kudiumvua mu bukubi anyi?” Indila diandamuna, ne tungunuka ne difila mukenji wa mu Mifundu.